Photo by Jonny Caspari on Unsplash
Zdrowy tryb życia jest niezbędny dla utrzymania prawidłowych funkcji poznawczych zarówno w populacji młodych, jak i starszych. Zdolności poznawcze, w szczególności pamięć, uwaga, wykonanie i szybkość przetwarzania, stopniowo maleją w ciągu całego dorosłego życia. Proces ten determinuje złożona interakcja czynników genetycznych, endogennych i środowiskowych, przy czym starzenie się jest największym czynnikiem ryzyka pogorszenia funkcji poznawczych i demencji. Coraz więcej danych sugeruje, że podejście do stylu życia, takie jak odżywianie, może stanowić obiecującą szansę na spowolnienie postępującemu pogorszeniu funkcji poznawczych. Rzeczywiście istnieje wiele dowodów na to, że określone wzorce żywieniowe, a także aktywność fizyczna mogą poprawić zdolności poznawcze i zdrowie mózgu w ciągu całego życia człowieka. W tym kontekście wyłaniającym się obszarem badań stała się rola wzorców diety opartych na roślinach i pokarmów roślinnych bogatych w polifenole w zapobieganiu lub poprawie funkcji poznawczych. Jednym z takich produktów zdaje się być kakao.
Wyroby kakaowe, a zwłaszcza czekolada, zajmują szczególne miejsce w naszym codziennym życiu i kulturze. To pożywienie bogów, jak głosi jego łacińska nazwa Theobroma cacao, nadane przez Carla Linnaeusa w 1753 roku, zostało uszlachetnione w wielu krajach na całym świecie jako produkt leczniczy, rozkosz kulinarna, a nawet waluta w handlu towarami.
Doniesienia na temat zdrowotnych właściwości kakao sięgają czasów praktyki medycznej Azteków i Majów i od tego czasu pojawiło się mnóstwo niepotwierdzonych dowodów na jego wpływ na zdrowie. Jednak dopiero pod koniec XX wieku twierdzenia dotyczące rzekomych korzyści zdrowotnych kakao wzbudziły coraz większe zainteresowanie naukowe produktami kakaowymi i czekoladą, co ostatecznie doprowadziło do zatwierdzenia przez Europejską Agencję Bezpieczeństwa Żywności (EFSA, 2012) oświadczenia dotyczącego ciemnej czekolady o wysokiej zawartości flawonoli ze względu na jej wpływ na utrzymanie prawidłowego rozszerzenia naczyń zależnego od śródbłonka.
Kakao jako źródło polifenoli
Kakao to złożony produkt roślinny, który zawiera ponad 300 różnych składników, nawet w palonych ziarnach. Jego główne składniki obejmują: masło kakaowe (kwasy tłuszczowe oleinowy, stearynowy i palmitynowy), minerały (magnez, potas, żelazo i cynk), metyloksantyny (teobromina i kofeina), polifenole oraz inne związki, takie jak tyramina, tryptofan i serotonina. Polifenole to duża grupa związków występujących w owocach i warzywach. Ostatnio zwrócono uwagę na te związki ze względu na ich zdolność do poprawy zdrowia i zapobiegania licznym chorobom ze względu na ich właściwości przeciwutleniające oraz potencjalne właściwości przeciwzapalne i kardioprotekcyjne. W przypadku tych związków zawartych w czekoladzie zauważono poprawę wyniku w skali zmęczenia Chaldera, będącej pomiarem objawów u osób z zespołem chronicznego zmęczenia.
Proszek kakaowy zawiera aż 50 mg polifenoli na gram. Pojedyncze porcje kakao i produktów kakaowych zawierają więcej przeciwutleniaczy fenolowych niż większość produktów spożywczych i więcej procyjanidyn niż średnia ilość spożywana dziennie przez Amerykanów.
