Pole elektromagnetyczne (PEM) – czy powinniśmy się bać?

Pole elektromagnetyczne (PEM) – czy powinniśmy się bać?

Pola elektryczne i magnetyczne są wszechobecne we współczesnym społeczeństwie. Ziemia jest otoczona statycznym polem magnetycznym, które waha się od 25 µT do 65 µT. Na ziemskie pole magnetyczne mogą nakładać się statyczne pola magnetyczne wytworzone przez człowieka. Pola o częstotliwości 50 i 60 Hz zajmują niejonizujący zakres widma elektromagnetycznego o bardzo niskiej częstotliwości (ELF). Zakres ELF obejmuje częstotliwości od 3 Hz do 3000 Hz. Powyżej 3000 Hz to, w kolejności rosnącej częstotliwości i malejącej długości fali, fale radiowe, mikrofale, promieniowanie podczerwone, światło widzialne, promieniowanie UV, promienie X i promienie gamma. Mikrofale mają wystarczającą energię fotonów do ogrzania tkanki; promieniowanie jonizujące, takie jak promieniowanie rentgenowskie i gamma, może rozrywać wiązania chemiczne, tworząc jony, które mogą uszkadzać systemy biologiczne. Pola elektryczne i magnetyczne statyczne i ELF indukują słabe prądy elektryczne w ciele; jednak nie mogą ani zrywać wiązań, ani podgrzewać tkanki. Wytyczne dotyczące ekspozycji zarówno dla pól ELF, jak i RF opierają się na ostrych skutkach, odpowiednio, prądów indukowanych lub nagrzewania tkanki.

 

Rysunek 1. Spektrum elektromagnetyczne. Źródło: Feychting, M., Ahlbom, A., & Kheifets, L. (2005). PEM AND HEALTH. Annual Review of Public Health, 26(1), 165–189

 

Ile wynosi PEM w praktyce?

W przypadku ekspozycji na mieszańców miast głównymi źródłami pól magnetycznych są urządzenia gospodarstwa domowego, znajdujące się w pobliżu transformatory mocy i linie przesyłowe wysokiego napięcia oraz urządzenia gospodarstwa domowego. Największe badanie pomiarowe oceny narażenia mieszkaniowego przeprowadzono w Niemczech z pomiarami pola magnetycznego o częstotliwości 50 Hz i 16,7 Hz w 1835 stałych miejscach zamieszkania. Pola mierzono w pokojach dziecięcych przez 24 godziny. Medianę pól magnetycznych o częstotliwości 50 Hz powyżej 0,2 µT stwierdzono tylko w 1,4% domów. Silniejsze pola magnetyczne występowały rzadziej: 0,3 μT stwierdzono w 0,4%, a 0,4 μT w 0,2% mieszkań. Mediana pola magnetycznego wytwarzanego przez linie wysokiego napięcia (123–420 kV) przekraczała 0,2 µT tylko w 8 z 25 domów (32,0%), które znajdowały się w odległości 50 m lub bliżej linii energetycznej. Stwierdzono wyraźny związek między natężeniem pola magnetycznego w miejscu zamieszkania a rodzajem miejsca zamieszkania, z silniejszymi średnimi polami w budynkach mieszkalnych.

W Wielkiej Brytanii przeprowadzono tygodniowe badanie pomiarów pola magnetycznego o częstotliwości sieciowej w 258 domach. Stwierdzono, że czynnikiem najsilniej wpływającym na ekspozycję w domu była obecność lub brak napowietrznych linii energetycznych o napięciu ≥132 kV w odległości 100 m od domu. Średnia geometryczna zmierzonych średnich pól ważonych w czasie wynosiła około 0,2 µT w odległości 100 m od linii i 0,054 µT w odległości większej niż 100 m.

