https://pixabay.com/photos/board-school-perfection-stagnation-786119/
W dzisiejszym świecie sportowcy mają coraz większe wyzwania, a presja na osiąganie doskonałych wyników jest dziś bardzo silna. Perfekcjonizm, często mylony z pozytywnym dążeniem do sukcesu, bywa wręcz społecznie nagradzany. Zawodnicy z najwyższą rangą są stawiani na piedestale, podziwiani za poświęcenie i wytrwałość. Czy ta presja na nieustanne dążenie do ideału naprawdę wspiera rozwój, czy raczej go niszczy? Jednym z najbardziej znanych przykładów jest amerykańska gimnastyczka Simone Biles. Jako wielokrotna mistrzyni olimpijska i światowa, przez lata prezentowała najwyższy poziom. Jednak pod fasadą sukcesu kryły się ogromne zmagania z presją i oczekiwaniami – zarówno ze strony kibiców, jak i samej siebie. Podczas Igrzysk Olimpijskich w Tokio w 2021 roku zdecydowała się ona wycofać z większości konkurencji, tłumacząc swoją decyzję troską o zdrowie psychiczne. Jej przypadek pokazał światu, że nawet najsilniejsi mogą zmagać się z tym problemem i nie warto go bagatelizować.
Definicja w kontekście psychologicznym
Perfekcjonizm to dążenie jednostki do spełnienia niezwykle wysokich standardów, które często wykraczają poza realistyczne możliwości. Może on być motywowany wewnętrznie, np. pragnieniem osiągnięcia własnego spełnienia, lub zewnętrznie – przez oczekiwania innych.
Psycholog Donald Hamachek wprowadził rozróżnienie na dwa rodzaje perfekcjonizmu: adaptacyjny (zdrowy) i dezadaptacyjny (niezdrowy).
Adaptacyjny charakteryzuje się konstruktywnym dążeniem do doskonałości. Osoby wyznaczają sobie ambitne, ale możliwe do osiągnięcia cele, a przy tym potrafią akceptować błędy i uczyć się na nich, co wzmacnia ich rozwój.
Z kolei dezadaptacyjny polega na stawianiu sobie ekstremalnie wysokich wymagań oraz na nierealistycznych oczekiwaniach, którym towarzyszy strach i surowe krytykowanie siebie za wszelkie, nawet drobne, niedoskonałości.
Zawodnicy o tym podejściu mają tendencję do traktowania każdej rywalizacji jako ostatecznego testu własnej wartości, co prowadzi do poczucia stałego braku spełnienia i frustracji. Wiąże się to ze skłonnością do ruminacji, czyli ciągłego analizowania błędów, co powoduje zniekształcenie obrazu samego siebie. Często występuje on z kilku powodów. Po pierwsze, ocena jest wydawana na podstawie osiągnięć. Może to wywoływać reakcje obronne, takie jak unikanie lub „zamarzanie” podczas zawodów. Często doświadczają tzw. lęku wykonawczego, który osłabia ich koncentrację, sprawność fizyczną i zdolność do podejmowania szybkich decyzji. Wysoki poziom kortyzolu może prowadzić do fizycznych reakcji organizmu, takich jak napięcie mięśniowe, zmęczenie czy nawet kontuzje.
Negatywny wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne
Badania wykazują, że ludzie o wysokim poziomie perfekcjonizmu znacznie częściej odczuwają brak zadowolenia z procesu treningowego i samych zawodów, a ich motywacja spada w miarę nasilania się presji, której sami sobie narzucają. Nie potrafią cieszyć się osiągnięciami, a każdy sukces jest dla nich jedynie przystankiem w dążeniu do jeszcze wyższych celów.
Zaburzenia psychiczne:
Depresja – poprzez niewielkie błędy czy rezultaty poniżej oczekiwań sportowcy często doświadczają spadków nastroju. Powtarzające się uczucie niespełnienia i niezadowolenia może przerodzić się w depresję, której towarzyszy poczucie beznadziejności, brak chęci do treningów i wycofanie się z życia społecznego.
