Zaburzenia erekcji to częsta jednostka kliniczna, która dotyka głównie mężczyzn po 40. roku życia. Oprócz klasycznych przyczyn zaburzeń erekcji, takich jak cukrzyca i nadciśnienie, z rozwojem zaburzeń erekcji powiązano kilka typowych czynników związanych ze stylem życia, takich jak otyłość, ograniczenie lub brak ćwiczeń fizycznych oraz objawy ze strony dolnych dróg moczowych. Choć etiologia tego zaburzenia jest bardzo szeroka to nierzadko jednym z powodów może być niewłaściwe żywienie i higiena życia o charakterze modyfikowalnym. Oznacza to, że można wspierać walkę z zaburzeniami erekcji w oparciu o konkretne zalecenia żywieniowe oraz suplementacyjne.
WPROWADZENIE
Zaburzenia wzwodu definiowane są jako niezdolność do osiągnięcia lub utrzymania erekcji prącia wystarczającej do odbycia udanego stosunku seksualnego. Zaburzenia erekcji to powszechne zaburzenie medyczne, które dotyka przede wszystkim mężczyzn w wieku powyżej 40 lat. Niedawna obszerna analiza opublikowanych prac na temat rozpowszechnienia zaburzeń erekcji, opublikowana przez International Consultation Committee for Sexual Medicine on Definitions/Epidemiology/Risk Factors for Sexual Dysfunction, wykazała, że częstość występowania zaburzeń erekcji wynosiła 1–10% u mężczyzn w wieku poniżej 40 lat, natomiast częstość występowania zaburzeń erekcji waha się od 2% do 9% u mężczyzn w wieku od 40 do 49 lat. Następnie wzrasta do 20-40% u mężczyzn w wieku 60-69 lat, zaś u mężczyzn w wieku powyżej 70 lat częstość występowania zaburzeń erekcji waha się od 50% do 100%.
Zaburzenia erekcji są obecnie uważane za główny problem zdrowotny coraz zdrowszej starzejącej się populacji. Wyniki kilku badań przekrojowych powiązały rozwój zaburzeń erekcji z cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym, hiperlipidemią, zespołem metabolicznym, depresją i objawami ze strony dolnych dróg moczowych. W kilku badaniach epidemiologicznych wykazano, że zaburzenia erekcji są markerem chorób sercowo-naczyniowych. Przeprowadzona w 2011 roku metaanaliza 12 badań dostarczyła mocnych dowodów na to, że zaburzenia erekcji są istotnie i niezależnie związane ze zwiększonym ryzykiem nie tylko chorób sercowo-naczyniowych, ale także choroby niedokrwiennej serca, udaru mózgu i śmiertelności z jakiejkolwiek przyczyny.
Wyniki przeprowadzonych dotychczas badań wykazały, że pewne czynniki środowiskowe i związane ze stylem życia, takie jak palenie tytoniu, otyłość oraz ograniczenie lub brak ćwiczeń fizycznych, również mogą być ważnymi czynnikami predykcyjnymi zaburzeń erekcji. W kilku badaniach rozległa zmiana nawyków związanych ze stylem życia, poprzez modyfikację diety i zachęcenie do ćwiczeń, doprowadził do poprawy sprawności seksualnej.
FIZJOLOGIA EREKCJI
Mówiąc o dietetycznym, suplementacyjnym i farmakologicznym wsparciu procesu erekcji, kluczowe jest poznanie jego fizjologii. Pozwala to tworzyć celowane zabiegi wspierające powstawanie wzwodu.
Tlenek azotu (NO) to główna cząsteczka wpływająca na proces erekcji. Uwalniana jest on ze śródbłonka i przywspółczulnych zakończeń nerwowych. Zależne od NO rozluźnienie mięśni gładkich ciał jamistych prowadzi do ucisku drobnych żył podoponowych, blokując lokalny powrót żylny i powodując erekcję. rozpoczyna się od aktywacji receptorów adrenergicznych na tętnicach jamistych i mięśniach gładkich beleczkowatych, co prowadzi do zmniejszenia napływu tętniczego. Natomiast złagodzenie erekcji wynika z dekompresji żył drenażowych z ciał jamistych, umożliwiając drenaż żylny przestrzeni lakunarnych.
