Uszkodzona łąkotka – kilka faktów.
Czym w ogóle jest łąkotka? A raczej dwie łąkotki, boczna i przyśrodkowa. Są to dwie duże chrząstki w kształcie litery C, umieszczone są na szczycie kości piszczelowej w stawie kolanowym, który jest największym stawem, jeżeli chodzi o ludzkie ciało.
Chrząstka w stawie kolanowym pomaga chronić staw przed nadmiernymi wstrząsami, naprężeniem , zrywami związanymi z chodzeniem, bieganiem, wspinaniem się i zginaniem. Uszkodzenie łąkotki następuje w skutek silnego skręcenia lub zginania stawu kolanowego w ponad fizjologicznych zasięgach ruchomości. Często w sportach zrywnych takich jak koszykówka czy piłka nożna/ręczna występuje ten uraz, a powrót do sprawności jest ciężki i wymaga dużego nakładu pracy, ale przede wszystkim czasu, by tkanki doszły do pełnej regeneracji. Objawy uszkodzenia łąkotki obejmują ból kolana, obrzęk, uczucie i dźwięk trzaskania i ograniczenie funkcji motorycznych kolana.
Leczenie uszkodzonej łąkotki powinno obejmować diagnostykę, opiekę lekarską i fizjoterapię, ukierunkowaną na wzmocnienie mięśni w celu ustabilizowania stawu kolanowego. Gdy środki zachowawcze są nieskuteczne, leczenie może obejmować operację w celu naprawy lub usunięcia uszkodzonej chrząstki.
Testosterone.pl – FitMaker to wieloskładnikowy suplement diety.
Specyfika kolana
Staw kolanowy to największy staw w ciele. Ten jeden staw umożliwia zgięcie nogi i delikatna rotację, w miejscu zetknięcia się kości udowej z piszczelem. Kolano poprzez ruch zgięcie umożliwia ciału wykonywanie wielu czynności, od chodzenia i biegania po wspinanie się i kucanie. Istnieje wiele struktur, które otaczają kolano i pozwalają mu się zginać, a także chronią staw kolanowy przed urazami.
Za ruchy stawu kolanowego odpowiadają mięśnie czworogłowe i ścięgna podkolanowe. Kiedy mięśnie czworogłowe, czyli te znajdujące się z przodu uda, kurczą się, kolano prostuje się lub prostuje. Za zginanie kolana odpowiadają mięśnie ścięgna podkolanowego znajdujące się od tylnej strony uda. Te mięśnie są również ważne w ochronie kolana przed urazami, działając w celu stabilizacji kolana i zapobiegając wypychaniu go w kierunkach, do których nie jest przeznaczone. Istnieją cztery więzadła, które również stabilizują staw kolanowy w spoczynku i podczas ruchu:
- więzadła poboczne (MLC),
- boczne (LCL),
- więzadła krzyżowe przednie (ACL),
- więzadło krzyżowe tylne (PCL).
Chrząstka w stawie zapewnia amortyzację, aby chronić kości przed rutynowymi ruchami i stresem wysiłkowym związanym z chodzeniem, bieganiem i wspinaniem się. Łąkotka przyśrodkowa i boczna to dwa grubsze kliny chrząstki przyczepione do górnej części piszczeli, a raczej do kości piszczelowej, zwane płaskowyżem piszczelowym. Każda łąkotka jest zakrzywiona w kształcie litery C. Przednia część chrząstki zwana jest rogiem przednim, a tylna to róg tylny rogiem.
W stawie występuje również chrząstka stawowa, która wyściela powierzchnie stawowe kości w kolanie, w tym piszczel, kość udową i rzepkę. Terminologia uszkodzenia chrząstki w kolanie odnosi się do urazu jednej z łąkotek kolana w między kością udową a piszczelem.
Jak w przypadku każdego urazu ciała, gdy łąkotka jest uszkodzona, pojawia się podrażnienie. Jeśli powierzchnia, która pozwala kościom ślizgać się po sobie w stawie kolanowym, nie jest już gładka, przy każdym zgięciu lub wyprostowaniu może wystąpić ból . Łąkotka może zostać uszkodzona w wyniku pojedynczego zdarzenia, upadku na kolano lub może się stopniowo zużywać z powodu wieku i nadużywania, złych wzorców ruchowych (np. zły wzorzec przysiadu), koślawości lub szpotawości kolan powodując degeneracyjne łakotki. Podczas gdy badanie przedmiotowe może przewidzieć, czy uszkodzona jest łąkotka przyśrodkowa czy boczna, procedura diagnostyczna, taka jak rezonans magnetyczny lub operacja artroskopowa, może zlokalizować określoną, uszkodzoną część anatomii chrząstki, która jest rozdarta i jak wygląda w przybliżeniu, by lepiej móc zniwelować problem.
