Otyłość – plaga XXI wieku. Przyczyny i konsekwencje zdrowotne

Otyłość – zabójca XXI wieku. Przyczyny otyłości i konsekwencje zdrowotne.

Coraz częściej słyszymy, że społeczeństwo staje się coraz to grubsze. Na każdym kroku spotykamy się z określeniami „otyłość”
i „nadwaga” – ale czy w ogóle wiemy, co dokładnie one oznaczają ? Czy nadprogramowe kilogramy to tylko i wyłącznie efekt estetyczny, czy też realne zagrożenie zdrowotne? W dzisiejszym artykule, od podszewki poznamy ten temat!

 

Czym jest nadwaga i otyłość?

Na samym początku należy zróżnicować te dwa pojęcia. Według WHO, są to stany spowodowane nadmierną akumulacją tkanki tłuszczowej, które niosą realne zagrożenia dla zdrowia. Zwykle, aby rozpoznać te stany posługujemy się wskaźnikiem BMI. Jeśli BMI wynosi 25 i więcej, to stwierdzamy nadwagę, a jeśli od 30 wzwyż, to otyłość. Oczywiście BMI nie jest najlepszym wskaźnikiem dla osób z dużą ilością tkanki mięśniowej, ponieważ u takich osób pomimo wskaźnika wskazującego na nadwagę, ilość tkanki tłuszczowej jest często na jak najbardziej prawidłowym poziomie.

 

 

Czy problem rzeczywiście jest, aż tak rozległy?

Niestety tak. Według danych podanych na stronie Światowej Organizacji Zdrowia dla regionu europejskiego, 1/3 jedenastolatków ma nadwagę lub otyłość. Ponad 50 % dorosłych ma nadprogramową masę ciała (nadwagę lub otyłość), natomiast ponad 20 % ludności otyłość. A jak sprawa wygląda w Polsce?

 Według statystyk Głównego Urzędu Statystycznego z 2014 roku, pod koniec 2014 r., ponad 62 % ogółu mężczyzn ważyło zbyt dużo (44 % miało nadwagę, a 18 % otyłość). U kobiet sytuacja prezentowała się nieco lepiej – prawie 46 % ważyło zbyt dużo (30 % miało nadwagę, a 16 % otyłość). Łącznie wśród osób w wieku 15 lat lub więcej, aż 53,3 % osób miało nadwagę lub otyłość. [2]

 

Okazuje się, że nadmierna masa ciała ma związek z czynnikami takimi jak:

• miejsce zamieszkania,
• poziom wykształcenia,
• sprawność fizyczna,
• dochody.

Statystycznie, największe szanse na dodatkowe kilogramy, ma niepełnosprawny mężczyzna mieszkający na wsi w województwie łódzkim, który ma niskie wykształcenie i słabe zarobki 
(w regionie tym, aż 56,8 % osób ma nadprogramową masę ciała).[3]

Powody otyłości – czyli dlaczego ważymy za dużo?

Czynniki środowiskowe



Jeśli chodzi o etiologię i patogenezę otyłości, to na pierwszym miejscu należy wspomnieć o czynnikach środowiskowych. Zaliczamy do nich:

1. Nieprawidłowe nawyki żywieniowe – sięganie po smakowitą, wysokokaloryczną żywność. Stołowanie się w restauracjach typu fast-food, picie słodzonych napojów. Wszystko to, w konsekwencji powoduje spożywanie zbyt dużej liczby kalorii dziennie w stosunku do zapotrzebowania kalorycznego.



2. Zbyt mała ilość aktywności fizycznej – korzystanie z komunikacji miejskiej i auta, wybieranie windy zamiast schodów, spędzenie czasu wolnego przed komputerem, czy telewizorem, zamiast ruchu.

Przewlekły stres

Rozładowywanie stresu dla wielu pacjentów polega na zajadaniu smakowitych, wysokokalorycznych produktów, które daje pocieszenie tylko na moment.

Genetyka

Otyłość może mieć też związek z genetyką- 

wyróżnia się 3 zasadnicze typy otyłości uwarunkowanej genetycznie: jednogenową, wchodzącą w skład zespołu genetycznego oraz wielogenową.

Otyłość jednogenowa występuje rzadko. Opisano około 200 potwierdzonych przypadków jednogenowo uwarunkowanej otyłości. Mutacje zachodzą w co najmniej 11 genach, dziedziczą się zgodnie z prawami Mendla, a większość z nich dotyczy genu dla receptora typu 4 melanokortyny (MC4R), proopiomelanokortyny (POMC), genu leptyny (OB). [4] [5]

Otyłość, która wchodzi w skład zespołów genetycznych jest również dość rzadka. Mówimy o niej w przypadku, gdy towarzyszy ona innym zaburzeniom w obrębie jednego fenotypu klinicznego. 
Do takich zespołów zaliczamy:

1. Dziedziczone autosomalnie dominująco: osteodystrofia Albrighta, zespół Pradera i Williego oraz rodzinna miejscowa lipodystrofia Dunnigana.
2. Dziedziczone autosomalnie recesywnie: zespół Bardeta i Biedla, zespół Cohena

.

