Zdjęcie: Dmitry Grigoriev, Unsplash
Mleczko pszczele to żółtawo-biała, kremowa i lekko kwaśna wydzielina produkowana przez młode pszczoły robotnice w gruczołach żuchwowych i gardzielowych. Powszechnie podaje się, że wszystkie larwy – zarówno przyszłe robotnice, jak i matki – karmione są mleczkiem w pierwszych trzech dniach życia, a następnie tylko larwy królowej otrzymują ten pokarm przez cały okres rozwoju. W rzeczywistości pszczoły karmicielki przygotowują dwa różne rodzaje pożywienia: mleczko pszczele przeznaczone wyłącznie dla larw królowej oraz tzw. „worker jelly” dla larw robotnic. Larwy w matecznikach dostają pokarm w znacznie większej ilości i o wyższej jakości, co prowadzi do intensywnej produkcji hormonu juwenilnego już trzeciego dnia rozwoju. To właśnie ten proces decyduje o przekształceniu larwy w królową. Unikalny skład mleczka pszczelego wpływa na ekspresję genów i umożliwia pełny rozwój jajników u królowej, co przekłada się na jej wyjątkową płodność i znacznie dłuższą długość życia w porównaniu z robotnicami.
Produkcja mleczka pszczelego polega najczęściej na przenoszeniu bardzo młodych larw robotnic do sztucznych miseczek matecznikowych. W ten sposób pszczoły robotnice stymulowane są do wytwarzania mleczka, którym karmią larwy. Po upływie trzech dni larwy usuwa się, a mleczko zbiera i przechowuje. Jest to metoda skuteczna, ale wymagająca dużego nakładu pracy, dlatego poszukuje się nowych rozwiązań, które nie wymagają przeszczepiania larw.
Skład mleczka pszczelego jest bardzo złożony. Zawiera ono przede wszystkim wodę, białka, węglowodany, kwasy tłuszczowe, lipidy, minerały oraz niewielkie ilości witamin, wolnych aminokwasów i związków lotnych. Najbardziej charakterystycznym związkiem mleczka jest kwas 10-hydroksy-2-decenowy, uznawany za jego główną substancję aktywną biologicznie. Najliczniejszą grupę składników mleczka stanowią jednak białka, określane mianem głównych białek mleczka pszczelego, które odgrywają kluczową rolę w jego właściwościach biologicznych.
Nie istnieją oficjalne dane dotyczące światowego rynku mleczka pszczelego, jednak powszechnie uznaje się, że największym jego producentem są Chiny. Kraj ten wytwarza około 3500 ton rocznie, co stanowi ponad 60% światowej produkcji, a zdecydowana większość tego surowca trafia na eksport do Stanów Zjednoczonych, Europy i Japonii. Ważnymi producentami i eksporterami są także Korea, Japonia i Tajwan. W Europie większe ilości mleczka pszczelego pozyskują kraje Europy Wschodniej niż Zachodniej. Brak jednolitych kryteriów jakości oraz systemu kontroli autentyczności i pochodzenia geograficznego utrudnia rozwój rynku i zniechęca pszczelarzy do poszerzania produkcji. W rezultacie w wielu krajach lokalny popyt zaspokajany jest głównie poprzez import z Chin, który cechuje się wysoką konkurencyjnością cenową. Obecnie brak jest europejskich czy międzynarodowych standardów dotyczących produktów pszczelich innych niż miód, choć poszczególne państwa opracowały własne regulacje – od końca lat 70. kryteria jakości mleczka wprowadzono m.in. w Argentynie, Bułgarii, Polsce, Turcji, Brazylii, Serbii, Szwajcarii, Japonii, Chinach, Indiach czy Korei.
Mleczko pszczele od czasów starożytnych stosowane było w medycynie tradycyjnej – szczególnie w krajach azjatyckich oraz w starożytnym Egipcie. W ostatnich latach zainteresowanie konsumentów i przemysłu spożywczego naturalnymi produktami o działaniu prozdrowotnym systematycznie rośnie, co sprawia, że mleczko pszczele zyskało miano atrakcyjnego środka funkcjonalnego. Stosuje się je zarówno jako suplement diety, jak i w przemyśle farmaceutycznym, spożywczym oraz kosmetycznym.
