Nadwaga i otyłość wśród dzieci i młodzieży

Postęp cywilizacyjny jaki dokonał się w ostatnich dziesięcioleciach, ma swoje dobre i złe strony. Z jednej mamy więc rozwój nowych technologii, które ułatwiają nam życie, mamy postęp medycyny, większe możliwości transportowe i dostęp do bardzo różnych rodzajów żywności. Z drugiej jednak mocno przetworzona, naszprycowana chemią żywność niekoniecznie nam służy, technologie uzależniają, a na postępie przemysłu i technologii cierpi środowisko naturalne. Szerzą się choroby cywilizacyjne, wśród nich zaś – epidemia jaką jest nadwaga i otyłość dzieci i młodzieży.

Czym jest otyłość?

Według definicji, otyłość, to stan patologicznego zwiększenia ilości tkanki tłuszczowej, który prowadzi do upośledzenia czynności organizmu człowieka w wielu aspektach życia. Zwiększa też w ogromny stopniu ryzyko chorób i śmiertelności. Otyłość to szósty co do ważności czynnik ryzyka, odpowiedzialny za liczbę zgonów na świecie. Zaliczana jest do najważniejszych, przewlekłych chorób niezakaźnych. W obecnej populacji, wg Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), ma już postać globalnej epidemii.

Według statystyk na świecie około 310 milionów ludzi ma zdecydowanie zbyt wysoką masę ciała, a liczba ta wciąż rośnie. Nie jest zaskoczeniem, że prym wiedzie tu oczywiście USA, ale nie tylko. W krajach członkowskich Unii Europejskiej aż 14 milionów dzieci ma nadwagę, w tym 3 miliony klasyfikuje się już jako otyłość. Tu tendencja także jest wzrostowa i to aż o 400 tys przypadków rocznie.
W latach 70 zeszłego wieku nadwagę miało zaledwie 10% polskich dzieci. Według danych  z 2000 roku było to  już 14,5% dzieci, w tym zaś otyłość stwierdzono u 4,3%. W chwili obecnej nadwagę lub otyłość ma około 22% dzieci, przy czym częściej są to chłopcy, niż dziewczynki. Niestety, tempo w jakim tyją najmłodsi w naszym kraju należy do jednych z najszybszych w Europie. nie tylko. W krajach członkowskich Unii Europejskiej aż 14 milionów dzieci ma nadwagę, w tym 3 miliony klasyfikuje się już jako otyłość. Tu tendencja także jest wzrostowa i to aż o 400 tys przypadków rocznie. Nie inaczej jest w naszym kraju.

 

Otyłość wśród dzieci na świecie

 

Ciekawostką jest fakt, że wśród chłopców nadwagę ma aż 20% jedynaków. Takie problemy zdarzają się dwa razy rzadziej u chłopców posiadających trójkę rodzeństwa. Z kolei wśród dziewczynek różnica jest mniejsza, ale też wyraźna. Nadwagę ma 15% jedynaczek
i 9% posiadających rodzeństwo. Często także jeśli dziecko przebywa w otoczeniu rówieśników z nadmierną masą ciała, bardzo prawdopodobne jest, że wkrótce i jemu przybędzie kilka dodatkowych kilogramów.

Zwalczanie nadmiernej masy ciała u dzieci jest o tyle problematyczne, że dziecko samo w sobie nie jest
w stanie stwierdzić, że potrzebuje w tym zakresie pomocy. Sygnałem, że coś jest nie tak jest dla niego najczęściej dokuczanie ze strony rówieśników i nie dorównywanie im podczas zabaw ruchowych i zajęć wychowania fizycznego. Problem ten powinien być odpowiednio szybko zdiagnozowany przez rodziców, a Ci niechętnie przyznają, że z ich dziećmi może być “coś nie tak”. Najczęściej negują problem, tłumacząc, że ich pociecha z nadwagi “wyrośnie”. Doprowadza to do groźnych sytuacji, które mogą nawet zagrozić życiu.

