Sportowiec na swojej drodze do optymalnej formy, musi zmierzyć się z szeregiem czynników potencjalnie ograniczających jego rozwój fizyczny. Pierwszym negatywnym elementem przychodzącym na myśl, choćby ze względów logicznych, jest wysokie ryzyko kontuzji na skutek obciążeń treningowych. Gdy dojdzie do wystąpienia urazu, zawodnik zmuszony jest do obniżenia objętości jednostek treningowych, bądź w najgorszym przypadku całkowitego zawieszenia okresu przygotowawczego na rzecz rekonwalescencji.
Kolejnym znanym faktorem, chwilowo wykluczającym z możliwości realizowania cyklu przygotowawczego, jest wystąpienie infekcji. Jest to zjawisko stosunkowo popularne, szczególnie na pewnym poziomie zaawansowania sportowego. Nagromadzone zmęczenie na skutek sukcesywnego realizowania makrocyklów treningowych, sprzyja występowaniu zjawiska immunosupresji. Ograniczona odporność i związane z tym większe ryzyko zakażeń może przyczynić się do wymuszonej bierności w aspekcie treningowym, na przykład na skutek infekcji górnych dróg oddechowych – jednej z popularniejszych chorób wśród sportowców.
To co łączy powyższe zaburzenia to świadomość ich wystąpienia. Większość trenerów przy współpracy z zawodnikiem zdaje sobie sprawę z ryzyka potencjalnych urazów, a więc przygotowuje proces treningowy z dużym naciskiem na działania prewencyjne. To samo tyczy się pracy dietetyka, którego celem jest zagwarantowanie odpowiedniej ilości substratów energetycznych względem bioenergetyki treningowej. Zbyt mała ilość energii w postaci kalorii, oraz patrząc od strony sportu – niedostatek węglowodanów, mógłby przysłużyć się zjawisku zmniejszonej odporności.
Nasuwa się więc pytanie. Czy istnieje czynnik, który równie mocno ograniczałby zdolności wysiłkowe, a mimo to jest nadal bagatelizowany?
Kurkumina z piperyną od Apollo’s Hegemony
ZDROWIE ZĘBÓW
Nieprawidłowości w obrębie jamy ustnej, a mówiąc ściślej uzębienia to trzeci czynnik, również istotnie negatywny w kontekście zdolności wysiłkowych. To co go różnicuje względem dwóch poprzednich, to stosunkowo niski zakres podejmowanych działań w stosunku do jego przeciwdziałania. W dużym stopniu uwarunkowane jest to brakiem generalnej świadomości odnoszącej się do prawidłowych nawyków związanych z higieną jamy ustnej, prewencją oraz zabiegami żywieniowymi – pozytywnymi od strony zdolności wysiłkowych, jednakże niekoniecznie przychylnymi w kontekście zdrowia jamy ustnej.
NAJPOPULARNIEJSZE ZABURZENIA ZDROWIA JAMY USTNEJ WŚRÓD SPORTOWCÓW
Pośród sportowców możemy zauważyć występowanie wielu rozmaitych zaburzeń w obrębie jamy istnej. Ich wpływ na zdolności wysiłkowe będzie miał charakter wielopłaszczyznowy, zarówno bezpośrednio ograniczając formę sportową, jak i działając negatywnie od strony psychosocjalnej.
Najczęściej występujące zaburzenia wśród sportowców to:
- Próchnica
- Choroby przyzębia
- Krwawienia dziąseł oraz kamień nazębny
- Dolegliwości bólowe, stany infekcyjne oraz zapalne
JAK POPULARNE SĄ POWYŻSZE ZABURZENIA?
Aby odpowiedzieć na to pytanie warto posłużyć się opracowaniem z 2018 roku[1], cechującym się na stosunkowo dużą próbą badawczą. Badanie obejmowało 352 elitarnych sportowców (Olimpijskich oraz zawodowych), i dzięki uprzejmości dyrektorów medycznych elitarnych grup sportowych pozwoliło sporządzić raport na temat zdrowia jamy ustnej wśród zawodników, aż jedenastu dyscyplin sportowych. Opracowanie obejmowało screening m.in. pływaków, piłkarzy, zawodników rugby, sportowców dyscyplin siłowo-eksplozywnych czy kolarzy.
