zdjęcie: steve-johnson-N-MqWXXZvNY-unsplash-scaled.jpg
Woda to niezbędny składnik odżywczy. Jednak osiągnięcie odpowiedniego całkowitego dziennego spożycia wody może się różnić w zależności od wielu czynników, w tym temperatury otoczenia i aktywności fizycznej danej osoby, składu ciała, wieku oraz spożycia pokarmu. Napoje stanowią około 80% całkowitego spożycia wody każdego dnia i dlatego są uważane za główny nośnik utrzymania stanu nawodnienia.
Samo nawodnienie może być intensyfikowane poprzez różne zabiegi. Na przykład dodanie soli do przyjmowanych płynów bezpośrednio poprawia retencję płynów, zwłaszcza przy przywracaniu równowagi płynów po znacznej utracie elektrolitów w wyniku pocenia się wywołanego wysiłkiem fizycznym. Co więcej, włączenie innych makroskładników odżywczych (np. węglowodanów) u sportowców dodatkowo korzystnie wpływa na przywrócenie równowagi płynów, a także ułatwia regenerację po wysiłku poprzez odpowiednio uzupełnienie glikogenu mięśniowego i wspomaganie resyntezy białek.
Utrzymanie optymalnego stanu nawodnienia jest również przedmiotem zainteresowania populacji ogólnej i niekoniecznie wiąże się z nawodnieniem po wysiłku. Zawartość wody w napojach przedostaje się do puli wodnej organizmu w tempie dyktowanym przez kilka procesów fizjologicznych, w tym opróżnianie żołądka i wchłanianie jelitowe, a następnie jest tracona różnymi drogami, głównie z moczem (przy braku pocenia się). Wśród innych indywidualnych czynników fizjologicznych zatrzymywanie płynów wydaje się być związane z wiekiem osobników, składem napoju, zwłaszcza zawartością makroskładników odżywczych i elektrolitów oraz substancji zwiększające diurezę.
BHI, czyli wskaźnik nawodnienia płynów
Aby bezpośrednio porównać krótkoterminowe właściwości hydratacji popularnych napojów, Maughan i współpracownicy opracowali model wskaźnika nawodnienia napoju (BHI). BHI ocenia potencjał nawodnienia płynu spożywanego w stosunku do zwykłej wody, gdy osoby są w stanie spoczynku i zakłada, że napój o większej diurezie w stosunku do wody ma mniej dostępnego płynu zatrzymanego w całkowitej puli wody w organizmie. Chociaż jest to stosunkowo nowa miara dla napojów, analogiczna do skali porównującej indeks glikemiczny dla żywności, BHI została od tego czasu powtórzona przez kilku różnych badanych. Warto zauważyć, że wpływ zmiennych specyficznych dla populacji, takich jak masa ciała i płeć, wydaje się minimalny, a powtarzalność BHI jest wysoka. W związku z tym BHI zyskało zainteresowanie jako ważny model do oceny charakterystyki nawodnienia napoju w dobrze kontrolowanych warunkach.
Co wpływa na BHI?
Wydaje się, że wpływ dodawania elektrolitów do wody skutkuje większą retencją płynów przy stosowaniu oceny metodą BHI. Jednak minimalny poziom sodu niezbędny do osiągnięcia tego celu nie jest spójny w badaniach, ponieważ kilka z nich donosi, że BHI napojów dla sportowców (~20 mmol sodu) niekoniecznie daje znacznie wyższy BHI w porównaniu z wodą. Ta kwestia wymaga dodatkowego zbadania, ponieważ napoje dla sportowców są często reklamowane do użytku publicznego jako realny napój do nawodnienia.
Napoje, które zawierają więcej sodu (zwykle ≥45 mmol), mają wyższy BHI w stosunku do wody. Takie napoje są często uważane za porównywalne z doustnym roztworem nawadniającym (ORS). Pojawiające się dowody sugerują, że inne składniki podstawowej formuły ORS mogą zawierać aminokwasy. Jelito cienkie ma transportery błonowe w zależności od spożytego aminokwasu lub peptydu, z których część współtransportuje sód. Na przykład glutamina lub alanina wydają się potencjalnie zwiększać wchłanianie płynów. Korzystne może okazać się również dodanie węglowodanów, które warunkuje wzrost osmolalności napoju, zbliżając go do osmalalności płynów komórkowych. Nie jest to jednak sprawa tak oczywista, jako że węglowodany mogą spowalniać absorpcję wody na poziomie jelita. To właśnie dlatego napoje hipotoniczne zwykle cechują się lepszym potencjałem nawadniającym od napojów izotonicznych.
