Trening a sztywność tętnic

Zdjęcie: Unsplash, Marek Pwinicki

 

Sztywność tętnic ocenia się najczęściej za pomocą pomiarów prędkości fali tętna oraz wskaźnika augmentacji. Z wiekiem tętnice stają się sztywniejsze, co dotyczy w szczególności osób starszych. Badania pokazują, że zarówno nadciśnienie, jak i sztywność naczyń krwionośnych występują znacznie częściej u seniorów niż u młodszych dorosłych. Ponad dwie trzecie osób po sześćdziesiątym piątym roku życia ma zdiagnozowane nadciśnienie, które jest ściśle powiązane ze wzrostem sztywności tętnic. Podwyższona sztywność naczyń oznacza wyższe ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych oraz zwiększoną śmiertelność. Wskaźniki sztywności tętnic szyjnych czy udowych korelują niezależnie z zapadalnością na chorobę wieńcową, niewydolność serca, udary mózgu, choroby obwodowe, nagłą śmierć sercową oraz ogólną śmiertelność. Ponadto wyższa sztywność aorty ułatwia dokładniejsze przewidywanie ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych, ponad standardowe czynniki ryzyka takie jak wiek, płeć czy poziom cholesterolu. Przyczyną narastającej sztywności tętnic są zmiany w składzie zewnątrzkomórkowej macierzy tętnic elastycznych, związane zarówno z procesem starzenia, jak i z tradycyjnymi czynnikami ryzyka: przewlekłe nadciśnienie, zaburzenia lipidowe czy palenie papierosów. Ściany naczyń stają się mniej podatne na rozciąganie, co sprzyja tworzeniu się blaszki miażdżycowej i kolejnym zdarzeniom sercowo-naczyniowym. Istotną rolę odgrywa tu także przewlekły stan zapalny – podwyższone stężenie białka C-reaktywnego czy prozapalnych cytokin wiąże się z większą sztywnością tętnic. Choroby autoimmunologiczne czy inne przewlekłe zapalenia potęgują ten efekt, szczególnie jeśli współistnieją z nadciśnieniem lub zaburzeniami gospodarki lipidowej. Za złoty standard pomiaru sztywności tętnic uważa się prędkość fali tętna, która niezależnie prognozuje ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych. Nieinwazyjne wskaźniki sztywności oraz odbicia fali tętna dobrze korelują z oszacowanym ryzykiem zdarzeń sercowo-naczyniowych i mogą być praktycznym narzędziem w codziennej praktyce lekarskiej. Oznacza to, że regularne badanie sztywności tętnic dostarcza wartościowych informacji prognostycznych i pozwala precyzyjniej określić ryzyko pacjenta. Ponieważ sztywność tętnic jest istotnym, niezależnym czynnikiem ryzyka, jego kontrola – obok klasycznego leczenia nadciśnienia czy zaburzeń lipidowych – może przynieść dodatkowe korzyści. Interwencje ukierunkowane na poprawę elastyczności naczyń, takie jak modyfikacja stylu życia, leki obniżające ciśnienie czy zabiegi rewaskularyzacyjne, mogą w efekcie skutkować lepszym wyrównaniem ciśnienia krwi i zmniejszeniem częstości zagrażających życiu zdarzeń sercowo-naczyniowych. W niniejszym przeglądzie chcemy zatem podsumować dotychczasowe badania, które wyjaśniają, jak aktywność fizyczna może wpływać na sztywność tętnic i tym samym na zdrowie układu krążenia.

Wpływ aktywności tlenowej na sztywność tętnic

Ćwiczenia tlenowe to forma aktywności fizycznej oparta na procesach metabolicznych wykorzystujących tlen. Charakteryzują się długotrwałym, rytmicznym zaangażowaniem dużych grup mięśniowych, a ich celem jest poprawa wydolności układu krążenia i oddechowego. Regularne ćwiczenia tlenowe zmniejszają sztywność tętnic, zwłaszcza gdy są wykonywane z większą intensywnością, przez dłuższy czas oraz u osób z podwyższonym wyjściowym poziomem sztywności. Metaanaliza 42 randomizowanych badań kontrolowanych trwających co najmniej 4 tygodnie, obejmująca 1627 dorosłych, wykazała istotne obniżenie prędkości fali tętna oraz wskaźnika augmentacji po treningu tlenowym. Zmniejszenie prędkości fali tętna między ramieniem a kostką było wyraźniejsze niż w odcinku szyjno-udowym, a większa intensywność ćwiczeń tlenowych korelowała z większym spadkiem wskaźnika augmentacji. Ponadto u uczestników z początkowo wyższą prędkością fali tętna (> 8 m/s) trening tlenowy przyniósł znaczące korzyści, podczas gdy trening siłowy ani kombinowany nie wpływały na sztywność tętnic.