Kompozycja
Mleczko pszczele jest kwaśnym koloidem, którego pH zazwyczaj mieści się w zakresie od 3,6 do 4,2, choć niektórzy badacze podają nieco szerszy przedział od 3,4 do 4,5. Głównym składnikiem mleczka jest woda, stanowiąca od 50 do 70%. Kolejne frakcje to białka (9–18%), węglowodany (7–18%), lipidy (3–8%), minerały śladowe (0,8–3%), a także witaminy, związki fenolowe i aminokwasy. Różnice w wartościach podawanych przez różnych autorów wynikają z heterogenicznej natury mleczka pszczelego, a także z faktu, że próbki pochodzą z odmiennych lokalizacji i okresów produkcji. Największą zmiennością charakteryzują się zawartość cukrów oraz lipidów.
Zawartość cukrów w mleczku silnie zależy od wielu czynników, takich jak pora roku, lokalizacja czy pochodzenie botaniczne. Przykładowo, w mleczku pochodzącym z Francji stwierdza się niższą zawartość sacharozy i erlozy. Również profil lipidowy różni się w zależności od rodzaju mleczka – w próbkach włoskich zawartość lipidów jest wyższa niż w próbkach komercyjnych. Całkowita ilość kwasów tłuszczowych pozostaje jednak podobna niezależnie od typu próbki, podobnie jak całkowita ilość steroli, choć występują różnice w dominujących rodzajach steroli pomiędzy mleczkiem włoskim a komercyjnym.
Warunki środowiskowe wywierają istotny wpływ na skład chemiczny mleczka. W porze deszczowej maksymalne wartości osiąga zawartość wody i węglowodanów, natomiast w porze suchej najwyższe są poziomy lipidów. Zawartość białka wykazuje jedynie niewielkie wahania w ciągu roku, natomiast poziomy minerałów i wartości pH pozostają stosunkowo stabilne.
Węglowodany
Frakcja cukrowa mleczka pszczelego stanowi od 7 do 18% świeżego produktu i około 30% suchej masy. Najważniejsze cukry to fruktoza i glukoza, które łącznie odpowiadają za około 90% wszystkich węglowodanów. Średnie wartości to ok. 4,9% fruktozy i 5,5% glukozy, niezależnie od pochodzenia mleczka.
W przypadku cukrów mniej licznych obserwuje się duże różnice, które są przydatne przy określaniu pochodzenia i autentyczności produktu. Sacharoza zawsze występuje, ale jej ilość jest zmienna – od wartości bardzo niskich po około 2%. W mleczku francuskim zawartość sacharozy i erlozy jest niska, natomiast w próbkach komercyjnych czy w mleczku produkowanym przy dokarmianiu pszczół trzciną cukrową wartości te mogą być wielokrotnie wyższe. Podobne różnice dotyczą maltozy i maltotriozy – w mleczku naturalnym występują w śladowych ilościach, natomiast w próbkach komercyjnych czy przy dokarmianiu syropami skrobiowymi mogą osiągać kilka procent. Oznacza to, że rodzaj dokarmiania pszczół silnie wpływa na profil cukrowy mleczka.
Poza tym w mleczku wykryto wiele innych cukrów w niewielkich ilościach, takich jak galaktoza, mannitol, trehaloza czy izomaltoza, a także kwas glukonowy, powstający w wyniku utleniania glukozy.
Uważa się, że cukry obecne w mleczku pszczelim odgrywają rolę w jego działaniu epigenetycznym. Działają one jako substancje stymulujące pobieranie pokarmu i aktywujące szlaki sygnałowe związane z insuliną oraz mTOR, co sprzyja intensywnemu rozwojowi larw przeznaczonych na królową poprzez zwiększenie ilości przyjmowanego pożywienia i składników odżywczych.