Z raportu wynika, że aż 49.1% atletów boryka się z próchnicą, a u 42% wykazuję się różnego rodzaju ślady erozyjne szkliwa. Co więcej, ponad 3/4 sportowców (77%) cechowało się występowaniem krwawienia dziąseł oraz obecnością kamienia nazębnego. Warto zaznaczyć, że między innymi powszechność próchnicy nie była skorelowana z płcią, wiekiem, pochodzeniem etnicznym czy poziomem edukacyjnym. Jedynie w przypadku występowania czynników erozyjnych, zauważono ich większą popularność u mężczyzn. Okazuje się również, że status socjoekonomiczny nie jest czynnikiem wpływającym na poziom występowania chorób jamy ustnej. Infekcje oraz zaburzenia w odniesieniu do stanu uzębienia widuje się zarówno u sportowców z krajów rozwiniętych jak i rozwijających się.
NAC (N-acetyl-cysteine) – zdrowie wątroby
DOLEGLIWOŚCI
Warto zwrócić szczególną uwagę odnośnie wpływu zaburzeń zdrowia jamy ustnej na generalną jakość życia oraz zdolności wysiłkowe, co z punktu widzenia sportowców jest czynnikiem kluczowym. Najczęściej zgłaszanymi przypadkami były dolegliwości bólowe, plasujące się na poziomie aż 30% wśród sportowców poddanych analizie. Dodatkowo, 34.6% atletów meldowało problemy ze spożyciem pokarmów. Większość sportowców w okresie nagromadzonej objętości treningowej musi spożywać dużą ilość kalorii w celu kompensacji wydatku energetycznego, a więc potencjalne zaburzenia w tym aspekcie, w sposób pośredni przyczynią sie do ograniczenia rozwoju formy sportowej.
Inne odnotowywane następstwa to m.in. problem z relaksacją (15.1%), uśmiechaniem się (17.2%) oraz uczestnictwem w treningach i zawodach sportowych (9%). Dodatkowo, 5.8% atletów czuła, że ubytki zdrowotne odnoszące się do zdrowia zębów, wpływają bezpośrednio na ich zdolności wysiłkowe, a 3.8% zgłosiło spadek objętości treningowej. Co więcej, potencjalne dolegliwości bólowe istotnie zdają się wpływać na jakość snu, poprzez zarówno zwiększenie jej latencji jak i większą ilość wybudzeń w ciągu nocy. Sen jest najlepiej znanym czynnikiem warunkującym odpowiednią regenerację, stąd zmniejszenie jego ilości i jakości to kolejny, pośredni faktor ograniczający zdolności wysiłkowe.
DLACZEGO ATLECI SĄ GRUPĄ SZCZEGÓLNIE NARAŻONĄ?
Istotnie negatywnym czynnikiem z punktu widzenia zdrowia jamy ustnej, zdają się być powszechnie stosowane zabiegi żywieniowe. W głównej mierze odnosi sie to do żywienia wewnątrz-treningowego, opartego o spożycie stosukowo dużej ilości węglowodanów – w zależności od rodzaju i długości wysiłku, nawet do 90g na godzinę treningu. Suplementacja w oparciu o różnego rodzaju napoje izotoniczne, bądź żele energetyczne, jest elementem korzystnym z punktu widzenia zdolności wysiłkowych, jednak zwiększa ryzyko chorób zębów. Węglowodany, a w szczególności cukry proste są jednym z najlepiej scharakteryzowanych czynników powodujących próchnicę[3], zaś produkty spożywcze i napoje wyróżniające się kwasowością, sprzyjają powstawaniu erozji przyzębia [4,5]. Związek pomiędzy próchnicą zębów, a częstotliwością spożycia napojów sportowych odnotowywano szczególnie u dzieci, a część badań zauważyła tą zależność również wśród sportowców[6].
