Łuszczyca to przewlekła choroba zapalna skóry, zaliczana do schorzeń o podłożu autoimmunizacyjnym. Zachorowalność dotyczy około 2% populacji na świecie. Częstość jej występowania na świecie różni się w zależności od położenia geograficznego. Największy odsetek chorych stwierdza się w krajach Europy Północnej. W Polsce choruje około milion osób. W świetle najnowszych doniesień niebagatelną rolę w profilaktyce i leczeniu tej choroby odgrywa zastosowanie odpowiedniej diety, jako uzupełnienie terapii farmakologicznej.
Przebieg i leczenie
Choroba objawia się stanem zapalnym skóry właściwej oraz zakłóconą proliferacją komórek naskórka. Zmiany skórne u pacjentów mogą utrzymywać się przez całe życie lub występować tylko okresowo. Leczenie farmakologiczne łuszczycy może być wspierane poprzez odpowiednio dobraną dietoterapię. Stosowanie się do zaleceń żywieniowych w połączeniu z normalizacją masy ciała i zmianą stylu życia, wspomaga wyciszenie objawów choroby oraz zmniejsza ryzyko powikłań. Badania kliniczne wskazują na częstsze współistnienie chorób układu sercowo-naczyniowego i zaburzeń metabolicznych u osób borykających się z łuszczycą w porównaniu do populacji zdrowej.
Etiologia łuszczycy
Obecnie etiologia łuszczycy nie jest do końca poznana i ma wieloczynnikowy charakter. Rozwój choroby przypisuje się czynnikom genetycznym, środowiskowym i immunologicznym. Do czynników środowiskowych zalicza się m.in. alkohol, spożywanie leków oraz sposób żywienia. Łuszczyca jest chorobą układową, stąd nie jest związana jedynie ze zmianami na skórze, lecz również ze stanem zapalnym całego organizmu. Często towarzyszą jej inne jednostki chorobowe, jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze czy zespół metaboliczny. U około 85% chorych łuszczyca rozwija się przed ukończeniem 30. roku życia. Częstotliwość występowania łuszczycy jest równomierna u obu płci. Większość pacjentów (90%) zmaga się z postacią plackowatą choroby, która charakteryzuję się okresowym pojawianiem się na skórze ognisk zapalnych, pokrytych srebrzystoszarą łuską. Najczęściej zmiany występują na kolanach, łokciach oraz głowie.
Zalecenia dietetyczne
Liczne badania potwierdzają związek otyłości z zachorowalnością na łuszczycę. Toczący się w organizmie stan zapalny towarzyszący otyłości przyczynia się do rozwoju zmian chorobowych. W związku z tym u osób otyłych redukcja masy ciała przyczynia się do zmniejszenia objawów łuszczycy. Obniżenie wartości energetycznej diety oraz aktywności fizycznej z pewnością powinno być jednym z pierwszych kroków.
Ogólne wskazania żywieniowe dla chorych na łuszczycę, to przede wszystkim:
- unikanie alkoholu i innych używek
- unikanie czerwonego mięsa i ograniczenie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego
- unikanie wysoko przetworzonej żywności;
- zwiększenie spożycia warzyw i owoców, szczególnie obfitujących we flawonoidy, karotenoidy i wit. C.
- spożywanie produktów będących źródłem antyoksydantów,
- spożywanie produktów bogatych w selen (ryż brązowy, pestki dyni, owies)
- spożywanie z pożywieniem odpowiedniej ilości wielonienasyconych kwasów omega-3, które łagodzą przebieg choroby. Ich źródłem w diecie powinny być tłuste ryby morskie, takie jak łosoś, sardynka, makrela czy śledź
Używki, takie jak alkohol i nikotyna negatywnie wpływają na przebieg chorobowy łuszczycy. Alkohol pobudza uwalnianie histaminy, podwyższa proces wytwarzania cytokin prozapalnych oraz wolnych rodników. Spożywany w dużych ilościach, intensyfikuje zmiany skórne i wpływa na cięższy przebieg łuszczycy. Nikotyna wpływa na funkcję układu odpornościowego, w tym na nabytą odpowiedź immunologiczną. Palenie papierosów wywołuje nadprodukcję IL-1, TNF-α, co wpływa na wzmożenie reakcji skórnej. Ponadto osoby palące papierosy dużo bardziej narażone są na wystąpienie łuszczycy.