Erekcja prącia jest inicjowana przez aktywację nerwów przywspółczulnych pod wpływem stymulacji seksualnej, co prowadzi do rozszerzenia naczyń jamistych i spiralnych tętnic oraz do rozluźnienia mięśni gładkich beleczkowatych. Obecnie dobrze wiadomo, że NO jest głównym mediatorem chemicznym rozszerzania naczyń i relaksacji beleczkowania, które prowadzą do erekcji prącia, a zarówno nerwy, jak i śródbłonek są źródłem miejscowo uwalnianego NO. Acetylocholina uwolniona z nerwów cholinergicznych prawdopodobnie działa na konkretne receptory muskarynowe na zakończeniach nerwów współczulnych, hamując uwalnianie noradrenaliny, zmniejszając w ten sposób współczulne napięcie.
NO jest wolnym rodnikiem powstającym wraz z L-cytruliną z L-argininą w wyniku katalitycznego działania enzymu NOS. Istnieją dwie konstytutywne izoformy NOS, neuronalne NOS (nNOS) i śródbłonkowe NOS (eNOS), które są głównymi izoformami zaangażowanymi w erekcję prącia i są obecne odpowiednio w nerwach i śródbłonku prącia.
Różeniec Górski od Apollo’s Hegemony – stymulacja dopaminy i motywacji do działania
PRZYCZYNY ZABURZEŃ EREKCJI
Prawidłowe funkcje seksualne zostały opisane jako proces biopsychospołeczny obejmujący koordynację systemów psychologicznych, hormonalnych, naczyniowych i neurologicznych. Zaburzenia erekcji są klasyfikowane jako psychogenne, organiczne (tj. neurogenne, hormonalne, tętnicze, jamiste lub wywołane lekami) lub mieszane psychogenne i organiczne, które są tymi najczęstszymi.
Czynniki psychologiczne są zaangażowane w znaczną liczbę przypadków zaburzeń erekcji, samodzielnie lub w połączeniu z przyczynami organicznymi. Ważnym czynnikiem psychogennym związanym z zaburzeniami erekcji jest lęk przed potencjalną niemożnością seksualną. Historyczne teorie wyjaśniające psychologiczne czynniki zaburzeń erekcji opisują wiele czynników rozwojowych, poznawczych, afektywnych i interpersonalnych, które predysponują mężczyzn do dysfunkcji seksualnych.
Istnieje również szereg czynników związanych z niewydolnością tętnic prącia. Są to przede wszystkim miażdżycą, nadciśnienie, hiperlipidemia, paleniem papierosów czy cukrzyca i nadmiar masy ciała. Dysfunkcja śródbłonka jest wspólnym mianownikiem wielu naczyniowych czynników ryzyka, które mogą prowadzić do arteriogennych zaburzeń erekcji. Zauważono istotnie większą częstość i rozpowszechnienie zaburzeń erekcji u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym, które mogą sięgać nawet 68%. Zaburzenia erekcji ulegały poprawie, gdy obniżono stężenie lipoprotein całkowitych i lipoprotein o małej gęstości, a także cholesterolu, stosując środki dietetyczne lub podawanie statyn. Androgeny również odgrywają ważną rolę w zwiększaniu pożądania seksualnego i utrzymywaniu erekcji. Dodatkowo testosteron jest ważny w regulacji ekspresji syntazy NO (NOS) i PDE5 wewnątrz penisa.
DIETETYCZNE WSPARCIE EREKCJI
Terapie dietetyczne w kontekście zaburzeń erekcji nie są szeroko opisane w literaturze naukowej. W jednej z prac z 2006 roku zbadano związek między mężczyznami stosującymi dietę śródziemnomorską a zaburzeniami erekcji. Wydaje się, że jest to najlepszy wybór pod kątem rodzaju żywienia przy problemach z dysfunkcją seksualną. Jest przede wszystkim związane z uwzględnieniem dużej ilości warzyw, owoców, ryb morskich oraz nieprzetworzonych produktów spożywczych.