W niektórych krajach europejskich stacje transformatorowe (od 0,4 do 10 kV) instaluje się w wielokondygnacyjnych budynkach mieszkalnych. Te wbudowane stacje transformatorowe mogą zwiększać ekspozycję pola magnetycznego w pomieszczeniach bezpośrednio nad stacją. Źródłem tych pól magnetycznych są głównie szyny rozdzielcze (tzw. Zaobserwowano, że te pola magnetyczne osiągają kilkadziesiąt μT na podłodze nad pomieszczeniem transformatora, ale zmniejszają się do kilku μT w odległości 1 m nad podłogą. Wyniki te są zgodne z badaniami przeprowadzonymi na Węgrzech, gdzie scharakteryzowano średnie ekspozycje na pole magnetyczne kilku pomieszczeń mieszkań za pomocą pięciu pomiarów punktowych wykonanych na wysokości 1 m nad podłogą. Wyniki pomiarów w 31 wielopoziomowych budynkach wykazały, że w mieszkaniach tuż nad transformatorownią średnie narażenie na pola magnetyczne o częstotliwości 50 Hz wynosiło 0,98 µT, podczas gdy w mieszkaniach na pozostałych wyższych kondygnacjach tylko 0,1 µT. W innym badaniu średnia ważona w czasie ekspozycja osobista w mieszkaniach nad transformatorem wynosiła odpowiednio 0,825 i 1,033 µT, odpowiednio w domu iw łóżku.

Ogólnie rzecz biorąc, średnia ekspozycja ogółu społeczeństwa na pola magnetyczne o niskiej częstotliwości w krajach europejskich jest bardzo niska i wynosi od 0,01 do 0,1 µT.

 

Mechanizmy oddziaływania

Postulowano, że możliwe działanie pola elektromagnetycznego na tkankę biologiczną obejmuje zdolność, poprzez indukcję magnetyczną, do stymulowania wtórnych prądów elektrycznych w błonach komórkowych i płynach tkankowych. Chociaż prądy te są znacznie słabsze niż te, które normalnie występują w komórkach i tkankach, zasugerowano różne mechanizmy, dzięki którym mogą one powodować zmiany komórkowe, które z kolei mogą służyć do promowania różnych faz kancerogenezy. Chociaż nie pojawiły się jeszcze żadne spójne dane eksperymentalne, aby ustalić takie mechanizmy, pomimo dużej uwagi badawczej, rozwinięto kilka teoretycznych możliwości. Oczywiście ponownie zasługuje na podkreślenie, że pole elektromagnetyczne, podobnie jak wszystkie formy promieniowania niejonizującego, inne niż promieniowanie ultrafioletowe o wyższych częstotliwościach, nie ma wystarczającej energii, aby rozerwać wiązania molekularne (tj. spowodować jonizację), a zatem nie jest zdolne do powodowania w ten sposób mutacji lub inicjowania kancerogenezy.

Proponowane teorie działania biologicznego sugerują, że pole elektromagnetyczne może służyć do wzmacniania normalnych prądów elektrycznych w tkankach i komórkach lub wpływać na te prądy poprzez rezonans z lokalnymi siłami pola. Postuluje się, że takie działanie może przenosić energię kinetyczną na przepływ jonów w błonach komórkowych, w szczególności strumień jonów wapnia, przy czym efektywny transfer może być zależny od określonych „okien” częstotliwości i amplitudy. Ponadto zasugerowano, że takie transfery energii mogą ostatecznie wpływać na określone układy enzymów komórkowych.

Szczególną uwagę zwrócono na koncepcję, że ekspozycja na PEM może również hamować produkcję melatoniny w szyszynce, sprzyjając w ten sposób występowaniu nowotworów, zwłaszcza raka piersi. Teoria ta wywodzi się z wiedzy, że pola elektromagnetyczne mogą wpływać na rytmy okołodobowe u zwierząt doświadczalnych oraz że wzorce wydzielania melatoniny rosną i opadają wraz z normalnymi cyklami dziennej i nocnej ekspozycji na światło widzialne. Niektóre eksperymenty na zwierzętach sugerują wzrost częstości występowania raka piersi związany z tłumieniem wydzielania melatoniny po ekspozycji na pole elektromagnetyczne.