BHI w badaniach naukowych
Wpływ na absorpcję wody z płynów badano w różnych napojach oraz dodatku różnych substancji do wody. W jednej z prac zbadano wpływ addytywnego działania węglowodanów (podobnego do stężenia typowego dla napojów dla sportowców) w porównaniu z niewielkim dodatkiem białka (dipeptydu alanylo-glutaminy). Postawino hipotezę, że chociaż dodanie elektrolitów do zwykłej wody powinno teoretycznie poprawić BHI, dodatkowy dodatek makroskładników odżywczych może okazać się korzystne dla ogółu populacji, jak również dla osób wymagających zmniejszonego spożycia cukru.
Hipoteza ta została potwierdzona jedynie częściowo. Chociaż badany roztwór (21 mmol Na+, 3 mmol K+) zwiększył BHI o wyższą wartość (>12–15% większa retencja płynów w porównaniu z wodą), to nie różnił się statystycznie. Było to prawdopodobnie spowodowane indywidualną zmiennością w tym badaniu. Zastosowanie modelu BHI do oceny wpływu napoju na długoterminowy stan nawodnienia i równowagę płynów ma znaczenie kliniczne i praktyczne dla ogółu populacji. Porównując indywidualne różnice netto w BHI z wodą, jasne jest, że włączenie elektrolitów miało największy wpływ na BHI.
Wskaźnik BHI jest o wiele niższy niż zgłaszany dla ORS (Diarolyte) lub mleka (zarówno odtłuszczonego, jak i pełnotłustego), które były ≥1,5 (lub 50% większe niż woda niegazowana) w porównaniu z napojem sportowym zawierającym mniej węglowodanów (3,9%) ale podobnym poziomem Na+ (21 mmol). W innej pracy stwierdzono, że zwiększenie zawartości węglowodanów powyżej 5% (do 10 i 20%) poprawiło retencję płynów w napojach przy zastosowaniu protokołu BHI.
Niezbędne elektrolity od Testosterone.pl – optymalizacja nawodnienia – KUP TUTAJ
Wpływ sodu na BHI
W innym badaniu z zaangażowaniem młodych osób potwierdzono, że po spożyciu 1-litrowego bolusa płynu BHI u młodych dorosłych na ogół wzrastał wraz ze stopniowym wzrostem zawartości Na+, niezależnie od tego, czy napój był na bazie węglowodanów czy aminokwasów. BHI to złożona ocena, która łączy opróżnianie żołądka, wchłanianie jelitowe i udział nerek w odniesieniu, do napojów które różnią się składem. Wcześniejsze badania BHI u młodych osób wykazały, że BHI nie zależy od BMI ani płci, ani wieku, ani tego, czy zatrzymany płyn pozostawał w przestrzeni naczyniowej. Zgodnie z oczekiwaniami, wszystkie napoje testowe zawierające Na+ miały BHI > 1,0, co wskazywało, że więcej spożytego płynu zostało zatrzymane w organizmie w stosunku do wody. Najwyższy BHI był związany z najwyższym stężeniem sodu.
Na poziomie nerki klirens wolnej wody jest proporcjonalny do szybkości przepływu moczu i odwrotnie proporcjonalny do stężenia Na+ w napoju. Zatem różnice BHI między napojami mogą wynikać z różnic we wzorcach wchłaniania i wydalania. BHI jest przydatną nieinwazyjną techniką porównawczą do określania skuteczności nawodnienia (tj. ile spożytego płynu zostaje zatrzymane w organizmie), ale nie określa, gdzie płyn znajduje się w organizmie.
Mimo iż dodatek węglowodanów, przykładowo w napojach sportowych, zwiększa absorpcję płynów w organizmie to nadal szuka się alternatywnych rozwiązań w celu ograniczenia ładunku kalorycznego. Jest to szczególnie kluczowe dla osób starszych z problemami z glikiemią oraz nadmiarem masy ciała.
Płeć a różnice w absorpcji płynów
Pierwotne badanie BHI obejmowało tylko ochotników płci męskiej, jednak istnieją dowody sugerujące, że płeć wpływa na regulację płynów. Wymienia się między innymi różnice hormonalne jako potencjalną przyczynę. Co więcej, odpowiednie spożycie wody przez mężczyzn i kobiety znacznie się różni, zgodnie z wytycznymi zarówno amerykańskimi, jak i europejskimi.
