Alergie i nietolerancje pokarmowe

Intensywny rozwój technologii i niemal każdej dziedziny życia zaoferował człowiekowi wiele ułatwień. Możemy żyć szybciej, łatwiej i komunikować się z niemal każdego zakątka globu. Szeroko rozwinęła się także branża spożywcza. Wchodząc do sklepu, ludzie zyskują ogromy wybór produktów, które możemy włożyć do koszyka. Chętnie korzystają także z gotowych rozwiązań, zarówno tych, które mogą odgrzać w domu, jak i tych serwowanych przez bary i restauracje. Niestety, nie zawsze są to wybory korzystne i  na przestrzeni lat mogą przyczynić się do sytuacji, w której określone produkty spożywcze nie są przez organizm tolerowane. Dziś przybliżymy tematykę najczęstszych alergii i nietolerancji pokarmowych.

Alergia, a nietolerancja pokarmowa

Pojęcia alergii i nietolerancji pokarmowej są często stosowane zamiennie, a jest to błąd. Najprostszym przykładem pozwalającym je odróżnić jest wyobrażenie sobie dwóch sytuacji. Jeśli osoba uczulona zje orzechy, puchnie jej przełyk, zaczyna brakować powietrza, bez interwencji lekarskiej może się nawet udusić. W przypadku nietolerancji z kolei bardzo często negatywną konsekwencją są bolesne wzdęcia, które jednak same prędzej czy później mijają. W zasadzie każda alergia jest nietolerancją, ale nie każda nietolerancja jest alergią. 

Definicja alergii pokarmowej to nieprawidłowa, powtarzalna i odtwarzalna reakcja ludzkiego organizmu na spożyty pokarm. Nietolerancja to z kolei nadwrażliwość na dany pokarm. 

Zasadniczą różnicą jest to, że reakcja organizmu na pokarm, którego nie toleruje dotyczy tylko objawów metabolicznych. W przeciwieństwie do alergii pokarmowej, nie ma tu udziału układu immunologicznego. 

Przy nietolerancji organizm po prostu nie dopuszcza jakiegoś pokarmu bądź składnika, ponieważ nie ma wcale lub ma za mało substancji, które pomagają ów pokarm przetrawić lub wchłonąć. Co ciekawe, objawy nietolerancji pokarmowej mogą pojawić się nawet 3 dni po spożyciu danego składnika. 

Alergie pokarmowe

Cierpi na nie około 3,2% populacji (mowa tu o osobach powyżej 18 roku życia). Pierwsze wzmianki na temat owych alergii sięgają starożytności i zapisów dotyczących niekorzystnych objawów po spożyciu jajek. Alergie przyjmują bardzo różne postaci.

Dolegliwości kliniczne związane z owymi reakcjami mogą dotyczyć różnych układów i narządów w ciele. 

• Układ pokarmowy może reagować refluksem, wzdęciami, bardzo bolesnymi kolkami, przewlekłymi biegunkami czy wymiotami.
• Na skórze pojawić się mogą różne zmiany, wypryski, pokrzywka czy liszaje.
• Układ nerwowy reaguje bólami głowy, migrenami, zaburzeniami równowagi, drażliwością, nadpobudliwością, niepokojem, stanami lękowymi bądź depresyjnymi, problemami z pamięcią i koncentracją. 
• Układ moczowy – tu reakcja może przybrać postać alergicznego zapalenia cewki moczowej lub pęcherza moczowego.
• Ze strony układu krwionośnego reakcją na alergen może być niedokrwistość oraz i zwiększona liczba granulocytów kwasochłonnych.
• Mogą nastąpić zaburzenia wzroku.
• Układ oddechowy reaguje najczęściej wspomnianą opuchlizną krtani, kaszlem, astmą, nieżytem nosa, zapaleniem oskrzeli, wysiękowym zapaleniem ucha środkowego a nawet nawracającym zapaleniem płuc.
• Pojawiają się też objawy ogólne – migreny, osłabienie, brak koncentracji, zlewne poty, podwyższona temperatura ciała i obrzęk stawów.
• Pojawić się też może typowy szok anafilaktyczny.

 

 

Chociaż alergie mogą pojawić się u ludzi w każdym wieku, to najczęściej wykrywane są już w wieku dziecięcym lub niemowlęctwie. Związane jest to z faktem, że niedojrzała bariera śluzowa w układzie pokarmowym jest bardziej wrażliwa i pozwala na większe przenikanie antygenów pokarmowych (tzw. trofoalergenów) do krążenia systemowego. Prowadzi to też do predyspozycji atopowej (czyli zwiększonej syntezy IgE). Atopia to pewna mutacja genetyczna, która prowadzi do niewłaściwej reakcji inaktywacji antygenu. 