Istnieją badania, które łączą to, co powszechnie nazywa się „standardową dietą amerykańską” z czynnikami ryzyka zaburzeń erekcji i innych chorób naczyniowych. Istnieje wysokie powiązanie pomiędzy dietą amerykańską a markerami stanu zapalnego i dysfunkcji śródbłonka, w szczególności białkiem C-reaktywnym (CRP), interleukiną 6, selektyną E, rozpuszczalną cząsteczką adhezji międzykomórkowej 1 (sICAM-1) i cząsteczką adhezji komórek naczyniowych 1 (sVCAM-1). Mężczyźni, którzy stosowali dietę bogatą w owoce, warzywa, orzechy, produkty pełnoziarniste i ryby i jednocześnie ubogą w czerwone i przetworzone mięso oraz rafinowane ziarna, rzadziej cechowali się zaburzeniami erekcji.
Wspomniana praca autorstwa Esposito i współpracowników obejmowała dwuletnią interwencją dietetyczną 65 mężczyzn z zespołem metabolicznym. Zalecany skład diety to 50-60% węglowodanów, 15-20% białek i mniej niż 30% tłuszczów. Dobór łuszczów zawierał mniej niż 10% tłuszczów nasyconych, 10-15% tłuszczów jednonienasyconych i 5-8% tłuszczów wielonienasyconych. Dzienne spożycie błonnika miało wynosić 18 g. Całkowite dzienne spożycie kalorii wynosiło 1700 kcal w pierwszym roku i 1900 kcal w drugim roku. Wyniki wskazują, że mężczyźni na diecie interwencyjnej mieli znaczny spadek glukozy, insuliny, cholesterolu LDL, trójglicerydów i ciśnienia krwi oraz znaczny wzrost cholesterolu HDL. Około jedna trzecia mężczyzn z grupy interwencyjnej odzyskało prawidłowe funkcje seksualne. To ewidentnie pokazuje, że żywienie ma duże znaczenie w odniesieniu do funkcjo seksualnych. Wysoka zawartość warzyw i owoców w diecie zapewnia wyższy poziom przeciwutleniaczy i błonnika pokarmowego w porównaniu z dietą zachodnią. Przeciwutleniacze pokarmowe poprawiają przejściową dysfunkcję śródbłonka obserwowaną u zdrowych osób po spożyciu pojedynczego wysokotłuszczowego posiłku. Przeciwutleniacze i błonnik odgrywają główną rolę w zmniejszaniu stresu oksydacyjnego, co może pozytywnie wpływać na erekcję. Jak mówią sami badacze: „Dieta w stylu śródziemnomorskim bogata w produkty pełnoziarniste, owoce, warzywa, rośliny strączkowe, orzechy włoskie i oliwę z oliwek może być sama w sobie skuteczna w zmniejszaniu częstości występowania zaburzeń erekcji u mężczyzn z zespołem metabolicznym”.
Istnieją również prace naukowe, które dokonały oceny wpływu obniżenia określonych czynników ryzyka na zaburzenia erekcji lub innych chorób (takie jak choroby układu krążenia lub cukrzyca), ale nie było określonej diety stosowanej do osiągnięcia tych celów. Badania te przedstawiają jedynie dowody na to, że obniżenie czynników ryzyka prawdopodobnie zmniejszyłoby częstość występowania zaburzeń erekcji. W jednym z nich przykładowo, stwierdzono, że obniżenie czynników występowania chorób sercowo-naczyniowych w średnim wieku może zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń erekcji w późniejszym życiu. Logicznym wnioskiem jest, że wyeliminowanie nawyków żywieniowych, które tworzą sytuację sprzyjającą zaburzeniom metabolicznym, a w konsekwencji dysfunkcji seksualnej.