 

PEM a układ nerwowy

Stwierdzono, że PEM może indukować zmiany w komórkach nerwowych ośrodkowego układu nerwowego, w tym apoptozę komórek nerwowych, zmiany w funkcji mieliny nerwowej i kanałów jonowych; ponadto RF-PEM działa jako źródło stresu u żywych stworzeń.

 

PEM a nowotwory

Wcześniej przeprowadzono badania epidemiologiczne, czy dzieci z przewlekłą ekspozycją na ELF-PEM lub RF-PEM rozwijają białaczkę dziecięcą, a u dorosłych mogą wystąpić guzy mózgu i białaczka. Chociaż istniały pewne wątpliwości, oba badania epidemiologiczne wykazały, że jest mało prawdopodobne, aby nastąpił istotny wzrost ryzyka nowotworów mózgu u dorosłych lub białaczki u dzieci w wyniku narażenia na ELF-PEM lub RF-PEM. Ponadto w innych badaniach nie znaleziono bezpośrednich dowodów na wzrost zachorowalności na białaczkę dziecięcą w wyniku narażenia na ELF-PEM Co więcej, nie ma bezpośredniej korelacji między ostrą białaczką u dzieci a ekspozycją na ELF-PEM w domu. W związku z tym, w ramach standardowego procesu oceny ryzyka dla zdrowia, grupa zadaniowa ekspertów naukowych WHO stwierdziła, że nie ma istotnych problemów zdrowotnych związanych z ELF-PEM na poziomie powszechnie spotykanym przez członków społeczeństwa.

 

PEM a niepłodność i reprodukcja

Wzrasta liczba przypadków niepłodności i zaburzeń reprodukcji. Na podstawie Raportu BioInitiative należy stwierdzić, że mężczyźni używający – a szczególnie ci, którzy noszą telefon komórkowy, w kieszeni – wykazują niekorzystny wpływ na jakość nasienia i jego ruchliwość. Korzystanie z telefonów komórkowych, narażenie na promieniowanie telefonów komórkowych lub przechowywanie w pobliżu jąder u mężczyzn wpływa na strukturę plemników. Badania na zwierzętach wykazały uszkodzenia oksydacyjne i uszkodzenia DNA, patologiczne zmiany w jądrach zwierząt, zmniejszoną ruchliwość i żywotność plemników oraz inne środki szkodliwego uszkodzenia męskiej linii zarodkowej.

Istnieją również badania dotyczące niekorzystnych wyników porodu u kobiet narażonych na działanie pól elektromagnetycznych. Badanie kliniczno-kontrolne i populacyjne prospektywne badanie kohortowe z Kalifornii wykazały związek między poronieniami a maksymalną wartością mierzoną za pomocą dozymetru pola magnetycznego noszonego przez 24 godziny na ciele.

Około 20 lat temu doniesiono, że na przebieg ciąży może mieć wpływ używanie koców elektrycznych i podgrzewanych łóżek. Podejrzewano również, że praca przy jednostkach wyświetlających wideo (terminale wideo, monitory) powoduje częste aborcje.

 

EHS – poważna choroba?

Nadwrażliwość elektromagnetyczna (EHS) – to stan, w którym osoby zgłaszają różne objawy po wystawieniu na działanie pól elektromagnetycznych ze źródeł takich jak Wi-Fi, telefony komórkowe, linie energetyczne i inne urządzenia elektroniczne. Jednak EHS nie jest uznawany przez środowiska naukowe i medyczne za diagnozę medyczną, a jego istnienie jako samodzielnego stanu jest kontrowersyjne.

Niektóre osoby, które twierdzą, że mają EHS, zgłaszają szereg objawów, w tym między innymi bóle głowy, zmęczenie, zaburzenia snu, wysypki skórne, trudności z koncentracją, zawroty głowy i nudności, które przypisują ekspozycji na pola elektromagnetyczne. Jednak liczne badania naukowe nie wykazały spójnego i wiarygodnego związku między narażeniem na pola elektromagnetyczne a zgłaszanymi objawami EHS. Wiele dobrze przeprowadzonych badań wykazało, że objawy przypisywane EHS są prawdopodobnie spowodowane innymi czynnikami, takimi jak efekty nocebo (negatywne oczekiwania co do skutków pól elektromagnetycznych) i czynnikami psychologicznymi, a nie bezpośrednimi skutkami pól elektromagnetycznych.