Jednak jeśli otyłość występuje rodzinnie, to na początku powinniśmy rozważyć powielanie złych nawyków związanych ze stylem życia, a nie zwalać winę na genetykę. O otyłości związanej z genetyką wspomniano raczej w ramach ciekawostki.

Zaburzenia emocjonalne



Rodzajów zaburzeń emocjonalnych, które mogą doprowadzać do objadania się, jest mnóstwo.

Często powodem są:

• nieumiejętność rozładowania stresu,
• niska samoocena, depresja,
• zespół kompulsywnego jedzenia.

Zaburzenia hormonalne



To czy chudniemy, czy tyjemy, zależy od tego ile wynosi różnica między naszą całkowitą przemianą materii (na którą składa się podstawowa przemiana materii i ponadpodstawowa przemiana materii), a energią dostarczoną. Łatwiejszym językiem: energia wydatkowana – energia spożyta. Zaburzenia hormonalne mogą więc działać na dwóch płaszczyznach – zmniejszać podstawową przemianę materii, lub zwiększać apetyt. 

Spadek podstawowej przemiany materii obserwujemy w przypadku niedoczynności tarczycy i niedoczynności przysadki, natomiast zwiększenie apetytu np. w zespole Cushinga (w związku z nadmiarem glikokortykosteroidów).

Leki

Niektóre leki (np. sterydy, czy leki działające na ośrodkowy układ nerwowy) mogą zwiększać apetyt.

 

Konsekwencje zdrowotne otyłości

Wiemy już, że otyłość stanowi prawdziwą plagę. Dowiedzieliśmy się jakie mogą być przyczyny nadprogramowej masy ciała, a teraz przejrzyjmy możliwym konsekwencjom zdrowotnym , które spowodowane są nadmierną ilością tkanki tłuszczowej w organizmie.
Należy też wspomnieć, że jeśli chodzi o powikłania metaboliczne, to tutaj istotną rolę odgrywa rozmieszczenie nadprogramowej tkanki tłuszczowej. Tkanka tłuszczowa rozlokowana w obrębie bioder i pośladków jest mniej niebezpieczna, niż trzewna tkanka tłuszczowa rozlokowana w okolicy talii, nadająca sylwetce kształt jabłka.
Narzędziem to określenia, czy ma się otyłość brzuszną może być miarka (centymetr krawiecki).

Według WHO obwód talii (WC- waist circumference) powyżej 88 u kobiet i powyżej 102 u mężczyzn, wiąże się z poważnie zwiększonym ryzykiem chorób metabolicznych i nadmiarem trzewnej tkanki tłuszczowej. Docelowo talia powinna mieć <80 cm u kobiet i < 94 cm u mężczyzn. 

Kolejnym narzędziem jest WHR- wskaźnik talia-biodra. Ten wskaźnik będzie przydatny dla otyłych osób z BMI powyżej normy, aby ocenić w jakim stopniu nadprogramowe kilogramy są dla nich groźne. Mierzymy obwód talii i dzielimy przez obwód bioder. Wynik większy bądź równy 0.9 dla mężczyzn oraz większy bądź równy 0.85 dla kobiet, znacząco zwiększa ryzyko chorób metabolicznych. [9]

Wracając do konsekwencjo zdrowotnych otyłości, są to:

1. Wzrost ryzyka insulinooporności


Zwiększenie objętości adipocytów w wyniku gromadzenia się w niej trójglicerydów i ich niedotlenienie, powoduje wydzielanie czynnika chemotaktycznego dla monocytów. Prostym językiem – nadmiar tkanki tłuszczowej indukuje stan zapalny. Nadmiar wolnych kwasów tłuszczowych i leptyny (wydzielanych przez tkankę tłuszczową), IL 6 oraz TNF alfa, są związane ze stanem zapalnym i biorą udział w rozwoju insulinooporności.

2. Stany przedcukrzycowe i cukrzyca typu 2.
Do stanów przedcukrzycowych zaliczamy nieprawidłową glikemię na czczo i nieprawidłową tolerancję glukozy. Zarówno one jak
i cukrzyca typu 2 mają związek z: insulinoopornością (opisaną wyżej) i zaburzeniami funkcji układu inkretynowego (co związane jest z dietą ubogą w błonnik i bogatą w tłuszcze).