Dieta śródziemnomorska
Dieta śródziemnomorska to sposób odżywiania zalecany w profilaktyce i podczas leczenia łuszczycy. Dieta ta może stanowić cenne uzupełnienie leczenia, ponieważ jest uboga w nasycone kwasy tłuszczowe i kwasy typu trans, a bogata w wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, przeciwutleniacze oraz flawonoidy. Tradycyjna dieta śródziemnomorska charakteryzuje się dużym udziałem oliwy z oliwek oraz produktów pochodzenia roślinnego, takich jak zboża, owoce, warzywa, rośliny strączkowe, ziemniaki, orzechy czy nasiona. W umiarkowanej ilości spożywa się ryby i drób, a mięso czerwone zaledwie kilka razy w miesiącu. Produkty mleczne są spożywane głównie w postaci jogurtów i serów. Badania, prowadzone w grupie chorych na łuszczycę i stosujących dietę śródziemnomorską, potwierdzają jej korzystne oddziaływanie na stopień nasilenia choroby.
Dieta wegetariańska
Dieta wegetariańska to kolejny sposób żywienia zalecany w łuszczycy. U pacjentów z łuszczycą, w zmienionych chorobowo ogniskach stwierdza się zwiększoną ilość kwasu arachidonowego (AA) i jego pochodnych LTB4, mających działanie prozapalne. Źródłem kwasu arachidonowego są produkty pochodzenia zwierzęcego. Dieta wegetariańska, czyli wykluczenie produktów zwierzęcych z jadłospisu bezpośrednio wiąże się ze zmniejszeniem leukotrienów prozapalnych (LTB4) .
Dieta ta charakteryzuje się dużym udziałem wszystkich niezbędnych witamin i składników mineralnych mających znaczenie w leczeniu łuszczycy. Dostarczanie różnego rodzaju zboża, kasze, warzywa i owoce, rośliny strączkowe, orzechy oraz grzyby jest bardzo pomocne we wspomaganiu leczenia. W łuszczycy poleca się włączyć do diety ryby, które ze względu na profil kwasów tłuszczowych mają korzystny wpływ na tę jednostkę chorobową. Posiłki bogate w owoce i warzywa stanowią źródło przeciwutleniaczy, dlatego mogą łagodzić zmiany łuszczycowe. Dieta roślinna oparta na warzywach i owocach bogatych w antyoksydanty prowadzi do zmniejszenia nasilenia występujących zmian łuszczycowych. Najbardziej aktywnymi, naturalnie występującymi przeciwutleniaczami są karotenoidy, a wśród nich na największą uwagę zasługują β-karoten, likopen, astaksantyna, zeaksantyna, luteina oraz β-kryptoksantyna. Występują one w dużych ilościach w warzywach, takich jak: jarmuż, brokuły, brukselka, sałata, kalafior, szpinak, marchew, czerwona papryka, pomidor, biała i czerwona kapusta Warzywa, a wśród nich pomidory, papryka, cebula, brokuły, owoce cytrusowe, jabłka, winogrona, czarne porzeczki, to źródło flawonoidów w diecie. Antyoksydanty te można znaleźć również w niektórych zbożach (pszenica, owies), nasionach roślin strączkowych, w czerwonym winie, zielonej herbacie, kawie i kakao. Komponowanie diety z dużym udziałem świeżych warzyw i owoców jest korzystne w łagodzeniu przebiegu łuszczycy, ze względu na zawarte w tych produktach związki o działaniu antyutleniającym (flawonoidów, karotenoidów oraz wit. C).
Dieta bezglutenowa
Aktualnie, brak jest jednoznacznych informacji odnośnie roli diety bezglutenowej w terapii łuszczycy. Należy jednak podkreślić, iż coraz więcej jest przeprowadzanych badań w kierunku potwierdzenia związku celiakii i innych chorób o podłożu immunologicznym z łuszczycą. Choroba trzewna dotyka bowiem częściej osoby z innymi zdiagnozowanymi chorobami autoimmunologicznymi. Warto więc przeprowadzić w tym kierunku szerszą diagnostykę i ewentualnie w razie pozytywnych wyników wprowadzić odpowiednie postępowanie dietetyczne.