Białka
Białka stanowią ponad 50% suchej masy mleczka pszczelego. Najważniejsze z nich to tzw. główne białka mleczka pszczelego (MRJP), które odpowiadają za 80–90% białek rozpuszczalnych w tym produkcie. To właśnie one są uznawane za kluczowy czynnik odpowiedzialny za wyjątkowe działanie biologiczne mleczka. W rodzinie MRJP wyróżnia się dziewięć białek (MRJP 1–9), z czego pięć pierwszych stanowi zdecydowaną większość i odgrywa główną rolę odżywczą, będąc rezerwą azotu dla pszczół.
Najważniejsze z nich, MRJP1, stanowi niemal połowę wszystkich białek mleczka. Występuje ono w dwóch formach: monomeru i oligomeru. Monomer, znany też jako royalaktyna, ma kluczowe znaczenie, bo odpowiada za rozwój larw pszczół w królowe. Oligomer, nazywany apisinem, jest większym kompleksem białkowym i może być wykorzystywany do oceny jakości mleczka pszczelego.
Kolejne białka – MRJP2, MRJP3, MRJP4 i MRJP5 – również pełnią ważną funkcję, zawierając duże ilości niezbędnych aminokwasów, które są konieczne do rozwoju pszczół. Najwięcej tych aminokwasów znajduje się w MRJP5, MRJP1 i MRJP2. Białka MRJP8 i MRJP9 występują rzadko i mają mniejsze znaczenie.
Poza MRJP w mleczku znajdują się także inne białka o specyficznych właściwościach. Royalizyna to białko o silnym działaniu przeciwdrobnoustrojowym – hamuje rozwój wielu bakterii i grzybów. Z kolei jelleiny, czyli krótkie peptydy pochodzące z MRJP1, także wykazują działanie antybakteryjne i przeciwgrzybicze. Dzięki obecności royalizyny i jellein mleczko pszczele posiada szerokie spektrum ochrony przed drobnoustrojami.
Kolejnym ważnym składnikiem są wolne aminokwasy. Ich zawartość w świeżym mleczku wynosi średnio ok. 9 mg/g. Najwięcej jest proliny i lizyny, ale występują także inne, jak kwas glutaminowy, alanina czy fenyloalanina. Prolina pomaga chronić komórki przed stresem i działa antyoksydacyjnie, a cysteina bierze udział w tworzeniu glutationu – jednego z najważniejszych naturalnych przeciwutleniaczy w organizmie.
Lipidy
Frakcja lipidowa mleczka pszczelego występuje w zmiennych ilościach – od 3 do 8% w świeżym produkcie i od 7 do 19% w postaci suchej. Największą część lipidów, bo aż 80–90%, stanowią wolne kwasy tłuszczowe, z czego tylko niewielka część występuje w formie zestryfikowanej. W mleczku obecne są również fenole, woski, sterole oraz fosfolipidy, choć w znacznie mniejszych ilościach.
Charakterystyczną cechą lipidów mleczka pszczelego jest to, że większość z nich ma dość nietypową budowę w przyrodzie. Są to głównie mono- i dihydroksykwasy oraz kwasy dikarboksylowe o łańcuchu długości 8 lub 10 atomów węgla. To właśnie z nimi związane są najważniejsze właściwości biologiczne mleczka. Najbardziej charakterystycznym i jednocześnie dominującym kwasem tłuszczowym jest 10-hydroksy-2-decenowy (10-HDA), który stanowi około 70% wszystkich lipidów oraz ponad połowę wolnych kwasów tłuszczowych. Jego prekursorem jest 10-hydroksydekanowy kwas (10-HDAA), który odpowiada za około 17% wolnych kwasów tłuszczowych. Oba związki – 10-HDA i 10-HDAA – razem stanowią od 60 do 80% całej frakcji kwasów tłuszczowych. Są one unikalne dla mleczka pszczelego i przypisuje się im liczne działania prozdrowotne i farmakologiczne.
Poza nimi w mleczku występują także inne charakterystyczne kwasy tłuszczowe, takie jak 8-hydroksyoctanowy, 3-hydroksydekanowy, 3,10-dihydroksydekanowy czy 9-hydroksy-2-decenowy.
