O czym mówi lipidogram?

Obraz rawpixel.com z freepik

 

Lipidogram lub inaczej profil lipidowy, to badanie pozwalające skontrolować stan gospodarki tłuszczowej organizmu. Określa ono poziom cholesterolu całkowitego (TC, CHOL) i jego frakcji lipoprotein wysokiej gęstości (HDL/ HDL-C) oraz lipoprotein niskiej gęstości (LDL/LDL-C), a ponadto trójglicerydów (TG, TRG). Jego nazwa pochodzi od lipidów, czyli cząsteczek tłuszczu.

 

Jak przebiega badanie?

Badanie polega na pobraniu próbki krwi (najczęściej z żyły łokciowej), która następnie przekazywana jest do laboratorium. Próbki pobiera się zazwyczaj w godzinach porannych na czczo.

 

Kto powinien wykonać lipidogram?

Zaleca się każdemu w celach profilaktycznych, kontrolnych przeprowadzenie tego badania raz do roku, podobnie jak morfologii krwi, kontroli stężenia glukozy oraz badanie moczu. Ponadto szczególnie zobowiązani do oddania się badaniu- lipidogramu są:

• Kobiety powyżej 45 roku życia,
• Mężczyźni powyżej 35 roku życia,
• Osoby z nadwagą lub otyłością,
• Mało aktywne fizycznie osoby,
• Chorzy na cukrzycę.

Ponadto zaburzenia gospodarki lipidowej  mogą występować u osób z nadciśnieniem, łuszczycą,  ze schorzeniami wątroby, tarczycy i nerek oraz osób nadużywających alkoholu i/lub palące. Ponadto do grupy ryzyka należą osoby, u których w bliskiej rodzinie występują, bądż występowały tego rodzaju zaburzenia. Osoby te są zobligowane do kontrolowania poziomu lipidów w organizmie.

 

Najwyższe stężenie EPA oraz DHA w kapsułce (omega-3)

Jak przygotować się do badania- lipidogramu?

Przygotowanie do tego badania nie jest skomplikowane, a wręcz przeciwnie. Przed wykonaniem lipidogramu nie należy zmieniać swojego dotychczasowego stylu życia w tym diety, dzięki temu otrzymany wynik jest bardziej wiarygodny. Przed samym badaniem nie powinno się podejmować intensywnego wysiłku fizycznego, a nawet przed pobraniem próbki pacjent powinien przez ok. 5 minut siedzieć.  Nie jest konieczne powstrzymywanie się od posiłku przed badaniem (bycie na czczo), gdy oznacza się TC, HDL, LDL, warunek ten jest konieczny jednak w przypadku oznaczania trójglicerydów. Najczęściej wszystkie te parametry ocenia się jednocześnie, stąd też wśród wskazań w przygotowaniu do badania podaje się – bycie na czczo – ostatni posiłek 12h wcześniej. Ponadto nie powinno się wykonywać badania w momencie, gdy przez ostatnie 2 tygodnie znacznie zmieniła się nasza masa ciała. Przed badaniem przez ostatnie 3 dni nie powinno się spożywać alkoholu.

W celu otrzymania jak najbardziej wiarygodnych wyników warto powtórzyć badanie po co najmniej tygodniu, w okresie 2 miesięcy, a następnie porównać wyniki. O ile laboratoria zaznaczaj zaznaczają w jakim odniesieniu do normy znajduje się wynik, to samą interpretacją powinien zająć się lekarz i/lub dietetyk.

 

Normy lipidogram

W zależności od badanego czynnika normy są inne. Ponadto mogą się one nieco różnić w zależności od laboratorium. Jednak zazwyczaj przyjmuje się, iż prawidłowe stężenie:

-cholesterolu całkowitego – 150- 190mg/dl (do 5 mmol/l),

-cholesterol HDL – powyżej 40 mg/dl (1 mmol/l) u mężczyzn i powyżej 45 mg/dl (1,2 mmol/l) u kobiet,

-cholesterol LDL – poniżej 115 mg/dl,

-trójglicerydy – poniżej 150 mg/dl (1,7 mmol/dl).

 

Normy te mogą się nieco różnic w zależności od wyniku otrzymanego w kartach ryzyka SCORE, o których poniżej.

Koenzym Q10 + PQQ – wsparcie kondycji układu krwionośnego oraz funkcji kognitywnych. Działanie anty-agingowe

 

Cholesterol nie taki zły

Cholesterol nie bez powodu kojarzony jest z otyłością i chorobami układu krwionośnego.  Jego nadmiar może prowadzić do wielu chorób m.in. miażdżycy, ale należy pamiętać, iż mimo to jest nam niezwykle potrzebny. Cholesterol występuje w osoczu i tkankach, buduje błony komórkowych. Jest swego rodzaju rusztowaniem podtrzymującym strukturę błon komórkowych. Ponadto wchodzi w skład osłonek mielinowych, chroniąc nerwy przed uszkodzeniem. Jest również składnikiem wielu enzymów (m.in. żółci) oraz hormonów sterydowych. Nie należy zapominać, iż potrzebny jest również do powstania witaminy D3. Stąd nie jest ważne ograniczenie cholesterolu do minimum, a utrzymanie go na odpowiednim poziomie.

