Obrazek wyróżniający: Christin Hume
Astaksantyna jest szeroko rozpowszechniona w organizmach morskich, w tym w skorupiakach takich jak krewetki i kraby, oraz w rybach jak łosoś i dorada. Jest to jeden z najstarszych karotenoidów, który został wyizolowany i zidentyfikowany w homarze Astacus gammarus. Początkowo astaksantyna była wykorzystywana komercyjnie do pigmentacji wyłącznie w przemyśle akwakultury. Jednak w 1991 roku, po odkryciu jej silnych właściwości przeciwutleniających, zaczęto ją stosować jako suplement diety. Obecnie badania i zainteresowanie naturalną astaksantyną w kontekście zdrowia ludzkiego szybko rosną na całym świecie. W tym artykule dokonano przeglądu bioaktywnych właściwości astaksantyny oraz jej prozdrowotnego wpływu, zwłaszcza tej pozyskiwanej z mikroalg Haematococcus pluvialis. Praktyczne zastosowania medyczne naturalnej astaksantyny obejmują przypadki kliniczne, w których była ona stosowana jako suplementacja u pacjentów niezadowolonych z obecnie stosowanych leków lub niezdolnych do przyjmowania jakichkolwiek leków z powodu poważnych objawów [1].
Haematococcus pluvialis
Haematococcus pluvialis to jednokomórkowa mikroalga słodkowodna, stanowiąca obiecujące źródło substancji bioaktywnych, takich jak karotenoidy, białka i kwasy tłuszczowe, w tym astaksantyna, będąca silnym przeciwutleniaczem. Chociaż wiele organizmów produkuje astaksantynę, tylko nieliczne są uprawiane komercyjnie. Spośród mikroalg, które mają potencjał komercyjny, Haematococcus pluvialis jest jednym z najbogatszych źródeł naturalnej astaksantyny, zdolnym do gromadzenia jej w dużych ilościach w porównaniu z innymi organizmami. Astaksantyna, znana również jako 3,3β-dihydroksy-β-karoten-4,4-dion, ma intensywnie czerwony kolor i może być wytwarzana bezpośrednio poprzez zastosowanie stresorów komórkowych na Haematococcus pluvialis. W cyklu życiowym komórek H. pluvialis zachodzą zmiany ultrastrukturalne, podczas których komórki zmieniają kolor z zielonego na czerwony, a także zmienia się ich skład chemiczny. W „zielonej fazie” zawartość luteiny wynosi do 1%, a lipidów ogółem 20-25%, natomiast w „czerwonej fazie” lipidów jest 32-37%, a astaksantyny 1-5%. Substancje o wysokiej wartości dodanej, takie jak astaksantyna, luteina i β-karoten oraz kwasy tłuszczowe, oferują liczne korzyści zdrowotne. Astaksantyna i luteina są znane jako naturalne przeciwutleniacze, a astaksantyna jest jednym z najsilniejszych dostępnych karotenoidów. Karotenoidy wzbudziły duże zainteresowanie naukowców ze względu na ich właściwości przeciwutleniające, naprawcze, antyproliferacyjne, przeciwzapalne i potencjalnie przeciwstarzeniowe, stosowane w profilaktyce chorób wywołanych stresem oksydacyjnym i przewlekłym stanem zapalnym. Astaksantyna wykazuje 500 razy większą aktywność przeciwutleniającą niż witamina E i 38 razy większy potencjał zakończenia reakcji wolnorodnikowych niż β-karoten. Ponadto ma właściwości przeciwzapalne i terapeutyczne, pomocne w leczeniu różnych dolegliwości, takich jak fotoutlenianie pod wpływem UV, stany zapalne, nowotwory, zdrowie wątroby, serca, stawów, skóry, starzenie się i zdrowie prostaty. Luteina, obecna w plamce żółtej oka, wspiera zdrowie oczu i może redukować ryzyko zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem. Badania potwierdzają, że naturalna astaksantyna z Haematococcus pluvialis jest bezpieczna jako suplement diety oraz dodatek paszowy, nie wykazując negatywnych skutków przez 20 lat stosowania. Rozporządzenie wykonawcze Komisji Europejskiej (UE) 2017/2470 dopuszcza stosowanie oleożywicy bogatej w astaksantynę w suplementach diety w ilości do 40-80 mg dziennie, przy czym całkowite spożycie karotenoidów powinno wynosić 5-10 mg dziennie, a ß-karotenu mniej niż 15 mg dziennie. Naukowcy stale potwierdzają korzystne działanie astaksantyny w leczeniu chorób ludzi i zwierząt, w tym jej działanie przeciwcukrzycowe, przeciwzapalne, jako dodatek do żywności i przeciwutleniacz, a także jej korzystny wpływ na układ sercowo-naczyniowy, zdrowie oczu i skóry [2].
