Rak piersi – czynniki ryzyka. Wpływ stylu życia na ryzyko choroby

Nowotwory, po chorobach układu sercowo-naczyniowego, są drugą z kolei przyczyną zgonów w Polsce. Statystyki z 2015 roku są zatrważające – ponad 81 tysięcy Polek zachorowało na nowotwory złośliwe, a 45 tysięcy zmarło z ich powodu. Jeśli chodzi o najczęstszy nowotwór u przedstawicielek płci pięknej, to jest to nasz dzisiejszy „bohater” – rak sutka odpowiedzialny jest za ponad 22% zachorowań na nowotwory złośliwe. Drugie miejsce z wynikiem 9.2% zajmuje rak płuc. Jeśli chodzi o umieralność wśród Polek, to sprawa wygląda „na odwrót”- około 16.6% zgonów z powodu nowotworów złośliwych w 2014 roku była spowodowana przez raka płuc. Piersi zajęły drugie miejsce z wynikiem 14.1%. [1]

Rak piersi to nowotwór złośliwy, który wywodzi się z komórek gruczołu piersiowego. Na początku rozwija się miejscowo, a potem daje przerzuty do węzłów chłonnych (najczęściej pachowych) oraz takich narządów wewnętrznych jak: wątroba, płuca, kości czy mózg.

Tytuł tego artykułu mówi jednak o zapobieganiu temu nowotworowi poprzez zdrowy styl życia. Aby przybliżyć możliwe działania, jakie można podjąć w celu jego prewencji, należy wspomnieć parę słów na temat czynników ryzyka raka sutka.

Czynniki ryzyka raka piersi

1. Wiek – 50% zachorowań na raka sutka u kobiet, występuje w okresie między 50, a 69 rokiem życia. Ryzyko rośnie od 50 roku życia, a po 75 maleje. [2]
2. Czynniki genetyczne – tutaj powinno się wspomnieć głównie o dwóch genach: BRCA1 i BRCA2. Oba z nich znacząco zwiększają ryzyko zachorowania na raka piersi i jajnika. Obustronna mastektomia Angeliny Jolie, która odbyła się w maju 2013 roku, wykonana została właśnie z powodu wykrycia u aktorki mutacji genu BRCA1. Około 10% nowotworów piersi i 3-5% nowotworów jajnika ma związek właśnie z ich mutacją. [3] W przypadku mutacji BRCA1 ryzyko zachorowania na raka piersi występuje na poziomie 70-80%, a przy BRCA2 około 60% [4]. Jeśli chodzi o nowotwór jajnika, to u kobiet z mutacją BRCA1 ryzyko wystąpienia raka jajnika sięga 39-46%, a z mutacją w genie BRCA2 12-20%. [3]  Innymi genami, których mutacja może zwiększać ryzyko zachorowania na raka piersi, są geny: ATP, BRIP1, TP3, CHEK i PTEN. [2] Testy na mutacje genetyczne zleca lekarz na podstawie wywiadu rodzinnego w kierunku nowotworów.

3. Wczesna miesiączka (przed 12 rokiem życia) i późna menopauza (po 55 roku życia) – wzrost ryzyka może wynikać z dłuższej ekspozycji na progesteron i estrogen podczas życia kobiety. [10]
4. Brak potomstwa lub dziecko po 35 roku życia – ryzyko raka piersi spada o 7% na każde żywo urodzone dziecko. [5] Kobieta, która urodziła dziecko po 30 roku życia lub nie posiada potomstwa ma 2x większe ryzyko choroby w porównaniu do kobiety, która pierwsze dziecko urodziła przed 20 urodzinami. Kobiety, które pierwsze dziecko urodziły po ukończeniu 35 roku życia mają wyższe ryzyko raka piersi niż kobiety bezdzietne. [2]
5. Stosowanie antykoncepcji hormonalnej lub hormonalnej terapii zastępczej- pacjentki stosujące antykoncepcję hormonalną mają o 24% wyższe ryzyko raka sutka, w porównaniu do kobiet, które nigdy jej nie używały. Warto wspomnieć, że u pacjentek które przyjmują antykoncepcję, rak sutka zwykle jest mniej zaawansowany w chwili rozpoznania w porównaniu do kobiet, które jej nie przyjmują. Po 10 latach od zaprzestania antykoncepcji hormonalnej ryzyko całkowicie spada, a długotrwałe korzystanie z takich środków nie wiąże się z większym wzrostem ryzyka. [5]

6. Inne nowotwory w przeszłości- zwłaszcza rak piersi, który nawet trzykrotnie zwiększa ryzyko na ponowny nowotwór drugiej piersi, oraz rak jajnika i trzonu macicy. [2]
7. Promieniowanie jonizujące – czyli np. radioterapia w okolicy klatki piersiowej z powodu nowotworu.
8. Płeć – no właśnie, czy rak sutka dotyczy tylko kobiet? Nie. Trzeba jednak przyznać, że to właśnie płeć jest największym czynnikiem ryzyka, ponieważ ponad 99% zachorowań na raka sutka dotyczy właśnie kobiet. Dla przykładu w 2015 roku tylko 139 mężczyzn zachorowało na nowotwór złośliwy sutka. Wśród kobiet 18 106 pacjentek usłyszało taką diagnozę. [1]

Witamina D3 – niezbędny produkt w okresie jesienno – zimowym – KUP TUTAJ
Więcej informacji na temat działania i dawkowania znajdziesz w artykule:
Witamina D- kompendium wiedzy.