Efekty ćwiczeń tlenowych są szczególnie wyraźne u osób ze zwiększoną sztywnością tętnic oraz u wybranych grup, na przykład u osób starszych z chorobami przewlekłymi. U pacjentów z nadciśnieniem lub stanem przednadciśnieniowym istotny spadek sztywności tętnic następuje jedynie przy znacznym obniżeniu skurczowego ciśnienia tętniczego lub po długotrwałym treningu. U osób starszych z cukrzycą typu 2, nadciśnieniem i hipercholesterolemią krótkotrwały, intensywny trening tlenowy znacząco zredukował sztywność tętnic, natomiast u kobiet z toczniem rumieniowatym układowym po 12 tygodniach ćwiczeń tlenowych nie odnotowano istotnych zmian w sztywności, choć poprawiła się ich wydolność krążeniowo-oddechowa.

Bezpośrednio po wysiłku tlenowym wzrasta sztywność odcinków centralnych i górnej części ciała, ale po krótkiej przerwie spada poniżej wartości spoczynkowych. W dolnych partiach ciała natomiast zmniejszenie sztywności obserwuje się bezpośrednio po ćwiczeniach i utrzymuje się przez dłuższy czas.

Łącznie trening siłowy i tlenowy także obniża sztywność tętnic, co potwierdzono u kobiet po menopauzie, zwłaszcza w pomiarze prędkości fali tętna między ramieniem a kostką. Ponadto kolejność wykonywania ćwiczeń ma znaczenie – większe korzyści przynosi trening tlenowy po sesji siłowej niż odwrotnie.

Mechanizmy leżące u podstaw redukcji sztywności tętnic przez aktywność fizyczną obejmują poprawę dostępności tlenku azotu, funkcji śródbłonka, wydolności krążeniowo-oddechowej oraz spadek ciśnienia tętniczego. Zarówno trening tlenowy, interwały wysokiej intensywności (HIIT), jak i progresywny trening siłowy mogą zwiększać podatność tętnic, wspierając syntezę tlenku azotu i hamując starzenie się komórek śródbłonka. W grupie 126 osób z zespołem metabolicznym trening ukierunkowany na tętno przyniósł obniżenie sztywności aorty zależne od spadku ciśnienia oraz poprawę parametrów metabolicznych i wydolnościowych.

 

Trening siłowy

Wpływ treningu siłowego na sztywność tętnic jest zróżnicowany i zależy przede wszystkim od intensywności ćwiczeń. Większość badań wskazuje, że sam trening siłowy nie zmienia istotnie sztywności tętnic u osób zdrowych. Przykładowo, porównanie grup trenujących siłowo z grupami kontrolnymi nie wykazało różnic w prędkości fali tętna mierzonych na różnych odcinkach naczyń, co sugeruje, że standardowe programy oporowe nie pogarszają ani nie poprawiają elastyczności tętnic.

Jednak trening siłowy o bardzo wysokiej intensywności – przekraczającej 80% obciążenia maksymalnego dla pojedynczego powtórzenia – może zwiększać sztywność tętnic, zwłaszcza u młodszych osób poniżej czterdziestki. W jednym z opracowań wykazano, że u osób poddanych intensywnemu treningowi siłowemu odnotowano wzrost sztywności o ponad 10%, podczas gdy ćwiczenia uśrednione pod względem obciążenia nie miały takiego efektu. Prawdopodobne mechanizmy obejmują wzmożoną aktywność współczulnego układu nerwowego oraz krótkotrwałe, powtarzające się skoki ciśnienia tętniczego w trakcie podnoszenia dużych ciężarów, które mogą wpływać na zmianę struktury ściany naczynia lub jego właściwości mechanicznych.

