Biegunka, jak sobie z nią poradzić?

Obraz lyperzyt z Pixabay

O problemach jelitowych mówi się coraz więcej, jednak nadal niewystarczająco. Biegunki to problem, z którym boryka się znaczna części społeczeństwa. O ile trwające krótko mało nasilone biegunki, które przechodzą po 1-2 dniach nie stanowią większego zagrożenia, o tyle biegunki przewlekłe mogą wskazywać na występowanie choroby i należy skonsultować się z lekarzem. Najważniejszą rzeczą o, jaka należy dbać podczas biegunki, są odpowiednie nawodnienie i dostarczenie wystarczającej ilości elektrolitów, by zachować równowagę kwasowo-zasadową. Jednak to nie wszystko, ale od początku…

 

Biegunką określa się oddawanie trzech lub więcej stolców o konsystencji płynnej, półpłynnej lub wodnistej (zawartość wody powyżej 75%), bądź zwiększonej masie (powyżej 200g na dobę). Jeśli objaw ten trwa do 14 dni, nazywa się go biegunką ostrą. Od 15 do 29 dni – biegunka przewlekająca się lub przetrwała. Powyżej 30 dni to już biegunka przewlekła.

 

• Biegunka ostra

Powodem tego rodzaju biegunki najczęściej jest zakażenie, zwykle samoograniczające. Do wystąpienia biegunki może prowadzić zakażenie

1) wirusami np. retrowirusami (częsty powód biegunek u dzieci),

2) bakteriami np. Salmonellą,

3) produktami metabolizmu bakterii/enterotoksynami np. toksyną gronkowca

4) pierwotniakami np.  Giardia lambia, pasożyty jelitowe – najrzadsza przyczyna biegunek.

Powodem biegunki ostrej mogą być również antybiotyki- tzw. biegunka poantybiotykowa. Stąd też coraz częściej w celu profilaktyki jednocześnie z antybiotykami stosuje się probiotyki tzw. leki osłonowe.

Biegunka ostra leczona jest objawowo i zazwyczaj nie daje groźnych czy trwałych następstw.  Objawami ogólnymi towarzyszącymi nierzadko są gorączka, nudności, wymioty, osłabienie oraz odwodnienie. Występowanie tych objawów jest wskazaniem do konsultacji z lekarzem.

Szczep drożdzaków wspierający przewód pokarmowy (działanie antybiegunkowe)

• Biegunka przewlekła

Jest to rodzaj biegunki, która trwa powyżej miesiąca i może powadzić do poważnych zaburzeń stanu odżywienia lub istotnych dla życia niedoborów elektrolitowych, aminokwasów, witamin oraz niektórych mikroelementów. Podstawą leczenia tego rodzaju biegunki jest ustalenie i wyeliminowanie przyczyny, dopiero potem lub jednocześnie wprowadza się  leczenie objawowe.

Wśród schorzeń, w których występowanie biegunki jest częste, wymienić można: zespół jelita wrażliwego, choroby zapalne jelit (m.in. choroba Leśniewskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), zaburzenia wchłaniania i przewlekłe infekcje.

 

Biegunki przelękłe dodatkowo można podzielić pod względem przyczyny i charakteru biegunki na:

 

-biegunki wodniste sekrecyjne/ wydzielnicze– spowodowane nadużywaniem leków przeczyszczających, alkoholu lub też występowanie zespołu rozrostu bakteryjnego, nowotwory,

-biegunki wodniste osmotyczne– spowodowane nadużywaniem leków: siarczanu magnezu, laktulozy, neuromycyny, metforminą (lek stosowany w leczeniu cukrzycy), metylodopa (lek stosowny w leczeniu Parkinsona); lub spowodowany spożyciem dużych ilości sorbitol, mannitolu; lub nietolerancją laktozy (niedobór laktazy),

-biegunki tłuszczowe– wywołane zamierzeniami trawienia i wchłaniania, występujące najczęściej w przewlekłych zapaleniach trzustki, zespole rozrostu bakteryjnego, czy cholestatycznej chorobie wątroby,

-zaburzenia wchłaniania– występują najczęściej w przypadku celiakii czy niedokrwienia jelit,

-przyspieszony pasaż– w zespole jelita drażliwego, nadczynności tarczycy,

-biegunki zapalne– dotyczą chorób zapalnych jelit, mikroskopowego zapalenie jelita grubego (przewlekła choroba zapalna o nieznanej etiologii), alergii pokarmowych, nowotworów jelit.

 

Częste epizody biegunki o małej objętości sugerują choroby odbytnicy lub esicy. Natomiast Duża ilość stolca o wodnistej konsystencji jest charakterystyczna dla chorób jelita ciężkiego i/lub grubego.

 

Lekarz, dokonując diagnozy przyczyn biegunki, przeprowadza wywiad lekarski zawierający pytania dotyczące m.in.  początku i charakteru biegunki, obecności bólów brzucha, chorób współistniejących, oraz czynników towarzyszących biegunce. Ponadto przeprowadza badanie fizykalne ogólnego stanu organizmu. Na koniec wykonuje się dodatkowe badania laboratoryjne.

