Niepłodność żeńska i męska
Niepowodzenia w kwestii rozrodu stanowią coraz większy problem medyczny, coraz więcej par zgłasza się do specjalistycznych klinik w celu wybadania problemu i pomocy w celu spełnienia jednego z najważniejszych postanowień życiowych. Artykuł ten poświęcony będzie problemom hormonalnym Pań i Panów, które w sposób nieobojętny wpływają na układ rozrodczy.
Zanim przejdziemy do definicji niepłodności warto porównać tutaj dwa pojęcia, które czasem są mylone. Mowa tutaj o bezpłodności i niepłodności. Tą pierwszą określa się jako niezdolność do spłodzenia potomstwa. Stan ten może wynikać z braku lub niedorozwoju narządów płciowych, komplikacji związanych z chorobami przebytymi w dzieciństwie, urazami mechanicznymi w obrębie przydatków, stanami pooperacyjnymi itp. Niestety w tej sytuacji nie ma możliwości wyleczenia przyczyny niepowodzeń, aczkolwiek medycyna przewiduje rozwiązanie także dla takich par, np. biorstwo komórek rozrodczych.
Niepłodność natomiast jako stan jak najbardziej uleczalny charakteryzuje się niezdolnością do poczęcia i urodzenia dziecka trwającą dłużej niż 12 miesięcy, pomimo regularnego współżycia pary (ok. 3-4x w tygodniu) bez zabezpieczenia. Z problemem niepłodności boryka się aktualnie ok. co piąta para, także problem wcale nie jest taki niszowy jak się wydaje.
W diagnostyce niepłodności kobiet przeważnie stosuje się badanie ginekologiczne z badaniem podmiotowym, wybrane badanie dodatkowe plus badania hormonalne i obrazowe.
U kobiet niemiesiączkujących lub miesiączkujących nieregularnie zaleca się wykonanie badań hormonalnych ze szczególnym uwzględnieniem stężenia hormonu folikulotropowego – FSH, hormonu luteinizującego – LH, estradiolu – E2, tyreotropiny – TSH, testosteronu i prolaktyny. W niektórych klinicznie uzasadnionych sytuacjach można wykonać badania rezerwy jajnikowej w postaci oznaczenia hormonu antymullerowskiego – AMH.
Badaniami obrazowymi wykonywanymi w przypadku diagnostyki kobiet jest badanie ultrasonograficzne, inaczej popularne USG i jego pozostałe formy – ultrasonografia 3D, histerosalpingografia. Przy podejrzeniu podejrzeń zmian w obrębie miednicy mniejszej i jajowodach rozważana jest laparoskopia, przy zmianach macicznych – histeroskopia.
W cenie płodności mężczyzn stosuje się odpowiedni wywiad lekarski oraz badanie seminologiczne.
Według WHO wartości referencyjne (czyli wartości poszczególnych parametrów nasienia, które statystycznie u mężczyzn z analogicznymi wynikami skutkowały zapłodnieniem partnerki w okresie do 12. miesięcy) wynoszą:
- liczebność plemników: ≥ 15mln/ml lub ≥ 39mln/ejakulat;
- żywotność plemników: ≥ 58% żywych plemników;
- ruchliwość plemników: ≥ 32% plemników o ruchu postępowym;
- morfologia plemników: ≥ 4% plemników o prawidłowej budowie;
- pH: ≥ 7,2;
- objętość ejakulatu: ≥ 1,5ml
Jeśli po badaniach podmiotowych stwierdzono pewne nieprawidłowości u pacjenta, wskazane jest wykonanie oceny endokrynologicznej oraz badanie USG.
Jak mamy już wstępnie określone podstawy dotyczące diagnostyki kobiet i mężczyzn, warto omówić ogólne wzorce żywieniowe prowadzące do niepłodności. Z względu na to że większość danych dotyczy USA, do tej grupy będziemy się w głównej mierze odnosić.
Wzorce żywieniowe grają ogromną rolę w kształtowaniu odpowiednich relacji z żywnością oraz kształtują nasze długoterminowe zdrowie, jak dobrze wiemy Stany Zjednoczone od wielu lat zmagają się z falą otyłości i chorob cywilizacyjnych, ze względu na niepoprawne wzorce żywieniowe i często wystepującą nadwagę, otyłość. Problem niepłodności w tym regionie świata odgrywa również kluczową rolę, gdyż sam stan nadwagi/otyłości jest przewlekłym stanem zapalnym, prowadzącym do wielu zaburzeń między innymi na tle hormonalnym.