Z kolei trening siłowy o umiarkowanej intensywności (40–60% obciążenia maksymalnego) nie wpływa na sztywność tętnic, co czyni go bezpiecznym wyborem dla osób w średnim wieku i tych, które chcą uniknąć dodatkowego przeciążenia układu krążenia.

Interesujące są także efekty treningu siłowego o niskiej intensywności połączonego z krótkimi przerwami między seriami. W badaniu trwającym dziesięć tygodni młodzi, zdrowi ochotnicy wykonywali dwa razy w tygodniu pięć serii po dziesięć powtórzeń z obciążeniem stanowiącym 50% ich maksymalnego udźwigu, a odpoczynek między seriami trwał zaledwie trzydzieści sekund. Po zakończeniu interwencji stwierdzono istotne obniżenie prędkości fali tętna między ramieniem a kostką wraz ze znaczącą poprawą rozszerzalności naczynia wywołanej przepływem, co świadczy o wzmocnieniu funkcji śródbłonka. W grupie kontrolnej takie zmiany nie wystąpiły.

Podsumowując, choć standardowy trening siłowy o umiarkowanym obciążeniu nie wiąże się ze zwiększoną sztywnością tętnic, programy o bardzo dużej intensywności mogą pogłębiać tę niekorzystną zmianę, natomiast niskointensywne ćwiczenia z krótkimi przerwami przynoszą wyraźne korzyści naczyniowe.

 

Kreatyna od testosterone.pl – najlepsze wsparcie dla treningu siłowego – KUP TUTAJ

Wpływ aktywności zawodowej i aktywności rekreacyjnej na sztywność tętnic

Aktywność zawodowa (to wysiłek fizyczny związany z wykonywaną pracą. W przeciwieństwie do rekreacyjnej aktywności fizycznej, która przynosi wiele korzyści zdrowotnych, wpływ jej na organizm jest znacznie bardziej złożony. Z jednej strony wysoki poziom aktywności w pracy wiąże się z mniejszym ryzykiem niektórych nowotworów (jelita grubego, gruczołu krokowego), udaru niedokrwiennego mózgu czy choroby wieńcowej, a także z lepszym samopoczuciem psychicznym i wyższym zadowoleniem z życia. Z drugiej strony nadmierny wysiłek zawodowy może przyczyniać się do wyższej śmiertelności ogólnej u mężczyzn, problemów psychicznych (depresji, lęków), zwyrodnień stawów oraz pogorszenia jakości i długości snu.

Niewiele badań dotyczy bezpośrednio związku między aktywności zawodowej a sztywnością tętnic. W jednym z obserwacyjnych opracowań przeanalizowano dane ponad dwunastu tysięcy osób i porównano różne obszary aktywności fizycznej – dojazdy, prace domowe, rekreacyjne spacery czy sport oraz pracę zawodową. Okazało się, że powtarzalne ćwiczenia, takie jak codzienne spacery czy aktywny dojazd do pracy, obniżały sztywność tętnic u mężczyzn, ale nie u kobiet przed menopauzą. U obu płci istotną korzyść przynosił trening wytrzymałościowy, natomiast praca zawodowa o dużym obciążeniu fizycznym wiązała się ze wzrostem sztywności tętnic. Podobne doniesienia pochodzą z duńskiego badania, w którym intensywne podnoszenie ciężarów w pracy prowadziło do nieprawidłowych zmian struktury i funkcji serca nawet u osób bez nadciśnienia, zwiększając ryzyko chorób układu krążenia.

Rekreacyjna aktywność fizyczna została znacznie lepiej zbadana pod kątem wpływu na elastyczność naczyń. W grupach osób z nadciśnieniem, młodych dorosłych czy mężczyzn uprawiających sport rekreacyjnie zaobserwowano spadek sztywności tętnic szyjnych i aortalnej pod wpływem regularnych ćwiczeń. Jednak u kobiet efekty były słabsze lub nieistotne, co wynika m.in. z różnic budowy układu oddechowego, hemodynamiki, metabolizmu substratów energetycznych oraz wpływu estrogenu na funkcję śródbłonka. Na przykład u młodych kobiet niższa pojemność płuc i mniejsza średnica dróg oddechowych mogą sprzyjać obniżeniu utlenowania krwi podczas intensywnych ćwiczeń, a spadek poziomu estrogenów po menopauzie bywa związany z pogorszeniem funkcji śródbłonka i wzrostem stresu oksydacyjnego.