Zaburzenia lękowe – zwłaszcza przed oceną i przed porażką. Można doświadczyć ciągłego niepokoju, gdzie każdy błąd to zagrożenie dla swojej pozycji. Nasila się on do poziomu, który uniemożliwia normalne funkcjonowanie.
Zaburzenia odżywiania – często osoby skupiają się na kontroli nad własnym ciałem, aby osiągnąć „idealną” formę fizyczną. W sportach, gdzie wygląd i masa ciała są szczególnie istotne (balet czy kulturystyka), uczestnicy są bardziej podatni na anoreksję, bulimię czy ortoreksję. Obsesja na punkcie kontroli wagi i wyglądu przeradza się w problemy z odżywianiem, które mają poważne konsekwencje zdrowotne.
Zaburzenia fizyczne:
Chroniczny stres – wpływa on na stan ciągłego napięcia, co podnosi poziom kortyzolu w organizmie. Wywiera on presję na serce, co zwiększa ryzyko nadciśnienia i problemów kardiologicznych, co z czasem może prowadzić do chorób układu krążenia.
Problemy z układem odpornościowym – zwiększa się podatność na infekcje i choroby. Osłabienie odporności w połączeniu z intensywnym treningiem sprawia, że organizm nie ma czasu na regenerację.
Zwiększone ryzyko kontuzji – kiedy jesteśmy skoncentrowani na jednym celu to ignorujemy sygnały, które wysyła nasze ciało. Wysoka intensywność treningu, bez czasu na odpoczynek prowadzi do przeciążeń mięśni i stawów, co w dłuższej perspektywie kończy się kontuzjami, niekiedy kończącymi kariery.
https://pixabay.com/photos/back-pain-shoulder-injury-sun-5163495/
Perfekcjonizm a relacje interpersonalne w sporcie
Wpływa on nie tylko na wewnętrzne doświadczenia sportowca, ale również na jego relacje interpersonalne, szczególnie z trenerem, rodziną i członkami drużyny. Wysokie wymagania, jakie stawia on sam sobie, często przenoszone są na innych, co może prowadzić do nieporozumień i konfliktów.
Relacja z trenerem – często zdarza się, że odbierają oni wszelkie wskazówki i konstruktywną krytykę jako osobiste ataki, co wywołuje stres. Każde słowo mentora ma ogromne znaczenie, a nawet najmniejsza uwaga może powodować, że czują się niedocenieni. Mogą być również bardziej wymagający wobec trenera, oczekując zawsze bezbłędnych wskazówek. Jeśli nie spełnia on tych idealistycznych oczekiwań, może on zostać obwiniony za wszystkie porażki, co prowadzi do frustracji i pogarsza wzajemne zaufanie.
Relacje rodzinne – szczególnie jeśli najbliżsi wspierają jego tendencje perfekcjonistyczne. Często zdarza się, że rodzice sami oczekują od dziecka wyłącznie najlepszych osiągnięć i wyrażają swoje rozczarowanie, gdy osiągnięcia nie są zgodne z ich oczekiwaniami. Brak wsparcia emocjonalnego i zrozumienia ze strony rodziny może obniżać samoocenę.
W relacjach z członkami drużyny – może prowadzić do osłabienia więzi i poczucia jedności. Pojawia się nietolerancja wobec błędów popełnianych przez kolegów z ekipy, co rodzi napięcia i osłabia poczucie wspólnoty. Występują trudności z zaakceptowaniem faktu, że współzawodnictwo zespołowe wymaga współpracy, a nie tylko indywidualnych osiągnięć. Takie podejście może powodować, że inni zaczynają unikać kontaktu, ponieważ czują się krytykowani, co przekłada się na wyniki całego zespołu.
Presja społeczna – dorastanie w takiej atmosferze kształtuje przekonanie, że tylko spełnianie oczekiwań przynosi akceptację i miłość.