Mleczko pszczele zawiera także sterole, choć w niewielkich ilościach i pochodzące głównie ze źródeł roślinnych. Najważniejszym sterolem jest 24-metylenocholesterol, stanowiący prawie połowę całej frakcji steroli. W mniejszych ilościach występują również β-sitosterol i Δ5-avenasterol, a jeszcze rzadziej cholesterol, desmosterol, kampesterol, stigmasterol czy Δ7-avenasterol, których zawartość nie przekracza 0,1 mg/g lipidów.
Witaminy
Mleczko pszczele zawiera liczne witaminy, z czego najwięcej jest kwasu pantotenowego (witamina B5) oraz niacyny (witamina B3/PP). Ich stężenia wynoszą odpowiednio około 52,8 mg/100 g i 42,4 mg/100 g. W mniejszych ilościach obecne są także inne witaminy z grupy B (B1, B2, B6, B8, B9 i B12), a także witaminy C, D, E i A.
Kwas pantotenowy znany jest jako związek wspierający długowieczność, zmniejszający poziom stresu i mogący opóźniać proces siwienia włosów. Z tego powodu mleczko pszczele bywa stosowane jako naturalny środek poprawiający kondycję włosów. Biotyna (witamina B8) natomiast wspomaga produkcję keratyny, która jest głównym białkiem budującym włosy i paznokcie.
Składniki mineralne
Zawartość popiołu w świeżym mleczku wynosi od 0,8 do 3%, a w suchym od 2 do 5%. W jego skład wchodzi wiele minerałów, m.in. potas, fosfor, siarka, sód, wapń, glin, magnez, cynk, żelazo, miedź i mangan. Obecne są także pierwiastki śladowe, takie jak nikiel, chrom, cyna, wolfram, antymon, bizmut czy tytan.
Najważniejszym pierwiastkiem w mleczku pszczelim jest potas (ok. 2460–3120 mg/kg), następnie fosfor (ok. 1940–2350 mg/kg), siarka, wapń, magnez i sód. Potas odgrywa kluczową rolę w organizmie – reguluje gospodarkę wodną, kontroluje pracę serca i mięśni, pomaga obniżać ciśnienie krwi, zmniejsza ryzyko udaru i wspiera zdrowie kości.
Wśród pierwiastków śladowych najwięcej jest cynku, żelaza, miedzi, glinu i manganu. Substancje te pełnią ważne funkcje biologiczne, w tym wspierają działanie enzymów, uczestniczą w procesach antyoksydacyjnych i wpływają na odporność. Co ciekawe, mimo że stężenie minerałów i pierwiastków śladowych w miodzie czy pyłku pszczelim zależy od gleby i roślin, w mleczku pszczelim wartości te pozostają względnie stabilne. Wynika to z mechanizmów homeostatycznych zachodzących w gruczołach pszczół karmicielek. Zjawisko to jest porównywalne do mechanizmów regulacyjnych w mleku ssaków, w tym w mleku ludzkim.
Kompleks witamin i minerałów od Apollo’s Hegemony – źródło mikroelementów – KUP TUTAJ
Związki fenolowe i lotne
Związki lotne w mleczku pszczelim są jednymi z najmniej zbadanych składników, ale mają duże znaczenie, ponieważ wpływają na smak i zapach tego produktu. Skład frakcji lotnej jest bardzo zróżnicowany i zależy od wielu czynników, takich jak gatunek pszczół, czas zbiorów, pochodzenie geograficzne, sposób przechowywania czy technologia przetwarzania.
W skład frakcji lotnej mleczka pszczelego wchodzą głównie związki karbonylowe, takie jak 2-heptanon, aceton, 2-nonanon, benzaldehyd czy heksanal. Szczególne znaczenie ma 2-heptanon, który działa odstraszająco na roztocza Varroa destructor, groźne pasożyty pszczół miodnych. Podobne właściwości wykazuje także kwas oktanowy, obecny w mniejszych ilościach. Inną grupę ważnych związków stanowią fenole, guajakol i salicylan metylu, które posiadają właściwości przeciwbakteryjne. Łącznie około połowa wszystkich związków lotnych pełni funkcję ochronną, wspierając pszczoły w walce z pasożytami i drobnoustrojami.