Dość istotnym problemem zdaje się być również kwestia odwodnienia. W głównej mierze odnosi się to do lokalnego odczucia suchości w obrębie jamy ustnej, szczególnie podczas wysiłku. Zmniejszenie przepływu śliny przez jamę ustną, a tym samym osłabienie jej ochronnych właściwości, może być czynnikiem synergistycznym w kontekście wpływu węglowodanów na nasilenie ryzyka próchnicy. Ślina charakteryzuje się specyficznym oraz nie-specyficznym działaniem przeciwdrobnoustrojowym, oraz wykazuje funkcję re-mineralizującą. Gdy na skutek czynników dehydracyjnych, przepływ śliny przez jamę ustną zostaje ograniczony – tworzy się środowisko sprzyjające rozwojowi patogenów oraz drobnoustrojów, szczególnie gdy za zębach osadzają się węglowodany spożyte w czasie wysiłku. Dodatkowo, wspomniane już zjawisko immunosupresji może być czynnikiem potencjalnie nasilającym proces zapalny w jamie ustnej.[7,8,9]
Stevia – słodzik o potencjale przeciwpróchniczym
ŚWIADOMOŚĆ I DZIAŁANIA ZAPOBIEGAJĄCE
Choroby jamy ustnej są czynnikiem, któremu da się zapobiec jednak wymaga to podejścia globalnego, ukierunkowanego zarówno na zwiększeniu świadomości, jak i zmianie nawyków odnośnie generalnej higieny.
Jak dbać o zdrowie jamy ustnej?
- Wczesne rozpoznanie – Istotną kwestią zdaje się być czynność diagnostyczna w oparciu o wizytę stomatologiczną. Sportowcy powinni nawet 2 razy w roku pokusić się o wizytę u dentysty. Szczególnie strategicznym czasem wydaje się być okres poza sezonem startowym, który w razie wykrycia nieprawidłowości w obrębie jamy ustnej, pozwoli odpowiednio wcześnie podjąć działania niwelujące. Tym samym, sportowiec będzie mniej zagrożony potencjalną biernością w cyklu przygotowawczym.
Ważna zdaje się również samodzielna obserwacja w celu wczesnego wykrycia tworzącej się płytki nazębnej, która sprzyja rozwojowi bakterii próchniczych. Im wcześniej potencjalne zagrożenie zostanie zweryfikowane, tym łatwiej będzie mu zapobiec.
- Prawidłowa higiena – Spożycie dużej ilości pokarmu na skutek istotnie wysokiego zapotrzebowania kalorycznego, powoduje że zawodnicy, w zdecydowanie większym stopniu, zmuszeni są zwrócić uwagę na higienę jamy ustnej. Mycie zębów powinno być częstsze i dokładne, szczególnie po posiłkach bogatych w węglowodany. Co więcej, warto zwrócić uwagę na stosowaną pastę do zębów, która powinna zawierać odpowiedni poziom fluoryzacji – minimum 1350ppm, ze wskazaniem na powyżej 2800ppm, jeżeli jest taka możliwość. Prawidłowym nawykiem może okazać się również stosowanie nici dentystycznych w celu usunięcia zalegających resztek pokarmu. Odpowiednia higiena powinna zostać uwzględniona, z dużym naciskiem na okres przed położeniem się spać. Tworzenie środowiska sprzyjającego rozwojowi drobnoustrojów, szczególnie w okresie bezczynności jakim jest sen, będzie głównym czynnikiem warunkującym powstawanie m.in. próchnicy.
Dobrym pomysłem może być również zaopatrzenie się w płyn do płukania ust z zawartością fluorku sodu, który pozwoli nam zachować higienę jamy ustnej nawet przy braku możliwości umycia zębów.
- Zabiegi dietetyczne – Żywienie wewnątrz-treningowe jest ważnym elementem wspierającym ogólny performance sportowców, stąd zrezygnowanie z tego typu rozwiązań nie wchodzi w grę. Mimo wszystko, warto ograniczyć spożycie płynów zawierających węglowodany, jeżeli nie jest to czynnik priorytetowy, a zostawić ten zabieg jedynie na wysoko-objętościowe jednostki treningowe. Co więcej, gdy aspekt logistyczny na to pozwoli, warto poza izotonikiem, zaopatrzyć się również w wodę, którą będziemy wstanie przepłukać usta po ówczesnym spożyciu napoju węglowodanowego. W istotnym stopniu może pomóc to ograniczyć nadmierne osadzanie się węglowodanów w jamie ustnej. Dodatkowo, dobrym rozwiązaniem może okazać się picie przez słomkę, pozwalające na uniknięcie kontaktu napoju z zębami. Stosując napój, bądź żel energetyczny warto starać się spożywać go tak, aby ograniczyć osadzanie się na szkliwie zębów, kierując produkt w głąb jamy ustnej (jakkolwiek dziwnie by to nie brzmiało).