Maślan Sodu – źródło k. masłowego wspierającego kondycję przewodu pokarmowego

• Biegunka podróżnych

Szczególnym rodzajem biegunki jest biegunka podróżnych, występuje ona u osób podróżujących do krajów o niższym standardzie higienicznym zazwyczaj do stref tropikalnych i subtropikalnych. W jej leczeniu stosuje się antybiotyki. To jeden z niewielu przypadków, kiedy korzyści zastosowania antybiotyku przewyższają nad ich potencjalnymi działaniami niepożądanymi. Poprawę może przynieść zastosowanie już jednej dawki i skrócić czas trwania biegunki o średnio ponad 24h.

 

Obraz wayhomestudio z freepik

 

Biegunki u niemowląt, noworodków i małych dzieci

Ze względu na sposób karmienia (piersią, sztucznie) częstość występowania płynnych stolców jest przewyższająca i odróżnienie tych prawidłowych od nieprawidłowych jest trudne. Stąd też biegunkę u noworodków, niemowląt i małych dzieci definiuje się jako zwiększenie ilości oddawanych stolców, oraz zmianę konsystencji na płynną lub półpłynną w porównaniu do okresu uznanego za prawidłowy.

 

Objawy alarmujące towarzyszące biegunce:

W przypadku pojawienia się biegunki należy zwrócić uwagę na to, czy w kale nie są obecne patologiczne domieszki: krew (może być objawem hemoroidów, ale i raka czy chorób zapalnych); śluz (jego obecność może wskazywać na zburzenia czynnościowe jelit); ropa, niestrawione resztki pokarmowe; fragmenty pasożytów. We wszystkich przypadkach konieczna jest konsultacja z lekarzem.

 

Zalecenia dietetyczne przeciw biegunce

 

1) Niezależnie od przyczyny i rodzaju biegunki ogranicza się produkty bogate w błonnik pokarmowy.  Mowa tu o pełnoziarnistych produktach np. pieczywo, makaron; nasionach strączkowych, grubych kaszach i płatkach, brązowym ryżu, otrębach oraz dużych ilości surowych warzyw i owoców.

 

2) Kolejnym elementem zwłaszcza przy dużym nasileniu- wprowadza się dietę lekkostrawną, a dokładnie ogranicza się produkty ciężkostrawne, smażone, grillowane, wędzone, konserwowe oraz wszelkiego rodzaju słodkie produkty wysoko przetworzone: ciasta, pączki, faworki, całe ciasto francuskie, czekoladę.

 

3)Najważniejszym w ze wskazań przy biegunce jest jednak zapobieganie odwodnieniu i utracie elektrolitów (sodu i potasu). W tym celu można stosować gotowe preparaty apteczne (ORS, oral rehydration solutions- doustne roztwory nawadniające) lub zastosować domowe sposoby. Podawać lekko osolona wodę, słabe napary herbaty, buliony warzywne lub rozcieńczone zupy (bez dodatku tłuszczu) np. dyniową, marchewkową (zawierają one dużo pektyn, podobnie jak jabłka, czy banany i oprócz poprawy konsystencji stolca wpływają ochronnie na błonę śluzową jelit). Ryzyko odwodnienia nawet w przypadku krótko trwających biegunek jest stosunkowo duże. W znacznym odwodnieniu wdraża się nawodnienie dożylne. Wskazaniami do tego sposobu interwencji są zaburzenia świadomości, przyspieszone słabe tętno, obniżone napięcie skóry, współwystępowanie wymiotów.

 

2) W przypadku współistnienia gorączki i ogólnego złego samopoczucia może występować spadek apetytu, a co za tym idzie wzrastać ryzyko niedożywienia. W tych przypadkach można wprowadzać do diety łagodne lekkostrawne potrawy, „lżejsze do spożycia” dla chorych. Mowa tu o kleiku ryżowym; gotowanej marchewce; ugotowanym wręcz lekko rozgotowanym białym ryżu, ziemniakach; krupniku z drobnych kasz; pieczonym jabłku; namoczonym pieczywie; sucharkach; chrupkach kukurydzianych; słonych krakersach; biszkoptach. Gdy choremu „wraca apetyt” do diety dodaje się ugotowane jajko, gotowane i rozdrobnione chude mięso oraz gotowaną rybę.

 

4)  Niemniej ważnym od powyższych żywieniowych wskazań przy biegunce jest zwiększenie energetyczności diety. Zwiększone oddawanie kału powoduje, że zwyczajowe spożycie pokarmu jest niewystarczające, a co za tym idzie może prowadzić do niezamierzonej utraty masy ciała. Aby zwiększyć kaloryczność diety, do potraw można dodawać ubitą pianę z białek jaj, namoczoną bułkę np. do budyniów kasz z warzywami czy twarogu.