 

Insulinomimetyki – substancje pomagające stabilizować poziom cukru we krwi



3. Nadciśnienie tętnicze


Otyłość jest jednym z głównych czynników ryzyka nadciśnienia tętniczego. Mechanizmy zaangażowane w jego rozwój to m.in.: zwiększona resorpcja sodu w kanalikach nerkowych, upośledzenie natriurezy ciśnieniowej oraz zwiększenie objętości śródnaczyniowej. [6] Przewlekły stan zapalny nasila stres oksydacyjny i powoduje dysfunkcję śródbłonka, co ma związek nie tylko z nadciśnieniem, ale również miażdżycą. [5]



4. Zaburzenia hormonalne
Otyłość u mężczyzn może mieć związek z zaburzeniami wzwodu i obniżeniem płodności, natomiast u kobiet predysponowanych genetycznie, stanowi czynnik ryzyka rozwoju PCOS. Zmiany wydzielania adipokin wpływają na PCOS w sposób bezpośredni (wpływają na syntezę i wydzielanie gonadotropin) oraz pośrednio, poprzez wpływ na rozwój insulinooporności. [5]

Ekstrakt z imbiru – źródło antyoksydantów!

5. Zaburzenia gospodarki lipidowej
Np. wzrost cholesterolu całkowitego, wzrost cholesterolu LDL, czy też poziomu trójglicerydów,

6. Choroby układu sercowo – naczyniowego

Mowa o zawale serca, czy udarze mózgu. Ryzyko zawału u kobiet z BMI > 29 jest trzykrotnie większe, niż u pacjentek z BMI
w granicach normy.

 

Omega 3 – źródło kwasów tłuszczowych dla zdrowia naczyń krwionośnych

7. Nowotwory
Według National Cancer Instutute, nadprogramowa masa ciała, ma związek z ryzykiem, aż 13 nowotworów! Więcej informacji znajdziecie na poniższej infografice. [11]

8. Zwyrodnienie stawów
Dotyczy ono zwłaszcza kończyn dolnych i ma związek z nadprogramową masą ciała, a nie rozmieszczeniem tkanki tłuszczowej. [7]



9. Dna moczanowa
Do czynników ryzyka dny moczanowej zaliczamy: nadciśnienie tętnicze, chorobę niedokrwienną serca, otyłość, cukrzycę i zaburzenia lipidowe [8]

10. Kamica żółciowa


W żółci osób otyłych znajduje się dużo cholesterolu, a mało kwasów żółciowych. Taki skład żółci zwiększa jej tendencję do tworzenia złogów. [7]

11. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby


Jest to najczęstsza choroba wątroby w krajach zachodnich i ma związek z nadprogramową masą ciała. [10]

Mity na temat otyłości


„Nie mogę schudnąć bo mam Hashimoto”



Niedoczynność tarczycy rzeczywiście obniża podstawowe zapotrzebowanie materii. W dodatku wpływa na spadek sił i nastroju, co negatywnie wpływa na poziom pozatreningowej aktywności fizycznej, ale z wyrównaną niedoczynnością (tzw. sytuacja gdy poziom hormonów tarczycy mieści się w normach laboratoryjnych), nie powinniśmy mieć problemu ze spadkiem wagi w sytuacji, gdy przez dietę, czy ćwiczenia, kreujemy deficyt kaloryczny.

„Ja po prostu mam wolny metabolizm”

U zdrowych osób o tych samych parametrach (wzrost, waga, wiek, LBM) podstawowa przemiana materii różni się w sposób nieznaczny. [12]

 

Podsumowując

Otyłość to bardzo złożony problem, który ma wiele przyczyn i efektów zdrowotnych. Należy mieć na uwadze wpływ nadprogramowej tkanki tłuszczowej na zdrowie. Proces chudnięcia często jest długotrwały i wymaga pomocy specjalistów: lekarza, dietetyka, psychoterapeuty. Zdrowie jest jednak najważniejsze, dlatego warto o nie walczyć i zmobilizować się, aby poczuć się lepiej we własnym ciele, które na pewno odpłaci się z nawiązką poprzez długoletnią sprawność.

Literatura:

[1] https://www.worldobesity.org/

[2] Zdrowie i zachowanie zdrowotne mieszkańców Polski w świetle Europejskiego Ankietowego Badania Zdrowia (EHIS) 2014 r.

[3] BAS – biuro analiz sejmowych. Info nr 4 (227) 15 marca 2017.
Nadwaga i otyłość w Polsce

[4] © Borgis – Postępy Nauk Medycznych 4/2013, s. 301-306 Otyłość- definicja, epidemiologia, patogeneza

[5] Interna Szczeklika 2017

[6] Nadciśnienie tętnicze u osób otyłych. Kardiologia po Dyplomie 2013;12 (5): 17-23

[7] Otyłość. Zapobieganie i leczenie. PZWL

[8] Medycyna Praktyczna Dna Moczanowa

[9] Waist circumference and waist–hip ratio
Report of a WHO expert consultation, Geneva, 8-11 December 2008

[10] Medycyna Style Życia PZWL Daniel Śliż Artur Mamcarz

[11] 
National Cancer Institute Cancers Associated with Overweight and Obesity

[12] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15534426