6. Gęstość tkanki gruczołowej – im gęstsze utkanie tym większe ryzyko, jednak na ten aspekt nie mamy żadnego wpływu.
7. Niektóre zmiany łagodne – nowotwory łagodne, np. atypowy rozrost przewodowy (ADH) czy atypowy rozrost zrazikowy (ALH), które zwiększają ryzyko cztero, pięciokrotnie oraz zmiany rozplemowe (proliferacyjne) bez atypii (np. blizna gwieździsta, czy gruczolistość włókniejąca) zwiększajace ryzyko nawet dwa razy.
8. Brak karmienia piersią – World Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research (WCRF/AICR) uznają, że karmienie piersią działa protekcyjnie wobec raka sutka. U kobiet, które zdecydowały się na karmienie piersią, ryzyko wystąpienia raka piersi jest o 22% niższe, w porównaniu do kobiet, które nigdy tego nie robiły. Im dłużej dziecko karmione jest piersią, tym ryzyko raka spada bardziej. [5]
9. Alkohol – ograniczenie spożycia alkoholu może zapobiec 7 rodzajom nowotworów, a dokładniej raka: jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, piersi, wątroby i jelita grubego [5]. Wzrost ryzyka nie zależy od rodzaju alkoholu, ale od jego ilości [2]. U kobiet, które spożywają 12.5-50 g alkoholu dziennie, ryzyko wzrasta o 23%, a dla tych które piją ponad 50 g dziennie aż o 60%! [5] Dla przykładu: w jednej 500 ml porcji 4.5% piwa znajdziemy 18g alkoholu.
10. Papierosy- tutaj zdania są podzielone. Przez długi czas uważano, że rak sutka nie ma związku z paleniem. Jednakże, aktualna opinia Międzynarodowej Agencji Badań Nad Rakiem, określa tytoń, w stosunku do raka piersi jako: „Agents with limited evidence in humans”- czyli środek, o ograniczonych dowodach u ludzi. [9]
11. Nadprogramowe kilogramy- tutaj należałoby rozdzielić pre i postmenopauzany nowotwór piersi. Według American Institute For Cancer Research, istnieją silne dowody na to, że zarówno nadwaga (jak i otyłość) NIECO zmniejsza ryzyko przedmenopauzalnego raka sutka. Jeśli chodzi o postmenopauzalny nowotwór, to mamy silne dowody na to, że nadwaga i otyłość między 18, a 30 rokiem życia NIECO zmniejsza, natomiast w późniejszym wieku to ryzyko zwiększa. Im większy przyrost wagi w dorosłości, tym większe szanse na rozwój postmenopauzalnego raka piersi [8]. Wiadomo też, że tkanka tłuszczowa ulokowana w okolicy tali (tzw. trzewna tkanka tłuszczowa), jest bardziej niebezpieczna w kontekście nowotworu, w stosunku do tej zlokalizowanej w okolicy pośladków i bioder [5]. Czy w takim razie otyłość w kontekście tego nowotworu jest czymś dobrym? Absolutnie nie. Nadmierna masa ciała zwiększa ryzyko wielu innych chorób (cukrzyca, nadciśnienie, zaburzenia lipidowe i inne nowotwory) oraz utrudnia aktywność fizyczną, o której przeczytać będzie można poniżej.
12. Brak aktywności fizycznej- aktywność fizyczna wpływa na ryzyko nowotworu na dwa sposoby. Po pierwsze pomaga utrzymać prawidłową masę ciała (patrz punkt 14), a po drugie obniża poziom hormonów płciowych. [5] Brak energicznej aktywności fizycznej zwiększa ryzyko zarówno pre jak i postmenopauzalnego raka sutka [8].
13. Dieta- jest to ostatni punkt, jeśli chodzi o czynniki ryzyka, zakwalifikowanego przez World Cancer Research Fund jako czynnik ryzyka o ograniczonych dowodach (limited evidence). Instytucja wymienia tutaj te same punkty zarówno przy pre jak i postmenopauzalnym roku sutka i są to:

• warzywa bezskrobiowe (tylko dla nowotworów ER-),
• żywność zawierająca karotenoidy (zarówno pochodzenia naturalnego jak i do żywności dodane),
• dieta bogata w wapń,
• Dla premenopauzalnego nowotworu dodać można jeszcze nabiał. [8].

Kurkumina – źródło prozdrowotnych polifenoli o wielokierunkowym działaniu – KUP TUTAJ

Podsumowując- w jaki sposób należy poprzez styl życia zmniejszyć ryzyko nowotworu piersi?