W jednym z badań naukowcy zauważono, że nie było zróżnicowanej odpowiedzi w ogólnych wartościach BHI uczestników o różnej masie ciała lub płci. Sprawdzono, czy przy tej samej bezwzględnej objętości płynu masa ciała miałaby wpływ na ogólną wartość BHI. Oryginalne metodologie BHI wykorzystywały standardowy bolus płynów (1 l) dla wszystkich pacjentów, co może prowadzić do dość dużych różnic we względnym bolusie płynów (ml/kg), jeśli badani różnią się znacznie masą ciała. Co więcej, kobiety zazwyczaj mają mniejszą masę ciała niż mężczyźni i mogą również inaczej radzić sobie z obciążeniem płynami w zależności od różnic w hormonach płciowych. Wyniki wykazały, że chociaż kobiety były przeciętnie lżejsze niż mężczyźni i przyjmowały większy względny bolus płynów podczas badania (ml/kg), nie było różnic w wartościach BHI między płciami. Nie zauważono też żadnych różnic wynikających z odmiennej masy ciała.
Pionierskie badanie BHI wykazało, że skład elektrolitów i makroskładników odżywczych odgrywał główną rolę w zdolności zatrzymywania płynów przez dany napój. Zatem napoje o najwyższym składzie elektrolitów lub makroskładników wykazywały najwyższe wartości BHI. Podobnie było w powyższym badnaiu gdzie wyższe stężenia elektrolitów wiązały się z wyższym poziomem BHI.
Olej rybi od Apollo’s Hegemony – najwyższa dawka EPA i DHA w kapsułce
Tu sprawdzisz jakość powyższego suplementu – badanie w HAMILTON
Dodatek aminokwasów a nawodnienie
Aminokwasy są wchłaniane z jelita cienkiego przez wiele systemów transportu, w tym transport bierny (dyfuzja), transportery niezależne od sodu i kotransportery zależne od sodu. Korzyści z dodania niewielkiej ilości białka lub aminokwasów do napoju nawadniającego w celu zwiększenia wchłaniania sodu i wody z jelita zostały zbadane w badaniach klinicznych. Co więcej, dodatek białka, dipeptydów lub aminokwasów wykazał lepsze nawodnienie w porównaniu z wodą lub napojem sportowym po utracie wody wywołanej wysiłkiem fizycznym.
Warto zauważyć, że niedawne badanie wykazało, że napój z dodatkiem aminokwasów przewyższał tradycyjne napoje sportowe w nawadnianiu osób po próbie odwodnienia diuretykiem, która jest wykorzystywana do modelowania utraty płynów w różnych sytuacjach klinicznych, oraz po próbie utraty potu. Podczas oba napoje działały lepiej niż woda, napój z aminokwasami osiągnął to bez kotransportu glukozy i sodu i przy niższej zawartości kalorii (kcal/l). Dlatego napój ten może mieć dużą użyteczność jako napój nawadniający w różnych sytuacjach klinicznych, na przykład, gdy wydzielanie chlorków jelitowych za pośrednictwem glukozy jest niepożądane.
Porównanie różnych napojów
W jednej z prac naukowych dokonano porównania wielu napojów, od napojów sportowych po mleko, względem wody. Po 2 godzinach mleko pełnotłuste, mleko odtłuszczone, ORS i sok pomarańczowy miały wyższy BHI niż woda niegazowana. Dodatkowo wskaźniki hydratacji mleka pełnotłustego, mleka odtłuszczonego, ORS i soku pomarańczowego były wyższe niż wody niegazowanej po 3 i 4 godzinach od spożycia napoju.
Zawartość wody w napojach użytych w tym badaniu wahała się od 100% do 88%, w związku z czym ilość spożywanej wody różniła się w zależności od napoju. Właściwe może być zatem ponowne obliczenie BHI w celu uwzględnienia różnych objętości wody spożytej podczas różnych prób. Podobnie jak w przypadku bez korekty zawartości wody pitnej, skorygowane BHI dla mleka pełnotłustego, mleka odtłuszczonego i ORS, były wyższe niż dla wody niegazowanej.