Podsumowując, umiarkowana rekreacyjna aktywność fizyczna, zwłaszcza o charakterze wytrzymałościowym, przynosi korzyści w postaci zmniejszenia sztywności tętnic i poprawy funkcji śródbłonka, co przekłada się na niższe ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych. Natomiast intensywna praca zawodowa może mieć efekt odwrotny, szczególnie gdy towarzyszy jej długotrwały, powtarzalny wysiłek bez odpowiedniej regeneracji. Różnice pomiędzy kobietami a mężczyznami w odpowiedzi na wysiłek fizyczny podkreślają konieczność uwzględniania płci i fazy życia przy planowaniu programów profilaktycznych i treningowych.

Efekty związane z wiekiem

Badania wskazują, że długotrwałe zaangażowanie w regularną aktywność fizyczną u osób starszych wiąże się z obniżeniem sztywności tętnic, co przekłada się na lepsze funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego. Trening wytrzymałościowy wykonywany systematycznie przez dłuższy czas skutecznie zmniejsza sztywność naczyń, natomiast samodzielny trening oporowy może prowadzić do jej wzrostu. Korzyści wynikające z wieloletniego uprawiania różnych form aktywności fizycznej obserwuje się u osób w różnym wieku i obu płci, przy czym szczegółowe zalecenia dotyczące rodzaju i intensywności ćwiczeń powinny być dostosowane do wieku.

Krótki program intensywnych treningów interwałowych daje doraźny efekt obniżenia sztywności tętnic, jednak jest on przeważnie przejściowy i często zależy od towarzyszącego mu spadku ciśnienia tętniczego. Podobnie pojedyncza sesja ćwiczeń może zmniejszyć sztywność naczyń, przy czym maksymalne działanie przypada około pół godziny po wysiłku, zaś do wartości wyjściowych powraca zwykle w ciągu doby. Dlatego, aby uzyskać i utrzymać korzystny efekt, kluczowe jest pielęgnowanie aktywnego stylu życia w długim okresie.

Wprawdzie ćwiczenia tlenowe konsekwentnie wykazują zdolność do redukcji sztywności tętnic, to wpływ treningu oporowego i połączonych form aktywności bywa mniej przewidywalny i zależy od ich intensywności oraz czasu trwania. Niemniej, obniżenie sztywności tętnic można osiągnąć w każdym wieku – młodzi dorośli powinni sięgać po intensywne programy wytrzymałościowe, osoby w średnim wieku zyskać mogą dzięki umiarkowanie wysokim wysiłkom tlenowym, a seniorzy najwięcej korzyści odniosą z połączenia treningu wytrzymałościowego z elementami ćwiczeń siłowych. Tylko w ten sposób można zoptymalizować ochronę naczyń krwionośnych i wspierać zdrowie serca w każdym etapie życia.

Ultra Fish Oil – duża dawka Omega-3 zadba o kondycję naczyń krwionośnych – KUP TUTAJ

Potencjalne mechanizmy zmian

Wpływ aktywności fizycznej na stan zapalny naczyń

Aktywność fizyczna działa ochronnie na naczynia krwionośne między innymi poprzez łagodzenie przewlekłego stanu zapalnego, który odgrywa kluczową rolę w rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Regularne ćwiczenia obniżają stężenie białka C-reaktywnego u osób z cukrzycą typu 2, z chorobą tętnic obwodowych, a także u dzieci, młodzieży oraz u starszych kobiet. Ponadto trening redukuje inne markery zapalenia, takie jak selektyna E czy rozpuszczalna cząsteczka adhezyjna ICAM-1. U pacjentów z przewlekłymi schorzeniami, takimi jak uszkodzenie rdzenia kręgowego czy choroby autoimmunologiczne stawów, aktywność fizyczna zmniejsza ogólnoustrojowy stan zapalny i poprawia funkcję śródbłonka, choć wpływ na strukturę ściany naczynia jest mniej jednoznaczny.