Witamina D3 z K2MK7 – KUP TUTAJ
Możliwe sposoby radzenia sobie z perfekcjonizmem
Wymaga to skutecznych technik, które pomagają zmniejszyć negatywny wpływ nadmiernych oczekiwań.
Oto kilka metod:
Mindfulness – pomaga skupić się na chwili obecnej, co pozwala zredukować negatywne myśli o przyszłych wynikach. Regularne ćwiczenie uczy akceptowania bieżących doświadczeń bez ich oceniania, co pomaga radzić sobie z presją i skłonnościami do nadmiernej krytyki siebie. Uczy obserwowania własnych myśli i emocji z dystansem, co zmniejsza wpływ obawy przed porażkami.
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) – to skuteczna forma, która pomaga rozpoznać i zmienić negatywne schematy myślenia charakterystyczne dla idealistów. Terapeuta pracuje nad identyfikacją myśli, które prowadzą do nadmiernej samokrytyki i presji, ucząc go przy tym, jak zastąpić te myśli bardziej realistycznymi przekonaniami. CBT pomaga również rozwijać umiejętności radzenia sobie z sytuacjami trudnymi, co jest kluczowe u osób z takimi zaburzeniami.
Trening relaksacyjny – włączając w to relaksację progresywną, techniki oddechowe i wizualizację. Pomagają w obniżeniu poziomu napięcia w ciele i zmniejszeniu stresu psychicznego, co pozwala lepiej radzić sobie z presją. Można je wykonywać zarówno przed zawodami, jak i po nich, by wspierać regenerację.
Edukacja trenerów i rodziców – nasze otoczenie ma kluczowe znaczenie. Powinni być oni świadomi, że nadmierne wymagania i nacisk na doskonałość mogą prowadzić do negatywnych skutków. Zachęcanie do rozwoju osobistego, docenianie wysiłku i postępu, a nie tylko wyników, może ułatwić skupienie się na rozwoju wewnętrznej motywacji.
Praktyka wyznaczania realistycznych celów – pomoc w nauce ustalania konkretnych, mierzalnych i realistycznych celów pozwala skoncentrować się na stopniowym postępie, a nie na osiągnięciu niemożliwego. Zmniejszają one presję konieczności bycia „najlepszym”.
Dzięki połączeniu tych kilku metod można skutecznie radzić sobie z negatywnymi skutkami perfekcjonizmu, co przyczynia się nie tylko do lepszej wydajności, ale i do poprawy ich myślenia.
Ashwagandha jako wsparcie radzenia sobie ze stresem – KUP TUTAJ
Podsumowanie
Dążenie do doskonałości, choć może stanowić silną motywację do osiągania wysokich not, wiąże się z wieloma negatywnymi konsekwencjami. Skłonność do nadmiernej samokrytyki, nierealistyczne oczekiwania oraz strach przed porażką prowadzą do problemów, takich jak depresja, zaburzenia lękowe czy odżywiania. Ponadto, presja na osiąganie perfekcyjnych rezultatów może wywoływać chroniczny stres, problemy ze zdrowiem oraz zwiększone ryzyko kontuzji, które mogą zakończyć kariery. Dążenie do doskonałości może także negatywnie wpływać na relacje z innymi – może prowadzić do krytycyzmu wobec innych i w efekcie konfliktów z trenerami, członkami drużyny czy rodziną.
Na szczęście istnieje szereg sposobów radzenia sobie z negatywnymi skutkami takiego podejścia. Praktyki takie jak mindfulness, terapia poznawczo-behawioralna, treningi relaksacyjne, a także edukacja trenerów i rodziców w zakresie ich oczekiwań, mogą złagodzić skutki nadmiernej presji. Warto również kłaść nacisk na rozwijanie samoakceptacji i wyznaczanie realistycznych celów, co pozwala utrzymać równowagę między dążeniem do osiągnięć a dbaniem o zdrową głowę i satysfakcję z procesu rozwoju.
Źródła
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38686311/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8851113/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC11228339/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9530128/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38271798/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38614219/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8961505/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11055971/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35988241/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34602086/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17201590/
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9765139/