Omega-3 zamknięte w kapsułkach

Jedno z najgrubszych dzieci na świecie w wieku 6 lat przekroczyło masę 100 kg. W 2015 roku Dżambułat Khotokhov w wieku 15 lat ważył już 200 kg, a jednak jego matka wciąż mówiła, że chłopak po prostu “dobrze wygląda”. W chwili obecnej do ścisłej czołówki należy chłopiec o imieniu Arya, który w zeszłym roku mając 11 lat ważył 190 kg. To oczywiście przypadki bardzo skrajne, jednak bez wątpienia pokazujące, że bez odpowiedniej opieki, diety i dawki ruchu dziecko z otyłości nie “wyrasta”.

 

Dżambułat Khotokhov

Przyczyny nadwagi i otyłości dzieci i młodzieży

W przypadku rozpoznania otyłości bądź nadwagi u dziecka należy przede wszystkim zdiagnozować ich przyczyny. Nadmierna masa ciała może być, tak jak u dorosłych, skutkiem złej diety, ograniczonej ilości ruchu, jak i niestety występujących coraz częściej jednostek chorobowych. Konieczne jest przeprowadzenie wywiadu zarówno z samym dzieckiem, jak i rodzicami.

Czasem przyczyna otyłości może wynikać już z tego, w jaki sposób przebiegała ciąża, jak w jej trakcie odżywiała się matka dziecka
i czy przyjmowała wówczas jakieś leki. Jeśli rodzice są otyli, wówczas ryzyko, że dziecko również będzie miało dużą nadwagę jest znaczne – zwłaszcza u dzieci do 3 roku życia. Według badań jeśli jedno z rodziców boryka się z otyłością, ryzyko, że w wieku dorosłym dziecko będzie otyłe wzrasta trzykrotnie. Jeśli zaś zarówno ojciec jak i matka mają bardzo dużą nadwagę, ryzyko to jest nawet 10 razy wyższe.

Bardzo często powodem, dla którego dzieci są, kolokwialnie rzecz ujmując, po prostu grube, jest też to, jakie wzorce są mu przedstawiane w domu. Jeśli w rodzinie królują duże, niezdrowe i zbyt ciężkie posiłki, wolny czas spędza się głównie przed telewizorem zaś spacer to przejście z mieszkania do samochodu, to trudno oczekiwać od dziecka zdrowia i właściwej masy ciała. Co więcej, w domach, w których dorośli są palaczami (co tępi ich zmysł smaku), potrawy bardzo często są zbyt obficie dosalane
i dosładzane. Jeśli jest tak w okresie wczesnodziecięcym, kiedy kształtują się preferencje smakowe najmłodszych, może to doprowadzić do trwałego upodobania sobie tych właśnie smaków, a co za tym idzie – do nadmiernego spożywania słodyczy, bardzo tłustych mięs czy fast foodów.

Po raz kolejny warto podkreślić fakt, że to nie same dzieci, ale dorośli są odpowiedzialni za tak zatrważające statystyki otyłości wśród najmłodszych. Aż 90% spośród przypadków otyłości wynika z tego, że dziecko przyjmuje zbyt duże ilości pokarmu w stosunku do swojego zapotrzebowania i jednocześnie zbyt mało się rusza. Wynika to z błędów żywieniowych popełnianych przez rodziców (lub nadopiekuńcze, wiecznie dokarmiające babcie 😉 ), ale nie są to błędy popełniane sporadycznie, lecz w sposób ciągły.

Co ciekawe, błędem może być nie tylko przekarmianie dzieci, ale również zbyt wczesne przestawienie ich na tak zwane żywienie rodzinne. Do 3 roku życia dziecko powinno spożywać posiłki przygotowane specjalnie dla małych dzieci. Jeśli jest inaczej, to niestety bardzo często małe dziecko zjada posiłki zupełnie niezbilansowane jakościowo, oraz zbyt duże objętościowo.  

 

Zła jakość pożywienia bardzo często wynika też z niewiedzy bądź ignorancji dorosłych. Podatni na reklamy telewizyjne, często sięgają po żywność bardzo przetworzoną. Nie czytając etykiet, a kierując się płynących z owych reklam przekazów, są przekonani, że kupują dzieciom rzeczy dobre – a tymczasem dieta najmłodszych pełna jest pełna cukru (słodzone płatki czekoladowe na śniadanie, pożywne ciasteczka do szkoły, obiad z zupą z proszku, słodycze na deser i tosty z gąbczastego pieczywa na kolację – oczywiście z nutellą, pełną zdrowych orzechów…), barwników, ulepszaczy smaków.