Kreatyna od Testosterone.pl – zwiększa zdolności wysiłkowe – KUP TUTAJ
Biodostępność
Obecnie zidentyfikowano ponad 500 różnych karotenoidów. Spośród około 50 karotenoidów występujących w pożywieniu, tylko 20 jest absorbowanych w jelitach i dystrybuowanych do narządów i tkanek organizmu. Ze względu na ich hydrofobową naturę, wchłanianie karotenoidów w jelitach jest podobne do wchłaniania lipidów z pożywienia. W skrócie, po włączeniu do mieszanych miceli lipidowych w świetle jelita, karotenoidy są transportowane do błony śluzowej jelita przez bierną dyfuzję, a następnie włączane do chylomikronów i uwalniane do układu limfatycznego. Po przetworzeniu chylomikronów przez lipazę lipoproteinową w wątrobie, karotenoidy są łączone z lipoproteinami, szczególnie LDL, aby były dalej rozprowadzane do innych tkanek. Karotenoidy gromadzą się głównie w wątrobie i tkance tłuszczowej, ale także w nadnerczach, ciałku żółtym, siatkówce, skórze i jądrach. Na ich wchłanianie wpływają właściwości chemiczne oraz różne czynniki dietetyczne i niedietetyczne (takie jak zawartość i rodzaj tłuszczu, wiek i płeć). W przypadku astaksantyny (oraz wielu innych karotenoidów), biodostępność jest zależna od trzech poziomów złożoności chemicznej: (1) stopnia estryfikacji, (2) formy stereoizomeru optycznego i (3) formy izomeru geometrycznego. Jednoczesne przyjmowanie pokarmu znacznie zwiększa wchłanianie astaksantyny, natomiast palenie papierosów skraca jej okres półtrwania. Badania nad wchłanianiem astaksantyny przeprowadzono na różnych zwierzętach, w tym myszach, szczurach, psach i kotach, a także na ludziach, chociaż badania na ludziach były ograniczone do niewielkiej liczby uczestników (od 3 do 14 osób) i różnych form astaksantyny (z dzikiego lub hodowlanego łososia, H. pluvialis oraz syntetycznej astaksantyny) oraz różnych schematów dawkowania (pojedyncza dawka lub dawki wielokrotne). W trzech badaniach stosowano dawki dietetyczne wynoszące 1–4 mg dziennie, a w dwóch badaniach (łącznie 6 uczestników) oceniano syntetyczną astaksantynę w dawce 100 mg dziennie. Żadne z tych badań nie miało układu krzyżowego, co utrudnia porównanie wyników. Ze względu na małą liczbę uczestników, wyniki statystyczne powinny być interpretowane ostrożnie. Tabela 3 podsumowuje stężenia astaksantyny w osoczu i rozkład izomerów u ludzi. Dane wskazują na (1) nieliniową zależność dawka-odpowiedź dla stężeń astaksantyny w osoczu (prawdopodobnie z powodu mechanizmu nasycenia przy wyższych dawkach), (2) niższą biodostępność estryfikowanej astaksantyny (z powodu konieczności hydrolizy przed wchłonięciem) oraz (3) selektywną akumulację izomerów Z(cis). Wyniki dotyczące absorpcji izomerów optycznych są sprzeczne; jedno badanie wykazało selektywną akumulację formy 3R,3′R astaksantyny (w przypadku syntetycznego diestru) lub formy 3S,3′S (przy spożyciu łososia). W dwóch badaniach stosujących powtarzane dawki astaksantyny w stężeniach osiągalnych w normalnej diecie zaobserwowano jedynie niewielkie zmiany w stężeniu osocza, sugerując osiągnięcie stanu stacjonarnego. Niewiele wiadomo na temat metabolizmu i wydalania astaksantyny in vivo. Chociaż rozszczepienie astaksantyny i redukcja polienowego wiązania podwójnego są wspólne dla ludzi i szczurów, metabolizm różni się między tymi gatunkami, np. profil aktywacji CYP reaguje inaczej na spożycie astaksantyny [7].