Ponieważ dopływ krwi jest inny dla każdej części łąkotki, wiedza o tym, gdzie znajduje się uszkodzenie, może pomóc w podjęciu decyzji o tym, jak można go zagoić. Czy wdrożyć procedurę operacji czy pozostać na leczeniu zachowawczym. Im lepsze ukrwienie, tym większy potencjał do wyzdrowienia i pełnej regeneracji. Zewnętrzna krawędź chrząstki ma lepsze ukrwienie niż środkowa część. Wraz z wiekiem zmniejsza się również dopływ krwi do chrząstki kolana, a do 40 roku życia traci do 20% normalnego ukrwienia.
Co powoduje uszkodzenie łąkotki?
Silne skręcenie lub nagłe zatrzymanie może spowodować, że koniec kości udowej wbije się w górną część kości piszczelowej, szczypiąc i potencjalnie rozrywając chrząstkę łąkotki. Ta kontuzja kolana może również wystąpić przy głębokim kucaniu lub klęczeniu, szczególnie podczas podnoszenia ciężaru. Bardzo często występuje na siłowni i zawodach w podnoszeniu ciężarów, gdzie łąkotka nie jest w stanie przyjąć takich ciężarów. Urazy łąkotki często występują podczas zajęć sportowych, zwłaszcza w sportach kontaktowych, takich jak piłka nożna, koszykówka czy hokej. Ruchy wymagające obracania się i nagłego zatrzymania w sportach takich jak tenis, koszykówka i golf mogą również powodować uszkodzenie łąkotki. Kontuzja sportowa nie musi wystąpić podczas meczu, ale może również wystąpić w praktyce, gdzie te same ruchy prowadzą do uszkodzenia łąkotki. Mikro urazy doznane podczas sportu, mogą dać wydźwięk w późniejszym czasie, dając efekt uszkodzonej łakotki przy czasowym, minimalnym jej naruszeniu w czynnościach codziennych.
Ryzyko wystąpienia uszkodzenia łąkotki wzrasta wraz z wiekiem, ponieważ chrząstka zaczyna się stopniowo zużywać, tracąc dopływ krwi i elastyczność. Zwiększenie masy ciała powoduje również większy nacisk na łąkotkę. Rutynowe codzienne czynności, takie jak chodzenie i wchodzenie po schodach, zwiększają ryzyko zużycia, a zwyrodnienia stawu kolanowego to już większe ryzyko jej dotkliwszego uszkodzenia. Szacuje się, że sześciu na 10 pacjentów w wieku powyżej 65 lat ma zwyrodnieniową łąkotkę. Paradoksalnie nie daje to wyraźniejszych objawów, aż do pewnego momentu, dlatego tak rzadko podejrzewamy problem w okolicy łąkotki.
Jakby tego wszystkiego było mało, niektóre włókna chrząstki są połączone z włóknami więzadeł otaczających kolano, urazy łąkotki mogą być związane z zerwaniem więzadeł pobocznych i krzyżowych, w zależności od mechanizmu urazu.
– witaminę C, ekstrakt z dzikiej róży, bioflawonoidy cytrusowe.
Objawy uszkodzenie łąkotki
Bardzo często łąkotki nie powodują objawów ani problemów. Jednak niektórzy ludzie z niestabilnością w stawie kolanowym odczuwają nawet minimalne zmiany wcześniej i mogą już w początkowym stadium zareagować. Typowe objawy dają oznaki takie jak ostry ból kolana, a pacjent może faktycznie usłyszeć lub poczuć trzask w kolanie. Jak w przypadku każdego urazu, występuje reakcja zapalna, w tym ból i obrzęk. Obrzęk w stawie kolanowym z powodu zerwania łąkotki zwykle rozwija się po kilku godzinach, a w zależności od natężenia bólu i nagromadzenia płynu kolanem może wystąpić trudność z poruszaniem się. Kiedy płyn gromadzi się w zamkniętym obszarze stawu kolanowego, pełne wyprostowanie lub pół – wyprostowanie kolana może być trudne i bolesne, ponieważ kolano ma największą dostępną przestrzeń, gdy jest zgięte o około 15 stopni.