Oprócz związków lotnych w mleczku pszczelim występują także polifenole, które charakteryzują się wysoką aktywnością antyoksydacyjną. Najważniejszym z nich jest kwas ferulowy, stanowiący zdecydowaną większość wszystkich polifenoli. W mniejszych ilościach obecne są również flawony, flawanony, flawonole i izoflawonoidy.
Inne badania potwierdziły dużą zmienność w składzie związków lotnych mleczka. Najczęściej wykrywane były estry, aldehydy, ketony, kwasy i alkohole. Część z tych związków, jak kwas octowy, benzoesan metylu, kwas heksanowy czy oktanowy, w istotny sposób wpływa na smak mleczka i może być używana do rozróżniania jego pochodzenia.
Zastosowanie
Przemysł nutraceutyczny
Mleczko pszczele od dawna było stosowane jako środek wzmacniający zdrowie i wciąż ma duże znaczenie w Chinach, gdzie wykorzystywane jest w medycynie tradycyjnej i apiterapii. Pierwsza analiza chemiczna mleczka została przeprowadzona w 1852 roku przez amerykańskiego pastora Langstrotha, choć jej wyniki nie były w pełni wiarygodne. W latach 50. XIX wieku Langstroth zaproponował wprowadzenie mleczka pszczelego do obrotu handlowego jako alternatywy dla regionów, w których nie produkowano miodu. Już w latach 60. XIX wieku zaczęto podkreślać jego właściwości prozdrowotne, co zwiększyło jego popularność jako produktu funkcjonalnego. Od tamtej pory mleczko jest produkowane na dużą skalę i sprzedawane w postaci kapsułek, tabletek czy ampułek.
Obecnie aż 90% światowej produkcji (około 4000 ton rocznie) pochodzi z Chin, które eksportują mleczko głównie do Japonii, Europy i Stanów Zjednoczonych. Dynamiczny wzrost produkcji w ostatnich czterech dekadach był możliwy dzięki udoskonaleniu metod wytwarzania oraz genetycznej selekcji pszczół włoskich, które mogą produkować nawet dziesięciokrotnie więcej mleczka niż pszczoły niepoddane selekcji. Zastosowania mleczka w przemyśle oraz jego wpływ na zdrowie człowieka są szeroko badane i rozwijane.
Żywność funkcjonalna
Rosnące zainteresowanie żywnością o właściwościach zdrowotnych jest wynikiem zmian społeczno-ekonomicznych oraz stylu życia. Z tego powodu władze zdrowotne, środowiska naukowe i przemysł spożywczy poszukują nowych formuł żywności, które będą wspierały zdrowie i zapobiegały chorobom. Żywność funkcjonalna, w połączeniu ze zbilansowaną dietą, może przyczynić się do poprawy kondycji organizmu i profilaktyki chorób.
Dodanie mleczka pszczelego do produktów spożywczych może wzbogacić dietę o cenne składniki odżywcze. Obecnie prowadzone są badania nad żywnością funkcjonalną z dodatkiem mleczka, która wykazuje różnorodne właściwości farmakologiczne.
W jednym z badań sprawdzano działanie mleka odtłuszczonego z dodatkiem mleczka pszczelego fermentowanego przez Lactobacillus acidophilus. Okazało się, że taki produkt może wspomagać leczenie cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego oraz nowotworów, w tym raka piersi i skóry. Stwierdzono zwiększenie aktywności antyoksydacyjnej, a także pojawienie się bioaktywnych peptydów hamujących aktywność enzymu konwertującego angiotensynę, co sprzyja obniżeniu ciśnienia krwi. W innym badaniu wykazano, że mleko z dodatkiem mleczka pszczelego hamowało wzrost wielu bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych. Co istotne, pasteryzacja termiczna nie niszczyła jego właściwości przeciwbakteryjnych, co sugeruje, że dodatek mleczka może chronić produkty mleczne przed fermentacją.
Suplementy i inne preparaty
Mleczko pszczele zawiera liczne związki bioaktywne, takie jak białka, peptydy, kwasy tłuszczowe czy związki fenolowe, które nadają mu szerokie właściwości biologiczne i zastosowanie w medycynie. Wiele badań klinicznych potwierdziło jego korzystny wpływ na zdrowie w różnych formach suplementów.