Astaksantyna od AH – suplement wspierający zdrowie człowieka – KUP TUTAJ
Astaksantyna a reaktywne formy tlenu
Reaktywne formy tlenu (ROS) powstają w komórkach w wyniku działania różnych enzymów, takich jak oksydaza NADPH błony cytoplazmatycznej, enzymy mitochondrialnego łańcucha oddechowego, retikulum endoplazmatyczne, peroksysomy oraz inne enzymy, w tym oksydaza ksantynowa, lipo- i cyklooksygenaza oraz cytochromy P450. Mitochondria odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu równowagi redoks w komórkach, dlatego ich integralność strukturalna i funkcjonalna jest niezbędna do efektywnego działania komórek. Według Landona i współpracowników (2020), astaksantyna zwiększa funkcję mitochondriów poprzez redukcję produkcji mitochondrialnych reaktywnych form tlenu (mtROS) oraz poprawę produkcji adenozynotrifosforanu (ATP). Zaburzenie równowagi między prooksydantami a przeciwutleniaczami prowadzi do stresu oksydacyjnego, który uszkadza makrocząsteczki i zakłóca sygnalizację redoks oraz regulację komórkową. Prooksydanty to substancje sprzyjające powstawaniu reaktywnych form tlenu, które następnie degradują makrocząsteczki biologiczne, takie jak DNA. Zwiększona produkcja reaktywnych form tlenu może uszkodzić struktury biologiczne i jest związana z wieloma chorobami przewlekłymi. Przeciwutleniacze minimalizują stres oksydacyjny, przeciwdziałając lub neutralizując działanie ROS. Wiele badań dotyczy interakcji między astaksantyną a ROS. Rozwój ostrych i przewlekłych chorób jest w dużej mierze spowodowany szkodliwym działaniem reaktywnych form tlenu, które atakują kwasy nukleinowe (RNA i DNA) oraz białka. Astaksantyna, jako silny przeciwutleniacz, była stosowana jako lek celowany, usuwający wolne rodniki w określonych miejscach za pomocą nośnika, chroniąc w ten sposób komórki przed uszkodzeniami oksydacyjnymi. Stany zapalne są związane z etiologią chorób układu krążenia, chorób neurologicznych i procesów starzenia się, podobnie jak wysoki poziom prooksydantów, różne markery stresu oksydacyjnego oraz uszkodzenia komórek i tkanek. Przeciwutleniacze mogą minimalizować lub zapobiegać utlenianiu poprzez neutralizację wolnych rodników i chelatację metali redoks w ilościach fizjologicznie istotnych. Wolne rodniki mają jeden lub więcej niesparowanych elektronów, co czyni je bardzo reaktywnymi i zdolnymi do wywoływania reakcji łańcuchowych, prowadzących do rozprzestrzeniania się uszkodzeń molekularnych. Reaktywne formy tlenu są głównym źródłem wolnych rodników. Dlatego podstawową funkcją astaksantyny jako przeciwutleniacza jest neutralizacja reaktywnych utleniaczy. Przeciwutleniacze chronią układ biologiczny przed uszkodzeniami oksydacyjnymi, m.in. poprzez wygaszanie cząsteczek tlenu singletowego, usuwanie ROS, zakończenie reakcji łańcuchowej, chelatowanie jonów metali i naprawę uszkodzeń oksydacyjnych [2-6].