Pierwszym składnikiem, który jest dosyć niedoborowy wśród kobiet, starających się zajść w ciążę jest kwas foliowy, w stanach zjednoczonych ciężko wyobrazić sobie osobę, która w ramach przekąski zdecydowałaby się na zdrową sałatkę na bazie np jarmużu, kurczaka, oleju lnianego i innych warzyw z np. Dodatkowym elementem zbóż. Niedobory kwasu foliowego są ściśle powiązane z brakiem owulacji, którego brak jest przyczyną niepowodzeń w zajściu w ciążę.
Kompleks metylowanych witamin z gr. B z wysoką zawartością folianów!
Badania potwierdzają, że osoby przyjmujące odpowiednią ilość kwasu foliowego, czy to z diety, czy to z suplementów mają zdecydowanie niższą szansę niepowodzeń.
Pod kątem tłuszczów jako składników codziennej diety, wykazano negatywny wpływ nadmiernej podaży nasyconych kwasów tłuszczowych w kontekście jakości nasienia, mowa o ruchliwości plemników oraz ich żywotności. Efekty te są głównie podyktowane problemami z regulacją wagi, gdzie nadmiar tkanki tłuszczowej niekorzystnie wpływa na zdrowie reprodukcyjne.
Z drugiej strony są też kwasy tłuszczowe wykazujące jak najbardziej pozytywny wpływ na możliwość reprodukcyjną. Dla przykładu regularne spożycie odpowiedniej ilości NNKT – niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych korzystnie przekłada się na żywotność plemników oraz w przypadku kobiet na wyższą szansę zajścia w ciążę. Co dla niektórych ciekawe, wspomniany korzystny efekt wynika ogólnie ze spożycia jakościowych źródeł kwasów zarówno Omega-3 jak i Omega-6. Fakt ten przybliża nam szersze postrzeganie NNKT jako kwasów tłuszczowych, których spożycie ogólnie powinno być wyższe i zamiast zastanawiać się nad ich ratio n-3 względem n-6 (zdania są podzielone ile powinien wynosić właściwy stosunek), powinniśmy bardziej skoncentrować się na odpowiednim spożyciu każdej z tych grup. Mowa tu oczywiście o produktach nieprzetworzonych.
Co do nabiału, nie ma tutaj jednoznacznych informacji na temat jego ewentualnej szkodliwości w ramach możliwości reprodukcyjnych, przez co nie należałoby bez bezpośrednia wskazania do ich eliminacji, odejmować z codziennego żywienia jeden z bardziej odżywczych produktów w kontekście jakościowego profilu aminokwasów oraz wapnia. Co może część osób zaciekawić, istnieją pojedyncze badania, gdzie spożycie tłustego nabiału (głównie półtłustego/tłustego), korelowało z niższym ryzykiem niepowodzeń w trakcie starań, negatywną korelację natomiast zaobserwowano w przypadku spożycia odtłuszczonego nabiału.
W kwestii używek także istnieją dane, badające ich wpływ na płodność. Spożycie kofeiny w ilości do 272mg/dobę i alkoholu 22g/dobę gorzej korelowało ze wskaźnikiem urodzeń, aczkolwiek nie wpływało szczególnie na jakość nasienia u Panów. Są to tylko pojedyncze dane, do których warto odnieść z pewnym dystansem, ponieważ dużo czynników w tym wypadku zależy od indywidualnego stanu zdrowia pacjentów.
Wysoka dawka prozdrowotnych Omega-3
W ramach spożycia cukru i nadmiaru cukrów prostych, tutaj istnieją przekonywujące dane odnośnie gorszej jakości nasienia u mężczyzn i zwiększonym ryzykiem niepłodności. Podobnie sprawa się ma w przypadku kobiet, gdzie regularne spożycie cukru w nadmiernych ilościach, także negatywnie przekłada się na aspekty niepłodności.