Zdrowie śródbłonka

Łączone programy ćwiczeń, obejmujące na przykład zajęcia w wodzie oraz trening siłowy, u starszych kobiet przynoszą istotne zmniejszenie stężeń markerów zapalnych w naczyniach oraz obniżenie ciśnienia krwi, co przekłada się na zmniejszenie ryzyka choroby sercowo-naczyniowej. Dodatkowo podczas wysiłku wydziela się miokina irysyna, która działa przeciwzapalnie w obrębie naczyń i wspiera prawidłową pracę śródbłonka, przyczyniając się do poprawy elastyczności tętnic.

Aktywność fizyczna poprawia funkcjonowanie śródbłonka na kilka sposobów, co przekłada się na lepszą regulację napięcia naczyń, przepływu krwi i ogólną kondycję układu sercowo-naczyniowego. Po pierwsze, wysiłek fizyczny zwiększa wytwarzanie i uwalnianie do krwiobiegu komórek progenitorowych śródbłonka (EPC), które biorą udział w naprawie uszkodzeń naczyniowych i angiogenezie. Część tego efektu jest pośredniczona przez tlenek azotu (NO) i wiąże się z zahamowaniem apoptozy EPC. Po drugie, ćwiczenia wywołują wzrost ścinania laminarnego (ang. shear stress) na ścianie naczynia, co stymuluje enzymy syntetyzujące NO i zwiększa jego dostępność – a ten z kolei rozszerza naczynia i przeciwdziała sztywności tętnic. Równocześnie trening obniża produkcję reaktywnych form tlenu (ROS) poprzez zmniejszenie ekspresji podjednostek oksydazy NADPH i spadek aktywności tego enzymu, co chroni endotelium przed uszkodzeniem i poprawia funkcje wazomotoryczne.

Ponadto zarówno trening tlenowy, jak i oporowy podnoszą wskaźnik rozszerzalności naczyń indukowany przepływem (FMD), uznawany za nieinwazyjną miarę zdrowia śródbłonka. Ćwiczenia o niskiej i umiarkowanej intensywności wydają się korzystniejsze dla FMD niż treningi o bardzo dużym obciążeniu. Co ważne, nawet krótki okres umiarkowanej aktywności fizycznej u osób dotychczas prowadzących siedzący tryb życia wystarcza do przywrócenia prawidłowej funkcji śródbłonka. To dowodzi, że endotelialna dysfunkcja będąca skutkiem bezruchu jest odwracalna dzięki odpowiednio dobranemu treningowi.

Wpływ aktywności fizycznej na stres oksydacyjny

Stres oksydacyjny, będący wynikiem zaburzenia równowagi między czynnikami prooksydacyjnymi a mechanizmami antyoksydacyjnymi, odgrywa istotną rolę w powstawaniu sztywności tętnic. Aktywność fizyczna wpływa na ten proces dwutorowo: hamuje wytwarzanie wolnych rodników i jednocześnie wzmacnia systemy obronne organizmu.

Regularne ćwiczenia, niezależnie od ich rodzaju, intensywności czy objętości, prowadzą do zmniejszenia parametrów prooksydacyjnych oraz zwiększenia zdolności antyoksydacyjnej. Intensywny, wielomiesięczny trening wytrzymałościowy, a także praktyka takich form jak tai chi czy joga, skutecznie obniżają poziom markerów stresu oksydacyjnego u osób z różnymi schorzeniami. U pacjentów z cukrzycą, przewlekłą chorobą nerek, zespołem jelita drażliwego czy ciężką depresją szczególnie korzystne bywają ćwiczenia o umiarkowanej intensywności, które łagodzą przewlekłe obciążenie oksydacyjne związane z tymi chorobami.

Już kilka sesji intensywnego treningu interwałowego zmniejsza stężenie produktów utleniania lipidów i zwiększa poziom enzymów antyoksydacyjnych, jednak adaptacje te wymagają powtarzalnych bodźców. Podczas pojedynczego wysiłku fizycznego zaobserwowano wzrost wydalania w moczu izoprostanu i produktów utleniania DNA, szczególnie po wysiłku beztlenowym, lecz w dłuższej perspektywie regularne ćwiczenia powodują stopniowy spadek tych wskaźników.

