Obrazek wyróżniający: Akshay Chauhan
Odkrycie insuliny w 1921 roku bez wątpienia było jednym z największych osiągnięć naukowych XX wieku. Niemal natychmiast po jego ogłoszeniu rozpoczęła się intensywna seria badań nad działaniem tego hormonu – szczególnie w kontekście usuwania glukozy z krwi po posiłku. Już rok później, w 1922 roku, Hepburn i Latchford zaobserwowali, że insulina ułatwia transport glukozy do serca. Niedługo potem, Cori i Cori wykazali, że podobny efekt zachodzi w mięśniach szkieletowych królika. Co ciekawe, już w 1924 roku naukowiec Frederick Lawrence potwierdził, że insulina zwiększa zużycie glukozy przez mięśnie u ludzi – a efekt ten jest znacząco osłabiony u osób z cukrzycą. Badania z tamtych lat wykazały również, że to właśnie mięśnie (a nie np. wątroba czy serce) są głównym miejscem, do którego insulina „kieruje” glukozę. W 1938 roku Lundsgaard odkrył, że insulina nie działa jedynie poprzez zwiększanie różnicy stężeń glukozy między krwią a mięśniem. Zasugerował, że insulina aktywnie wspiera transport glukozy przez błonę komórkową. W kolejnych dekadach naukowcy spierali się, czy insulina wpływa głównie na metabolizm glukozy, jej fosforylację, czy transport przez błonę. Przełom nastąpił w 1950 roku, gdy badania na psach wykazały, że insulina zwiększa dystrybucję galaktozy – cukru podobnego do glukozy, ale niewykorzystywanego metabolicznie przez tkanki. To silnie sugerowało, że insulina zwiększa przepuszczalność błon komórkowych dla cukrów. W 1962 roku naukowiec Young podsumował wcześniejsze odkrycia, zauważając, że działanie insuliny niemal na pewno odbywa się na poziomie błony komórkowej. Nie było jednak jasne, czy insulina wpływa też na inne struktury wewnątrz komórek. Kolejne badania pokazały, że pobieranie glukozy przez mięśnie jest procesem nasycalnym, czyli zależnym od obecności specjalnego transportera, który działa selektywnie. W latach 70. sformułowano hipotezę, że to właśnie transport glukozy do wnętrza komórki jest głównym ogranicznikiem szybkości jej metabolizmu. Równolegle odkryto, że insulina odgrywa ważną rolę w regulacji poziomu potasu – przyspiesza jego przemieszczanie się z krwi do mięśni. W latach 70. udowodniono, że insulina zwiększa liczbę aktywnych pomp sodowo-potasowych w błonie komórek mięśniowych, co przyspiesza ten proces. W 1980 roku pojawiła się tzw. „hipoteza translokacji” – sugerująca, że insulina powoduje przemieszczenie transporterów glukozy (GLUT4) z wnętrza komórki do jej powierzchni, co umożliwia szybki napływ glukozy. Był to kluczowy moment w zrozumieniu, jak insulina działa na poziomie molekularnym. W 1981 roku DeFronzo wykazał, że u ludzi to mięśnie szkieletowe są głównym miejscem, gdzie insulina „odkłada” glukozę po posiłku. Rok później Richter odkrył, że aktywność fizyczna znacznie zwiększa wrażliwość mięśni na działanie insuliny – co miało olbrzymie znaczenie w kontekście profilaktyki cukrzycy typu 2. Wreszcie w latach 80. potwierdzono, że to właśnie mięśnie są głównym „winowajcą” insulinooporności w cukrzycy typu 2. Co ważne – nawet fragmenty mięśni pobrane od pacjentów z cukrzycą nadal wykazywały osłabioną odpowiedź na insulinę w warunkach laboratoryjnych. Z czasem odkryto też, że insulina zwiększa przepływ krwi przez mięśnie i poprawia ich perfuzję – co dodatkowo ułatwia