Jedną z klas polifenoli są flawonoidy, które występują w kakao w dużym stężeniu, dlatego nasiona kakaowca były ostatnio nazywane „super owocem”. Błonnik kakaowy można uznać za doskonałe źródło błonnika pokarmowego, dlatego można go stosować jako składnik żywności funkcjonalnej. Poza tym włókno kakaowe zapewnia ochronę przed uszkodzeniami oksydacyjnymi dzięki zawartości związków fenolowych – Epikatechin. Farmakokinetyka flawanoli kakaowych jest szybko wchłaniana w jelitach i metabolizowana. Kakao zawiera wiele związków polifenolowych, ale jest szczególnie bogate we flawonoidy – w szczególności flawanole, które tworzą kompleksy z białkami śliny i odpowiadają za gorycz kakao. Szacunki są różne, ale w jednym badaniu średnia całkowita zawartość flawanoli w dostępnej na rynku ciemnej czekoladzie była ponad pięciokrotnie większa niż w czekoladzie mlecznej.
W niedawnym przeglądzie systematycznym wskazano, że pamięć i funkcje wykonawcze mogą znacząco wzrosnąć po przyjęciu konkretnych dawek flawanoli kakaowych (500–750 mg/dzień). Wszystkie te odkrycia dostarczają mocnych dowodów potwierdzających potencjalną korzystną rolę kakao w ograniczaniu pogorszenia funkcji poznawczych i utrzymaniu zdolności poznawczych. Jednakże do chwili obecnej większość badań skupiała się na wpływie flawanoli kakaowych na funkcje poznawcze u osób starszych, natomiast badania oceniające skuteczność kakao na procesy mózgowe u młodych dorosłych są bardziej ograniczone.
Wpływ kakao na krążenie krwi
Niezależnie od działania przeciwutleniającego, polifenole roślinne promują także czynniki rozszerzające naczynia, tlenek azotu (NO), prostacyklinę i czynnik hiperpolaryzujący pochodzący ze śródbłonka oraz hamują czynniki proangiogenne, endotelinę-1 i czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGF). Kakao jest jednym z wielu pokarmowych źródeł substancji zwiększających produkcję lub biodostępność śródbłonkowego tlenku azotu. Inne źródła to winogrona i jagody, czerwone wino, czarna i zielona herbata, ziarna soi, granaty, oliwa z oliwek, olej rybny i czosnek. NO pochodzący ze śródbłonka reguluje rozszerzenie naczyń i środowisko ściany naczyń krwionośnych, a zatem ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania naczyń.
Zainteresowanie wpływem spożycia kakao na układ sercowo-naczyniowy zostało zapoczątkowane obserwacją, że rdzenni Indianie Kuna, populacja zamieszkująca wyspę u wybrzeży Panamy, charakteryzują się bardzo niską częstością występowania choroby niedokrwiennej serca, udaru mózgu i nadciśnienia. Indianie Kuna spożywali dziennie ponad 5 filiżanek kakao bogatego w flawanol i zawierającego 900 mg polifenoli. Obserwacje te potwierdzają liczne europejskie badania epidemiologiczne. W szczególności w kohorcie osób starszych Zutphen stwierdzono, że zwykłe spożycie kakao jest powiązane z około 50% redukcją śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych i jakiejkolwiek przyczyny. Osoby z najwyższego tercyla spożycia kakao miały również niższe ciśnienie krwi w porównaniu do osób z najniższego tercyla.
Niemniej jednak w nowszej kohorcie stwierdzono, że jedynie umiarkowane, nawykowe spożycie chroni przed niewydolnością serca, podczas gdy nie zaobserwowano żadnego efektu u członków kohort, którzy spożywali więcej niż 3 porcje czekolady tygodniowo. Ogólnie rzecz biorąc, wartość wyników badań epidemiologicznych jest ograniczona przez możliwą korelację między indywidualnym spożyciem żywności lub składników odżywczych a innymi czynnikami dietetycznymi i pozażywieniowymi, które mogą zakłócać powiązania. Może to wyjaśniać niektóre różnice w wynikach. Podobnie dane z badań epidemiologicznych mogą często niedoszacowywać prawdziwego wpływu spożycia kakao i czekolady, ponieważ większość produktów kakaowych dostępnych na rynku jest uboga w polifenole. W związku z tym dowody z badań kohortowych należy wzmocnić randomizowanymi badaniami kontrolowanymi.