 

Cukier w popularnych napojach dla dzieci [źródło]

 

Coraz częściej dzieci jedzą też siedząc przed komputerem czy telewizorem (wg badania w jednej z lubelskich szkół w ten sposób posiłki spożywa aż 74% dzieci). Nie przykładają uwagi do odpowiedniego przeżuwania i nawet nie zauważają pokarmów, które przechodzą przez ich żołądki.

Poniższa tabela w sposób zbiorczy przedstawia typowe nieprawidłowości żywieniowe u dzieci, kobiet w wieku rozrodczym, osób starszych i osób o niskim SES (skali samooceny).

 

Zagrożenia wynikające z nadmiernej masy ciała u dzieci

Nadwaga u dziecka to nie tylko “słodkie wałeczki”, ale również ogromne zagrożenia dla zdrowia.

• Jeśli dziecko w wieku 10 do 13 lat ma nadwagę, to jest nawet 7 krotnie bardziej niż dzieci z właściwą masą ciała narażone na otyłość w dorosłości. Inne dane mówią, że otyłość w wieku 6 lat zapowiada to 25% ryzyko otyłości w wieku dorosłym, otyłość
  w wieku 12 lat to już z kolei aż 75% ryzyka.
• Nadwaga i otyłość młodzieży wiążą się z większą zachorowalnością i śmiertelnością wśród tych osób już po przekroczeniu 50 roku życia
• U dzieci z brzusznym typem otyłości występuje niekorzystny profil lipidowy i stężenie lipoprotein (aterogenna dyslipidemia, hiperlipidemia). Wyższe jest też ciśnienie tętnicze, częściej pojawia się miażdżyca oraz większa masa lewej komory serca. Otyłość brzuszna jest nierozerwalnie związana z bardzo wysokim ryzykiem chorób układu krążenia.
• 2/3 nastolatków z nadwagą lub otyłością ma przynajmniej jeden składnik zespołu metabolicznego, a prawie 1/3 z nich ma rozpoznanie pełnego zespołu. Oznacza to rozwój hiperinsulinemii (z insulinoopornością) i hiperglikemii, które w dalszych krokach prowadzą do cukrzycy typu 2.
• Nieprawidłowy rozwój kości i stawów
• U dzieci z nadwagą pojawiają się wady postawy, płaskostopie, szpotawość czy koślawość kolan, a także aseptyczna martwica stawu biodrowego.
• U dziewcząt w wieku nastoletnim otyłość może prowadzić do zaburzeń miesiączkowania, zaś u chłopców do zaburzeń dojrzewania płciowego oraz ginekomastii.
• Dzieci ze zbyt dużą masą ciała często mają otłuszczoną wątrobę, co może wiązać się z niewydolnością tego organu
  w przyszłości.
• Występuje też ryzyko niedomykalności zastawki płucnej, zwłaszcza u dzieci otyłych, co może prowadzić do problemów
  z oddychaniem i spowodowanej nimi śmierci dziecka w czasie snu.
• Dzieci z nadwagą i otyłością mają też bardzo niską jakość życia – choć same często nie zdają sobie sprawy z tego, dlaczego tak jest.

 

 

Leczenie nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży

Temat leczenia zbyt dużej masy ciała jest dużym wyzwaniem dla służby zdrowia. Należy bowiem nie tylko pomóc dziecku zrozumieć
i wyeliminować problem, ale również uświadomić jego istnienie i wskazać właściwe postępowanie rodzicom i opiekunom. Niektórzy
z nich na własną rękę próbują odchudzić dziecko – i jest to duży błąd. Nie posiadając odpowiedniej wiedzy, nadmiernie obcinają dziecku podaż energii, nie biorąc pod uwagę, że ono wciąż jednak rośnie i rozwija się, więc dostarczanie mu określonych mikro-
i makroskładników jest konieczne.