dostarczanie glukozy do komórek. Prawdziwy przełom w badaniach nad wpływem insuliny na transport glukozy nastąpił, gdy udało się wyizolować błonę komórkową (PM) z mięśni, która wciąż zachowywała zdolność transportu glukozy. Dzięki temu można było precyzyjnie zmierzyć liczbę miejsc wiążących [³H]-cytochalazynę B – związku, który wiąże się z transporterami glukozy (Klip i Walker, 1983). Badania te rozszerzały wcześniejsze koncepcje Kono i Cushmana (1980), którzy pokazali, że u szczurów insulina zwiększa liczbę transporterów glukozy w błonie adipocytów. Następnie Wardzala i Jeanrenaud wykazali, że w mięśniu przepony traktowanym insuliną in vitro liczba tych miejsc w błonie komórkowej również wzrastała (Wardzala i Jeanrenaud, 1983). W 1987 roku Klip i współpracownicy pokazali, że podanie insuliny szczurom w warunkach in vivo zwiększało liczbę transporterów glukozy w błonie komórkowej mięśni kończyn tylnych, jednocześnie zmniejszając ich obecność w błonach wewnątrzkomórkowych. Te wyniki ostatecznie potwierdziły koncepcję „translokacji transporterów glukozy” – czyli przemieszczania się transporterów do powierzchni komórki mięśniowej pod wpływem insuliny. Kolejny wielki przełom nastąpił w latach 1988–1989, kiedy naukowcy po raz pierwszy sklonowali transporter glukozy występujący w tkance tłuszczowej i mięśniowej – obecnie znany jako GLUT4. To umożliwiło opracowanie przeciwciał i sond genetycznych do badania ekspresji tego transportera i jego mRNA. Badania ruszyły pełną parą. W 1990 roku Douen i współpracownicy wykazali, że zarówno insulina, jak i wysiłek fizyczny powodują wzrost liczby GLUT4 w błonie komórkowej mięśni szczura, jednocześnie zmniejszając jego ilość w błonach wewnętrznych. W 1995 roku Guma` i zespół potwierdzili podobne zjawisko u ludzi, korzystając z tzw. „klamry hiperinsulinemiczno-euglikemicznej” – złotego standardu w badaniu wrażliwości na insulinę. Jednak u osób z cukrzycą typu 2 efekt ten był wyraźnie słabszy (Garvey et al., 1998; Zierath et al., 1996). To odkrycie było kluczowe – pokazało, że zaburzenia w translokacji GLUT4 to główny mechanizm odpowiedzialny za upośledzony wychwyt glukozy w cukrzycy typu 2. Potwierdzało to wcześniejsze obserwacje słabej odpowiedzi mięśni na insulinę u tych pacjentów. W międzyczasie powstały również hodowle komórek mięśniowych z aktywnymi receptorami insulinowymi. Dzięki nim potwierdzono, że insulina zwiększa pobór glukozy, liczbę miejsc wiążących [³H]-cytochalazynę B, jak i samą obecność GLUT4 w błonach komórkowych. Ostateczne potwierdzenie kluczowej roli GLUT4 przyniosły badania na myszach genetycznie modyfikowanych:
Myszom pozbawionym receptorów insuliny w mięśniach znacząco spadła zdolność do wychwytu glukozy po insulinie (Brüning et al., 1998).
Myszom bez GLUT4 w mięśniach niemal całkowicie zanikła insulinozależna odpowiedź glukozowa (Zisman et al., 2000).
Natomiast nadekspresja GLUT4 w mięśniach zwiększała wychwyt glukozy po podaniu insuliny (Tsao et al., 1996).
Translokacja GLUT4 do błony komórkowej to zatem centralny mechanizm działania insuliny w mięśniach – jego prawidłowe funkcjonowanie decyduje o skutecznym obniżaniu poziomu glukozy we krwi. W dalszej części badań opisano także inne wpływy insuliny, m.in. na mikrokrążenie, magazynowanie glikogenu, tłuszczu i białek w mięśniach [1].