Istnieje także bezpośredni związek pomiędzy masą ciała w postaci wskaźnika BMI a płodnością, wśród kobiet i mężczyzn, otóz wykazano, że rozkład BMI na wykresie wykazuje pewną zależność w postaci litery „J”. Otóż, osoby z pogranicza tego wykresu, czyli na zakrętach litery wykazywały większe problemy w ramach płodności w przypadku kobiet i mężczyzn. Zakres BMI od 20 do 25 korelował ze zdecydowanie wyższym wskaźnikiem urodzeń oraz powodzeń w kontekście zajścia w ciążę. Warto zaznaczyć że problemy z płodnością dotyczyły zarówno osób z nadwagą, czyli ze wskaźnikiem BMI wykraczającym poza 25 jednostek oraz osób z niedowagą, a więc tych ze wskaźnikiem BMI poniżej 18-20 jednostek.
W przypadku mężczyzn zbadano biologiczne podstawy zaburzeń hormonalnych związanych z niepłodnością i gorszą spermatogenezą. Otóż warto zaznaczyć że problematyczne w tym wypadku wydają się być Estradiol (E2) oraz Testosteron (T) całkowity, czyli jego forma niezwiązana. U otyłych mężczyzn notuje się wyższe poziomy estradiolu oraz testosteronu całkowitego i niższe poziomy globuliny wiążącej hormony płciowe, czyli SHBG. Mechanizmy te mają swoje powiązanie z modelem insulinooporności, która bardzo często towarzyszy osobom otyłym, bez względu na płeć, aczkolwiek problem jest zdecydowanie bardziej rozpowszechniony u kobiet. Otyłość bezpośrednip przekłada się na gorszą insulinowrażliwość powodując problemy w obrębie gospodarki węglowodanowej i przekładając się na wyższe pulsacje ze strony insuliny. To natomiast powoduje kaskadę reakcji z udziałem IGF-1, czyli insulinopodobnego czynnika wzrostu , który silnie wpływa na obniżenie SHBG, sprzyja temu dodatkowo dieta ubogo resztkowa, czyli ubogo błonnikowa i wysoko przetworzona z niedoborami prozdrowotnych kwasów tłuszczowych. Wyższe w tym przypadku stężenie testosteronu całkowitego może być dalej dokonwertowane do estradiolu za pośrednictwem enzymu aromatazy, prężnie działającego w obrębie tkanki tłuszczowej. Wyższe stężenia estrogenów będą natomiast wpływały na mechanizm sprzężenia zwrotnego w podwzgórzu ograniczając tym samym wydzielanie FSH oraz LH, co przełoży się na gorszą pulsację GnRH, czyli gonadoliberyny, co objawi się swego rodzaju niewydolnością ze strony jąder i komórek Leydiga w produkcji testosteronu oraz pogorszonej spermatogenezy przez wyciszenie aktywności komórek Sertoliego. Innym niekorzystnym efektem będzie chociażby przyspieszony proces łysienia.
Regulacja stresu oksydacyjnego dzięki NAC
Co ciekawe również w przypadku kobiet z towarzyszącym PCOS wykazano wspólny mianownik w ramach funkcji reprodukcyjnych, którym była inhibina B. Otóż przypuszcza się, że odwrotna korelacja między insuliną, a inhibiną B wpływa silnie na funkcje reprodukcyjne u obu płci, główną przyczyną powodującą problemy z niską ilością tej inhibiny jest nadwaga/otyłość, które koreluje z hiperinsulinemią, związaną z pogorszoną obwodową insulinowrażliwością.
Podsumowanie
Najważniejszymi czynnikami do regulacji funkcji reprodukcyjnych niewątpliwie jest właściwa interwencja żywieniowa i odpowiednio dobrana suplementacja jeśli takowa jest potrzebna, natomiast żywienie powinno być pierwszym elementem do modyfikacji, ze względu chociażby na liczne problemy metaboliczne wynikające z plagi otyłości. Równocześnie z modyfikacją żywienia (w tym wypadku najlepiej z pomocą wykwalifikowanego specjalisty), wartto zasięgnąć porady lekarza endokrynologa/ginekologa/urologa, który poprzez ewentualne przepisane odpowiednich medykamentów pomoże osiągnąć efekt terapeutyczny.
Źródła:
1.http://www.ptmrie.org.pl/pliki/akty-prawne-i-rekomendacje/rekomentacje/Diagnostyka%20i%20leczenie%20niep%C5%82odno%C5%9Bci%20-%20rekomendacje%20PTMRiE%20i%20PTGP%202018.pdf
2.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6079277/
3.https://www.fertstert.org/article/S0015-0282(08)03352-9/fulltext