Dużym problemem jest też wspomniana już, agresywna lub negująca postawa rodziców. Źle jest również, jeśli rodzic chcąc zmotywować pociechę do walki z nadwagą, zawstydza je, rzucając kąśliwe uwagi i porównując do innych dzieci. Efekt może być zupełnie odwrotny do zamierzonego, gdyż zaniży to samoocenę dziecka i zwiększy prawdopodobieństwo, że w przyszłości pociechy będzie szukać właśnie w jedzeniu.

O sukcesie w walce z nadwagą dziecka można mówić wówczas, gdy zarówno u niego, jak i u rodziców zostaną zaszczepione właściwe nawyki i wzorce, pozwalające dziecku na utrzymywanie właściwej, adekwatnej do etapu rozwoju masy ciała.

Połączenie witaminy D3 oraz K2MK7

Leczenie otyłości dzieci przebiega w trzech etapach

Etap I to powstrzymanie tak zwanej fazy dynamicznej, polegającej na ciągłym przybieraniu na wadze. Samo zatrzymanie nie oznacza jeszcze chudnięcia i często demotywuje, jednak warto mieć na uwadze, że podobnie jak u dorosłych, wychodzenie z tej choroby jest procesem bardzo długotrwałym.

Etap II to spadek masy ciała i widoczne zmiany w sylwetce. Traktuje się to już jako duży sukces terapeutyczny. Nie zawsze oznacza to powrót do masy ciała należnej, jednak zmiany oznaczają bardzo dużo dla zdrowia i jakości życia małych pacjentów.

Etap III to osiągnięcie wagi docelowej oraz trwała zmiana nawyków – wówczas leczenie można określić jako pełen sukces.

Podczas walki z nadwagą można stosować różne kombinacje, podobnie zresztą jak u osób dorosłych.

• Zwiększenie aktywności bez zmian w podaży energii (stosowane zwłaszcza u młodszych dzieci, które z uwagi na dużą wrażliwość na niedobór składników odżywczych, nie powinny przechodzić na ubogoenergetyczne diety).
• Zastosowanie diety o obniżonej w stosunku do obecnego zapotrzebowania ilości kalorii
• Postępowanie kompleksowe, a więc zarówno korekta nawyków żywieniowych, jak i wprowadzenie określonej diety
  i zwiększenie ilości ruchu.

Średnie zapotrzebowanie energetyczne dzieci i młodzieży, zależnie od wieku, przedstawia poniższa tabela. [źródło]

 

Podsumowując

Otyłość i nadwaga dzieci, również w Polsce, to problem bardzo alarmujący. Nie bez przyczyny mówi się o epidemii otyłości oraz o tym, że jest to już choroba cywilizacyjna. Znakomitym podsumowaniem jest jedno ze zdań, które krąży po Internecie.

Jak nasze dzieci mają być zdrowe, skoro nagradzamy je słodyczami i dajemy kary w postaci przysiadów?

Koniecznie należy zwrócić uwagę na fakt, że choć problem dotyczy nieletnich, to dorośli ponoszą za niego główną odpowiedzialność. Oburzenie, wyparcie, czasem nawet agresja – tak rodzic najczęściej reaguje na wiadomość, że jego dziecko powinno schudnąć. Bez wątpienia nie wynika to ani z chęci skrzywdzenia dziecka, ani celowego ignorowania złego stanu rzeczy. Raczej jest to szczególny przypadek bezwarunkowej miłości. W jej imieniu jednak należałoby zrzucić klapki z oczu i podarować swojemu dziecku to, co najważniejsze. Zdrowie.

 

 

Teksty źródłowe

Mgr inż. Bogdan Szponar, Dietoterapia nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży
J. Gawęcki, W. Roszkowski, Żywienie człowieka a zdrowie publiczne, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2009.
Obuchowicz A., Epidemiologia nadwagi i otyłości – narastającego problemu zdrowotnego w populacji dzieci i młodzieży, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2005, tom 1, nr 3, s. 9–12
D. Przybylska, M. Kurowska, P. Przybylski, Otyłość i nadwaga w populacji rozwojowej, 28 Hygeia Public Health 2012, 47(1): 28-35
M. Mikoś, M. Mikoś, H. Mikoś, M. Obara – Moszyńska, M. Niedziela, Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży, Nowiny Lekarskie 2010, 79, 5, 397–402