- Świadomość – Cecha ta zdaje się być kluczowa tak naprawdę w każdym aspekcie życia. W przypadku zdrowia jamy ustnej będzie ona w pewnym sensie dwustronna. Obejmować ona będzie bowiem samoświadomość zawodnika jak i zrozumienie od strony trenerów. Proces treningowy ma na celu doprowadzić sportowca do najwyższej możliwej dyspozycji, a więc zdrowie jamy ustnej, które jest kluczowe od strony możliwości optymalnej realizacji planu treningowego, również powinno leżeć w geście sztabu trenerskiego. Zawodnik za sprawą świadomości od strony higieny jamy ustnej będzie w stanie ograniczać rozwój potencjalnych zaburzeń, zaś sztab trenerski powinien położyć nacisk na strategię prewencyjną w postaci na przykład planowania wizyt stomatologicznych. Może brzmieć to w pewnym sensie dziwnie, ale jako że trener jest odpowiedzialny za globalne przygotowanie fizyczne, powinien planować działania prewencyjne również w szerokim kontekście. Odnosi się to do każdego aspektu potencjalnie zmniejszającego zdolności wysiłkowe, na które również składają się zaburzenia zdrowia jamy ustnej.
Echinacea – nowość od Apollo’s – wsparcie odporności
PODSUMOWANIE
Słabe zdrowie jamy ustnej jest powszechne wśród sportowców. Większość zawodników cechuje się występowaniem zaburzeń takich jak próchnice, choroby przyzębia, krwawienia dziąseł oraz stany zapalne. Okazuje się, że ma to niebagatelny wpływ na zdolności wysiłkowe oraz aspekty psychosocjalne. Zawodnik za sprawą dolegliwości bólowych może nie być wstanie sukcesywnie realizować procesu treningowego. Co więcej, ubytki zdrowotne w obrębie jamy ustnej przyczyniają się do zmniejszenia ogólnej jakości życia, ograniczając tym samym odpowiednią relaksację, jakość snu oraz swobodę w kontaktach międzyludzkich.
Proces ukierunkowany na poprawę zdrowia zębów powinien obejmować globalne podejście, obejmujące zmianę nawyków w kontekście higieny jamy ustnej, zwiększenie ogólnej świadomości, zarówno zawodnika jak i trenera oraz modyfikację zabiegów żywieniowych. Biorąc pod uwagę znaczny wpływ chorób zębów na zdolności wysiłkowe, odpowiednio wczesne rozpoznanie zaburzeń w obrębie jamy ustnej, jest kluczowe od strony prewencji, przeciwdziałania oraz sukcesu sportowego.
.
.
.
BIBLIOGRAFIA:
[1] Gallagher, J, Ashley, P, Petrie, A, Needleman, I. Oral health and performance impacts in elite and professional athletes, 2018.
[2] Locker D. Measuring oral health: a conceptual framework.
[3] Moynihan PJ, Kelly SA. Effect on caries of restricting sugars intake: systematic review to inform WHO guidelines, 2014.
[4] Needleman I, Ashley P, Petrie A, et al. Oral health and impact on performance of athletes participating in the London 2012 Olympic Games: a cross-sectional study, 2013.
[5] Lussi A, Jaeggi T, Zero D. The role of diet in the aetiology of dental erosion.
[6] Kawashita Y, Fukuda H, Kawasaki K, et al. Pediatrician-recommended use of sports drinks and dental caries in 3-year-old children, 2011.
[7] Mulic A, Tveit A, Songe D, et al. Dental erosive wear and salivary flow rate in physically active young adults, 2012.
[8] Lussi A, Jaeggi T, Zero D. The role of diet in the aetiology of dental erosion, 2004.
[9] Gleeson M. Immune function in sport and exercise, 2007.