Wykazano, że spożywanie mleczka pszczelego ma działanie hipolipemiczne – pomaga w utrzymaniu prawidłowej masy ciała, zmniejsza stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL we krwi, a jednocześnie podnosi poziom dehydroepiandrosteronu siarczanu (DHEA-S). Dzięki temu zmniejsza ryzyko chorób układu krążenia, nie wywołując uszkodzeń wątroby czy nerek.
U kobiet po menopauzie stosowanie kapsułek z 1 g mleczka dziennie przez 8 tygodni istotnie złagodziło objawy klimakterium. Inny suplement diety zawierający mleczko pszczele w połączeniu z ekstraktami z miłorzębu japońskiego i żeń-szenia wykazał korzystne działanie w przypadku łagodnych zaburzeń poznawczych, choć potrzebne są dalsze badania w tym zakresie.
Mleczko pszczele złagodziło także objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego, gdy było stosowane codziennie przez dwa cykle menstruacyjne. W innym badaniu potwierdzono jego działanie nefroprotekcyjne – chroniło nerki pacjentów leczonych cisplatyną, silnym lekiem przeciwnowotworowym, którego toksyczność ogranicza jego zastosowanie.
Korzystne efekty odnotowano także w leczeniu zespołu suchego oka – pacjenci przyjmujący sześć tabletek mleczka dziennie przez dwa miesiące odczuli poprawę w wydzielaniu łez i redukcję objawów. Ponadto regularne spożywanie mleczka pszczelego przez 6 miesięcy poprawiało zdrowie psychiczne, tolerancję glukozy, a także parametry krwi u zdrowych dorosłych. Z kolei w badaniach nad leczeniem niepłodności zaobserwowano poprawę jakości i ruchliwości plemników.
Przemysł kosmetyczny
Mleczko pszczele od starożytności było cenione jako środek upiększający – według przekazów korzystała z niego m.in. Kleopatra. Obecnie jest szeroko stosowane w kosmetyce ze względu na bogaty skład, który wspiera zdrowie i urodę.
Działa przeciwzapalnie, antyoksydacyjnie i antybakteryjnie, a także wspomaga regenerację skóry, poprawia jej nawilżenie i opóźnia procesy starzenia. Dzięki tym właściwościom określane jest jako naturalny środek „anti-aging”.
Badania wykazały skuteczność kremów z mleczkiem pszczelim w łagodzeniu objawów atrofii pochwy u kobiet po menopauzie. Preparaty te działały nawet lepiej niż niektóre standardowe leki hormonalne, poprawiając jakość życia pacjentek. Podobne efekty zaobserwowano w leczeniu problemów seksualnych i moczowych związanych z menopauzą, co wskazuje na działanie estrogenopodobne mleczka.
Z kolei kwas 10-HDA, jeden z głównych składników mleczka, okazał się skuteczny w odbudowie bariery skórnej, redukowaniu stanów zapalnych i nawilżaniu suchej skóry.
Kwas hialuronowy od aliness – suplement o działaniu nawilżającym – KUP TUTAJ
Podsumowanie
Mleczko pszczele to wydzielina produkowana przez młode pszczoły robotnice, która odgrywa kluczową rolę w rozwoju królowej i determinacji jej cech biologicznych, takich jak długowieczność i płodność. Skład mleczka jest bardzo złożony – dominuje w nim woda, białka (zwłaszcza MRJP, w tym royalaktyna i apisin), węglowodany (głównie glukoza i fruktoza), lipidy z charakterystycznym kwasem 10-HDA, minerały, witaminy oraz związki fenolowe i lotne. Ta różnorodność składników warunkuje szerokie spektrum jego właściwości biologicznych, od działania antybakteryjnego i przeciwzapalnego po wpływ na regulację procesów metabolicznych i epigenetycznych.
Największym producentem mleczka pszczelego są Chiny, które dominują na rynku światowym i eksportują produkt głównie do Japonii, Europy i USA. Brak jednolitych standardów jakości i systemu kontroli autentyczności ogranicza rozwój rynku w skali globalnej.