Po pierwsze: badaj się regularnie! Wykonuj co miesiąc samobadanie piersi. Jeśli podczas badania pacjentka wyczuje niepokojące zmiany, to powinna odwiedzić niezwłocznie lekarza, który po badaniu palpacyjnym prawdopodobnie zleci USG piersi. Jest to bezbolesne badanie obrazowe, które potrafi zróżnicować zmiany lite od torbielowatych. Dla pań od około 35-40 roku życia lepiej sprawdzi się mammografia. Wynika to z faktu, że kobiety starsze naturalnie tracą tkankę gruczołową. Podsumowując temat badań -dla piersi o przewadze utkania gruczołowego lepiej sprawdzi się USG, a dla przewagi utkania tłuszczowego mammografia, ale badania często wzajemnie się uzupełniają. Ponad to, w Polsce, każdej pacjentce między 50, a 69 rokiem życia przysługuje raz na dwa lata badanie mammograficzne. Pamiętaj, że badania profilaktyczne to podstawa! Styl życia to jedno, ale warto się badać, ponieważ wczesna diagnoza daje dużo lepsze rokowanie.

Podczas samobadania szczególną uwagę zwróć na objawy takie jak:

1. Zamiany w obrębie skóry piersi.
2. Wyciek z brodawki, jej wciągnięcie lub nadżerki.
3. Asymetrię w obrębie piersi.
4. Wyczuwalny guzek.
5. Obrzęk/zgrubienie pod pachą.

Jeśli cokolwiek ciebie zaniepokoi to jak najszybciej zgłoś się do lekarza!


Po drugie: jeśli masz nadwagę lub otyłość to zredukuj masę ciała. Możesz to zrobić poprzez połączenie zdrowej diety (piramida Żywności i Żywienia) z aktywnością fizyczną. W sytuacji gdy kilogramów do zrzucenia jest wiele, warto rozważyć współpracę z dietetykiem, ponieważ przy diecie redukcyjnej należy szczególnie zwrócić uwagę na to, aby była ona pełnowartościowa i nie generowała niedoborów.

Po trzecie: zadbaj o regularną aktywność fizyczną. Zamiast autobusu wybierz spacer, a zamiast windy schody. Zacznij od małych zmian i stopniowo wprowadzaj kolejne.

Po czwarte: ogranicz lub wyeliminuj alkohol. Jeśli chodzi o papierosy, to tak jak wspomniano wyżej, nie ma aż tak silnych dowodów na ich wpływ na ten rodzaj nowotworu, ale chociażby na raka płuc już tak. Zresztą papierosy są drogie i degradują nasz organizm na wiele sposobów, dlatego rzucenie nałogu będzie bardzo dobrym pomysłem. Należy jednak wspomnieć, że nie mamy silnych dowodów na wpływ konkretnych składników diety na rozwój nowotworu (osoby bardziej zainteresowane tematem zajrzeć mogą do pliku „Breast Cancer Report 2017. Diet, Nutrition, physical activity and breast cancer. Word Cancer Research Fund International”). Istnieją natomiast silne dowody na wpływ nadmiernej masy ciała i braku aktywności fizycznej, dlatego tak ważnym aspektem w prewencji będzie stosowanie racjonalnej diety według zaleceń Instytutu Żywności i Żywienia oraz WHO. Dodatkowo również nie można zapominać o aktywności fizycznej.

 

źródło :  Krajowy Rejestr Nowotworów. Piersi u kobiet

Mity Medyczne

Jeśli chodzi o krążące po internecie mity medyczne, to możemy natknąć się na informację, że stosowanie antyperspirantów i noszenie stanika, zwiększa ryzyko raka sutka, ale prawdą jest, że ani jednego, ani drugiego NIE należy się obawiać, bowiem są one bezpieczne. [6]



Komentarz od autorki:
 W artykule zamiennie używam słów rak sutka i rak piersi- oznaczają one dokładnie to samo- nowotwór zlokalizowany w obrębie gruczołu piersiowego.

Literatura:

[1] Nowotwory złośliwe w Polsce w 2015 roku. Joanna Didkowska, Urszula Wojciechowska, Paweł Olasek. Warszawa 2017

[2]  Krajowy Rejestr Nowotworów. Piersi u kobiet.

[3] Uwarunkowany genetycznie rak piersi i jajnika. Wytyczne postępowania klinicznego dla lekarzy położników i ginekologów. Kwiecień 2009

[4] Rak piersi: bezpośrednie i pośrednie czynniki ryzyka związane z wiekiem i stylem życia. Jaak Ph. Janssens, Magda Vandeloo . NOWOTWORY Journal of Oncology · 2009

[5] Cancer Research UK. Breast cancer risk factors.

[6] American Cancer Society. Disproven or Controversial Breast Cancer Risk Factors

[7] American Cancer Society. Lifestyle- related Breast Cancer Risk Factors

[8] Word Cancer Research Fund. American Institute for Cancer Research. Breast cancer. How diet, nutrition and physical activity affect breast cancer risk.

[9] International Agency for Research on Cancer. List of classifications by cancer site


[10] American Cancer Society. Breast Cancer Risk Factors You Cannot Change