Hipercholesterolemia należy do grupy zaburzeń gospodarki tłuszczowej (lipidowej) w organizmie. Cechuje się podwyższonym powyżej normy stężeniem cholesterolu w osoczu krwi. Wczesne rozpoznanie zaburzeń dzięki wykonywaniu badań przesiewowych, pozwala na wprowadzenie odpowiednich działań profilaktycznych, obniżających ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.
Typy hipercholesterolemii
Wysokie stężenie cholesterolu może być zaburzeniem pierwotnym, zwykle uwarunkowanym genetycznie, bądź wtórnym do innych chorób.
Wyróżniamy hipercholesterolemię:
- pierwotną – jej przyczyną jest defekt jednego genu lub wielu genów.
- wtórną – jest wynikiem stosowania leków (progestagenów, glikokortykosteroidów, inhibitorów proteaz, tiazydowych leków moczopędnych, niektórych beta-blokerów) lub objawem innych chorób, m.in.
- cukrzyca i zespół metaboliczny,
- niektóre choroby nerek (np. zespół nerczycowy),
- niedoczynność tarczycy,
- żółtaczka cholestatyczna.
U większości osób hipercholesterolemia ma podłoże uwarunkowane genetycznie (hipercholesterolemia pierwotna). Hipercholesterolemia rodzinna jest jedną z najczęstszych chorób dziedzicznych. W wyniku uszkodzenia jednego z genów biorących udział w metabolizmie lipidów, istotnie wzrasta stężenie cholesterolu LDL we krwi. Dochodzi do przedwczesnego rozwoju miażdżycy i chorób z nią związanych. Hipercholesterolemia wielogenowa jest postacią pierwotnej hipercholesterolemii. Oprócz czynników genetycznych, na jej rozwój mają wpływ aspekty, takie jak nieprawidłowa dieta, spożywanie alkoholu i nadwaga.
Hipercholesterolemia w badaniach
Według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego za nieprawidłowe uznaje się następujące stężenia:
- cholesterolu LDL ≥3,0 mmol/l (115 mg/dl)
- cholesterolu całkowitego ≥5,0 mmol/l (190 mg/dl)
Szacuje się, że w Polsce podwyższone stężenie LDL występuje u około 60% populacji osób dorosłych. Okresowe monitorowanie stężenia cholesterolu należy wprowadzić od 35 roku życia u mężczyzn i 45 u kobiet, bądź wcześniej gdy istnieją dodatkowe obciążenia.
Proces diagnostyczny powinien uwzględniać określenie ryzyka sercowo-naczyniowego – ryzyka zgonu z powodu chorób, takich jak zawał serca czy udar mózgu w ciągu 10 lat. Od jego wysokości zależy stosowana strategia leczenia i wartość docelowego stężenia cholesterolu. U osób bez objawowej choroby niedokrwiennej serca lub cukrzycy, ryzyko można oszacować posługując się kartami SCORE, do których należą czynniki:
- wiek,
- płeć,
- ciśnienie tętnicze,
- stężenie całkowitego cholesterolu,
- palenie papierosów.
W przypadku obecności objawów sugerujących obecność innych schorzeń, należy wykluczyć wtórną hipercholesterolemię, wykonując diagnostyczne badania funkcji nerek, wątroby i tarczycy.
U osób z dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym (wskaźnik SCORE ≥5%) oraz z chorobą niedokrwienną serca bądź cukrzycą konieczne jest wzmożenie działań profilaktycznych i dążenie do uzyskania u pacjenta niższych docelowych stężeń cholesterolu:
- cholesterolu LDL poniżej 2,5 mmol/l (100 mg/dl)
- cholesterolu całkowitego (TC) poniżej 4,5 mmol/l (175 mg/dl)
Wysokie stężenie cholesterolu – konsekwencj
Najpoważniejszym następstwem hipercholesterolemii jest zwiększone ryzyko rozwoju miażdżycy. Cholesterol w tętnicach przyczynia się do powstawania płytek miażdżycowych, które powodują zwężenie naczyń krwionośnych i zmniejszenie przepływu krwi. Zatkane tętnice mogą w końcu całkowicie się zamknąć, co skutkuje zawałem serca lub udarem. Zagrożenie chorobami sercowo-naczyniowymi, u podłoża których leży miażdżyca jest tym większe, im młodszy wiek wystąpienia zaburzeń gospodarki lipidowej oraz im wyższe stężenie cholesterolu. Istnieję również wiele innych zagrożeń związanych z wysokim stężeniem cholesterolu, m.in. dysfunkcja wątroby, kamienie żółciowe, problemy ze wzrokiem.