Wskazówki praktyczne
Sposób żywienia, obok innych czynników środowiskowych, ma duży wpływ na przebieg choroby. Zmniejszenie ilości spożywanych kalorii przyczynia się do normalizacji masy ciała, a przez to do zmniejszenia procesu zapalnego i poprawy stanu chorobowo zmienionej skóry. Ograniczeniu należy także poddać przyjmowanie tłuszczy nasyconych, cukrów prostych, przetworzonej żywności, która sprzyja powstawaniu otyłości. Leczenie żywieniowe w łuszczycy uwarunkowane jest chorobami, na które cierpi chory i każdy wymaga indywidualnego podejścia. Dieta ma być przede wszystkim odpowiednio zbilansowana, a wykluczając pewne produkty należy je odpowiednio zastąpić, aby uniknąć niedoborów. Nie powinno zabraknąć niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 i wit. D oraz antyoksydantów. Wykluczając mięso w diecie wegetariańskiej powinno się go zastąpić rybami, szczególnie morskimi i owocami morza.
Najważniejsze witaminy i składniki mineralne w diecie chorych z łuszczycą:
- Polifenole – pestki winogron, zielona herbata, oliwa z oliwek, cebula, jabłka.
- Witamina E – olej z kiełków pszenicy, z kiełków ryżu, olej kukurydziany, olej sojowy, rzepakowy, oliwa z oliwek, kiełki zbożowe, orzechy, migdały, dziki ryż.
- Witamina C – owoce dzikiej róży, wiśnie, owoce jagodowe, pietruszka, kiwi, brokuły, szczaw, papryka, biała kapusta, brukiew, kapusta czerwona, cytrusy, ziemniaki.
- Witamina A – oleje rybne, jaja (maksymalnie 2 na tydzień), morele, ryby, nasiona.
- Beta-karoten – marchew, brukiew, szpinak, szczaw, mango, melon, morele, brokuły, brzoskwinia, pomidory, pietruszka.
- Witamina B2 – brukiew, cebula surowa, groch, kapusta, marchew surowa, świeży ogórek, czarne jagody, cytryna ze skórką, jabłka, jeżyny, morele suszone, pomarańcze, poziomki, śliwki, wiśnie, winogrona białe, truskawki, pieczywo pszenne, razowe, świeże ryby morskie, tran, jajko surowe, drożdże i miód. Kminek, majeranek i pieprz ułatwiają trawienie i wspomagają przyswajanie witaminy B2.
- Dieta bogata w wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 – ryby morskie (sardynka, łosoś, makrela, tuńczyk, śledź), siemię lniane, olej lniany, orzechy włoskie, nasiona chia, nasiona hemp, produkty sojowe, zielone warzywa liściaste, algi morskie (Wakame, kombu, nori). Spożycie ryb morskich – 170 g/dobę lub 1,8 g oleju rybnego łagodzi przebieg choroby.
- Ostra faza choroby – DHA i EPA 4,2 g/dzień (ryby morskie i wodorosty).
- GLA – olej z wiesiołka, olej z ogórecznika.
Suplementacja w łuszczycy
Podstawy diety w łuszczycy zostały przedstawione powyżej i to od nich, a nie od suplementów diety, należy rozpocząć modyfikację stylu życia. Niemniej jednak istnieją doniesienia, że doustna suplementacja pewnych związków może okazać się korzystna. Suplementację należy skonsultować z lekarzem, gdyż niektóre suplementy mogą wchodzić w interakcję z lekami. Dawki należy dobrać indywidualnie.
Omega-3
W wielu badaniach po wprowadzeniu kwasów omega-3 zaobserwowano poprawę stanu pacjentów podczas leczenia. Pacjenci spożywający kwasy omega-3 odznaczali się zmniejszeniem nasilenia zmian w łuszczycy. W leczeniu łuszczycy zaleca się włączenie do diety około 170 g tłustych ryb morskich oraz 1,8 g oleju rybnego na dobę.
Selen i wit. E
Selen może wpływać na zmniejszenie stresu oksydacyjnego i poprawa stanu klinicznego osób chorujących na łuszczycę. Jest on główną składową centrum aktywnego peroksydazy glutationowej. Enzym ten prowadzi do unieczynnienia wolnych rodników. U osób z łuszczycą stwierdza się często niski poziom selenu w surowicy. Selen wraz z wit. E opóźnia procesy starzenia się i przyspiesza regenerację komórek.