Ćwiczenia o umiarkowanej intensywności chronią również przed nadmiernym stresem oksydacyjnym w warunkach niedotlenienia, co może być przydatne np. podczas długotrwałego przebywania na wysokościach. Ponadto nawyk regularnej aktywności fizycznej łagodzi przewlekły stres oksydacyjny związany z otyłością, co przekłada się na zmniejszenie ryzyka zaburzeń metabolicznych i chorób układu krążenia.

Mechanizmy te najlepiej oddaje teoria hormezy – niewielkie, kontrolowane dawki stresu oksydacyjnego wywołanego wysiłkiem inicjują korzystne adaptacje komórkowe, podczas gdy nadmierny, nieprzerwany wysiłek może przynieść efekt odwrotny. Odpowiednie wyważenie rodzaju, czasu trwania i intensywności ćwiczeń pozwala więc osiągnąć optymalne korzyści zdrowotne, minimalizując ryzyko szkodliwych skutków nadmiernego obciążenia oksydacyjnego.

Wpływ aktywności fizycznej na przebudowę naczyń

Aktywność fizyczna od lat uznawana jest za kluczowy element profilaktyki chorób układu krążenia, między innymi dzięki swojemu wpływowi na przebudowę naczyń krwionośnych. Regularne ćwiczenia tlenowe prowadzą do poszerzenia światła tętnic oraz zmniejszenia grubości kompleksu intima–media, co świadczy o tzw. ekspansywnej przebudowie naczyniowej. Jednocześnie u osób ćwiczących obserwuje się istotny spadek wskaźników sztywności tętnic, takich jak prędkość fali tętna oraz augmentacja, przy czym większe korzyści uzyskuje się podczas treningów o wyższej intensywności.

Przebudowa naczyń wywołana wysiłkiem nie ogranicza się wyłącznie do kończyn wykorzystywanych w ćwiczeniu – zachodzi zarówno lokalnie, jak i w pozostałych partiach ciała, co potwierdzają badania obrazujące zmiany w odcinkach centralnych. W modelach zwierzęcych trening tlenowy chroni przed niekorzystnymi przemianami związanymi z nadciśnieniem, poprawiając jednocześnie funkcję zarówno naczyń, jak i mięśnia sercowego. Kluczowa jest tu także poprawa funkcjonowania mitochondriów w komórkach mięśni gładkich naczyń, co zmniejsza stres oksydacyjny i optymalizuje ich metabolizm, sprzyjając odwracaniu zmian strukturalnych w ścianie tętnic.

Nowoczesne badania wskazują również na rolę małych cząsteczek RNA (miRNA) oraz egzosomalnych pęcherzyków w regulacji procesów naczyniowych. Egzosomalne miRNA uczestniczą w starzeniu układu krążenia, angiogenezie i rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, modulując stany zapalne, migrację i proliferację komórek, apoptozę oraz przebudowę macierzy pozakomórkowej. Wśród najważniejszych regulatorów wymienia się m.in. miR-21, miR-214 i miR-106a, które biorą udział odpowiednio w naprawie śródbłonka czy indukcji śmierci komórek mięśni gładkich naczyń.

 

Podsumowanie

Podsumowując, regularna aktywność fizyczna stanowi skuteczny sposób na przeciwdziałanie narastającej wraz z wiekiem sztywności tętnic i związanym z nią ryzykom sercowo-naczyniowym. Szczególnie trening tlenowy – zwłaszcza o wyższej intensywności i dłuższym czasie trwania – dowiedziono, że obniża prędkość fali tętna oraz wskaźnik augmentacji, poprawia elastyczność naczyń w różnych segmentach układu krążenia i wzmacnia funkcję śródbłonka. Trening siłowy o umiarkowanym obciążeniu jest neutralny dla sztywności tętnic, natomiast programy o bardzo dużej intensywności mogą ją niekorzystnie zwiększać. Korzyści naczyniowe przynosi też łączenie obu form aktywności, zwłaszcza gdy ćwiczenia tlenowe poprzedzają sesję oporową. Wysiłek fizyczny działa wielopłaszczyznowo: redukuje przewlekły stan zapalny, zmniejsza stres oksydacyjny, pobudza produkcję tlenku azotu i komórek progenitorowych śródbłonka, a także sprzyja korzystnej przebudowie tętnic. Zarówno długotrwałe, jak i krótkoterminowe interwencje tren­in­gowe przynoszą mierzalne korzyści, jednak utrzymanie aktywności w czasie jest kluczowe dla trwałego efektu. Dostosowanie rodzaju, intensywności oraz kolejności ćwiczeń do wieku, stanu zdrowia i indywidualnych potrzeb pacjenta pozwala zmaksymalizować ochronę układu sercowo-naczyniowego na każdym etapie życia.