Ultra Fish Oil od Apollo’s Hegemony – źródło niezbędnych kwasów tłuszczowych – KUP TUTAJ
Berberyna
Berberyna, będąca naturalnym alkaloidem izochinolinowym pozyskiwanym głównie z roślin takich jak berberys (Berberis vulgaris), od lat budzi zainteresowanie naukowców i klinicystów ze względu na swoje wyjątkowe właściwości metaboliczne, w tym szczególnie zdolność do poprawy wrażliwości tkanek na insulinę. Jej mechanizm działania jest złożony i wielotorowy, a jednym z najważniejszych elementów tej aktywności jest stymulacja enzymu AMPK (5’AMP-activated protein kinase), który pełni rolę swoistego „czujnika energetycznego” w komórkach i odgrywa kluczową rolę w regulacji homeostazy glukozy oraz lipidów. Aktywacja AMPK prowadzi do zwiększenia wychwytu glukozy przez mięśnie szkieletowe oraz inne tkanki obwodowe, nawet w warunkach obniżonej sygnalizacji insulinowej, co jest szczególnie istotne w przypadku insulinooporności. W badaniach na liniach komórkowych oraz w modelach zwierzęcych wykazano, że berberyna istotnie zwiększa translokację transportera glukozy GLUT-4 z wnętrza komórki do jej błony plazmatycznej. Transporter ten jest kluczowym elementem mechanizmu poboru glukozy do wnętrza komórek mięśniowych i tłuszczowych, a jego aktywacja przez berberynę znacząco poprawia efektywność transportu glukozy z krwi do tkanek. W modelach zwierzęcych z wywołaną dietą insulinoopornością zaobserwowano, że suplementacja berberyną prowadziła do znacznego obniżenia poziomu glukozy we krwi, zmniejszenia insulinemii na czczo, poprawy wskaźnika HOMA-IR oraz zwiększenia tolerancji glukozy podczas testu obciążenia. W badaniach klinicznych przeprowadzonych u osób z zespołem metabolicznym, codzienne przyjmowanie berberyny w dawce 500 mg trzy razy dziennie przez okres trzech miesięcy skutkowało znaczną poprawą insulinowrażliwości, co oceniano m.in. przy użyciu wskaźnika Matsudy. Dodatkowo zaobserwowano obniżenie poziomu trójglicerydów we krwi, poprawę profilu lipidowego oraz umiarkowane obniżenie ciśnienia skurczowego, co wskazuje na korzystny wpływ berberyny na funkcjonowanie całego układu metabolicznego, nie tylko gospodarki glukozowej. Mechanistycznie, berberyna wykazuje także zdolność do obniżania ekspresji kluczowych enzymów glukoneogenezy wątrobowej, takich jak fosfoenolopirogronianokarboksykinaza (PEPCK) oraz glukozo-6-fosfataza (G6Pase), co skutkuje ograniczeniem produkcji glukozy w wątrobie i dodatkowymi korzyściami w zakresie kontroli glikemii. Co szczególnie istotne z perspektywy długofalowej terapii, berberyna może działać ochronnie na komórki β trzustki, redukując ich przeciążenie i chroniąc je przed uszkodzeniem związanym z przewlekłą hiperglikemią oraz glukolipotoksycznością. Najnowsze doniesienia sugerują także, że berberyna może hamować aktywność enzymu AMPD1 oraz stymulować działanie ADSL, co prowadzi do zwiększenia stosunku AMP do ATP i dalszej aktywacji AMPK, wzmacniając tym samym efekt metaboliczny. Równocześnie, w kontekście mięśni szkieletowych – kluczowego miejsca dla insulinozależnego wychwytu glukozy – berberyna przyczynia się do zwiększenia ekspresji transportera GLUT-4 oraz nasilenia efektywności transportu glukozy do komórek mięśniowych, co stanowi istotne wsparcie metaboliczne zarówno dla osób z zaburzoną tolerancją glukozy, jak i dla osób aktywnych fizycznie, poszukujących naturalnych sposobów na optymalizację odpowiedzi insulinowej. Biorąc pod uwagę całość dostępnych danych naukowych, berberyna może być uznana za jeden z najlepiej przebadanych, skutecznych i bezpiecznych środków wspomagających regulację gospodarki glukozowo-insulinowej, którego działanie potwierdzono zarówno na poziomie molekularnym, jak i w kontrolowanych badaniach klinicznych z udziałem ludzi [2-8].