Obliczony wskaźnik uwodnienia napoju wykazał, że napoje zawierające najwyższą zawartość makroskładników i elektrolitów były najskuteczniejsze w utrzymaniu równowagi płynów. Oprócz różnic w zawartości wody w napoju, obecny model BHI uznaje, że obecność dodatkowych składników odżywczych w napoju będzie również znacząco wpływać na zatrzymywanie płynów, co oznacza, że napoje o podobnej zawartości wody mogą wykazywać znacząco różne efekty na długoterminowy stan nawodnienia. Istnieje kilka elementów napoju, które mogą wpływać na równowagę płynów w ciągu kilku godzin po spożyciu: zawartość makroskładników odżywczych, zawartość elektrolitów (głównie Na i K) oraz obecność środków moczopędnych (np. alkoholu). Spożyte napoje o wysokiej zawartości energii, czy to w postaci węglowodanów, tłuszczu czy białka będą opróżniane z żołądka wolniej niż napoje bezenergetyczne, a tym samym potencjalnie zmniejszą lub opóźnią następującą diurezę.
Efekt ten może potencjalnie przyczynić się do zatrzymania spożytych płynów w przestrzeni wodnej organizmu. Napojami we wspomnianym badaniu o najwyższej gęstości energetycznej było pełnotłuste mleko 640 kcal/L; sok pomarańczowy 470 kcal/L; jasne piwo 330 kcal/l; coca cola 420 kcal/L; mleko odtłuszczone 350 kcal/L. Wysoka zawartość energii była ogólnie związana z wyższym BHI, ale porównanie reakcji na colę, piwo jasne i sok pomarańczowy sugeruje, że inne czynniki również odgrywają znaczącą rolę (np. elektrolity, alkohol).
Podanie Wody z chlorkiem sodu lub innymi solami sodu powoduje przejściowy wzrost całkowitej zawartości wody w organizmie. Przewodnienie to jest przedłużone w stosunku do obserwowanego po spożyciu wody niegazowanej. Napoje mleczne zawierały stosunkowo wysokie stężenia Na i K, sok pomarańczowy zawierał umiarkowaną ilość K, podczas gdy pozostałe napoje zawierały stosunkowo niewielkie stężenia tych elektrolitów. Warto zauważyć, że napojów o najwyższej zawartości elektrolitów miało zwykle najwyższe BHI.
Rhodiola Rosea od Apollo’s Hegemony – adaptogen o działaniu energetyzującym – KUP TERAZ
Różny rodzaj węglowodanów i inny efekt nawadniający
W jednej z prac naukowych celem była ocena BHI napoju węglowodanowo-elektrolitowego zawierającego izomaltulozę w porównaniu z sacharozą w spoczynkowym stanie euhydratacji. Postawiono hipotezę, że spożycie napoju zawierającego izomaltulozę hamuje produkcję moczu, prowadząc do odpowiednio większego BHI w porównaniu z napojem z sacharozą.
Zauważono, że spożycie napoju izomaltulozowego osłabiło wytwarzanie moczu w porównaniu zarówno z napojem z sacharozą, jak i wodą. W konsekwencji zaobserwowano wyższy BHI (oceniany po 2 i 3 godzinach po spożyciu) po spożyciu napoju izomalutozowego w porównaniu z napojem z sacharozą lub wodą.
Podsumowanie
Beverage Hydration Index (BHI) to swego rodzaju model, który ocenia potencjał nawodnienia płynu spożywanego w stosunku do zwykłej wody, gdy osoby są w stanie spoczynku i zakłada, że napój o większej diurezie w stosunku do wody ma mniej dostępnego płynu zatrzymanego w całkowitej puli wody w organizmie. Na jego podstawie można wskazać jaki płyn cechuje się większym potencjałem nawadniającym.
Obecna literatura naukowa wskazuje, że dodatek węglowodanów oraz aminokwasów do napoju zwiększa potencjał hydratacyjny napoju. Co więcej, skład elektrolitów i makroskładników odżywczych odgrywa główną rolę w zdolności zatrzymywania płynów przez dany napój. Zatem napoje o najwyższym składzie elektrolitów lub makroskładników wykazywały najwyższe wartości BHI. Szczególne wartości okazuje się mieć sód. Potwierdzono bowiem, że po spożyciu 1-litrowego bolusa płynu BHI u młodych dorosłych na ogół wzrastał wraz ze stopniowym wzrostem zawartości Na+, niezależnie od tego, czy napój był na bazie węglowodanów czy aminokwasów.