Hipercholesterolemia – przyczyny
- Predyspozycje genetyczne– istnieję silna tendencja do rodzinnego występowania hipercholesterolemii. Postacie pierwotne choroby przekazywane są przez rodziców na dzieci. Jednak nasilenie choroby może być różne.
- Nieodpowiednia dieta– stanowi podstawowy czynnik ryzyka hipercholesterolemii, na który mamy wpływ. Wysokiemu stężeniu LDL sprzyja spożywanie w zbyt dużej ilości nasyconych kwasów tłuszczowych, tłuszczów trans, dieta uboga w błonnik i antyoksydanty.
- Brak aktywności fizycznej – Zwiększenie aktywności fizycznej może obniżyć poziom cholesterolu. Metaanaliza 51 badań i 4,700 dorosłych wykazała, że ćwiczenia aerobowe, takie jak bieganie i jazda na rowerze, zwiększały HDL o 4,6% i obniżały poziom LDL o 5%
- Otyłość– prowadzi do zróżnicowanych zaburzeń gospodarki lipidowej, w tym również do zwiększenia stężenia cholesterolu całkowitego i LDL. W jednym z badań u 384 pacjentów utrata masy ciała spowodowała zmniejszenie całkowitego cholesterolu o 25 do 30 mg / dL.
- Palenie tytoniu– zwiększa stężenie LDL, co w połączeniu z działaniem uszkadzającym na śródbłonek naczyniowy szczególnie sprzyja powstawaniu blaszek miażdżycowych. W jednym badaniu 923 dorosłych palaczy rzuciło papierosy, a ich poziom HDL zwiększył się o 2,4 mg / dL
- Stres – redukcja stresu może wspomóc obniżenie poziomu cholesterolu. W badaniu z udziałem 40 nauczycieli akademickich i 40 gospodyń domowych porównano poziomy stresu między dwiema grupami. Gospodynie domowe wykazywały większy stres środowiskowy, psychologiczny i fizjologiczny, który powodował wyższy poziom cholesterolu całkowitego i LDL
- Choroby współistniejące– hipercholesterolemia może stanowić składową obrazu klinicznego niedoczynności tarczycy, niewydolności nerek, zespołu nerczycowego lub chorób wątroby związanych z zastojem żółci.
D3 nie tylko dla zdrowych kości, ale także układu krążenia – KUP TUTAJ
Hipercholesterolemia – objawy
Hipercholesterolemia zazwyczaj rozwija się bezobjawowo. Pierwszymi oznakami mogą być dopiero objawy nasilonej miażdżycy. W zależności od miejsca występowania blaszek miażdżycowych, dolegliwości mogą dotyczyć różnych narządów :
- charakterystyczne bóle w klatce piersiowej w chorobie niedokrwiennej serca,
- zawroty głowy,
- zaburzenia widzenia, mowy itd. w niedokrwieniu mózgu,
- bóle łydek podczas chodzenia w miażdżycy tętnic kończyn dolnych.
W niektórych przypadkach można zaobserwować zmiany charakterystyczne tylko dla hipercholesterolemii.
Należą do nich:
- żółtaki płaskie powiek – płaskie przebarwienia występujące na skórze powiek,
- żółtaki guzowate lub wyniosłe na skórze – występują zwykle w okolicy wyprostnej części stawów łokciowych i kolanowych,
- żółtaki ścięgien – najczęściej w obrębie ścięgna Achillesa,
- rąbek starczy rogówki.
Leczenie hipercholesterolemii
W leczeniu hipercholesterolemii wykorzystuje się leki należące do grupy statyn. Zmniejszają one ilość cholesterolu wytwarzanego przez wątrobę. Statyny zwiększają wychwyt LDL w wątrobie, jednocześnie zwiększając poziom cholesterolu HDL. Jednakże leczenie może przynosić pewne skutki uboczne, jak ból/zapalenie mięśni. Dodatkowo może zwiększać częstość występowania cukrzycy typu 2, co pokazuje metaanaliza 13 badań z udziałem 91 140 pacjentów.