Dotychczasowe wyniki randomizowanych, kontrolowanych badań sugerują potencjalną rolę bogatej we flawanole wyrobów czekoladowych i kakaowych w niefarmakologicznym leczeniu wysokiego ciśnienia krwi. Niedawna ocena literatury wskazała, że ciemna czekolada jest skuteczniejsza od placebo w zmniejszaniu nadciśnienia skurczowego i nadciśnienia rozkurczowego. Taubert i współpracownicy byli jednymi z pierwszych badaczy, którzy w randomizowanym, kontrolowanym badaniu opisali wpływ czekolady na obniżenie ciśnienia krwi. W ich badaniu wykazano, że 14-dniowe spożywanie czekolady bogatej w polifenole spowodowało zmniejszenie skurczowego i rozkurczowego ciśnienia krwi odpowiednio o 5,1 i 1,8 mmHg w porównaniu z białą czekoladą. Po tym badaniu przeprowadzono serię ocen potwierdzających, że spożycie 100 g ciemnej czekolady zawierającej 500 mg polifenoli obniża ciśnienie krwi u zdrowych dorosłych oraz pacjentów z nadciśnieniem.
Warto zaznaczyć, że poprawa zdrowia układu sercowo-naczyniowego uważana jest za jeden z pośrednich czynników poprawy sprawności poznawczej. Wydaje się, że jest to przede wszystkim związane z nasilonym przepływem krwi do mózgu.
Wpływ kakao na układ nerwowy
Zainteresowanie neurologicznym i neuroprotekcyjnym działaniem polifenoli kakao i czekolady wynikało z odkrycia, że kakao i czekolada mogą poprawiać czynność naczyń poprzez modulowanie biodostępności tlenku azotu. Tlenek azotu ma kluczowe znaczenie dla regulacji naczyń obwodowych. Jednakże odgrywa również kluczową rolę w krążeniu mózgowym, gdzie wspomaga perfuzję mózgu.
Badania sugerują, że codzienne spożycie flawanoli kakaowych może poprawić przepływ krwi i perfuzję mózgu poprzez stymulujący wpływ na biodostępność tlenku azotu. Rzeczywiście, w badaniu przeprowadzonym na trzydziestu czterech zdrowych starszych ochotnikach w wieku około 70 lat, Sorond i współpracownicy zastosowali przezczaszkowe badanie ultrasonograficzne Dopplera do pomiaru prędkości przepływu krwi w tętnicy środkowej mózgu. Zaobserwowano stały wzrost prędkości przepływu krwi z 8% po 1 tygodniu spożywania kakao do 10% po 2 tygodniach spożywania kakao bogatego w flawanole. Odkrycia te zostały potwierdzone w późniejszym badaniu, w którym zmiany w przepływie w tętnicy środkowej mózgu, oceniane za pomocą przezczaszkowego ultrasonografii dopplerowskiej, silnie korelowały ze zmianami w perfuzji mierzonymi za pomocą rezonansu magnetycznego. Odnotowano również zwiększone utlenowanie krwi i przepływ krwi do istoty szarej mózgu. Odkrycia te sugerują potencjalną rolę flawanoli kakaowych w leczeniu i zapobieganiu chorobom naczyniowo-mózgowym, takim jak demencja i udar.