W niektórych sytuacjach wielkość obrzęku niekoniecznie musi być wystarczająca do zauważenia. Czasami pacjent nie jest świadomy początkowego urazu, ale zaczyna zauważać objawy, które pojawiają się później. Co więcej, niekoniecznie musi wystąpić uraz. Chrząstka kolana może ulec uszkodzeniu w wyniku starzenia, zapalenia stawów i starcia łąkotki powodując zwyrodnieniowe pęknięcie łąkotki. Po urazie podrażnienie stawu kolanowego może stopniowo ustąpić i być względnie normalne, gdy ustąpi początkowa reakcja zapalna. Jednak z czasem mogą pojawić się inne objawy i mogą obejmować:
- ból podczas biegania lub chodzenia na dłuższych dystansach,
- okresowy obrzęk stawu kolanowego,
- trzaskanie, zwłaszcza podczas wchodzenia lub schodzenia po schodach,
- wyboczenie (uczucie, że kolano jest niestabilne i uczucie, że staw kolanowy się ugina), czasami zdarza się, że kolano samoistnie się zegnie i może dojść do upadku pacjenta,
- blokowanie (blokada mechaniczna, w której kolano nie może być w pełni wyprostowane lub zgięte. Dzieje się tak, gdy kawałek rozdartego łąkotki składa się i blokuje pełny zakres ruchu stawu kolanowego. Kolano „blokuje się”, zwykle przy zgięciu pod kątem od 15 do 30 stopni i nie może się zginać ani prostować.
Leczenie uszkodzonej łąkotki
Rozpoznanie kontuzji kolana rozpoczyna się od wywiadu i badania fizykalnego. Jeśli dojdzie do ostrego urazu, waży jest mechanizm tego urazu, aby pomóc zrozumieć naprężenia, które zostały nałożone na kolano. W przypadku przewlekłych dolegliwości kolan, początkowa kontuzja może nie zostać zapamiętana, ale wielu pacjentów, którzy uczestniczą w zawodach sportowych lub treningach, mogą nie wskazać konkretnych szczegółów urazu. Mechanika urazu jest bardzo ważna, a często podczas sportu, meczów czy innych aktywności nie zważamy na to jak układają się nasz kończyny dolne, albo jak bardzo je przeciążamy.
Fizyczne badanie kolana to prawdziwa sztuka. Od badania wizualnego, dotykania i stosowania określonych manewrów diagnostycznych, lekarz, trener lub fizjoterapeuta może odpowiednio postawić diagnozę uszkodzonej łąkotki. Badanie przedmiotowe często obejmuje badanie palpacyjne stawu pod kątem ciepła i wrażliwości, ocenę stabilności więzadeł oraz badanie zakresu ruchu stawu kolanowego oraz siły mięśni czworogłowych i ścięgien podkolanowych. Opisano wiele testów oceniających wewnętrzne struktury kolana. Test McMurraya, nazwany na cześć brytyjskiego chirurga ortopedy, jest używany od ponad 100 lat do klinicznej diagnozy uszkodzenia łąkotki. Lekarz lub fizjoterapeuta zgina kolano i obraca piszczel, jednocześnie dotykając stawu. Test jest pozytywny na potencjalne uszkodzenie, jeśli pacjent poczuje kliknięcie, lub ostry ból.