Zastosowania mleczka pszczelego są wielokierunkowe. W przemyśle nutraceutycznym stosowane jest jako suplement diety oraz składnik żywności funkcjonalnej, wspomagający zdrowie metaboliczne, hormonalne, kardiologiczne i reprodukcyjne. Liczne badania potwierdzają jego potencjał w łagodzeniu objawów menopauzy, zespołu napięcia przedmiesiączkowego, ochronie nerek, poprawie jakości nasienia oraz wspieraniu zdrowia oczu i funkcji poznawczych. W kosmetologii mleczko cenione jest jako naturalny środek przeciwstarzeniowy, poprawiający nawilżenie skóry, wspomagający jej regenerację i wykazujący działanie estrogenopodobne, co czyni je skutecznym w terapii dolegliwości związanych z menopauzą.
Podsumowując, mleczko pszczele to produkt o unikalnym składzie chemicznym i wszechstronnym działaniu biologicznym, który znajduje zastosowanie w medycynie, dietetyce i kosmetologii, pozostając jednocześnie przedmiotem intensywnych badań i rosnącego zainteresowania rynku globalnego.
Literatura
Ahmad, S.; Campos, M.G.; Fratini, F.; Altaye, S.Z.; Li, J. New insights into the biological and pharmaceutical properties of royal jelly. Int. J. Mol. Sci. 2020, 21, 382.
Altaye, S.Z.; Meng, L.; Li, J. Molecular insights into the enhanced performance of royal jelly secretion by a stock of honeybee (Apis mellifera ligustica) selected for increasing royal jelly production. Apidologie 2019, 50, 436–453.
Kanelis, D.; Tananaki, C.; Liolios, V.; Dimou, M.; Goras, G.; Rodopoulou, M.A.; Karazafiris, E.; Thrasyvoulou, A. A suggestion for royal jelly specifications. Arhiv za Higijenu Rada i Toksikologiju 2015, 66, 275–284.
Kamyab, S.; Gharachorloo, M.; Honarvar, M.; Ghavami, M. Quantitative analysis of bioactive compounds present in Iranian royal jelly. J. Apic. Res. 2020, 59, 42–52.
Mokaya, H.O.; Njeru, L.K.; Lattorff, H.M.G. African honeybee royal jelly: Phytochemical contents, free radical scavenging activity, and physicochemical properties. Food Biosci. 2020, 37, 100733.
Fratini, F.; Cilia, G.; Mancini, S.; Felicioli, A. Royal Jelly: An ancient remedy with remarkable antibacterial properties. Microbiol. Res. 2016, 192, 130–141.
Premratanachai, P.; Chanchao, C. Review of the anticancer activities of bee products. Asian Pac. J. Trop. Biomed. 2014, 4, 337–344.
Ahmed, W.M.S.; Khalaf, A.A.; Moselhy, W.A.; Safwat, G.M. Royal jelly attenuates azathioprine induced toxicity in rats. Environ. Toxicol. Pharmacol. 2014, 37, 431–437.
Ibrahim, A.A.E.-M. Immunomodulatory effects of royal jelly on aorta CD3, CD68 and eNOS expression in hypercholesterolaemic rats. J. Basic Appl. Zool. 2014, 67, 140–148.
Cihan, Y.B.; Ozturk, A.; Gokalp, S.S. Protective role of royal jelly against radiation-induced oxidative stress in rats. UHOD—Uluslararasi Hematoloji-Onkoloji Dergisi 2013, 23, 79–87.
Kunugi, H.; Ali, A.M. Royal jelly and its components promote healthy aging and longevity: From animal models to humans. Int. J. Mol. Sci. 2019, 20, 4662.
Ramanathan, A.N.K.G.; Nair, A.J.; Sugunan, V.S. A review on Royal Jelly proteins and peptides. J. Funct. Foods 2018, 44, 255–264.
Ferioli, F.; Armaforte, E.; Caboni, M.F. Comparison of the lipid content, fatty acid profile and sterol composition in local Italian and commercial royal jelly samples. JAOCS J. Am. Oil Chem. Soc. 2014, 91, 875–884.