Omega-3 od Apollo’s Hegemony – wsparcie zdrowia metabolicznego
SUPLEMENTACJA WSPIERAJĄCA EREKCJĘ
WITAMINA D
Niski poziom witaminy D, określany jako poziom 25-hydroksywitaminy D [25(OH)D] w surowicy poniżej 30 ng/ml, dotyczy około miliarda ludzi na świecie. Niskie poziomy 25(OH)D są również związane ze zwiększonym ryzykiem klinicznych zdarzeń związanych z układem krążeniowo-oddechowy. Uważa się, że suboptymalny poziom witaminy D zwiększa ryzyko głównie poprzez ustalone naczyniowe czynniki ryzyka, takie jak nadciśnienie, cukrzyca, stan zapalny i dysfunkcja śródbłonka. Wydaje się, że zaburzenia te mogą sprzyjać dysfuncjom seksualnym w tym zaburzeniu erekcji.
Częstość występowania niedoboru 25(OH)D (<20 ng/ml) u mężczyzn z aterogennymi i niemiażdżycowymi zaburzeniami erekcji wynosiła odpowiednio 61 i 42%. Ponadto pacjenci z niedoborem 25(OH)D mieli niższe wyniki w Międzynarodowym Indeksie Funkcji Erekcji (IIEF) i niższą szczytową prędkość skurczową (PSV) w specyficznych pomiarach prącia, co wskazuje na arteriogenne zaburzenia erekcji.
Kilka mechanizmów może wyjaśnić biologiczny związek między niedoborem witaminy D a zaburzeniami erekcji. Naczyniowe zaburzenia erekcji wynikają z dysfunkcji śródbłonka lub miażdżycy tętnic. Cukrzyca jest silnym czynnikiem ryzyka zarówno miażdżycy, jak i dysfunkcji śródbłonka, a mężczyźni z cukrzycą są 3 razy bardziej narażeni na zaburzenia erekcji. W powiązaniu witaminy D z zaburzeniami erekcji może pośredniczyć upośledzony metabolizm glukozy. Niski poziom witaminy D może bowiem upośledzać funkcję komórek beta trzustki i wywoływać tym samym oporność na insulinę. Co więcej i mężczyzn z zaburzeniami erekcji częściej występuje dysfunkcja śródbłonka a witamina D może poprawiać jego funkcję. Dodatkowo, niski poziom witaminy D i jego powiązanie z zaburzeniami erekcji może wynikać ze zmniejszonej syntezy tlenku azotu. Wydzielanie tlenku azotu jest potrzebne do rozluźnienia mięśni gładkich ciał jamistych i późniejszej erekcji prącia, a witamina D może być regulatorem śródbłonkowej syntazy tlenku azotu. Wydaje się więc kluczowe aby zadbać o odpowiedni poziom witaminy D w organizmie. Jej działanie jest bowiem plejotropowe, obejmujące wiele obszarów fizjologicznych.
Witamina D3 z K2 od Apollo’s Hegemony – holistyczne wsparcie organizmu
CYTRULINA
Jak już wiadomo tlenek azotu (NO) jest sygnałem fizjologicznym niezbędnym do powstania wzwodu, ponieważ działa zarówno jako neuroprzekaźnik w nieadrenergicznych, niecholinergicznych włóknach nerwowych prącia, jak i jako środek rozszerzający naczynia krwionośne komórek mięśni gładkich tętnic, zatok i beleczek prącia. Poprzez kaskadę zdarzeń powoduje rozluźnienie mięśni gładkich prącia.
Cytrulina to suplement, którego spożycie skutkuje wzrostem stężenia poziomu argininy we krwi, a co za tym idzie zwiększenia pojemności produkcyjnej tlenku azotu. Cytrulina przynależy do aminokwasów endogennych, a więc takich które syntezowane są w organizmie. Odgrywa ważną rolę w cyklu ornitynowym, inaczej zwanym mocznikowym. Jest to proces, w którym dwutlenek węgla i amoniak przyłączane są do ornityny, tworząc l-cytrulinę, która następnie ulega przekształceniu do argininy. W przeciwieństwie do l-argininy, l-cytrulina nie jest katabolizowana w jelitach przez arginazę, a aktywność arginianobursztynianu (enzymu katabolicznego l-cytruliny) jest niska w erytrocytach. Dodatkowo, doustna suplementacja l-cytruliny nie wiąże się z negatywnym wpływem klirensu wątrobowego na jej stężenie w krwioobiegu. Jest ona transportowana do nerek, gdzie bezpośrednio przekształca się w l-argininę. W przypadku stosowania samej l-arginity, która również była łączona z potencjałem w kontekście zaburzeń wzwodu, ma ona niską biodostępność przy doustnym spożyciu. Zwiększenie tlenku azotu za sprawą cytruliny zachodzi na szlaku L-Arginina – tlenek azotu, co skutkuje rozluźnieniem mięśni gładkich, prowadząc do rozszerzenia naczyń krwionośnych.