W skład cholesterolu całkowitego wchodzi wiele frakcji. Głównymi z nich są cholesterol HDL i LDL. Pozostałe frakcje stanowią niewielki procent i nie wpływają tak znacznie na stan organizmu, jak wyżej wymienione. W warunkach klinicznych zdarza się jednak tak, że oznacza się również pozostałe frakcje. Nie wchodzą one jednak w omawiany zestaw badań- lipidogram, a zlecane są osobno.

Kierowanie się jedynie stężeniem cholesterolu całkowitego przy analizie wyników lipidogramu może być niemiarodajne. W codziennej praktyce lekarskiej ocenia się nie tylko poziom cholesterolu, ale i stosunek pozostałych danych lipidogramu.

 

Cholesterol LDL

Ta frakcja cholesterolu nazywana jest głównie mianem „złego cholesterolu”. Jest to rodzaj cholesterolu o małej gęstości, którego nadmiar jest głównym prowodyrem powstania złogów w ścianach naczyń krwionośnych- miażdżycy. To ta frakcja cholesterolu odpowiada za większość negatywnych skutków nadmiaru cholesterolu. Aczkolwiek LDL również wchodzi w szlaki metaboliczne organizmu – to w postaci frakcji LDL cholesterol transportowany jest do komórek.

Czasami na wynikach badań oprócz podania stężenia cholesterolu LDL podaje się tzw. cholesterol nie-HDL. Jest on wyliczany na podstawie różnicy cholesterolu całkowitego i HDL. Określa on nie tylko poziom frakcji LDL, ale również m.in. VLDL (lipoprotein o bardzo małej gęstości) również zaliczanych do tzw. „ złego cholesterolu) . W przypadku uzyskania bardzo dużych wartości tej używa się do diagnostyki hipercholesterolemii rodzinnej – schorzenia charakteryzującego się genetyczną mutacją powodującą niezależną od diety i innych czynników hipercholesterolemii.

 

Cholesterol HDL

Zwany jest potocznie „dobrym cholesterolem”. Zapobiega odkładaniu się złogów w naczyniach krwionośnych i powstaniu miażdżycy.  Cholesterol HDL odbiera nadmiar dostarczanego cholesterolu z komórek ciała i przenosi go do wątroby, gdzie wykorzystywany jest do produkcji żółci. W ten sposób wspomaga pracę układu krwionośnego, nie doprowadzając do odkładania się cholesterolu (frakcji LDL) w naczyniach.

 

Trójglicerydy

Trójglicerydy to estry glicerolu i kwasów tłuszczowych. Podwyższony poziom występuje w wielu schorzeniach metabolicznych, do których zliczyć można cukrzycę, dnę moczanową, jak również przy występowaniu nadwagi, otyłości, chorób wątroby, alkoholizmie, chorobach nerek i niedoczynności tarczycy. Obniżenie trójglicerydów obserwuje się natomiast m.in. w nadczynności tarczycy, abetalipoproteinemii, niedożywieniu, złym wchłanianiu.

 

 

Kilka medycznych pojęć w ramach wytłumaczenia:

Lekarze analizując lipidogram, posługują się różnymi pojęciami, które wymagają wytłumaczenia:

Dyslipidemia– jest to stan, w którym stężenie lipidów i lipoprotein przekąsza wartości uznane za pożądane. Do dyslipidemią zalicza się:

–hipercholesterolemię– jest to zwiększone stężenie cholesterolu całkowitego oraz LDL (powyżej 115 mg/dl (3 mmol/l)),

– aterogenną dyslipidemię – stwierdza się, gdy występuje zwiększone stężenie TG, niskie stężenie HDL i obecność LDL w osoczu,

–mieszaną (złożoną) hiperlipidemię – charakteryzującą się zwiększonym stężeniem  TG i LDL,

–zespół chylomikronemii – wysokie stężenie TG i TC.

Te pojęcia pomagają lekarzom i pozostałym osobą służby zdrowia usystematyzować dane otrzymane z lipidogramu.

 

Karta ryzyka SCORE

Są to specjalnie przygotowane tabele uwzględniające płeć, wiek, ciśniecie tętnicze, stężenie cholesterolu całkowitego oraz palenie papierosów, na podstawie których określa się ryzyko zgonu z powodu incydentu sercowo-naczyniowego (takiego jak zawał serca, udar mózgu, czy pęknięcie tętniaka aorty). SCORE (ang. Systematic COronary Risk Evaluation) została opracowana dla populacji europejskiej przez międzynarodowe grono ekspertów pod patronatem Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Osoby uzyskujące wynik powyżej 5% wykazują duże ryzyko zgonu sercowego w ciąg następnych 10 lat.