Badanie metodą rezonansu magnetycznego (MRI) jest badaniem z wyboru, potwierdzającym rozpoznanie rozdarcia łąkotki. Jest to nieinwazyjny test, który umożliwia wizualizację wewnętrznych struktur kolana, w tym chrząstki i więzadeł, powierzchni kości oraz mięśni i ścięgien otaczających staw kolanowy. Dodatkową zaletą MRI przed zabiegiem jest to, że znając anatomię ortopeda może zaplanować potencjalną operację kolana i omówić z pacjentem alternatywne metody leczenia przed rozpoczęciem operacji. Zwykle zastosowanie ma leczenie zachowawcze, ale jak wszędzie ważna jest specyfika i stopień urazu,
Zwykłe zdjęcia rentgenowskie nie mogą być używane do identyfikacji uszkodzenia łąkotek, ale mogą być pomocne w poszukiwaniu zmian kostnych, w tym złamań, zapalenia stawów i luźnych fragmentów kości w stawie. U starszych pacjentów można wykonać prześwietlenie obu kolan w pozycji stojącej. Pozwala to na porównanie przestrzeni stawowych w celu oceny stopnia zużycia chrząstki. Chrząstka zajmuje przestrzeń w stawie i jeśli przestrzeń stawowa jest zwężona, może to wskazywać na mniejszą ilość chrząstki, prawdopodobnie z powodu choroby zwyrodnieniowej. Zwykłe zdjęcia rentgenowskie mogą również ujawnić inne przyczyny bólu kolana, w tym zapalenie stawów i rzekomą dnę. Przed powszechnym zastosowaniem rezonansu magnetycznego w celu potwierdzenia rozpoznania zerwanej łąkotki zastosowanie znajduje artroskopia kolana. Podczas artroskopii chirurg ortopeda wprowadza niewielki celownik do kolana i bada bezpośrednio na struktury w stawie. Dodatkową zaletą artroskopii jest to, że uraz można naprawić w tym samym czasie za pomocą dodatkowych narzędzi, które są wkładane do stawu. Wadą artroskopii jest to, że jest to zabieg chirurgiczny ze wszystkimi potencjalnymi zagrożeniami związanymi z operacją.
Rozpoznanie rozdartej łąkotki może zostać postawione przez lekarza pierwszego kontaktu lub fizjoterapeutę, a pacjent jest często kierowany do chirurga ortopedy, aby pomóc w postawieniu diagnozy lub w podjęciu decyzji dotyczących leczenia.
Leczenie łąkotki zależy od jej ciężkości, lokalizacji i choroby podstawowej w obrębie stawu kolanowego. Okoliczności pacjenta również mogą wpływać na opcje leczenia. Często możliwe jest leczenie łąkotki zachowawczo bez operacji, przy użyciu leków przeciwzapalnych i rehabilitacji fizjoterapeutycznej w celu wzmocnienia mięśni wokół kolana, aby zapobiec niestabilności stawów. Często to wszystko, czego potrzebuje pacjent. Pacjenci uprawiający sport lub których praca jest wymagająca fizycznie, mogą wymagać natychmiastowej operacji, aby kontynuować swoją aktywność. Większość pacjentów znajduje się pomiędzy tymi dwoma skrajnościami, a decyzja o zastosowaniu leczenia zachowawczego lub kontynuacji operacji musi być zindywidualizowana.
Uszkodzona łąkotka a kontuzje
Pierwsze kroki w leczeniu po ostrym urazie zwykle obejmują odpoczynek, okłady z lodu, ucisk i uniesienie. Jednak znacząco odchodzi się od protokołu RICE. Może to być pomocne w łagodzeniu stanu zapalnego występującego przy lekkim uszkodzeniu łąkotki. Leki przeciwzapalne, takie jak ibuprofen ( Advil , Motrin ) lub naproksen ( Aleve ), mogą pomóc złagodzić ból i stan zapalny. Ważne jest, aby pamiętać, że są dostępne bez recepty, a leki mogą powodować skutki uboczne i interakcje z lekami na receptę. Zastosowanie mają również kule, by na chwilę, podczas codziennych czynności odciążyć staw kolanowy.
Orteza często nie jest używana na początku, ponieważ większość utrzymuje kolano w pełnym wyproście, co może pogorszyć ból, zmniejszając przestrzeń w stawie kolanowym, która nie jest w stanie pomieścić płynu i tworzy się większy obrzęk. Wielu pacjentów wybiera początkowe leczenie zachowawcze lub niechirurgiczne łąkotki. Gdy objawy urazu ustąpią, ortopeda może zalecić specjalnie ukierunkowane programy ćwiczeń u fizjoterapeuty, który wzmocni mięśnie otaczające kolano i zwiększają stabilność stawu. Utrzymanie odpowiedniej wagi ciała będzie również pomocne i zmniejszy siły, które mogą niekorzystnie działać na staw kolanowy. Ortezy butów mogą być przydatne do rozłożenia sił generowanych podczas chodzenia i biegania, ale tylko w niektórych przypadkach.