Wit D
Zakres oddziaływania wit. D jest dość szeroki, bowiem odgrywa ona istotną rolę w proliferacji i różnicowaniu komórek. Ponadto bierze udział w metabolizmie wapnia i zwiększa jego wchłanianie w układzie pokarmowym . Niedobory wit. D łączone są również z szeregiem jednostek chorobowych, wśród których wymienia się m.in. choroby sercowo-naczyniowe, choroby autoimmunologiczne. Niedobór wit. D prowadzi do zaburzeń równowagi immunologicznej i możliwości rozwoju choroby autoimmunologicznej. Witamina D znajduje się w produktach takich jak: tłuste ryby (śledź, makrela, łosoś), oleje rybie, wątrobę, żółtko jajka, niektóre grzyby czy przetwory mleczne. Jednakże, źródła pokarmowe nie pokrywają dziennego zapotrzebowania, stąd warto zastosować suplementację.
Probiotyki w łuszczycy
Mikrobiota jelitowa pacjentów z łuszczycą jest wyraźnie zmieniona w porównaniu z osobnikami zdrowymi. Obserwuje się obniżenie liczebności Bacteroides i Proteobacteria oraz zwiększone proporcje Actinobacteria i Firmicutes. Odnotowuje się także zmniejszoną ilość bakterii biorącej udział w produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA). Rola SCFA w przewodzie pokarmowym polega przede wszystkim na odżywianiu nabłonka jelitowego.
Głównym celem leczenia pacjentów jest łagodzenie objawów poprzez wyciszanie reakcji zapalnych w organizmie. W tym celu skuteczne wydaje się wsparcie mikrobioty jelitowej poprzez zastosowanie probiotykoterapii. W jednym z badań podawano pacjentom szczepy Bifidobacteria infantis przez 8 tygodni, co spowodowało znaczącą redukcję stanu zapalnego. W innym badaniu 90 dorosłym pacjentom podawano mieszaninę szczepów Bifidobacterium longum CECT 7347, B. lactis CECT 8145 i Lactobacillus rhamnosus CECT 8361 i oceniano ich wpływ na nasilenie zmian skórnych w porównaniu z osobami otrzymującymi tylko standardowe leczenie. Odnotowano wyższą odpowiedź na leczenie u pacjentów przyjmujących jednocześnie probiotyki (66,7% vs. 45,2%) na koniec badania. Jednak aby wdrożyć standardy dotyczące podaży probiotyków w łuszczycy, potrzeba większej ilości badań.
Podsumowanie
Łuszczyca to choroba, które zdecydowanie obniża jakość życia. W świetle dzisiejszej wiedzy dieta odgrywa istotną rolę w leczeniu i uzupełnieniu leczenia łuszczycy. Normalizacja masy ciała, zwiększenie podaży świeżych owoców, warzyw i ryb, eliminacja używek, uzupełnienie niedoborów – to zalecenia żywieniowe wyszczególnione w dietoterapii, które zgodne są ze wskazówkami zdrowego żywienia.
Bibliografia:
- Chandran V., Raychaudhuri S.P., Geoepidemiology and environmental factors of psoriasis and psoriatic arthritis, „J Autoimmun” 34, 2010.
- Wasiluk D., Ostrowska L., Stefańska E., Czy odpowiednia dieta może być pomocna w leczeniu łuszczycy zwykłej? „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” Tom 18, Nr 4, 2012.
- Antosik K., Krzęcio-Nieczyporuk E., Kurowska-Socha B., Rola diety i żywienia w leczeniu łuszczycy, „Hygeia Public Health” 52(2), 2017, 131–137.
- Naldi L., Chatenoud L., Linder D., Cigarette smoking body mass index and stressful life events as risk factors for psoriasis: results from an Italian case-control study, „J. Invest. Dermatol.” 125, 2005, 61–67.
- Owczarczyk-Saczonek A., Placek W., Czy dieta w łuszczycy ma znaczenie? „Prz Dermatol” 4(101), 2014, 319–326.
- Sicińska P., Pytel E., Kurowska J., Koter-Michalak M., Suplementacja kwasami omega w różnych chorobach, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2015, 69, s. 838–852.
- Gisondi P., del Giglio M., di Francesco V., Zamboni M., Girolomoni G., Weight loss improves the response of obese patients with moderate-to-severe chronic paque psoriasis to low-dose cyclosporine therapy: a randomized, controlled, investigator-blinded clinical trial, „Am. J. Clin. Nutr.” 2008, 88, s. 1241–1246.
- Kharaeva Z., Gostova E., De Luca C., Raskovic D., Korkina L., Clinical and biochemical effects of coenzyme Q10, vitamin E and elenium suplementation to psoriasis patients, „Nutrition”, 2009, 25, s. 297–301.