Wyniki ciekawego projektu naukowego z grupą placebo wykazały, że 1 miesiąc suplementacji L-cytruliną był w stanie poprawić twardość erekcji na tyle, aby przywrócić normalną sprawność seksualną u 12 z 24 pacjentów z łagodnymi zaburzeniami erekcji. Poprawę w grupie suplementacyjnej doznało 50% mężczyzn przyjmujących L-cytrulinę, a różnica ta osiągnęła istotność statystyczną pomimo małej liczebności próby. stnieją przesłanki, aby przypuszczać, że tak korzystny wpływ suplementacji L-cytruliną na erekcję wynikał ze zwiększenia dostępności L-argininy w ciałach jamistych, co prowadziło do zwiększonej aktywności mechanizmów wazodylatacyjnych, w których pośredniczy L-arginina/NO/cGMP i rozluźnienie mięśni gładkich prącia. Niedawno wykazano, że zwiększona produkcja NO indukuje syntezę komórek mięśni gładkich ciał jamistych i wydzielanie czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGF), który może przywracać upośledzoną funkcję śródbłonka. Wykazano również, że L-arginina, prekursor NO, zapewnia substrat dla szlaku NO/cGMP/VEGF,12 dostarczając w ten sposób uzasadnienia dla suplementacji L-argininy nie tylko w leczeniu zaburzeń erekcji, ale także jako próba odwrócenia dysfunkcji śródbłonka prącia.
Cytrulina od Testosterone.pl – wsparcie produkcji tlenku azotu
SUPLEMENTY ZIOŁOWE
Literatura naukowa dotycząca suplementów ziołowych czy adaptogenów w kontekście zaburzeń erekcji jest wybrakowana. Dlatego też każdy zawarty w tym artykule suplement roślinny jest tym, który może potencjalnie pomóc, ale nie musi.
Pierwszym z nich jest Eurycoma logifilia znana również jako Tongat Ali. Jest to żeńszeń malezyjski uważany za jeden z głównych w kontekście poprawy sprawności seksualnej. Na dzień dzisiejszy istnieje jeden przegląd z meta-analizą, który uwzględniał jedynie dwie prace naukowe w kontekście działania Tongat Ali w zaburzeniach erekcji. Wyniki nie były bardzo zaskakujące. Nie zauważono znaczącego wpływu tongat ali, ale w przypadku dogłębniejszej analizy podgrupy osób z silnymi zaburzeniami erekcji, żeńszeń malezyjski może potencjalnie pomóc, choć nadal nie w niezwykle dużym stopniu.
Warto również zwrócić uwagę na przegląd literatury naukowej z 2018 roku dotyczący ziołowych suplementów i ich działania w zaburzeniach erekcji. Ogólnie rzecz biorąc, wyniki sugerują, że niektóre preparaty takie jak np. żeń-szeń Panax mogą być efektywne w poprawie sprawności seksualnej. Preparaty z żeńszenia Panax mają właściwości przeciwutleniające, przeciwcukrzycowe, immunomodulujące oraz działa jako afrodyzjak. Dowody wykazały, że żeńszeń był skuteczny w leczeniu zaburzeń erekcji praktycznie we wszystkich badaniach. W czterech z pięciu badań wykorzystano korzeń, a skuteczność zaobserwowano dla dawek w zakresie od 1,8 do 3,0 g ekstraktu dziennie.
Co więcej, Pycnogenol i korzeń Maca to dwa suplementy, które na podstawie uwzględnionych badań okazały się skuteczne w zaburzeniach erekcji. Należy jednak wspomnieć, że mała liczebność grup i brak zgłoszenia wyjściowej charakterystyki pacjentów, rezygnacji i metody randomizacji sprawiają, że wartość tych wyników jest wątpliwa. Warto więc zachować sceptycyzm w kontekście tych dwóch suplementów.