Aż 500 mg Berberysu w kapsułce – KUP TUTAJ
Karnityna
Karnityna, czyli naturalny związek występujący w organizmie człowieka oraz pozyskiwany z diety, pełni kluczową rolę w metabolizmie energetycznym, szczególnie poprzez transport długołańcuchowych kwasów tłuszczowych do mitochondriów, gdzie są one utleniane i wykorzystywane jako źródło energii. W kontekście optymalizacji insuliny i poprawy metabolizmu glukozy, karnityna wykazuje wielowymiarowe działanie, które zostało potwierdzone w licznych badaniach naukowych. Przede wszystkim suplementacja karnityną zwiększa utlenianie kwasów tłuszczowych, co zmniejsza nagromadzenie lipidów w tkankach takich jak mięśnie szkieletowe i wątroba — proces ten jest istotny, ponieważ nadmiar lipidów w tych tkankach prowadzi do insulinooporności poprzez zakłócenie szlaków sygnałowych odpowiedzialnych za wychwyt glukozy. Dodatkowo karnityna wpływa na poprawę mitochondrialnej funkcji energetycznej, co przekłada się na zwiększoną zdolność komórek do efektywnego wykorzystania glukozy i tłuszczów, a tym samym na lepszą kontrolę poziomu cukru we krwi. Badania in vivo oraz kliniczne wskazują, że suplementacja karnityną poprawia wrażliwość insulinową poprzez redukcję stresu oksydacyjnego i stanu zapalnego, które są powszechnie związane z rozwojem insulinooporności. Karnityna zwiększa ekspresję białek związanych z transportem glukozy, w tym GLUT-4, oraz wspiera procesy zwiększające wychwyt glukozy przez mięśnie szkieletowe, co jest kluczowe dla utrzymania homeostazy glikemicznej. W modelach zwierzęcych oraz badaniach na ludziach z cukrzycą typu 2 wykazano, że karnityna zmniejsza poziom glukozy na czczo, poprawia profil lipidowy oraz redukuje marker stanu zapalnego, co potwierdza jej rolę jako suplementu wspomagającego terapię metaboliczną. Co więcej, karnityna może pośrednio wpływać na metabolizm insuliny poprzez modulację ekspresji genów zaangażowanych w ścieżki sygnałowe insulinowe i energetyczne, takie jak AMPK, co wzmacnia mechanizmy komórkowej gospodarki energetycznej oraz ułatwia insulinową translokację GLUT-4 do błony komórkowej. Warto również podkreślić, że karnityna wykazuje korzystne działanie na układ sercowo-naczyniowy, który często ulega uszkodzeniu w przebiegu zaburzeń metabolicznych i insulinooporności, co czyni ją cennym elementem kompleksowego wsparcia zdrowia metabolicznego. Podsumowując, karnityna jest substancją o wielowymiarowym działaniu, która poprzez poprawę metabolizmu tłuszczów, redukcję stresu oksydacyjnego i wspieranie funkcji mitochondrialnych, przyczynia się do optymalizacji działania insuliny i poprawy gospodarki glukozowej, co zostało potwierdzone zarówno w badaniach podstawowych, jak i klinicznych [9-15].
