Stres a odporność. Czy przewlekły stres może upośledzać funkcjonowanie układu odpornościowego?

Wstęp

Przewlekły stres może prowadzić do upośledzenia funkcjonowania wielu układów w organizmie, jednym z nim jest układ odpornościowy.

O tym, co dzieje się w organizmie podczas stresu przeczytasz tutaj https://testosterone.pl/wiedza/nadmierny-stres-a-apetyt-czy-istnieje-miedzy-nimi-zwiazek/

Układ odpornościowy komunikuje się z układem nerwowym, w szczególności z mózgiem, a sama komunikacja jest obustronna. Trzecim „muszkieterem” tego dialogu jest układ dokrewny, czyli gruczoły dokrewne takie jak przysadka, nadnercza, czy tarczyca, które nieustannie produkują hormony. Wszystkie te układy wspólnymi siłami dbają o to, aby zachowana była homeostaza, czyli równowaga wewnętrzna oraz ochrona przed środowiskiem zewnętrznym. Nie trudno się więc domyślić, że stan naszej psychiki może odbijać się na odporności organizmu. Pytanie brzmi jednak jak duży może być jej wpływ.

 

Psychoneuroimmunologia

W ostatnim czasie jesteśmy świadkami intensywnego rozwoju prac nad wpływem stresu na odporność organizmu człowieka. Badania podejmowane są w obszarze nauk medycznych, jak i samej psychologii. Tak nagły wzrost zainteresowania powyższą tematyką doprowadził do powstania nowej dziedziny naukowej jaką jest psychoneuroimmunologia.

Psychoneuroimmunologią nazywamy naukę zajmującą się wpływem psychiki na stan zdrowia. W sferze jej głównych zainteresowań leży powiązanie stresu z chorobami (jego wpływ na ich wywoływanie czy zaostrzanie przebiegu).

Pewnym przełomem dla tej dziedziny nauki były odkrycia w latach 60  XX wieku, kiedy to potwierdziły się przekonania, że niezależność układu nerwowego i immunologicznego jest nieprawdą.

 

Ashwagandha – adaptogen na wsparcie walki ze stresem –  KUP TUTAJ

Co już wiadomo w świecie nauki ?

Dość popularną pracą, która była jedną z pierwszych, w których użyto terminu „psychoneuroimmunologia” jest praca z 1986 roku, prowadzona przez Kielcolta i współautorów. Sprawdzali oni bowiem jak wśród studentów I roku medycyny zmienią się parametry komórkowe układu odpornościowego w czasie sesji egzaminacyjnej, w porównaniu do tych, które pobrali miesiąc przed egzaminami. Okazało się, że odnotowano znaczny spadek ilości m.in limfocytów Th (pomocniczych) oraz komórek NK w próbkach pobranych w czasie sesji w porównaniu do tych sprzed miesiąca. Niestety, minusem badania jest to, że grupa badawcza była niewielka, ponieważ liczyła raptem 34 ochotników. Mimo wszystko była to dość ciekawa praca. [1]

Mózg może wpływać na narządy limfatyczne (miejsca, w których powstają i dojrzewają komórki układu odpornościowego) przez autonomiczny układ nerwowy, bądź też za pośrednictwem powszechnie znanej osi HPA (podwzgórze-przysadka-nadnercza). To jaką rolę odgrywa wspomniana oś przy reakcji stresowej opisywałem w artykule o związku miedzy stresem a apetetytem, do którego link zostawiłem na początku artykułu. Wracając, oś ta jest jednym z głównych „regulatorów” odpowiedzi organizmu na stres. Dlaczego jest ona istotna?

Od pewnego czasu wiemy, że uwalniane przez komórki układu nerwowego substancje prowadzą do zmian w odpowiedzi odpornościowej organizmu. Pewne komórki układu odpornościowego, mianowicie makrofagi oraz limfocyty, mają na swojej powierzchni receptory, za pomocą których mogą odbierać sygnały przekazywane przez ośrodkowy układ nerwowy dzięki szerokiemu spektrum różnych neuroprzekaźników, które z kolei wywołują swoiste zmiany w funkcjonowaniu układu odpornościowego. Ciekawy jest również fakt, iż komórki limfoidalne mają same zdolność do wytwarzania wielu neuroaktywnych substancji, jak i mogą zwrotnie wpływać na wydzielanie neuroprzekaźników w zakończeniach nerwowych znajdujących się w układzie odpornościowym.[2,3]

Wspomniane wcześniej makrofagi i limfocyty mogą regulować funkcjonowanie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA) poprzez reakcję na wydzielaną noradrenalinę oraz cytokiny, które wpływają na uwalnianie adrenokortykotropiny (ACTH). [2]