W przypadku niepowodzenia leczenia zachowawczego można rozważyć operację. Artroskopia kolana umożliwia chirurgowi ocenę rozdarcia chrząstki i jej ewentualną naprawę. Podczas operacji celem jest zachowanie jak największej ilości chrząstki. Zabiegi obejmują naprawę łąkotki (zszycie podartych krawędzi), częściowe wycięcie łąkotki (odcięcie rozdartego obszaru i wygładzenie miejsca urazu) lub całkowitą łąkotkę, usunięcie całej łąkotki, jeśli zostanie to uznane za stosowne.
Chirurgia mikrozłamań to kolejna opcja chirurgiczna stymulująca wzrost nowej chrząstki. W powierzchni kości wierci się małe otwory, które mogą stymulować rozwój chrząstki stawowej, ale nie łąkotki. Chrząstka stawowa, która rośnie w wyniku operacji, nie jest tak gruba ani tak mocna, jak pierwotna chrząstka łąkotki. Dlatego podczas kolejnych aktywności, po procesie rehabilitacji trzeba zachować ostrożność i przystosować kończynę dolną do nowych obciążeń.
Choroba zwyrodnieniowa stawów
U starszych pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów, w której dochodzi do zużycia chrząstki, można rozważyć opcje leczenia w dłuższej perspektywie. Ćwiczenia i wzmacnianie mięśni mogą być opcją w celu ochrony stawu i utrzymania zakresu ruchu. Można również rozważyć leki przeciwzapalne w celu zmniejszenia obrzęku i bólu stawu kolanowego. Wstrzyknięcia kortyzonu do stawu kolanowego mogą być stosowane w celu zmniejszenia zapalenia stawów i tymczasowego złagodzenia objawów, które mogą trwać tygodnie lub miesiące. Różne preparaty hialuronianu są zatwierdzone do łagodnego do umiarkowanego zwyrodnieniowego zapalenia stawów kolan.
Trwają badania nad innymi opcjami wstrzyknięć, aby pomóc w odrastaniu lub naprawie uszkodzeń łąkotki. Zastrzyki z osocza bogatopłytkowego i komórek macierzystych są potencjalną alternatywą leczenia chirurgii artroskopii kolana, jednak nie ma jeszcze konsensusu co do skuteczności tych metod leczenia. Trwają badania mające na celu ocenę, czy mogą one być skuteczne w leczeniu urazów łąkotki kolana zamiast lub w połączeniu z operacją artroskopową. Stosowanie suplementów diety , w tym chondroityny i glukozaminy, nie zostało jeszcze udowodnione, ale wiele osób odczuwa ulgę po ich stosowaniu.
W ostateczności endoprotezoplastyka stawu może być opcją dla pacjentów, u których występuje znaczne zwyrodnienie stawu kolanowego i zużyta chrząstka. Osoby te zwykle odczuwają nawracający lub ciągły ból i ograniczony zakres ruchu kolana, co uniemożliwia im wykonywanie rutynowych codziennych czynności.
Omega-3 wspierające prawidłowe „smarowanie” stawów
Leczenie zachowawcze
Urazy występujące w częściach chrząstki, które mają lepsze ukrwienie, mają większą szansę na wyleczenie niż te, w których dopływ krwi jest niewielki. W przypadku urazów łąkotki, jeśli kolano jest stabilne, a objawy nie utrzymują się i nie ograniczają stylu życia, opcją pozostaje leczenie niechirurgiczne. Decyzja o odroczeniu zabiegu zależy jednak od tego, czy staw kolanowy pozostaje sprawny i umożliwia pacjentowi udział w preferowanych przez niego czynnościach.
Rehabilitacja i powrót do aktywności fizycznej
W przypadku leczenia zachowawczego, niechirurgicznego, ból i obrzęk rozdartej łąkotki powinien ustąpią w ciągu kilku dni. Powrót do zdrowia i rehabilitacja stają się długoterminowym zobowiązaniem, podobnie jak upewnienie się, że mięśnie otaczające kolano są mocne, aby promować stabilność stawów. Utrzymanie idealnej masy ciała i unikanie czynności powodujących ból to często zalecane środki pomocnicze.