IgE to jeden z rodzajów immunoglobulin, czyli przeciwciał, które występują w ludzkim organizmie. Mają zdolność do rozpoznawania danego rodzaju antygenów. Stymulują organizm do wytwarzania oraz uwalniania histaminy, związanej z różnymi typami alergii. 

Czynniki IgE zależne są natychmiastowe i zależą od nich reakcje u około połowy alergików pokarmowych. U jednej piątej uczulonych reakcje alergiczne są odpowiedzią na poziomie komórkowym. Reakcje przy udziale ulkadu immunologicznego występują u 10% alergików, zaś u 6% ma odpowiedź cytoalergiczną. Pozostałe wypadki to takie, gdzie w odpowiedzi na alergen występuje więcej niż jedna reakcja alergiczna. 

W przypadku alergii głównym czynnikiem predysponującym są naleciałości genetyczne. Jeśli najbliżsi krewni (rodzice lub rodzeństwo) mają chorobę atopową, to u dziecka ryzyko jej wystąpienia wynosi od 10 do 15%. Jeśli choruje dwoje z nich, to ryzyko znacznie wzrasta (50%), a najwyższe (70%) jest wówczas, gdy dwoje bliskich cierpi na chorobę atopową dotyczącą tego samego alergenu. 

Silnie Antyhistaminowa witamina C z dodatkiem lizyny

Alergeny pokarmowe

To, z jaką siłą oddziałuje dany alergen, zależne jest od ilości centrów aktywnych. Centra te służą do połączenia alergenu z przeciwciałami lub limfocytami T. W białkach centra aktywne to pewna specyficzna sekwencja aminokwasów. 

Podkomitet Nazewnictwa Alergenów Stowarzyszenia Towarzystw Immunologicznych wyróżnił około 100 alergenów. Alergeny główne (z reakcją IgE-zależną) oznaczono na ich liście cyfrą 1, zaś te słabsze, które reakcje alergiczne wywołują zdecydowanie rzadziej, mają cyfrę 2. 

Ta pierwsza grupa, czyli najczęściej i najsilniej uczulające alergeny to między innymi:

• Białka mleka krowiego, a więc laktoglobulina, kazeina oraz alfa-laktoglobulina. Białka mleka są najczęstszą przyczyną alergii u niemowląt. Jeśli alergia dotyczy kazeiny to nie będzie wskazane podawanie im mleka innych zwierząt (np. koziego), gdyż kazeina jest w nich także obecna. Jeśli dotyczy białek poza kazeiną, można wówczas bazować na mleku zwierząt poza krowim. Samo mleko krowie jest dostępne bardzo powszechnie we wszystkich produktach mlecznych jak jogurty, kefiry, sery czy śmietana, w lodach, czekoladzie, często nawet wędlinach, produktach gotowych czy kosmetykach. W przypadku takiej alergii konieczna jest ogromna dbałość o skład produktów (dotyczy to zwłaszcza matek karmiących). 

Przy alergii na alfa-laktoglobulinę, dochodzi często do krzyżowej alergii na białka wołowiny i cielęciny, więc konieczne jest całkowite wykluczenie ich z diety.

• Owoalbumina, owomukoid, owomucyna, owotransferyna i lizozym – pod tymi nazwami kryją się białka jaja kurzego. Z białek tych najsilniej uczulającym jest owomukoid i wywołuje on reakcje alergiczne bez względu na to, czy jajko jest surowe, czy zostało poddane obróbce cieplnej.
• Parwalbumina i tomiogen, czyli białka ryb i niektórych skorupiaków (najczęściej krewetki, homary, kraby i langusty). Są to najczęściej alergeny tak silne, że mogą wywoływać niepożądane reakcje bez konieczności spożycia ryb – wystarczy kontakt ze skórą lub przebywanie w pobliży pary z gotującej się rybnej potrawy.
• Białka zbóż, głównie pszenicy, m.in. Aglutynina, oraz białka glutenowe pochodzące też z innych zbóż, jak żyto czy jęczmień.
• Białka orzechów (Coral, wiciliny, konglutin, profiliny, oleozyny oraz białka transportujące lipidy). Najczęściej uczulają takie orzechy jak laskowe, włoskie, pistacjowe, nerkowce oraz migdały. Należy być ostrożnym, gdyż orzechy są dodatkiem bardzo powszechnym, zwłaszcza w słodyczach, deserach i płatkach śniadaniowych.
• Glikoproteiny i białka strączków (np. soi)
• Białka warzyw i owoców takich jak pomidory, ziemniaki, cebula, pietruszka, marchewka, seler, czosnek, truskawki, jagody, poziomki, jabłka, banany, a także owoce pestkowe i cytrusy. W owocach obróbka termiczna bardzo często niszczy alergeny, dlatego o ile np. same truskawki  mogą uczulać, to powstałe z nich galaretki czy kompoty nie będą już sprawiały problemów. Podobnie jest w przypadku warzyw, ale nie wszystkich. Alergeny soi (obecnej często np w sosach sałatkowych), zielonego groszku czy selera są na działanie wysokiej temperatury odporne, więc obróbka termiczna nie spowoduje uniknięcia reakcji alergicznej.
• Trójglikany pochodzące z roślin krzyżowych
• Białka wołowiny i wieprzowiny
• Przyprawy, takie jak cynamon, curry, anyż, kolendra, czosnek, oregano, pieprz, papryka. Część z nich traci właściwości uczulające po obróbce termicznej.