Tongat Ali od Apollo’s Hegemony – poprawa libido i sprawności fizycznej
FARMAKOLOGICZNE LECZENIE ZABURZEŃ EREKCJI
Podstawowa farmakologia zaburzeń erekcji dotyczy stosowania inhibitorów PDE5. Leki te ułatwiają erekcję poprzez hamowanie enzymu PDE5, który jest szczególnie odpowiedzialny za degradację cyklicznego monofosforanu guanozyny (cGMP) w mięśniach gładkich jamistych. To hamowanie skutkuje przedłużonym działaniem cGMP, co dodatkowo zmniejsza wewnątrzkomórkowe stężenie wapnia, utrzymuje rozluźnienie mięśni gładkich, a tym samym powoduje erekcje. Obecnie na rynku dostępnych jest pięć doustnych PDE5-I, którymi są syldenafil (Viagra), tadalafil (Cialis), wardenafil (Levitra, Staxyn), udenafil (Zydena) i mirodenafil (Mvix). Pierwsze trzy leki są dostępne na całym świecie.
Wyniki kilku badań wykazały, że przewlekłe lub codzienne stosowanie inhibitorów PDE5 w zaburzeniach erekcji może znacznie poprawić dysfunkcję śródbłonka naczyniowego. Tadalafil jest jedynym z inhibitorów PDE5 zatwierdzonym klinicznie do codziennego stosowania w leczeniu zaburzeń erekcji. Główną zaletą wspomnianych leków jest poprawa sprawności seksualnej, ale nie libido. U młodych mężczyzn PDE5-I może prowadzić do skrócenia okresu refrakcji (przejściowy okres fizjologicznej wiotkości erekcji bezpośrednio po wytrysku, podczas którego mężczyzna nie może być podniecony seksualnie) i lepszej kontroli wytrysku. Należy jednak pamiętać, że mimo iż inhibitory PDE5 są skutecznie i profil efektów ubocznych odnosi się głównie do zaburzeń żołądkowo-jelitowych, bólów głowy lub pojawiających się zaczerwień skóry, to są to nadal leki, a o leczeniu decyduje lekarz.
PODSUMOWANIE
Problemy z erekcją to niezwykle popularne zaburzenie, które może być przyczyną następstw zdrowotnych szczególnie tych o podłożu psychicznym. Nie ma wątpliwości, że jest to jednostka niezwykle silnie oddziałująca na męską psychikę. To właśnie dlatego stale szuka się rozwiązań począwszy od psychoterapii i farmakoterapii, na żywieniu i suplementacji kończąc.
Widać silne powiązanie pomiędzy stylem żywienia a zdolnościami seksualnymi. Kluczowe zdaje się być żywienie oparte o nieprzetworzone produkty spożywcze oraz uwzględnienie wysokiej ilości warzyw i owoców. Na dzień dzisiejszy model diety śródziemnomorskiej wydaje się być najrozsądniejszym. Dodatkowa suplementacja powinna skupiać się na zaopatrzeniu w odpowiednie poziomy witaminy D oraz potencjalną suplementację cytruliną, która posiada pozytywną literaturę naukową w kontekście zaburzeń erekcji. Pomocne mogą okazać się również suplementy ziołowe, szczególnie Tonga tali, żeń-szeń panax oraz pycnegenol. Niemniej jednak nie dane na ich temat są ograniczone. W przypadku silnych zaburzeń erekcji, podstawową terapią jest farmakoterapia oparta o inhibitory PDE5 takie jak sildenafil, tadalafil czy vardenafil. Są one skuteczne jednak o ich stosowaniu powinien decydować lekarz.
Bibliografia:
National Institutes of Health. Consensus development conference statement. Impotence. December 7–9, 1992. Int J Impot Res 1993; 5: 181–284.
Lewis RW, Fugl-Meyer KS, Corona G, et al. Defi nitions/ epidemiology/risk factors for sexual dysfunction. J Sex Med 2010; 7: 1598–607.
Bejin A. The epidemiology of premature ejaculation and of its association with erectile dysfunction. Adrologie 1999; 9: 211–25.