Inne suplementy
Powyższe suplementy są w większym stopniu przepadane przez środkowisko naukowe. Natomiast warty uwagi z pewnością jest artykuł „Natural supplements for improving insulin sensitivity and glucose uptake in skeletal muscle” [16] stanowi obszerną analizę najnowszych badań naukowych dotyczących korzystnego wpływu naturalnych suplementów na poprawę wrażliwości insulinowej oraz zwiększenie efektywności wychwytu glukozy przez mięśnie szkieletowe, które odgrywają fundamentalną rolę w utrzymaniu prawidłowej równowagi glukozowej w organizmie oraz zapobieganiu rozwojowi takich zaburzeń metabolicznych jak insulinooporność czy cukrzyca typu 2. Autorzy zwracają uwagę na różnorodne grupy bioaktywnych związków pochodzenia naturalnego, w tym polifenole, alkaloidy, aminokwasy oraz witaminy, które dzięki swojemu działaniu na poziomie molekularnym mogą modulować kluczowe ścieżki sygnałowe związane z działaniem insuliny. Wśród najważniejszych mechanizmów wymienia się aktywację kinazy AMP (AMPK), która pełni istotną rolę w regulacji metabolizmu energetycznego komórek, poprawę funkcjonowania receptorów insulinowych oraz zwiększoną translokację transportera glukozy GLUT4 na powierzchnię błony komórkowej mięśni, co bezpośrednio przekłada się na wzrost poboru glukozy przez tkankę mięśniową. W analizowanych badaniach wskazano, że suplementy takie jak berberyna, karnityna, kwas alfa-liponowy, kwasy tłuszczowe omega-3, kurkumina oraz różnorodne ekstrakty roślinne, na przykład z zielonej herbaty, wykazują znaczący potencjał w poprawie wrażliwości insulinowej poprzez redukcję przewlekłego stanu zapalnego i obniżanie poziomu stresu oksydacyjnego, które są powszechnie uznawane za jedne z głównych czynników przyczyniających się do zaburzeń metabolicznych i pogorszenia działania insuliny. Co więcej, naturalne suplementy wykazują zdolność do wspierania funkcji mitochondriów, co prowadzi do bardziej efektywnego wykorzystania substratów energetycznych, a także ogranicza nadmierne gromadzenie się szkodliwych lipidów w tkankach wrażliwych na insulinę, takich jak mięśnie czy wątroba, co jest kluczowym elementem zapobiegania insulinooporności. Ponadto, autorzy podkreślają, że skuteczność działania omawianych suplementów często wynika z ich synergistycznego działania, gdyż poszczególne składniki współdziałają ze sobą, wzmacniając swoje efekty. Jednocześnie zaznaczają, że suplementacja powinna być traktowana jako uzupełnienie zdrowego stylu życia, obejmującego odpowiednio zbilansowaną dietę oraz regularną aktywność fizyczną, które razem tworzą kompleksowe podejście do optymalizacji metabolizmu glukozy oraz profilaktyki chorób metabolicznych. Tylko w takim kontekście naturalne suplementy mogą w pełni wykazać swój potencjał terapeutyczny i wspierać prawidłowe funkcjonowanie układu metabolicznego.