Profilaktyka – zasady
- Dbanie o utrzymanie odpowiedniej masy ciała,
- Dbanie o odpowiednią aktywność fizyczną,
- Nie palenie tytoniu,
- Stosowanie zasad zdrowej diety,
- Dbanie o styl życia.
W hipercholesterolemii główne zalecenia dotyczące diety są następujące:
- dieta o umiarkowanej ilości tłuszczu (maksymalnie do 30% energii z diety),
- ograniczenie spożycia cholesterolu do < 200 mg/dobę,
- zmniejszenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych (SFA – Saturated Fatty Acids) do 7% energii z diety,
- eliminacja tłuszczów trans (< 1% energii z diety).
Udział cholesterolu pokarmowego w regulacji poziomu cholesterolu we krwi jest stale dyskutowany. Jednakże pomimo rozbieżności w interpretacji badań, wytyczne dotyczące pacjentów z zaburzeniami lipidowymi o podłożu genetycznym wskazują na konieczność ograniczania ilości cholesterolu w diecie. W żywieniu pacjenta należy dążyć do eliminacji spożycia izomerów trans kwasów tłuszczowych. Głównym ich źródłem są margaryny twarde, słodycze i wszelkie produkty, w których został użyty tzw. tłuszcz piekarniczy lub cukierniczy, fast foody (np. frytki), a także zupy w proszku.
Zaleca się również, aby w diecie pacjenta znalazły się substancje, które wpływają na zmniejszenie absorbcji jelitowej cholesterolu:
- Sterole i stanole roślinne (fitosterole) – 2 g/dobę.
Składniki te występują naturalnie w roślinach, jednakże ich zawartość w produktach spożywczych jest za mała, aby zapewnić realny wpływ na stężenie cholesterolu we krwi. W związku z tym pacjentom poleca się spożywanie suplementów diety z fitosterolami lub fortyfikowanych produktów spożywczych. Na rynku wśród produktów fortyfikowanych fitosterolami najłatwiej dostępne obecnie są margaryny. Powinny one zawierać odpowiednie oświadczenie żywieniowe na opakowaniu. Światowe towarzystwa naukowe określają, że regularne przyjmowanie 2 g fitosteroli na dzień może mieć działanie obniżające poziom lipoprotein o niskiej gęstości LDL o 10%.
- Błonnik, a szczególnie rozpuszczalna frakcja błonnika (między innymi β-glukan, pektyny, guma guar) – w ilości 10–20 g/dziennie. Jego bogatym pokarmowym źródłem jest owies, jęczmień, rośliny strączkowe, korzeń pietruszki, bakłażan, marchew, siemię lniane, babka płesznik, orzechy, jabłka i cytrusy. W jednym z badań wykazano, że ilość β-glukanu w średniej dawce 6,5 g/dobę podawana przez 4 tygodnie zmniejszała poziom frakcji LDL cholesterolu średnio o 0,25 mmol/L.
Szczególnie istotne w spowolnieniu postępu tej jednostki chorobowej wydaje się ograniczanie ilości tłuszczów nasyconych oraz kwasów tłuszczowych typu trans. Wśród schematów żywienia i diet polecanych wymienia się m.in. dietę śródziemnomorską, DASH oraz diety roślinne. W badaniu Ambringa i wsp. udowodniono, iż parametry lipidowe były zmniejszone u osób stosujących dietę śródziemnomorską. Warto zwrócić również uwagę na rolę edukacji żywieniowej pacjenta, która powinna skupić się na zmianie zarówno stylu żywienia, jak i trybu życia chorego.