Bibliografia:
Institute of Medicine. Dietary Reference Intakes for Water, Potassium, Sodium, Chloride, and Sulfate; The National Academies Press: Washington, DC, USA, 2005; p. 638.
Sharp, R.L. Role of Whole Foods in Promoting Hydration after Exercise in Humans. J. Am. Coll. Nutr. 2007, 26, 592S–596S. [CrossRef]
Maughan, R.J.; Leiper, J.B.; Shirreffs, S.M. Factors influencing the restoration of fluid and electrolyte balance after exercise in the heat. Br. J. Sports Med. 1997, 31, 175–182. [CrossRef]
Ray, M.L.; Bryan, M.W.; Ruden, T.M.; Baier, S.M.; Sharp, R.L.; King, D.S. Effect of sodium in a rehydration beverage when consumed as a fluid or meal. J. Appl. Physiol. 1998, 85, 1329–1336. [CrossRef]
Shirreffs, S.M.; Taylor, A.J.; Leiper, J.B.; Maughan, R.J. Post-exercise rehydration in man: Effects of volume consumed and drink sodium content. Med. Sci. Sports Exerc. 1996, 28, 1260–1271. [CrossRef] [PubMed]
Amano, T.; Sugiyama, Y.; Okumura, J.; Fujii, N.; Kenny, G.P.; Nishiyasu, T.; Inoue, Y.; Kondo, N.; Sasagawa, K.; Enoki, Y.; et al. Effects of isomaltulose ingestion on postexercise hydration state and heat loss responses in young men. Exp. Physiol. 2019, 104, 1494–1504. [CrossRef] [PubMed]
Osterberg, K.L.; Pallardy, S.E.; Johnson, R.J.; Horswill, C.A. Carbohydrate exerts a mild influence on fluid retention following exercise-induced dehydration. J. Appl. Physiol. 2010, 108, 245–250. [CrossRef] [PubMed]
Shirreffs, S.M.; Watson, P.; Maughan, R.J. Milk as an effective post-exercise rehydration drink. Br. J. Nutr. 2007, 98, 173–180. [CrossRef] [PubMed]
Evans, G.H.; James, L.J.; Shirreffs, S.M.; Maughan, R.J. Optimizing the restoration and maintenance of fluid balance after exercise-induced dehydration. J. Appl. Physiol. 2017, 122, 945–951. [CrossRef] [PubMed]
Heaton, L.E.; Davis, J.K.; Rawson, E.S.; Nuccio, R.P.; Witard, O.C.; Stein, K.W.; Baar, K.; Carter, J.M.; Baker, L.B. Selected In-Season Nutritional Strategies to Enhance Recovery for Team Sport Athletes: A Practical Overview. Sports Med. 2017, 47, 2201–2218. [CrossRef]
Leiper, J.B. Fate of ingested fluids: Factors affecting gastric emptying and intestinal absorption of beverages in humans. Nutr. Rev. 2015, 73, 57–72. [CrossRef]
Orrù, S.; Imperlini, E.; Nigro, E.; Alfieri, A.; Cevenini, A.; Polito, R.; Daniele, A.; Buono, P.; Mancini, A. Role of Functional Beverages on Sport Performance and Recovery. Nutrients 2018, 10, 1470. [CrossRef] [PubMed]
Maughan, R.J.; Watson, P.; Cordery, P.A.; Walsh, N.P.; Oliver, S.J.; Dolci, A.; Rodriguez-Sanchez, N.; Galloway, S.D. Sucrose and Sodium but not Caffeine Content Influence the Retention of Beverages in Humans Under Euhydrated Conditions. Int. J. Sport Nutr. Exerc. Metab. 2019, 29, 51–60. [CrossRef] [PubMed]
Wolf, S.T.; Stanhewicz, A.; Clarke, M.M.; Cheuvront, S.N.; Kenefick, R.W.; Kenney, W.L. Age-related differences in water and sodium handling after commercial hydration beverage ingestion. J. Appl. Physiol. 2019, 126, 1042–1048. [CrossRef] [PubMed]
Maughan, R.J.; Watson, P.; Cordery, P.A.; Walsh, N.P.; Oliver, S.J.; Dolci, A.; Rodriguez-Sanchez, N.; Galloway, S.D. A randomized trial to assess the potential of different beverages to affect hydration status: Development of a beverage hydration index.