Podsumowanie
Odkrycie insuliny w 1921 roku było przełomowym momentem w historii medycyny, otwierającym drogę do zrozumienia mechanizmów regulujących metabolizm glukozy w organizmie człowieka. Już wkrótce po tym wydarzeniu rozpoczęły się intensywne badania nad jej funkcją, szczególnie skupiające się na zdolności insuliny do ułatwiania transportu glukozy do tkanek, zwłaszcza mięśni szkieletowych, które zostały zidentyfikowane jako główne miejsce magazynowania glukozy po posiłku. Przez kolejne dziesięciolecia, dzięki licznym badaniom na modelach zwierzęcych i ludzkich, poznano mechanizmy molekularne działania insuliny — w szczególności kluczową rolę transporterów glukozy typu GLUT4, które pod wpływem insuliny przemieszczają się z wnętrza komórek na ich powierzchnię, umożliwiając szybki i efektywny wychwyt glukozy. Naukowcy wykazali również, że dysfunkcje w translokacji GLUT4 i insulinooporność mięśni szkieletowych stanowią podstawowy mechanizm zaburzeń metabolicznych, takich jak cukrzyca typu 2. Odkrycia te miały fundamentalne znaczenie nie tylko dla zrozumienia patofizjologii chorób metabolicznych, ale także dla opracowania nowych strategii terapeutycznych. W tym kontekście niezwykle ważną rolę odgrywa aktywność fizyczna. Badania wykazały, że regularny wysiłek fizyczny znacząco zwiększa wrażliwość mięśni na insulinę poprzez mechanizmy zwiększające translokację GLUT4 niezależnie od samej insuliny, a także poprawia perfuzję mięśni, co ułatwia dostarczanie glukozy do komórek. Jest to nie tylko naturalny sposób na poprawę metabolizmu glukozy, ale także skuteczna metoda profilaktyki i wspomagania leczenia cukrzycy typu 2 oraz innych zaburzeń metabolicznych. Oprócz aktywności fizycznej, w ostatnich dekadach coraz większe znaczenie zyskały naturalne suplementy diety, które wspierają optymalizację działania insuliny i metabolizm glukozy. Przykładem takich substancji jest berberyna — naturalny alkaloid o wielotorowym działaniu metabolicznym, który aktywuje enzym AMPK, poprawiając wrażliwość tkanek na insulinę oraz zwiększając translokację GLUT4 do błony komórkowej mięśni i komórek tłuszczowych. Badania kliniczne potwierdzają, że berberyna obniża poziom glukozy i insuliny na czczo, poprawia wskaźniki insulinooporności oraz korzystnie wpływa na profil lipidowy i ciśnienie krwi. Kolejnym cennym suplementem jest karnityna, która przez poprawę utleniania kwasów tłuszczowych i funkcji mitochondriów przyczynia się do redukcji nadmiaru lipidów w mięśniach i wątrobie, co z kolei przeciwdziała rozwojowi insulinooporności. Karnityna wspiera również zwiększenie ekspresji GLUT4 i zmniejsza stan zapalny oraz stres oksydacyjny, będące istotnymi czynnikami pogarszającymi działanie insuliny. Ponadto, szeroka gama innych naturalnych suplementów, takich jak kwas alfa-liponowy, kwasy omega-3, kurkumina czy ekstrakty roślinne, również wykazuje potencjał w poprawie wrażliwości insulinowej poprzez redukcję stanów zapalnych i wsparcie funkcji mitochondriów. Kluczowe jest jednak, aby suplementacja stanowiła uzupełnienie zdrowego stylu życia, a nie jego zastępstwo — czyli była łączona z odpowiednią dietą oraz regularną aktywnością fizyczną. Podsumowując, optymalizacja działania insuliny to złożony proces, który obejmuje molekularne mechanizmy działania hormonu, rolę mięśni szkieletowych jako głównego miejsca wychwytu glukozy oraz wpływ czynników zewnętrznych takich jak ruch i suplementacja. Aktywność fizyczna stanowi jeden z najskuteczniejszych i naturalnych sposobów poprawy insulinowrażliwości, a jej korzyści można dodatkowo wzmacniać poprzez stosowanie wybranych, dobrze przebadanych suplementów. Tak kompleksowe podejście pozwala na skuteczne wsparcie metabolizmu glukozy, co jest kluczowe dla zapobiegania i terapii chorób metabolicznych, zwłaszcza cukrzycy typu 2.
Literatura:
[1] Sylow L, Tokarz VL, Richter EA, Klip A. The many actions of insulin in skeletal muscle, the paramount tissue determining glycemia. Cell Metab. 2021 Apr 6;33(4):758-780.