Kilka badań wskazuje, że polifenole mogą zmniejszać ryzyko chorób neurodegeneracyjnych, szczególnie tych wynikających ze stresu oksydacyjnego, takich jak choroba Alzheimera i Parkinsona. Inkubacja komórek neuronalnych z ekstraktem kakao lub epikatechiną w sposób zależny od dawki zmniejsza wytwarzanie reaktywnych form tlenu. W modelach choroby Parkinsona doniesiono również, że wstępne leczenie dorosłych samców szczurów Sprague-Dawley ekstraktem kakaowym w dawce 100 mg/kg/dzień zmniejsza utratę aktywności dopaminergicznej wywołanej stresem oksydacyjnym. Donoszono również, że wstępne traktowanie neuronów ekstraktem kakaowym zmniejsza ekspresję i uwalnianie ekspresji peptydu związanego z genem kalcytoniny, czynnika sprzyjającego zapaleniu nerwów. Kakao wywiera również działanie ochronne przeciwko neurotoksyczności wywołanej białkiem β amyloidu co jest istotne w przypadku choroby Alzheimera, neurologicznej demencji spowodowanej gromadzeniem się płytek amyloidowych i splotów neurofibrylarnych w mózgu i charakteryzujący się utratą pamięci i postępującym pogorszeniem funkcji poznawczych.
Kofeina z dodatkiem l-teaniny od Apollo’s Hegemony – wsparcie sprawności umysłowej – KUP TUTAJ
Kakao a depresja
Oprócz chorób neurodegeneracyjnych związanych z wiekiem, spożycie kakao i czekolady może odgrywać rolę w zapobieganiu zaburzeniom neurologicznym, takim jak depresja. Depresja jest chorobą powszechną, która dotyka obecnie dużą część społeczeństwa. Niedawne badanie wykazało, że dodatek ekstraktu kakaowego o wysokiej zawartości flawanolu zmniejsza wskaźniki depresji. Efekt ten przypisuje się przemianie tryptofanu z kakao w serotoninę oraz obecności w kakao niektórych związków łagodzących nastrój, chroniąc tym samym przed depresją. Raikkonen i współpracownicy ocenili częstość spożycia czekolady w okresie prenatalnym i jej związek z intensywnością stresu psychicznego u 305 matek. Oceniono także temperament niemowląt w 6 miesiącu życia po porodzie. Stwierdzono, że czekolada wywołuje subiektywne poczucie dobrostanu psychicznego, zmniejsza stres u matki i poprawia temperament dziecka. Podobne obserwacje poczyniono u starszych mężczyzn, u których spożycie czekolady wiązało się z poprawą ogólnego stanu zdrowia i lepszym samopoczuciem psychicznym. Łącznie dowody te przemawiają za potencjalną rolą polifenoli kakaowych i czekoladowych w utrzymaniu funkcji poznawczych przez całe życie i zapobieganiu związanemu z wiekiem rozwojowi chorób naczyń mózgowych.
Kompleks witamin z grupy B od Apollo’s Hegemony – wsparcie pracy układu nerwowego – KUP TUTAJ
Podsumowanie
Zdrowy tryb życia jest kluczowy dla utrzymania prawidłowych funkcji poznawczych zarówno u młodych, jak i starszych osób. Proces starzenia się jest głównym czynnikiem ryzyka pogorszenia funkcji poznawczych i demencji, jednak coraz więcej danych sugeruje, że podejście do stylu życia, w tym dieta, może wpłynąć na spowolnienie tego procesu. W tym kontekście, badania nad wpływem diety opartej na roślinach, zwłaszcza zawierającej polifenole, wskazują na potencjalne korzyści dla funkcji poznawczych.
Kakao, bogate w polifenole to obiecujący obszar badań, a szczególnie flawonoidy w nim zawarte zdają się odgrywać ważną rolę. Polifenole, w tym flawonoidy, wykazują zdolność do poprawy zdrowia mózgu poprzez właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne i kardioprotekcyjne. Kakao, zawierające ponad 300 składników, takich jak masło kakaowe, metyloksantyny i minerały, jest także źródłem błonnika i flawonoidów. W szczególności, procyjanidyny w kakaowym proszku są obfite, co przyczynia się do jego potencjalnych korzyści dla zdrowia.