Pomimo braku dowodów naukowych potwierdzających istnienie EHS, niektóre osoby, które same identyfikują się jako cierpiące na EHS, mogą odczuwać prawdziwy niepokój i dyskomfort. W takich przypadkach ważne jest, aby poszczególne osoby zasięgnęły opieki medycznej, aby wykluczyć inne potencjalne przyczyny ich objawów i zbadać strategie radzenia sobie z objawami w sposób bezpieczny i oparty na dowodach.

Kwasy tłuszczowe omega-3 od Apollo’s Hegemony – prosty sposób zadbać o zdrowie ogólne

Jak obniżyć wpływ PEM?

 

Zapobieganie narażeniu na promieniowanie o częstotliwości radiowej (RF):

• Staraj się, aby rozmowy przez telefon komórkowy/smartfon i telefony bezprzewodowe były krótkie; korzystać z funkcji głośnomówiącej lub zestawu głośnomówiącego.
• Unikaj noszenia telefonu komórkowego/smartfona blisko ciała.
• Dezaktywuj wszystkie nieistotne bezprzewodowe aplikacje telefonu komórkowego, które powodują okresową ekspozycję na promieniowanie.
• W miarę możliwości trzymaj telefony komórkowe/smartfony w „trybie samolotowym” lub dezaktywuj dane mobilne, Wi-Fi, Bluetooth i komunikację bliskiego zasięgu (NFC) w ustawieniach smartfona.
• W przypadku zewnętrznych źródeł promieniowania RF należy wybierać pomieszczenia – zwłaszcza sypialnie – oddalone od źródła.
• Unikaj komunikacji przez sieć elektryczną w celu uzyskania dostępu do Internetu (dLAN) i zamiast tego użyj przewodowego kabla Ethernet (LAN).
• Unikaj narażenia na promieniowanie RF (np. urządzenia bezprzewodowe, takie jak domowa rozrywka, zestawy słuchawkowe, elektroniczne nianie, gry komputerowe, drukarki, klawiatury, mysz, domowe systemy nadzoru) w domu, biurach i samochodach.
• Unikaj narażenia na energooszczędne oświetlenie (świetlówki kompaktowe oraz niektóre diody LED generują stany nieustalone o wysokiej częstotliwości). Tego typu lampy można zastąpić żarówkami żarowymi lub żarówkami halogenowymi zasilanymi napięciem sieciowym, dopóki na rynku nie staną się dostępne energooszczędne lampy dobrej jakości.

 

Zapobieganie narażeniu na pola elektryczne i magnetyczne ELF:

• Odsuń łóżko lub biurko od przewodów w ścianach i przewodów zasilających. Zalecana jest minimalna odległość 30 cm (1 stopa) od ściany.
• Ponieważ pola magnetyczne mogą przenikać przez ściany, upewnij się, że bezpośrednio pod lub nad łóżkiem lub w sąsiednim pokoju nie ma żadnych źródeł magnetycznych.
• Inną prostą czynnością uzupełniającą jest odłączenie zasilania w sypialni (wyłączenie wyłącznika lub bezpiecznika) na noc podczas snu; wypróbuj go w fazie testowej, np. 2 tygodnie. Ogólnie rzecz biorąc, ten środek nie zawsze jest skuteczny, ponieważ obwody sąsiednich pomieszczeń mają wpływ na poziomy pola elektrycznego. Pomiary pola elektrycznego są wymagane, aby dokładnie wiedzieć, które wyłączniki należy odłączyć. Korzyści należy rozważyć w stosunku do potencjalnego ryzyka wypadków; dlatego zaleca się używanie latarki w fazie testowej.
• Unikaj używania koca elektrycznego podczas snu; nie tylko go wyłącz, ale także odłącz.
• Unikaj przedłużonej ekspozycji w pobliżu pracujących silników elektrycznych. W pierwszej kolejności zachowaj minimalną odległość 1,5 m (5 stóp). W drugim kroku ustal bezpieczną odległość na podstawie pomiarów pola magnetycznego.