Literatura

1. Sun, Z. (2015). Aging, arterial stiffness, and hypertension. Hypertension, 65(2), 252–256.
2. van Sloten, T. T., Schram, M. T., van den Hurk, K., Henry, R. M. A., Dekker, J. M., Nijpels, G., … Stehouwer, C. D. A. (2014). Local stiffness of the carotid and femoral artery is associated with incident cardiovascular events and all-cause mortality: The Hoorn Study. Journal of the American College of Cardiology, 63(17), 1739–1747.
3. Mitchell, G. F., Hwang, S. J., Vasan, R. S., Larson, M. G., Pencina, M. J., Hamburg, N. M., … Benjamin, E. J. (2010). Arterial stiffness and cardiovascular events: The Framingham Heart Study. Circulation, 121(4), 505–511.
4. Palombo, C., & Kozàkovà, M. (2016). Arterial stiffness, atherosclerosis and cardiovascular risk: Pathophysiologic mechanisms and emerging clinical indications. Vascular Pharmacology, 77, 1–7.
5. Vasan, R. S., Pan, S., Xanthakis, V., Larson, M. G., Andersson, C., & Vita, J. A. (2022). Arterial stiffness and long-term risk of health outcomes: The Framingham Heart Study. Hypertension, 79(5), 1045–1056.
6. Pewowaruk, R. J., Korcarz, C., Tedla, Y., Herrington, D., Homma, S., & Klein, B. E. K. (2022). Carotid artery stiffness mechanisms associated with cardiovascular disease events and incident hypertension: The Multi-Ethnic Study of Atherosclerosis (MESA). Hypertension, 79(3), 659–666.
7. Mozoș, I., Malainer, C., Horbańczuk, J., Hermann, M., Gessl, A., Gesztelyi, R., & Koller, A. (2017). Inflammatory markers for arterial stiffness in cardiovascular diseases. Frontiers in Immunology, 8, 1058.
8. Berger, M., Fesler, P., & Roubille, C. (2021). Arterial stiffness, the hidden face of cardiovascular risk in autoimmune and chronic inflammatory rheumatic diseases. Autoimmunity Reviews, 20(9), 102891.
9. Tąpolska, M., Spałek, M., & Szybowicz, U. (2019). Arterial stiffness parameters correlate with estimated cardiovascular risk in humans: A clinical study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(4), 2547.
10. Laurent, S., & Boutouyrie, P. (2007). Arterial stiffness: A new surrogate end point for cardiovascular disease? Journal of Nephrology, 20(S2), S45–S50.
11. Wu, Z., Yu, S., Zhang, H., Zhang, Y., Wang, W., & Li, D. (2022). Combined evaluation of arterial stiffness, glycemic control and hypertension for macrovascular complications in type 2 diabetes. Cardiovascular Diabetology, 21(1), 262.
12. Turksoy, K., Paulino, T. M., Zaharieva, D., Harris, B. S., & Buckingham, B. A. (2015). Classification of physical activity: Information to artificial pancreas control systems in real time. Journal of Diabetes Science and Technology, 9(6), 1200–1207.
13. Howley, E. T. (2001). Type of activity: Resistance, aerobic and leisure versus occupational physical activity. Medicine and Science in Sports and Exercise, 33(Suppl. 6), S364–S369.
14. Ainsworth, B. E., Haskell, W. L., Whitt, M., Irwin, M. L., Swartz, A. M., Strath, S. J., … Leon, A. S. (2000). Compendium of physical activities: An update of activity codes and MET intensities. Medicine and Science in Sports and Exercise, 32(Suppl. 9), S498–S504.
15. Liangruenrom, N., Craike, M., Dumuid, D., Olds, T., & Brown, W. J. (2019). Standardised criteria for classifying the International Classification of Activities for Time-Use Statistics (ICATUS) activity groups into sleep, sedentary behaviour, and physical activity. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 16(1), 106.
16. Slivovskaja, I., Ryliškytė, L., Šerpytis, P., Zacharova, J., Vaitkevicius, P., & Malinauskas, T. (2017). Aerobic training effect on arterial stiffness in metabolic syndrome. American Journal of Medicine, 131(2), 148–155.