Wongchai, V.; Ratanavalachai, T. Seasonal variation of chemical composition of royal jelly produced in Thailand. Thammasat Int. J. Sci. Technol. 2002, 7, 1–8.
Kimura, M.; Kimura, Y.; Tsumura, K.; Okihara, K.; Sugimoto, H.; Yamada, H.; Yonekura, M. 350-kDa royal jelly glycoprotein (Apisin), which stimulates proliferation of human monocytes, bears the β1-3galactosylated N-glycan: Analysis of the N-glycosylation site. Biosci. Biotechnol. Biochem. 2003, 67, 2055–2058.
Furusawa, T.; Rakwal, R.; Nam, H.W.; Shibato, J.; Agrawal, G.K.; Kim, Y.S.; Ogawa, Y.; Yoshida, Y.; Kouzuma, Y.; Masuo, Y.; et al. Comprehensive royal jelly (RJ) proteomics using one- and two-dimensional proteomics platforms reveals novel RJ proteins and potential phospho/glycoproteins. J. Proteome Res. 2008, 7, 3194–3229.
Wan, D.C.; Morgan, S.L.; Spencley, A.L.; Mariano, N.; Chang, E.Y.; Shankar, G.; Luo, Y.; Li, T.H.; Huh, D.; Huynh, S.K.; et al. Honey bee Royalactin unlocks conserved pluripotency pathway in mammals. Nat. Commun. 2018, 9, 5078.
Šimúth, J.; Bíliková, K.; Kováčová, E.; Kuzmová, Z.; Schroder, W. Immunochemical Approach to Detection of Adulteration in Honey: Physiologically Active Royal Jelly Protein Stimulating TNF-α Release Is a Regular Component of Honey. J. Agric. Food Chem. 2004, 52, 2154–2158.
Kashima, Y.; Kanematsu, S.; Asai, S.; Kusada, M.; Watanabe, S.; Kawashima, T.; Nakamura, T.; Shimada, M.; Goto, T.; Nagaoka, S. Identification of a novel hypocholesterolemic protein, major royal jelly protein 1, derived from royal jelly. PLoS ONE 2014, 9, e105073.
Fan, P.; Han, B.; Feng, M.; Fang, Y.; Zhang, L.; Hu, H.; Hao, Y.; Qi, Y.; Zhang, X.; Li, J. Functional and Proteomic Investigations Reveal Major Royal Jelly Protein 1 Associated with Anti-hypertension Activity in Mouse Vascular Smooth Muscle Cells. Sci. Rep. 2016, 6, 1–13.
Kamakura, M.; Suenobu, N.; Fukushima, M. Fifty-seven-kDa protein in royal jelly enhances proliferation of primary cultured rat hepatocytes and increases albumin production in the absence of serum. Biochem. Biophys. Res. Commun. 2001, 282, 865–874.
Park, M.J.; Kim, B.Y.; Park, H.G.; Deng, Y.; Yoon, H.J.; Choi, Y.S.; Lee, K.S.; Jin, B.R. Major royal jelly protein 2 acts as an antimicrobial agent and antioxidant in royal jelly. J. Asia. Pac. Entomol. 2019, 22, 684–689.
Bíliková, K.; Mirgorodskaya, E.; Bukovská, G.; Gobom, J.; Lehrach, H.; Simúth, J. Towards functional proteomics of minority component of honeybee royal jelly: The effect of post-translational modifications on the antimicrobial activity of apalbumin2. Proteomics 2009, 9, 2131–2138.
Mostafa, R.E.; El-Marasy, S.A.; Abdel Jaleel, G.A.; Bakeer, R.M. Protective effect of royal jelly against diclofenac-induced hepato-renal damage and gastrointestinal ulcerations in rats. Heliyon 2020, 6, e03330.
Abu-Serie, M.M.; Habashy, N.H. Two purified proteins from royal jelly with in vitro dual anti-hepatic damage potency: Major royal jelly protein 2 and its novel isoform X1. Int. J. Biol. Macromol. 2019, 128, 782–795.