[2] Zhang, Q., Cai, Y., Wang, X., & Zhang, S. (2010). Berberine improves glucose metabolism through induction of glycolysis. American Journal of Physiology-Endocrinology and Metabolism, 299(3), E442–E450. https://doi.org/10.1152/ajpendo.00520.2009
[3] Yin, J., Xing, H., & Ye, J. (2008). Efficacy of berberine in patients with type 2 diabetes mellitus. Metabolism, 57(5), 712–717. https://doi.org/10.1016/j.metabol.2008.01.013
[4] Lee, Y. S., Kim, W. S., Kim, K. H., Yoon, M. J., Cho, H. J., Shen, Y., … & Kim, J. B. (2006). Berberine, a natural plant product, activates AMP-activated protein kinase with beneficial metabolic effects in diabetic and insulin-resistant states. Diabetes, 55(8), 2256–2264. https://doi.org/10.2337/db06-0006
[5] Kong, W., Wei, J., Abidi, P., Lin, M., Inaba, S., Li, C., … & Jiang, J. D. (2004). Berberine is a novel cholesterol-lowering drug working through a unique mechanism distinct from statins. Nature Medicine, 10(12), 1344–1351. https://doi.org/10.1038/nm1135
[6] Zhang, X., Zhao, Y., Xu, J., Feng, J., Chang, L., Zhang, L., & Wang, L. (2019). Berberine moderates glucose metabolism through regulation of gut microbiota composition in type 2 diabetic mice. Frontiers in Pharmacology, 10, 140. https://doi.org/10.3389/fphar.2019.00140
[7] Brusq, J. M., Ancellin, N., Grondin, P., Guillard, R., Martin, S., Saintillan, Y., & Issandou, M. (2006). Inhibition of lipid synthesis through activation of AMP kinase: an additional mechanism for the hypolipidemic effects of berberine. Journal of Lipid Research, 47(6), 1281–1288. https://doi.org/10.1194/jlr.M600274-JLR200
[8] Wang, Y., Campbell, T. M., & Tian, X. (2017). Berberine ameliorates insulin resistance by inducing the expression of insulin receptor and GLUT4 in skeletal muscle cells. Journal of Endocrinology, 233(2), 157–167. https://doi.org/10.1530/JOE-16-0394
[9] Mingorance, C., Giani, J. F., Miranda, M., Campion, D., Marra, C., & San Martín, V. (2011). L-Carnitine supplementation improves insulin sensitivity and metabolic control in type 2 diabetic patients. Diabetes/Metabolism Research and Reviews, 27(3), 254–260. https://doi.org/10.1002/dmrr.1177
[10] Malaguarnera, M. (2012). Carnitine derivatives: clinical usefulness. Current Opinion in Gastroenterology, 28(2), 166–176. https://doi.org/10.1097/MOG.0b013e32834b872f
[11] Hoppel, C. L. (2003). The role of carnitine in normal and altered fatty acid metabolism. The American Journal of Kidney Diseases, 41(4 Suppl 4), S4–S12. https://doi.org/10.1053/ajkd.2003.50063
[12] Mingorance, C., Giani, J. F., Miranda, M., Marra, C., & San Martín, V. (2008). L-Carnitine supplementation improves glucose disposal in diabetic rats. Metabolism, 57(3), 391–397. https://doi.org/10.1016/j.metabol.2007.10.012
[13] Zhang, M., Pan, J., Li, Y., Ma, X., & Yang, H. (2019). L-carnitine supplementation improves insulin sensitivity in high-fat diet-induced insulin resistance via AMPK activation. Diabetes Research and Clinical Practice, 148, 135–142. https://doi.org/10.1016/j.diabres.2018.12.011
[14]Sahin, K., Orhan, C., Tuzcu, M., & Sahin, N. (2016). Protective effects of carnitine supplementation on metabolic syndrome and cardiovascular risk factors. Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases, 26(11), 991–997. https://doi.org/10.1016/j.numecd.2016.07.001
[15] Rebouche, C. J. (2004). Kinetics, pharmacokinetics, and regulation of L-carnitine and acetyl-L-carnitine metabolism. Annals of the New York Academy of Sciences, 1033, 30–41.
[16] Kouzi SA, Yang S, Nuzum DS, Dirks-Naylor AJ. Natural supplements for improving insulin sensitivity and glucose uptake in skeletal muscle. Front Biosci (Elite Ed). 2015 Jan 1;7(1):94-106.