 

Rzadziej występujące, ale wciąż powszechne są alergie po spożyciu:

• Pieczywa z dodatkiem drożdży i serów pleśniowych
• Dodatków do żywności, czyli różne substancje wzmacniające smak, barwniki, zagęszczacze. Są bardzo często stosowane, dlatego tym bardziej konieczne jest wnikliwe sprawdzanie etykiet u alergików.
• Związków farmakologicznych i biochemicznych choćby takie jak histamina  (obecna w pomidorach, ogórkach kiszonych, truskawkach, wędzonych rybach, mięsie, produktach w puszkach oraz niektórych gatunkach żółtego sera, takich jak cheddar) , tyramina, serotonina (obecna w bananach), dopamina z czekolady czy kofeina. Są to również często związki chemiczne, które często widać na opakowaniach produktów gotowych – azotyny, azotany, BHA, glutaminian sodu, sorbiniany, żółcienie czy aspartam. 

 

Co ciekawe, alergie wziewne również mogą przyczynić się do powstawania reakcji alergicznych na tle pokarmowym. U osób cierpiących na alergię na brzozy może pojawić się reakcja alergiczna na białka jabłek, moreli, wiśni, czereśni, selera, pietruszki, marchewki a także białka orzechów włoskich. Z kolei osoby borykające się z alergią na trawy mogą mieć też alergię krzyżową na melona, arbuza, mandarynki, kukurydzę czy ryż.

 

 

Jeśli u dziecka stwierdzona została alergia na mleko krowie, zboża, soję czy jaja, to w większości (80%) przypadków ustaje ona do czasu osiągnięcia wieku szkolnego. Zdecydowanie bardziej trwałymi są alergie na orzechy (również ziemne) i owoce morza. To właśnie one (i ryby) są najczęstszymi alergenami u osób dorosłych. 

Przeciwzapalne omega-3

Alergie pokarmowe u osób aktywnych fizycznie

U osób aktywnych fizycznie, zwłaszcza sportowców, których działanie jest ukierunkowane na osiągnięcie konkretnego celu, dieta oraz trening powinny być dopięte na ostatni guzik. Osoby, które są w pełni zdrowe, nie mają uszkodzonych jelit i nie przeciążają układu odpornościowego, mogą spożywać różne rodzaje białek bez większych obaw o niekorzystny wpływ na zdrowie. Zdrowie jelit jest tu tym ważniejsze, że jeśli nie funkcjonują one jak trzeba, wówczas przepuszczają drobne białka i peptydy, które rozpoznawane są przez układ immunologiczny jako obce – zaczyna on więc produkować przeciwciała do ich zwalczania. 

U osób aktywnych fizycznie jest to dodatkowo niekorzystne dla mięśni, gdyż w ich wypadku do wzrostu i regeneracji potrzebne są konkretne aminokwasy. Tymczasem te w wyniku alergii mogą być identyfikowane jako białka obce i niszczone. Również stany zapalne kaletek maziowych, artropatie czy przykurcze i bolesność ścięgien mogą być wynikiem reakcji alergicznej, a trudno wyobrazić sobie progres w przypadku takich dolegliwości. Jeśli jelita nie funkcjonują odpowiednio, zaburzone jest też wchłanianie i przyswajanie składników odżywczych, co mocno wpływa na zdrowie i zdolności regeneracyjne organizmu. 

2 tysiące IU witaminy D3

Leczenie alergii pokarmowych

Oczywiście podstawową czynnością, jaką  należałoby wykonać, są testy na alergię. Uzupełnić je trzeba o indywidualnie skonstruowaną dietę, eliminującą alergeny, ale pozwalającą na dostarczenie niezbędnych składników odżywczych. Dieta eliminacyjna polega na czasowym lub całkowitym wykluczeniu produktów, na które organizm reaguje niekorzystnie. Jeśli jednak sama eliminacja nie wystarcza, konieczne jest też leczenie farmakologiczne.