17. Ashor, A. W., Lara, L., Siervo, M., Celis-Morales, C., & Mathers, J. C. (2014). Effects of exercise modalities on arterial stiffness and wave reflection: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. PLoS ONE, 9(10), e110034.
18. Eleutério-Silva, M. A., Sá da Fonseca, L. J., Velloso, E. P., Bottaro, M., Kataoka, C. O., & Silveira, P. E. A. (2013). Short-term cardiovascular physical programme ameliorates arterial stiffness and decreases oxidative stress in women with metabolic syndrome. Journal of Rehabilitation Medicine, 45(6), 572–579.
19. Montero, D., Roche, E., & Martinez-Rodriguez, A. (2014). The impact of aerobic exercise training on arterial stiffness in pre- and hypertensive subjects: A systematic review and meta-analysis. International Journal of Cardiology, 173(3), 361–368.
20. Madden, K., Lockhart, C., Cuff, D., Potter, T. F., & Meneilly, G. (2009). Short-term aerobic exercise reduces arterial stiffness in older adults with type 2 diabetes, hypertension, and hypercholesterolemia. Diabetes Care, 32(8), 1531–1535.
21. Soriano-Maldonado, A., Morillas-de-Laguno, P., Sabio, J. M., Matarán-Peñarrocha, G. A., Cuesta-Vargas, A. I., & Martín, J. L. (2018). Effects of 12-week aerobic exercise on arterial stiffness, inflammation, and cardiorespiratory fitness in women with systemic lupus erythematosus: Non-randomized controlled trial. Journal of Clinical Medicine, 7(12), 477.
22. Mutter, A. F., Cooke, A. B., Saleh, O., Gomez, Y., & Daskalopoulou, S. (2016). A systematic review on the effect of acute aerobic exercise on arterial stiffness reveals a differential response in the upper and lower arterial segments. Hypertension Research, 40(2), 146–172.
23. Manojlović, M., Protić-Gava, B., Maksimović, N., Taniyama, Y., & Poole, J. S. (2021). Effects of combined resistance and aerobic training on arterial stiffness in postmenopausal women: A systematic review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(18), 9450.
24. Shiotsu, Y., Watanabe, Y., Tujii, S., & Yanagita, M. (2018). Effect of exercise order of combined aerobic and resistance training on arterial stiffness in older men. Experimental Gerontology, 111, 27–34.
25. Kresnajati, S., Lin, Y. Y., Mündel, T., Bernard, J. R., Lin, H. F., & Liao, Y. H. (2022). Changes in arterial stiffness in response to various types of exercise modalities: A narrative review on physiological and endothelial senescence perspectives. Cells, 11(22), 3544.
26. Tomoto, T., Liu, J., Tseng, B. Y., Pascualy, M., Lai, M., & Iadecola, C. (2021). One-year aerobic exercise reduced carotid arterial stiffness and increased cerebral blood flow in amnestic mild cognitive impairment. Journal of Alzheimer’s Disease, 80(2), 841–853.
27. Ceciliato, J., Costa, E. C., Azevêdo, L., Sousa, J. C., Fecchio, R. Y., & Brito, L. (2020). Effect of resistance training on arterial stiffness in healthy subjects: A systematic review and meta-analysis. Current Hypertension Reports, 22(8), 51.
28. Yoshizawa, M., Maeda, S., Miyaki, A., Ebine, N., Inoue, K., & Yokoyama, M. (2008). Effect of 12 weeks of moderate-intensity resistance training on arterial stiffness: A randomized controlled trial in women aged 32–59 years. British Journal of Sports Medicine, 43(8), 615–618.
29. Morgan, B., Mirza, A. M., Gimblet, C. J., Hoyt, C. L., Harding, J. L., & Leffingwell, T. R. (2022). Effect of an 11-week resistance training program on arterial stiffness in young women. Journal of Strength and Conditioning Research, 37(2), 315–321.
30. Miyachi, M. (2012). Effects of resistance training on arterial stiffness: A meta-analysis. British Journal of Sports Medicine, 47(6), 393–396.