Pence, J.; Bloomer, R.J. Impact of Nuun Electrolyte Tablets on Fluid Balance in Active Men and Women. Nutrients 2020, 12, 3030. [CrossRef] [PubMed]
Sollanek, K.J.; Tsurumoto, M.; Vidyasagar, S.; Kenefick, R.W.; Cheuvront, S.N. Neither body mass nor sex influences beverage hydration index outcomes during randomized trial when comparing 3 commercial beverages. Am. J. Clin. Nutr. 2018, 107, 544–549. [CrossRef]
World Health Organization. Reduced Osmolarity: Oral Rehydration Salts (ORS) Formulation: A Report from a Meeting ofExperts Jointly Organised by UNICEF and WHO; WHO: Geneva, Switzerland, 2002.
Lima, A.A.; Carvalho, G.; Figueiredo, A.A.; Gifoni, Â.R.; Soares, A.M.; Silva, E.A.; Guerrant, R.L. Effects of an alanyl-glutamine— Based oral rehydration and nutrition therapy solution on electrolyte and water absorption in a rat model of secretory diarrhea induced by cholera toxin. Nutrients 2002, 18, 458–462. [CrossRef]
Van Loon, F.P.; Banik, A.K.; Nath, S.K.; Patra, F.C.; Wahed, M.A.; Darmaun, D.; Desjeux, J.F.; Mahalanabis, D. The effect of L-glutamine on salt and water absorption: A jejunal perfusion study in cholera in humans. Eur. J. Gastroenterol. Hepatol. 1996, 8, 443–448.
Hoffman, J.R.; Ratamess, N.A.; Kang, J.; Rashti, S.L.; Kelly, N.; Gonzalez, A.M.; Stec, M.; Anderson, S.; Bailey, B.L.; Yamamoto, L.M.; et al. Examination of the efficacy of acute L-alanyl-L-glutamine ingestion during hydration stress in endurance exercise. J. Int. Soc. Sports Nutr. 2010, 7, 8.
Jeukendrup, A.E.; Currell, K.; Clarke, J.; Cole, J.; Blannin, A.K. Effect of beverage glucose and sodium content on fluid delivery. Nutr. Metab. 2009, 6, 9. [CrossRef]
James, L.J.; Clayton, D.; Evans, G.H. Effect of milk protein addition to a carbohydrate–electrolyte rehydration solution ingested after exercise in the heat. Br. J. Nutr. 2010, 105, 393–399. [CrossRef]
King, M.A.; Rollo, I.; Baker, L.B. Nutritional considerations to counteract gastrointestinal permeability during exertional heat stress. J. Appl. Physiol. 2021, 130, 1754–1765.
Sollanek KJ, Tsurumoto M, Vidyasagar S, Kenefick RW, Cheuvront SN. Neither body mass nor sex influences beverage hydration index outcomes during randomized trial when comparing 3 commercial beverages. Am J Clin Nutr. 2018 Apr 1;107(4):544-549. doi: 10.1093/ajcn/nqy005. PMID: 29635499.
Amano T, Watanabe D, Otsuka J, Okamoto Y, Takada S, Fujii N, Kenny GP, Enoki Y, Maejima D. Comparison of hydration efficacy of carbohydrate-electrolytes beverages consisting of isomaltulose and sucrose in healthy young adults: A randomized crossover trial. Physiol Behav. 2022 May 15;249:113770. doi: 10.1016/j.physbeh.2022.113770. Epub 2022 Mar 2. PMID: 35247444.
Ronald J Maughan, Phillip Watson, Philip AA Cordery, Neil P Walsh, Samuel J Oliver, Alberto Dolci, Nidia Rodriguez-Sanchez, Stuart DR Galloway, A randomized trial to assess the potential of different beverages to affect hydration status: development of a beverage hydration index, The American Journal of Clinical Nutrition, Volume 103, Issue 3, March 2016, Pages 717–723, https://doi.org/10.3945/ajcn.115.114769
Clarke MM, Stanhewicz AE, Wolf ST, Cheuvront SN, Kenefick RW, Kenney WL. A randomized trial to assess beverage hydration index in healthy older adults. Am J Clin Nutr. 2019 Jun 1;109(6):1640-1647. doi: 10.1093/ajcn/nqz009. PMID: 31051498; PMCID: PMC6537935.