Astaksantyna a ciśnienie krwi
Podwyższone ciśnienie krwi (BP) zostało określone jako „największy pojedynczy czynnik przyczyniający się do globalnego obciążenia chorobami i śmiertelnością na świecie”. Przewiduje się, że do 2025 roku liczba osób z nadciśnieniem tętniczym na całym świecie osiągnie 1,56 miliarda. Z uwagi na to, że nadciśnienie dotyka wszystkie regiony i populacje na świecie, konieczne jest wdrożenie opłacalnych metod leczenia i protokołów postępowania. Chociaż dokładna przyczyna nadciśnienia pozostaje nieznana, obecnie uważa się, że okołodobowe szlaki sygnalizacyjne i metaboliczne pętle sprzężenia zwrotnego w kilku narządach (szczególnie mózgu, nerkach i sercu) przyczyniają się do rozwoju i postępu podwyższonego ciśnienia krwi. W celu skutecznego leczenia pacjentów z nadciśnieniem należy uwzględnić czynniki środowiskowe i behawioralne, a także różnice płci. Pomimo różnych warunków badawczych, zarówno syntetyczna, jak i naturalna astaksantyna wykazywały powtarzalne (i przeważnie znaczące) działanie obniżające ciśnienie krwi. Co istotne, działanie przeciwnadciśnieniowe było porównywalne z działaniem przeciwutleniającej witaminy E i kaptoprylu, inhibitora enzymu konwertującego angiotensynę, stosowanego w leczeniu nadciśnienia. Mechanizmy te były głównie związane z tlenkiem azotu i stresem oksydacyjnym. Zaproponowano kilka mechanizmów wyjaśniających działanie przeciwnadciśnieniowe astaksantyny in vivo. U ludzi nie stwierdzono korzyści w postaci poprawy wartości ciśnienia krwi ani u zdrowych osób (leczonych 2 mg naturalnej astaksantyny dziennie), ani u pacjentów ze skłonnością do chorób sercowo-naczyniowych (badanie dotyczące ksantyny przeprowadzone na biorcach przeszczepu nerki, suplementowanych 12 mg naturalnej astaksantyny przez 12 miesięcy). Należy jednak zaznaczyć, że osoby badane w obu tych badaniach miały prawidłowe ciśnienie krwi. Dlatego potrzebne są dodatkowe, dobrze kontrolowane, szeroko zakrojone badania interwencyjne, aby wyjaśnić skuteczność astaksantyny jako środka przeciwnadciśnieniowego u ludzi [7].
Astaksantyna a starzenie
Starzenie się ludzi to dynamiczny i postępujący proces, który wiąże się z różnorodnymi wyzwaniami zdrowotnymi, zależnymi od indywidualnych czynników, takich jak genetyka, styl życia, środowisko oraz wydarzenia życiowe. W miarę upływu lat mechanizmy antyoksydacyjne i naprawcze organizmu stają się mniej skuteczne, a przedwczesne starzenie się jest ściśle związane ze stresem oksydacyjnym. Starzenie się często wiąże się ze zmniejszoną produkcją energii komórkowej i zwiększoną produkcją wolnych rodników, co prowadzi do przeciążenia systemów obronnych i uszkodzeń oksydacyjnych. Biologicznie, starzenie się oznacza kumulację uszkodzeń oksydacyjnych w komórkach i tkankach. Zachowanie zdrowego stylu życia oraz zbilansowanej diety sprzyja zdrowemu starzeniu się i dłuższym okresom dobrego zdrowia. W związku z tym rośnie zapotrzebowanie na produkty zdrowotne odpowiednie dla osób starszych. Skuteczne przeciwutleniacze mogą wspierać zdrowe starzenie się, a astaksantyna jest uważana za obiecujący „ geroprotektor”. Chroni ona podwójną błonę mitochondrialną, zwiększając efektywność produkcji energii. Młodsze osoby są naturalnie lepiej chronione przed wolnymi rodnikami i innymi toksynami dzięki zrównoważonej aktywności mitochondriów, wydajnym systemom przeciwutleniającym, naprawie DNA oraz aktywnym mechanizmom degradacji białek. Reaktywne formy tlenu (ROS) są produktem ubocznym normalnego metabolizmu, a mitochondrialny łańcuch oddechowy jest jednym z głównych źródeł ROS. Komórki odpornościowe również uwalniają ROS podczas zwalczania infekcji. Wysokie poziomy reaktywnych form tlenu mogą powodować uszkodzenia kluczowych biomolekuł, takich jak lipidy, białka i DNA. W jendym z badanń zbadano przeciwstarzeniowe działanie astaksantyny w modelu przyspieszonego starzenia się. Użyto kombinacji D-galaktozy i zmęczenia spowodowanego zmianą strefy czasowej, aby wywołać starzenie się u myszy, a jednej grupie podano 0,01% astaksantyny. Wyniki pokazały, że sześciotygodniowa suplementacja astaksantyną znacząco chroniła wątrobę i poprawiała stan antyoksydacyjny oraz funkcje mięśni. Na poziomie molekularnym astaksantyna moduluje kluczowe szlaki sygnalizacji komórkowej, takie jak JAK-STAT, NF-kB i PPARγ. Astaksantyna jest obiecującym suplementem nutraceutycznym (nutraceutyki to bioaktywne związki wspomagające zdrowie i urodę), który może pomagać w leczeniu różnych problemów zdrowotnych, takich jak wypadanie włosów, gdzie stany zapalne i stres oksydacyjny odgrywają kluczową rolę. Astaksantyna pomogła poprawić funkcje poznawcze u starszych osób. W badaniu na ludziach oceniano suplementację astaksantyny w dawce 12 mg dziennie przez 12 tygodni, co sugeruje, że może ona chronić przed związanym z wiekiem pogorszeniem funkcji poznawczych. Randomizowane badanie kliniczne z udziałem 32 zdrowych osób w wieku 60–70 lat z objawami stresu oksydacyjnego wykazało, że suplementacja lizosomalnej formy ciemnej czekolady zawierającej 7 mg astaksantyny o zwiększonej biodostępności poprawiła stan oksydacyjny u starzejących się ludzi. Sugeruje to potencjalne korzyści z połączenia astaksantyny z gorzką czekoladą [8].