Karty te są niezwykle obrazowe i często wykorzystywane w praktyce lekarskiej. Dostęp do nich jest bezpłatny i każdy może na ich podstawie odczytać swoje ryzyko. Analizy ryzyka nie przeprowadza się u osób już chorujących na chorobę sercowo-naczyniową i/lub cukrzycę. Osoby bez analizy karty ryzyka SCORE oceniane są jako mające wysokie ryzyko zgonu sercowego. Karty nie uwzględniają jednak innych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, do których zaliczyć możemy; siedzący tryb życia, otyłość, nieprawidłowa glikemia na czczo, obniżony poziom cholesterolu HDL, zwiększone stężenie trójglicerydów i inne.

 

Wskaźnika Castelliego

Wskaźnika Castelliego obliczany na podstawie stosunku cholesterolu całkowitego do cholesterolu HDL. Wskazuje na ryzyko wystąpienia miażdżycy i konieczność wdrożenia interwencji dietetycznej, bądź również farmakologicznej. Prawidłowy wynik dla kobiet to poniżej 4,0, a dla mężczyzn poniżej 4,5.

 

Wielokierunkowe wsparcie organizmu, poprawa lipidogramu

 

Jak poprawić profil lipidowy?

Istotne znaczenie na poziom i skład lipidów w organizmie ma dieta. Opiera się ona na wyeliminowaniu produktów bogatych w nasycone kwasy tłuszczowe przyczyniające się do zwiększenia stężenia cholesterolu LDL i trójglicerydów w orgiazmie. Mowa tu głównie o produktach pochodzenia zwierzęcego (zwłaszcza czerwone mięso) szczególnie tych wysoko przetworzonych i/lub smażonych na głębokim tłuszczu. Jednocześnie wprowadza się tłuszcze jedno i wielonienasycone przyczyniające się do wzrostu stężenia cholesterolu HDL. Mowa tu o olejach: oliwie z oliwek, oleju lnianym, oleju rzepakowym zwłaszcza nierafinowanych dodawanych na zimno do potraw, oraz orzechach, rybach (w szczególności morskich). Na poprawę lipidogramu wpływa również zmniejszenie masy ciała w przypadku istnienia nadwagi lub otyłości. Ponadto pomocne jest także zmniejszenie spożywania produktów z dużą ilością prostych cukrów.

Dopiero po zmianie diety i wdrożeniu aktywności fizycznej lekarz może zalecić przyjmowanie specjalnych leków poprawiających profil lipidowych tzw. statyn.

 

Obraz @wayhomestudio z freepik

 

 

PODSUMOWANIE:

Lipidogram to badanie poziomu cholesterolu całkowitego, HDL, LDL oraz trójglicerydów, polegające na pobraniu krwi. Nie tyle ważny jest niski cholesterol ile utrzymanie odpowiednich proporcji między cholesterolem HDL a LDL i trójglicer ydami. Aby poprawić profil lipidowy, należy zmienić dietę na zawierającą mniejsze ilości nasyconych kwasów tłuszczowych i większe ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych; oraz wdrożyć większa aktywność fizyczną.

 

BIBLIOGRAFIA:

1. Width M., Reinherd T.: The clinical dietitian’s essential pocket guide; Lippincott Willians& Wikins, USA 2009
2. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2020 – PTD
3. Podolec P., Kopeć G., Gruchała M., Rynkiewicz A. „Europejski system oceny ryzyka ogólnego SCORE” w „Podręcznik Polskiego Forum Profilaktyki tom I” pod red. P.Podolca, Wyd. Medycyna Praktyczna 2007 ​ISBN 978-83-7430-126-8​, s. 161–163.
4. Jarosz. Zalecenia zdrowego żywienia w schorzeniach układu krążenia, układu
   oddechowego, narządu ruchu, psychosomatycznych i onkologicznych. IŻŻ, 2012.
5. Mirosław J.: Praktyczny podręcznik dietetyki; Instytut Żywności i Żywienia; 2010
6. Gawęcki J. Grzymisłoawski M.: Żywienie człowieka zdrowego i chorego Tom ; 2010
7. Jozwiak J. , Mastej M. , Bujniewicz E. i inni: Ocena zaburzeń gospodarki lipidowej oraz wybranych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego w dwuletniej obserwacji ogólnopolskiego badania LIPIDOGRAM 5LAT; Diagnostyka Laboratoryjna 2007, 43(3)
8. Ostrowska L. Orywal K. Stefańska E. : Diagnostyka Laboratoryjna w dietetyce; PZWL 2018