Suplementy w hipercholesterolemii
Poza błonnikiem rozpuszczalnym i fitosterolami, o których wspomniano wcześniej, znanych jest wiele produktów zawierających korzystne substancje, które mogą być polecane pacjentom z hipercholesterolemią jako uzupełnienie diety. Swoje działanie wykazywać mogą na kilku poziomach:
- wyciąg z fermentowanego czerwonego ryżu (monakolina K), wyciąg polifenoli z bergamoty, polikozanole, allicyna – hamowanie wątrobowej syntezy cholesterolu
Allicyna od Testosterone.pl – KUP TUTAJ
- berberyna, polifenole z zielonej herbaty, białka soi i łubinu – pobudzanie wydalania cholesterolu LDL
Ekonomiczne opakowanie Berberyny – KUP TUTAJ
- kwasy omega-3, antocyjany, kurkumina, wyciąg z karczocha, sylimaryna (składnik ostropestu) – inny mechanizm związany z działaniem obniżającym stężenie lipidów we krwi lub wspomagającym funkcjonowanie wątroby
Aż 750 mg EPA i DHA w jednej kapsułce! – KUP TUTAJ
Brakuje jeszcze dużych żywieniowych badań interwencyjnych opartych o twarde punkty końcowe, w których poza wprowadzeniem odpowiedniej diety jednoznacznie zostałby potwierdzony pozytywny wpływ nutraceutyków na obniżanie stężenia cholesterolu LDL we krwi, jednak pomimo tego wykorzystywanie ich w codziennej praktyce nie powinno przynieść szkody i może korzystnie wpływać na zdrowie pacjenta.
Podsumowanie
W hipercholesterolemii właściwa dieta, aktywność fizyczna, styl życia są integralną częścią leczenia, zmniejszającą całkowite ryzyko sercowo-naczyniowe. Edukacja żywieniowa i odpowiednio prowadzone leczenie sprzyja jak najdłuższemu zachowaniu jakości życia pacjenta z hipercholesterolemią.
Bibliografia:
- Mach F., Baigent C., Catapano A.L. i wsp., 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk: The Task Force for the management of dyslipidaemias of the European Society of Cardiology (ESC) and European Atherosclerosis Society (EAS), „Eur Heart J” 2019, w druku, udostępniono on-line 31 sierpnia 2019 r.
- Barylski M,. Filipiak K., Okopień B. i wsp., Stanowisko grupy ekspertów wsparte przez Sekcję Farmakoterapii Sercowo-Naczyniowej polskiego Towarzystwa Kardiologicznego dotyczące miejsca standaryzowanej kompozycji polifenoli z bergamoty w terapii dyslipidemii oraz jej innego potencjalnego zastosowania w praktyce klinicznej, „Folia Cardiologica” 13, 2018, 222–235.
- Cicero A.F.G., Colletti A., Bajraktari G., Lipid-lowering nutraceuticals in clinical practice: position paper from an International Lipid Expert Panel, „Nutr Rev.” 75, 2017, 731–767.
- Gidding S.S., Special Commentary: Is diet management helpful in familial Grzymsławski M., Kargulewicz A., Skrzypczak D., Współczesne wyzwania praktycznej terapii żywieniowej w zaburzeniach lipidowych, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 4, 2013, 170–177.
- Malhotra A., Shafiq N., Arora A. et al., Dietary interventions (plant sterols, stanols, omega‐3 fatty acids, soy protein and dietary fibers) for familial hypercholesterolaemia, „Cochrane Database of Systematic Reviews” 6, 2014.
- Gylling H, Plat J, Turley S., Plant sterols and plant stanols in the management of dyslipidaemia and prevention of cardiovascular disease, „Atherosclerosis” 232, 2014, 346–360.
- Ho H.V.T. et al., A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials of the effect of barley β-glucan on LDL-C, non-HDL-C and apoB for cardiovascular disease risk reduction i-iv, „European Journal of Clinical Nutrition” 70.11 (2016), s. 1239.
- Thies F. et al., Association of n-3 polyunsaturated fatty acids with stability of atherosclerotic plaques: a randomised controlled trial, „The Lancet” 361.9356 (2003), s. 477–485.
- Fitó M., Konstantinidou V., Nutritional genomics and the mediterranean diet’s effects on human cardiovascular health, „Nutrients” 8.4 (2016), s. 218.
- Satija A., Hu F.B., Plant-based diets and cardiovascular health, „Trends in Cardiovascular Medicine” 28.7 (2018), s. 437–441.
- Shah K., Shah P., Effect of Anthocyanin Supplementations on Lipid Profile and Inflammatory Markers: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials, „Cholesterol” 2018.