Działanie antydiabetyczne
W ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci zauważalnie wzrosła liczba przypadków cukrzycy, a do 2035 roku przewiduje się, że na całym świecie będzie około 592 milionów chorych, z czego ponad 85% przypadków stanowić będzie cukrzyca typu 2. Cukrzyca jest przewlekłą chorobą metaboliczną, której przyczyną są zaburzenia w wydzielaniu insuliny, jej działaniu lub obu tych mechanizmach. Aktualnie powszechnie uznaje się, że zmiany w stylu życia, szczególnie odpowiednia dieta bogata w bioaktywne substancje pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, są kluczowe w walce z cukrzycą jako globalnym problemem zdrowotnym. Hiperglikemia jest istotnym czynnikiem ryzyka powikłań cukrzycowych. Badania wpływu astaksantyny na poziom glukozy we krwi w różnych modelach zwierzęcych dały zróżnicowane rezultaty. Ostatnia metaanaliza randomizowanych badań klinicznych sugeruje, że astaksantyna (w dawkach 4-20 mg dziennie) ma tylko niewielki wpływ na obniżenie poziomu glukozy u ludzi. Istnieje kilka hipotez dotyczących jej potencjalnych właściwości przeciwcukrzycowych. U szczurów karmionych naturalną astaksantyną z H. pluvialis przez 2 miesiące zaobserwowano znaczące obniżenie jednostek HOMA w porównaniu z grupą kontrolną, co sugeruje lepszą wrażliwość na insulinę. Podobne wyniki uzyskano u myszy karmionych dietą wysokotłuszczową i fruktozową, które były traktowane astaksantyną doustnie. Dodatkowe badania sugerują, że astaksantyna może poprawiać wrażliwość na insulinę poprzez zwiększenie translokacji GLUT-4 w mięśniach szkieletowych oraz aktywację szlaku IRS-PI3K-Akt. W komórkach L6 mioblastów szczurów astaksantyna również poprawiła translokację GLUT4 i wychwyt glukozy. Działanie astaksantyny wiązało się ze wzrostem fosforylacji tyrozyny receptora insuliny-1 i Akt, a także spadkiem kinazy c-Jun i fosforylacji substratu receptora insuliny-1 seryny 307. Podobne efekty obserwowano u ludzkkich komórek śródbłonka żyły pępowinowej narażonych na wahania poziomu glukozy, gdzie astaksantyna skutecznie hamowała wzrost kinazy c-Jun i fosforylacji p38. Astaksantyna może także łagodzić negatywne skutki cukrzycy poprzez poprawę indukowanego przez rozluźnienia pierścieni aorty (w badaniach na szczurach), zmniejszenie stresu siateczki śródplazmatycznej (w badaniach na myszach), obniżenie stresu oksydacyjnego oraz redukcję stanu zapalnego [7,9-11].