Jeśli wykonywana jest artroskopia kolana, proces rehabilitacji równoważy obrzęk i gojenie. Celem jest jak najszybsze przywrócenie zakresu ruchu do kolana. Fizjoterapia jest ważną częścią procesu chirurgicznego, a większość terapeutów współpracuje z chirurgiem ortopedą, aby jak najszybciej przywrócić pacjentowi pełną sprawność. Ponieważ zabieg jest zwykle planowany z wyprzedzeniem, niektórzy pracownicy służby zdrowia opowiadają się za pre-hab. W ramach rehabilitacji poprzedzającej zabieg pacjent przed zabiegiem rozpoczyna ćwiczenia wzmacniające mięśnie czworogłowe i ścięgna podkolanowego, aby zapobiec rutynowemu osłabieniu mięśni, które może wystąpić bezpośrednio po operacji. Po zabiegu chirurgicznym i ustąpieniu obrzęku stawu kolanowego, celem terapii jest zwiększenie siły mięśni otaczających kolano, przywrócenie normalnego zakresu ruchu oraz promowanie i zachowanie stabilności stawu.
Elitarni sportowcy wracają do ćwiczeń w ciągu jednego do dwóch tygodni po operacji, ale stanowią zmotywowaną grupę ludzi, którzy każdego dnia spędzają wiele godzin na rehabilitacji. U większości innych pacjentów powrót do łagodnej rutynowej aktywności następuje po mniej niż sześciu tygodniach. Większość pacjentów dobrze czuje się po operacji. Prognozy dotyczące powrotu do normalnej aktywności są dobre, ale zależą od motywacji pacjenta do ciężkiej pracy z fizjoterapeutą i kontynuowania tej pracy w domu po zakończeniu formalnej terapii.
Rehabilitacja po operacji zależy od indywidualnego pacjenta i reakcji na zabieg. Szczegółowe zalecenia dotyczące obciążania i ćwiczeń zostaną dostosowane do pacjenta przez chirurga i terapeutę. Zwykle celem jest przywrócenie normalnego funkcjonowania kolana w ciągu czterech do sześciu tygodni.
Większość pacjentów osiąga swoje cele za pomocą leczenia zachowawczego lub chirurgicznego, co oznacza, że są w stanie powrócić do normalnego poziomu funkcji. Dotyczy to nawet sportowców elitarnych i rekreacyjnych. Podczas operacji mogą wystąpić powikłania. W przypadku meniscektomii, gdzie uszkodzona chrząstka jest usuwana chirurgicznie, odsetek powikłań jest mniejszy niż 2%. Obejmuje to powikłania związane ze znieczuleniem, infekcje i niepowodzeniu w procedurach zapobieganiu długotrwałej sztywności, obrzękowi i nawracającym bólom. Inne powikłania obejmują zakrzepicę żył głębokich ( skrzepy krwi w nogach) i związane z tym ryzyko związane ze znieczuleniem. U pacjentów poddawanych naprawie łąkotki powikłania mogą wystąpić nawet u jednej trzeciej pacjentów. Po uszkodzeniu chrząstki nie można jej naprawić, aby była tak dobra, jak oryginał. Z tego powodu zapobieganie może być najlepszym sposobem leczenia rozdartej łąkotki. Zobowiązanie do utrzymania prawidłowej wagi i unikania kontuzji na całe życie zmniejszy obciążenie chrząstki kolana podczas codziennych czynności. Utrzymanie silnych i elastycznych mięśni pomoże również chronić stawy. W przypadku kolana obejmuje to nie tylko mięśnie czworogłowe i ścięgna podkolanowe, ale także mięśnie tułowia i pleców.
Bibliografia:
- Beaufils, P., R. Becker, i in. „Łąkotka kolana: leczenie urazowych łez i zmian degeratvie”. Effort Open Review 2.5 (2017).
- Dutton, M. Dutton’s Orthopaedic Examination, Evaluation and Intervention, 3rd Edition . McGraw Hill Medical, 2012.
- Johnson, DH i DA Pedowitz. Praktyczna ortopedyczna medycyna sportowa i artroskopia. Filadelfia, PA: Lippincott Williams & Wilkins, 2007.
- Rodriguez-Fontan, F., et al. „Komórki macierzyste i progenitorowe do naprawy chrząstki: źródło, bezpieczeństwo, dowody i skuteczność”. Techniki operacyjne w medycynie sportowej 25 (2017): 25-33.
- Tsujii, A. i in. „Zmiany łąkotki kolana związane z wiekiem”.Kolano 24,6 (2017): 1262-1270.
- Zhang, JY i wsp. „Wykorzystanie osocza bogatopłytkowego w urazach mięśniowo-szkieletowych”. Orthopaedic Journal of Sports Medicine 4 (2016): 12.