 

5) Pomocne może być wprowadzenie probiotykoterapii, jednak skuteczność tego rodzaju terapii cały czas jest w fazie badań. Stąd też trudno jednoznacznie określić, które ze szczepów będą najbardziej skuteczne.

 

6) W przypadku dzieci z ostrą biegunką WHO I UNICEF zaleca dodatkową suplementację cynkiem, co łagodzi objawy. Natomiast w przypadku biegunki przetrwałej – dwutygodniową terapię witaminami minerałami, a w szczególności magnezem, kwasem foliowym, witaminą A i miedzą. Ponadto u niemowląt  pomiędzy 6 a 24 tygodniem życia, ze względu na trudny przebieg, stosuje się szczepienia przeciwko biegunce retrowirusowej.

 

7) Gdy biegunka spowodowana jest nietolerancją na jakiś produkt spożywczy lub jego składnik wdraża się dietę eliminacyjną. Dzieje się tak np. w przypadku nietolerancji laktozy, czy celiakii (wyklucza się gluten).

 

 

Uwagi technologiczne przy przygotowywaniu posiłków dla osób z biegunką

Potrawy powinny być świeżo przyrządzane, nieprzechowywane w lodówce. Najlepszą obróbką technologiczną w tym przypadku jest wykorzystanie gotowania, gotowania na parze, duszenia, pieczenia. Unikać należy natomiast  smażenia zwłaszcza na w głębokim tłuszczu.  W przygotowywaniu potraw nie powinno stosować się zasmażek.

 

 

Czego nie robić przy biegunce?

W trakcie biegunki należy ograniczać produkty, które mogą nasilić objawy biegunki: mleko i produkty mleczne, napoje gazowany, słodycze, ostre przyprawy, soki owocowo i warzywne oraz wyżej wymienione produkty ciężkostrawne. Nie mniej ważne jest unikanie produktów wzdymających i gazotwórczych: roślin kapustnych, cebulowych i strączkowych

 

Według wytycznych z 2013 roku WGO- Światowa Organizacja Gastroenterologiczna nie zaleca stosowania węgla aktywnego w przypadku ostrych biegunek, ze względu na brak wystarczających dowodów na jego skuteczność w badaniach naukowych.

 

Biegunka nawet ostra nie jest wskazaniem do stosowania głodówki. Chory mimo braku pojawiającego się braku apetytu powinien spożywać, chociaż niewielkie posiłki i pić płyny.

 

Leki zwalniające motorykę jelit (najczęściej loperamid), antysekrecyjne (najczęściej salicylan bizmutu) powinny być stosowane jedynie pod kontrolą lekarską.

 

Full Spectrum Minerals

 

PODSUMOWANIE:

Biegunką określa się oddawanie trzech lub więcej stolców o konsystencji płynnej, półpłynnej lub wodnistej. Stan jest często bagatelizowany, a może mieć poważne konsekwencje odwodnienie oraz niedożywienie. Ponadto biegunka może być objawem choroby zwłaszcza chorób jelit. Dlatego ważne jest ustalenie przyczyny, wyeliminowanie jej, a następnie lub jednocześnie wprowadzenie leczenia objawowego. Wśród żywieniowych wytycznych w leczeniu biegunki wymienić można przede wszystkim: dostarczenie odpowiedniej ilości płynów, ograniczenie spożycia błonnika oraz zwiększenie lekkostrawności diety.

 

BIBLIOGRAFIA:

1. Dzieniszewski J.: Biegunka ostra i przewlekła. [w]: Jarosz (red.): Praktyczny Podręcznik Dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2010, 232-245.
2. Czerwionka-Szaflarska M., Adamska I.: Ostra biegunka u dzieci — najnowsze wytyczne; Forum Medycyny Rodzinnej 2009, tom 3, nr 6, 431–43
3. Ciborowska, A. Rudnicka „Dietetyka Żywienie Zdrowego i Chorego Człowieka”.PZWL 2017
4. Wasielica-Berger J.: Ostra biegunka; Gastroenterologia Kliniczna 2018, tom 10, nr 1, 14–22
5. Mach T., Szczeklik K.: Algorytm postępowania w ostrej biegunce infekcyjnej; Zakażenia XXI wieku 2018;1(5):245–252.
6. Prysupa A., Skomorowska D, Schabowski J, Mosiewicz J.: Diagnostyka i leczenie pacjentów z przewlekłą biegunką w gabinecie lekarza rodzinnego.; Medycyna Ogólna 2010, 16(45), 1
7. Wasielica-Berger J.: Ostra biegunka; Gastroenterologia Kliniczna 2018, tom 10, nr 1: 14–22
8. Czerwionka- -Szaflarska M., Adamska I.; Ostra biegunka u dzieci — najnowsze wytyczne; Forum Medycyny Rodzinnej 2009, tom 3, nr 6, 431–43
9. Mech T.: Biegunka podróżnych; Gastroenterologia Kliniczna 2011, tom 3, nr 3, 121–126