Braun M, Wassmer G, Klotz T, Reifenrath B, Mathers M, Engelmann U. Epidemiology of erectile dysfunction: results of the ‘Cologne Male Survey’. Int J Impot Res 2000; 12: 305–11.
Pinnock CB, Stapleton AM, Marshall VR. Erectile dysfunction in the community: a prevalence study. Med J Aust 1999; 171: 353–57
Dong JY, Zhang YH, Qin LQ. Erectile dysfunction and risk of cardiovascular disease: meta-analysis of prospective cohort studies. J Am Coll Cardiol 2011; 58: 1378–85
Cheng JY, Ng EM. Body mass index, physical activity and erectile dysfunction: an U-shaped relationship from population-based study. Int J Obes (Lond) 2007; 31: 1571–78.
Rosen RC, Wing R, Schneider S, Gendrano N 3rd. Epidemiology of erectile dysfunction: the role of medical comorbidities and lifestyle factors. Urol Clin North Am 2005; 32: 403–17, v
Lue TF. Erectile dysfunction. N Engl J Med 2000; 342: 1802–13
Prieto D. Physiological regulation of penile arteries and veins. Int J Impot Res 2008; 20: 17–29.
Carson C, Dean J, Wylie M. Management of erectile dysfunction in clinical practice. New York: Springer Medical Publishing, 2006.
Virag R, Bouilly P, Frydman D. Is impotence an arterial disorder? A study of arterial risk factors in 440 impotent men. Lancet 1985; 1: 181–84.
Mittawae B, El-Nashaar AR, Fouda A, Magdy M, Shamloul R. Incidence of erectile dysfunction in 800 hypertensive patients: a multicenter Egyptian national study. Urology 2006; 67: 575–78.
Burchardt M, Burchardt T, Baer L, et al. Hypertension is associated with severe erectile dysfunction. J Urol 2000; 164: 1188–91
Corona G, Rastrelli G, Monami M, et al. Hypogonadism as a risk factor for cardiovascular mortality in men: a meta-analytic study. Eur J Endocrinol 2011; 165: 687–701.
Barassi, R. Pezzilli, G.M. Colpi, M.M. Corsi Romanelli, G.V. Melzi d’Eril, Vitamin D and erectile dysfunction, J. Sex. Med. 11 (2014) 2792e2800.
C.C. Peyton, M.A. Colaco, R.C. Kovell, J.H. Kim, R.P. Terlecki, Erectile dysfunc- tion is predictive of endothelial dysfunction in a well visit population, J. Urol. 195 (2016) 1045e1050.
J.A. Reynolds, S. Haque, K. Williamson, D.W. Ray, M.Y. Alexander, I.N. Bruce, Vitamin D improves endothelial dysfunction and restores myeloid angiogenic cell function via reduced CXCL-10 expression in systemic lupus erythemato- sus, Sci. Rep. 6 (2016) 22341.
- Andrukhova, S. Slavic, U. Zeitz, et al., Vitamin D is a regulator of endothelial nitric oxide synthase and arterial stiffness in mice, Mol. Endocrinol. 28 (2014) 53e64.
Komori K, Tsujimura A, Takao T, et al. Nitric oxide synthesis leads to vascular endothelial growth factor synthesis via the NO/cyclic guanosine 3=,5=-monophosphate (cGMP) pathway in human corpus cavernosal smooth muscle cells. J Sex Med. 2008;5:1623-1635
Cormio L, De Siati M, Lorusso F, Selvaggio O, Mirabella L, Sanguedolce F, Carrieri G. Oral L-citrulline supplementation improves erection hardness in men with mild erectile dysfunction. Urology. 2011 Jan;77(1):119-22. doi: 10.1016/j.urology.2010.08.028. PMID: 21195829.
Kotirum S, Ismail SB, Chaiyakunapruk N. Efficacy of Tongkat Ali (Eurycoma longifolia) on erectile function improvement: systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Complement Ther Med. 2015 Oct;23(5):693-8. doi: 10.1016/j.ctim.2015.07.009. Epub 2015 Jul 31. PMID: 26365449.