Badania wskazują, że kakao może wpływać pozytywnie na krążenie krwi poprzez rozszerzanie naczyń, co może z kolei korzystnie wpływać na funkcje poznawcze. Dodatkowo, istnieją dowody na to, że polifenole zawarte w kakaowym proszku mogą poprawiać przepływ krwi do mózgu, co może być związane z ochroną przed chorobami naczyniowo-mózgowymi, takimi jak demencja i udar. Nie tylko krążenie krwi, ale również wpływ kakao na układ nerwowy jest badany. Flawonole kakaowe mogą mieć neuroprotekcyjne działanie, co potwierdzają badania na modelach chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera i Parkinsona. Dodatkowo, kakao może być związane z poprawą nastroju i może odgrywać rolę w zapobieganiu depresji.
Warto jednak podkreślić, że większość badań skupiła się na osobach starszych, a potrzebne są dalsze badania, zwłaszcza u młodszych dorosłych. Niemniej jednak, obecne dowody sugerują, że kakao, ze względu na swoje bogactwo w polifenole, może być wartościowym elementem diety wspierającym zdrowie mózgu przez całe życie.
Bibliografia:
Hannum, S. M. and Erdman, J. W. (2000). Emerging Health benefits from cacao and chocolate. Journal of Medicinal Food. 3(2): 73-75.
Heinrich, U., Neukam, K., Tronnier, H., et al. (2006). Long-term ingestion of high flavanol cocoa provides photoprotection against UV-induced erythema and improves skin condition in women. J Nutr. 136(6): 1565-9.
Heiss, C., Kleinbongard, P., Dejam, A., et al. (2005). Acute consumption of flavanol-rich cocoa and the reversal of endothelial dysfunction in smokers. J Am Coll Cardiol. 46: 1276–83.
Heo, H. J., and Lee, C. Y. (2005). Epicatechin and catechin in cocoa inhibit amyloid beta protein induced apoptosis. J Agric Food Chem. 53(5): 1445-8.
Heptinstall, S., May, J., Fox, S., et al. (2006). Cocoa flavanols and platelet and leukocyte function: recent in vitro and ex vivo studies in healthy adults. Journal of Cardiovascular Pharmacology. 47(2): 197-205.
Sanchez, M., Quiñones, L., Moulay, B., et al. (2010). Changes in Arterial Blood Pressure of a Soluble Cocoa Fiber Product in Spontaneously Hypertensive Rats. J. Agric. Food Chem. 58(3): 1493–1501
Sánchez, Y., Díaz, M. F., Hernández, F., Gil, D., and García, G. (2011) Antioxidant effects of an ozonized theobroma oil formulation on damaged-inflammatory rat skin. Grasas y aceites, 62 (1): 105-110
Sarmadi, B., Ismail, A., and Hamid, M. (2011). Antioxidant and angiotensin converting enzyme (ACE) inhibitory activities of cocoa (Theobroma cacao L.) autolysates. Food Research International. 44 (1): 290-296.
Sorond, F. (2008). Cerebral Blood Flow Response to Flavanol-Rich Cocoa in Healthy Elderly Humans. Neuropsychiatric Disease and Treatment. 4(2): 433-440.
Sorond, F., Hollenberg, N. K., Panych, L. P., and Fisher, N. D. L. (2010). Brain Blood Flow And Velocity: Correlations Between Magnetic Resonance Imaging and Transcranial Doppler. J Ultrasound Med. 29(7): 1017–1022.
Raikkonen, K., Pesonen, A. K., Jarvenpaa, A. L., and Strandberg, T. E. (2004). Sweet babies: chocolate consumption during pregnancy and infant temperament at six months. Early Hum Dev. 76(2): 139-45.
Sathyapalan, T., Beckett, S., Rigby, A.S., Mellor, D.D., Atkin, S.L. (2010) High cocoa polyphenol rich chocolate may reduce the burden of the symptoms in chronic fatigue syndrome. Nutrition Journal, 9: 55.