Kwasy Omega – 3 od testosterone.pl – suplement zawierający niezbędne kwasy tłuszczowe – KUP TUTAJ
Przyszłe badania i wnioski
Jakie jest stanowisko badaczy po kilku dekadach badań nad astaksantyną? Dowody wskazują, że astaksantyna jest nie tylko skutecznym, ale często przewyższającym „klasyczne” przeciwutleniacze, takie jak witamina C i E, pod względem działania przeciwutleniającego w badaniach in vitro. Istnieją także sugestie, że naturalna astaksantyna może być bardziej efektywna w działaniu wygaszającym i oczyszczającym w porównaniu do jej syntetycznej wersji. Jednakże, jeśli chodzi o jej działanie przeciwutleniające w organizmach żywych, wyniki badań na zwierzętach są nadal umiarkowane do pozytywnych. W przypadku ludzi, zwłaszcza zdrowych, dowody są mniej jednoznaczne, a potencjał astaksantyny w efektywnym leczeniu podwyższonego poziomu stresu oksydacyjnego u osób z miażdżycą i chorobami układu krążenia pozostaje niejasny. Podobne wnioski można znaleźć w przeglądach i badaniach różnych prac naukowych, które pokazują, że wyniki dotyczące chorób związanych z układem krążenia (takich jak cukrzyca, nadciśnienie, przewlekła choroba nerek, dyslipidemia, przewlekłe stany zapalne) gwałtownie spadają od pozytywnych wyników in vitro, przez badania na zwierzętach, do mniej jednoznacznych badań klinicznych na ludziach. Warto jednak podkreślić, że astaksantyna, w przeciwieństwie do wielu innych składników roślinnych i zwierzęcych, jest dobrze zbadana pod kątem wchłaniania, dystrybucji w tkankach oraz aspektów toksykologicznych, co czyni ją związkiem bezpiecznym do stosowania u ludzi i warty dalszych badań. W przyszłych badaniach ważne będzie zidentyfikowanie niedociągnięć i luk w wiedzy na temat astaksantyny. Lista tych niedociągnięć pokazuje, że zarówno ograniczenia eksperymentalne, jak i nierozstrzygnięte pytania wciąż utrudniają pełne ocenienie potencjału astaksantyny jako skutecznej opcji w zapobieganiu i leczeniu COVID-19 oraz innych ostrych i przewlekłych chorób.
[1] Kuhn R, Sorensen NA The coloring matters of the lobster (Astacus gammarus L.). Z Angew Chem 1938; 51: 465-466.
[2] Oslan SNH, Tan JS, Oslan SN, Matanjun P, Mokhtar RAM, Shapawi R, Huda N. Haematococcus pluvialis as a Potential Source of Astaxanthin with Diverse Applications in Industrial Sectors: Current Research and Future Directions. Molecules. 2021 Oct 27;26(21):6470.
[3] Anderson, A.P.; Luo, X.; Russell, W.; Yin, Y.W. Oxidative damage diminishes mitochondrial DNA polymerase replication fidelity. Nucleic Acids Res. 2020, 48, 817–829. [CrossRef]
[4] Kruk, J.; Aboul-Enein, H.Y.; Kladna, A.; Bowser, J.E. Oxidative stress in biological systems and its relation with pathophysiological functions: The effect of physical activity on cellular redox homeostasis. Free Radic. Res. 2019, 53, 497–521. [CrossRef] [PubMed]
[5] Kurutas, E.B. The importance of antioxidants which play the role in cellular response against oxidative/nitrosative stress: Current state. Nutr. J. 2015, 15, 1–22. [CrossRef]
[6] Visioli, F.; Artaria, C. Astaxanthin in cardiovascular health and disease: Mechanisms of action, therapeutic merits, and knowledge gaps. Food Funct. 2017, 8, 39–63.
[7] Visioli F, Artaria C. Astaxanthin in cardiovascular health and disease: mechanisms of action, therapeutic merits, and knowledge gaps. Food Funct. 2017 Jan 25;8(1):39-63.
[8] Bjørklund G, Gasmi A, Lenchyk L, Shanaida M, Zafar S, Mujawdiya PK, Lysiuk R, Antonyak H, Noor S, Akram M, Smetanina K, Piscopo S, Upyr T, Peana M. The Role of Astaxanthin as a Nutraceutical in Health and Age-Related Conditions. Molecules. 2022 Oct 23;27(21):7167.
[9] S. Bhuvaneswari, B. Yogalakshmi, S. Sreeja and C. V. Anuradha, Astaxanthin reduces hepatic endoplasmic reticulum stress and nuclear factor-κB-mediated inflam- mation in high fructose and high fat diet-fed mice, Cell Stress Chaperones, 2014, 19(2), 183–191.
[10] Z.-W. Zhao, W. Cai, Y.-L. Lin, Q.-F. Lin, Q. Jiang, Z. Lin, et al., Ameliorative effect of astaxanthin on endothelial dysfunction in streptozotocin-induced diabetes in male rats, Arzneimittelforschung, 2011, 61(4), 239–246
[11] S. Ursoniu, A. Sahebkar, M.-C. Serban and M. Banach, Systematic review/Meta-analysis Lipid profile and glucose changes after supplementation with astaxanthin: a sys- tematic review and meta-analysis of randomized con- trolled trials, Arch. Med. Sci., 2015, 2(2), 253–266.