 

Zapobieganie narażeniu na statyczne pola magnetyczne/statyczne pola elektryczne

• Śpij w łóżku i materacu bez metalu.
• Unikaj spania w pobliżu materiałów żelaznych (grzejnik, stal itp.)
• Noszenie syntetycznej odzieży i np. butów z gumową podeszwą i brak regularnego kontaktu z ziemią może powodować gromadzenie się elektryczności statycznej. Bawełniane ubrania i buty ze skórzaną podeszwą pomogą uniknąć elektryczności statycznej.

 

Kontrola całkowitego obciążenia ciała

Poza redukcją narażenia na PEM wskazana jest redukcja całkowitego obciążenia organizmu różnymi zanieczyszczeniami środowiskowymi (dom, miejsce pracy, szkoła, hobby), dodatkami do żywności i materiałami dentystycznymi.

 

Optymalizacja odżywiania

Żywność bioaktywna jest głównym źródłem składników przeciwutleniających, takich jak witamina C, witamina E, NAC, karotenoidy, CoQ10, kwas alfa-liponowy, likopen, selen i flawonoidy. Na przykład regeneracja witaminy E przez glutation lub witaminę C jest potrzebna, aby zapobiec peroksydacji lipidów. Dietetyczne przeciwutleniacze mogą mieć korzystny wpływ na układ redoks tylko wtedy, gdy występują w wystarczającym stężeniu. Kwas alfa-liponowy działa bezpośrednio i pośrednio jako zmiatacz wolnych rodników. Wykazano, że liczba wolnych elektronów w mikroelementach decyduje o ich skuteczności. W żywności ekologicznej liczba wolnych elektronów jest większa niż w żywności produkowanej konwencjonalnie. Zwłaszcza w przypadku nietolerancji pokarmowych konieczna jest dopasowana substytucja mikroelementów w postaci suplementów.

 

Detoksykacja

U ludzi akumulacja toksyn środowiskowych ma indywidualny profil wielu różnych nieorganicznych i organicznych substancji chemicznych, które składają się na całkowite obciążenie organizmu.

Wśród substancji nieorganicznych dominującą rolę odgrywają metale i ich sole, które mogą mieć znaczenie dla pacjentów z EHS. Rtęć elementarna (Hg°) i inne metale ciężkie, takie jak ołów gromadzą się w mózgu, zwłaszcza przy przewlekłym narażeniu na niskie dawki. Mogą mieć działanie toksyczne i wywoływać różne reakcje immunologiczne. Podczas gdy ogólnie nie istnieje żadna konkretna substancja czynna do detoksykacji chemikaliów, istnieją dwie grupy substancji o bardziej specyficznym działaniu, które można stosować do detoksykacji metali.

Substancje o nieswoistym działaniu fizjologicznym: glutation, NAC, kwas alfa-liponowy, witamina C, selen.

 

Sen

Problemy ze snem są bardzo częste u pacjentów z EHS. Zaburzenia snu są związane ze zmniejszonym poziomem melatoniny. W przypadku przewlekłego stanu zapalnego aktywacja IDO (indolamino-2,3-dioksygenazy) zmniejsza produkcję serotoniny, a co za tym idzie również obniża poziom melatoniny. Ekspozycja na PEM może blokować aktywność przywspółczulną, podczas gdy aktywność współczulna utrzymuje się. Jeśli chodzi o zaburzenia snu, każda terapia musi podążać za patogennymi przyczynami. Optymalny sen jest niezbędny do oszczędzania energii oraz regulacji funkcji układu odpornościowego i neuroendokrynnego.