Wydzielane pod wpływem osi HPA – glukokortykosteroidy – nie pozwalają na nadmierną aktywację komórek immunokompetentnych i nadaktywność układu odpornościowego. Same cytokiny mają zdolność wywoływania sekrecji czynnika uwalniającego hormon kortykotropowy (CRF) oraz peptydów adrenokortykotropiny (ACTH) podwzgórza i przysadki, co w następstwie powoduje zwiększenie krążących glukokortykosteroidów we krwi. Co ciekawe, sama perspektywa oddziaływania cytokin jest szalenie istotna oraz zróżnicowana. Cytokiny, jako różnorodne peptydy i białka, które są nieustannie wytwarzane i wydzielane przez komórki układu odpornościowego, uznaje się za głównych łączników pomiędzy układem immunologicznym a nerwowym. Rola cytokin jest znacznie szersza niż komunikacja między komórkami układu odpornościowego. Przypisuje im się udział w regulacji stanów takich jak sen, gorączka, czy też zaburzenia apetytu. Jedną z ważniejszych cytokin regulujących obronne mechanizmy organizmu jest interleukina 6  (IL-6). [2]

 

Powiązanie ze stanami depresyjnymi

Jedną z ważniejszych cytokin regulujących obronne mechanizmy organizmu jest interleukina 6  (IL-6). [2] Interesujący jest fakt, iż jej poziom znacząco wzrasta w zaburzeniach depresyjnych, co może być spowodowane przez m.in. znacznie większe stężenie wspomnianych już wcześniej glukokortykosteroidów, które nasilają stany depresyjne. Inne cytokiny prozapalne, takie jak IFN-γ, czy IL-1, oddziałują na oś HPA poprzez stymulację wydzielania CRH i zwiększanie oporności na steroidy, co wtórnie stymuluje organizm do wytwarzania bardziej immunosupresyjnych glukokortykosteroidów. Postuluje się, że cytokiny prozapalne, takie jak IFN-γ, IL-1 czy IL-6, wytwarzane przez komórki odpornościowe, są odpowiedzialne za wywoływanie efektów depresyjnych poprzez indukcję 2,3-dioksygenazy indoloaminowej (IDO) (enzym zaangażowany w metabolizm tryptofanu). IDO aktywuje szlak kynureniny, powodując w ten sposób ubytek tryptofanu, który może być jednym z ważnych czynników obniżających stężenie serotoniny u pacjentów z depresją. Oprócz pierwotnie niższego poziomu serotoniny. [4]

Ponadto, receptory dla IL-1, IL-2, IL-6 i paru innych cytokin zostały już jakiś czas temu odkryte w mózgu, a same cytokiny okazują się być zdolne do przekraczania bariery krew-mózg. Kolejną ciekawostką może być fakt, iż zakończenia współczulnych komórek nerwowych w grasicy, szpiku, śledzionie i węzłach chłonnych tworzą z limfocytami pewne połączenia, których właściwości są charakterystyczne dla synaptycznych zakończeń układu nerwowego. Istnieją również przesłanki mówiące o tym, że urazy mózgu mogą prowadzić do pewnych upośledzeń układu odpornościowego, np. obniżenia liczby produkowanych przeciwciał.[2]

Kanna – roślina o działaniu mimikującym leki SSRI

Pośrednie skutki przewlekłego stresu

Prócz bezpośrednich zależności upośledzenia funkcji układu odpornościowego w skutek przewlekłego stresu, istnieją również pośrednie mechanizmy, które mogą wpływać niekorzystnie na wspomniany układ. Mianowicie, często obserwowanym zjawiskiem przy towarzyszącym długotrwałym stresie jest sięganie po różnego rodzaju używki bardziej, bądź mniej powszechne. Nierzadko osoby poddane przewlekłemu stresowi mają problemu ze snem, co również może rzutować na osłabienie odporności.

Podsumowanie

O psychoneuroimmunologii wiemy coraz więcej, lecz wciąż zdecydowanie za mało. Jest to bez wątpienia niezwykle interesująca i przełomowa dziedzina nauki, która łączy ze sobą medycynę i psychologię. Musimy jednak poczekać na dalszy rozwój badań z tego naukowego odłamu. Niemniej na dzień dzisiejszy możemy stwierdzić, że stres, szczególnie ten przewlekły, odbija się negatywnie na funkcjonowaniu układu odpornościowego. Co ciekawe, krótkotrwały stres może wręcz wspomóc pewne funkcje immunologiczne, czego ewidentnie nie możemy powiedzieć o tym przewlekłym. Wiemy też, że w warunkach przewlekłego stresu zwiększa się podatność na infekcje wirusowe i obniża stymulowaną przez szczepionki produkcję przeciwciał. [3]

Zniecierpliwiony czekam na dalszy postęp badań z dziedziny psychoneuroimmunologii i mam niemałą nadzieję, że już niedługo będziemy wiedzieć znacznie więcej.

 

 

Literatura:

 

1. Kiecolt-Glaser JK, Glaser R, Strain EC, et al. Modulation of cellular immunity in medical students. J Behav Med. 1986;9(1):5-21. doi:10.1007/BF00844640
2. Rolińska A, Furmaga J, Czyżewski W. The effect of stress on the immune system in the course of tumor from the biomedical perspective. Psychoonkologia. 2017;21(2):58-65. doi:10.5114/pson.2017.71381.
3. Bryniarski K. Immunologia. Wrocław. Wydanie I. Erban Urban&Partner. 2017
4. Szałach ŁP, Lisowska KA, Cubała WJ. The Influence of Antidepressants on the Immune System. Arch Immunol Ther Exp (Warsz). 2019;67(3):143-151. doi:10.1007/s00005-019-00543-8