 

Ekspozycja na naturalne pola elektromagnetyczne Ziemi

Większość ludzi w centrach miejskich jest odłączona od naturalnego uziemienia/pola magnetycznego Ziemi, chodząc w butach z gumową podeszwą, nosząc syntetyczne ubrania, jeżdżąc w metalowych pudłach z gumowymi kołami oraz mieszkając i pracując w betonowych budynkach, które są przesiąknięte sztucznymi polami elektromagnetycznymi i promieniowanie. Spędzanie czasu w lesie, chodzenie boso po plaży, leżenie na trawie, siedzenie na kamieniach lub spacery na zewnątrz po deszczu pomagają uziemić osobę i zrównoważyć często zwiększone dodatnio naładowane jony, które są związane ze złym stanem zdrowia. Więcej o tym temacie można znaleźć w literaturze pod hasłem „grounding” lub „earthening”.

 

NAC od aliness – wsparcie detoksykacji organizmu

Podsumowanie

PEM występują naturalnie, a także pochodzą ze źródeł stworzonych przez człowieka. Naukowcy i agencje regulacyjne generalnie zgadzają się, że pola elektromagnetyczne o niskiej częstotliwości stanowią niewielkie zagrożenie dla zdrowia ludzkiego. Jednak niektórzy badacze przedstawiają wstępne dowody na to, że przy długotrwałym stosowaniu mogą istnieć pewne niebezpieczeństwa, szczególnie dla układu nerwowego i funkcji poznawczych mózgu.

Wiadomo, że narażenie na duże poziomy pól elektromagnetycznych o wysokiej częstotliwości uszkadza ludzkie DNA i komórki. Ale jest bardzo mało prawdopodobne, że będziemy narażeni na poziomy wystarczająco wysokie, aby zagrozić zdrowiu w codziennym życiu. Ekspozycja występuje głównie w niewielkich ilościach.

Najlepszym podejściem jest świadomość, że pola elektromagnetyczne istnieją i rozsądne podejście do narażenia. Jest to rozwijająca się dziedzina badań, która niewątpliwie będzie się rozszerzać wraz ze wzrostem wykorzystania urządzeń bezprzewodowych i maszyn oszczędzających pracę.

 

Źródła

1. I C Ahlbom, E Cardis, A Green, M Linet, D Savitz, A Swerdlow, and ICNIRP (International Commission for Non-Ionizing Radiation Protection) Standing Committee on Epidemiology 2001
2. Gajšek, P.; Ravazzani, P.; Grellier, J.; Samaras, T.; Bakos, J.; Thuróczy, G. Review of Studies Concerning Electromagnetic Field (PEM) Exposure Assessment in Europe: Low Frequency Fields (50 Hz–100 kHz). Int. J. Environ. Res. Public Health 2016, 13, 875
3. Feychting, M., Ahlbom, A., & Kheifets, L. (2005). PEM AND HEALTH. Annual Review of Public Health, 26(1), 165–189. doi:10.1146/annurev.publhealth.26.021304.144445
4. View article pageI C Ahlbom, E Cardis, A Green, M Linet, D Savitz, A Swerdlow and ICNIRP (International Commission for Non-Ionizing Radiation Protection) Standing Committee on Epidemiology, 2001
5. Matthias Otto, Karl Ernst von Mühlendahl,
6. Electromagnetic fields (PEM): Do they play a role in children’s environmental health (CEH)?, International Journal of Hygiene and Environmental Health, Volume 210, Issue 5, 2007, Pages 635-644
7. Heath, C.W., Jr. (1996), Electromagnetic field exposure and cancer: A review of epidemiologic evidence. CA: A Cancer Journal for Clinicians, 46: 29-44.
8. Kim JH, Lee JK, Kim HG, Kim KB, Kim HR. Possible Effects of Radiofrequency Electromagnetic Field Exposure on Central Nerve System. Biomol Ther (Seoul). 2019 May 1;27(3):265-275.
9. Belyaev, Igor, Dean, Amy, Eger, Horst, Hubmann, Gerhard, Jandrisovits, Reinhold, Kern, Markus, Kundi, Michael, Moshammer, Hanns, Lercher, Piero, Müller, Kurt, Oberfeld, Gerd, Ohnsorge, Peter, Pelzmann, Peter, Scheingraber, Claus and Thill, Roby. „EUROPAEM EMF Guideline 2016 for the prevention, diagnosis and treatment of EMF-related health problems and illnesses” Reviews on Environmental Health, vol. 31, no. 3, 2016,