Żywienie kobiet w ciąży

Żywienie kobiet w ciąży

W życiu prawie każdej kobiety dochodzi do momentu, gdzie należy podjąć ważną decyzję dotyczącą rodzicielstwa. Gdy już dojdzie do momentu potwierdzenia ciąży, warto zastanowić się nad regularnymi wizytami/konsultacjami nie tylko z lekarzem, ale także z dietetykiem.Właściwy sposób odżywiania w trakcie ciąży stanowi właściwie niezbędny element okresu perinatalnego. Prawidłowo zbilansowana dieta w sposób nieobojętny wpływa na prawidłowy rozwój płodu, na sam przebieg ciąży, stan zdrowia ciężarnej itp. Niewątpliwie należy zwrócić uwagę na zwiększone zapotrzebowanie energetyczne w poszczególnych trymestrach, odpowiedni bilans makroskładników, różnorodność diety oraz na kontrolowany przyrost masy ciała.

 

 

Masa kobiet w ciąży 

Na początku warto zaznaczyć, że zarówno zbyt niski przyrost masy ciała, np. U kobiet wykazujących BMI bliskie niedożywieniu oraz tych wykazujących nadwagę, a więc BMI bliższe 25, narażają przyszłe dziecko na wysokie ryzyko różnego rodzaju przypadłości, od zaburzeń metabolicznych mogących pojawić się w czasie oraz chorób cywilizacyjnych.

 

Rekomendowany przyrost masy ciała przyszłej matki powinien oscylować w granicach 12kg, natomiast jest to też sprawa ściśle uwarunkowana przez jej aktualną masę ciała. I tak o to przyjmuje się że przyrost masy u kobiet względem BMI przed ciążą powinien wynosić:

 

BMI poniżej 20 -> 12,4-18kg

BMI 20-26 -> 11,5-16kg

BMI 26-29 -> 7-11,5kg

BMI powyżej 29 -> poniżej 7kg

 

Nawet przyjmuje się pewne wartości, które powinny mieć miejsce w poszczególnych trymstrach. Dla przykładu w 1 trymestrze zalecany przyrost masy ciała to ok.2,3kg, w 2 i 3 trymestrze natomiast to ok. 0,5kg na tydzień. Na całkowity przyrost masy ciała w trakcie ciąży składają się następujące wartości.

 

• Masa płodu
• Masa wód płodowych
• Masa krwi
• Masa płynów zewnątrz i wewnątrzkomórkowych
• Masa mięśni macicy
• Masa tkanki tłuszczowej
• Masa łożyska
• Masa powiększonych gruczołów mlecznych

Metylowane witaminy B dla  zdrowia

 

W badaniach prowadzących w Polsce szacuje się że znaczna większość polskich kobiet ciężarnych wykazuje ponadfizjologiczną masę ciała, jednak ok. 15-26% także wykazuje niewystarczającą masę ciała. W ramach ciekawostki można wspomnieć że innymi wartościami cechuje się ciążą bliźniacza i trojacza. Po kolei średni przyrost masy ciała w przypadku ciąży bliźniaczej to 16-20 kg, w trojaczej 22-23kg.

 

Odżywianie w 1 trymestrze ciąży

 Na samym początku warto wziąć pod uwagę fakt, że w poszczególnych okresach ciąży zmienia się zapotrzebowanie na poszczególne składniki odżywcze, ze względu chociażby na tempo wzrostu i rozwoju płodu. Przyjmuje się, że w pierwszym trymestrze, przyszła matka powinna spożywać taką samą ilość kalorii jak przed ciążą. Dieta powinna być zbilansowana, w celu pokrycia zapotrzebowania rozwijającego się płodu a także dostarczać odpowiednich ilości poszczególnych składników odżywczych dla kobiety.

 

Podstawą energetyczną pokrycia zapotrzebowania na kalorie, powinny być węglowodany, najlepiej w formie złożonej, występujące głównie w produktach zbożowych, warzywach i owocach. Jednak istnieją pewne obostrzenia wobec podaży poszczególnych rodzajów warzyw, czy tez owoców i zbóż. W trakcie ciąży występuje nadmierna fermentacja w jelicie, co może powodować dodatkowe objawy żołądkowo-jelitowe. Zaleca się wtedy odpowiednie ograniczenie łatwo fermentujących cukrów prostych z diety. Warto także rozważyć modyfikację żywienia o pewne założenia diety LOW FODMAP. Należy także zwrócić uwagę na dzienną podaż błonnika która powinna zostać indywidualnie ustalona przez lekarza prowadzącego z dietetykiem. Podaż tego makroskładnika, czyli węglowodanów, powinna  być uzupełnieniem reszty wyliczonych makroskładników, a więc białka oraz tłuszczów.

 

Przechodząc do białka. W związku z silnie rozwijającym się płodem, budową tkanek, zapotrzebowanie na białko wynosi 1,2g/kg masy ciała, z czego przyjmuje się że większość, około 60% dostarczanych białek powinna być pochodzenia zwierzęcego, zawierać komplet aminokwasów egzogennych niezbędnych do budowy tkanek i zapewniać wysoką ich dostępność.

Kwestia ryb

 Jeśli wspomina się o pełnowartościowym białku, z reguły nie zapomina się o rybach. Tutaj natomiast trzeba wziąć pod uwagę kwestię metylortęci, której stężenia notuje się powyżej normy w niektórych rodzajach ryb, wobec czego należy eliminować z menu ryby które statystycznie wykazują wyższe wartości tego metalu ciężkiego, jest on niebezpieczny dla rozwijającego się płodu, z tego powodu, że łatwo przekracza barierę krew-łożysko oraz barierę krew mózg przez co może mieć znaczący wpływ na upośledzenie rozwoju OUN-ośrodkowego układu nerwowego dziecka.

 

Wśród zalecanych rodzajów ryb wyróżnić można:

• Łososia norweskiego i hodowlanego
• Szprot
• Sardynki
• Sum
• Pstrąg
• Flądra
• Krewetki
• Dorsz
• Karp
• Morszczuk
• Langusta
• Ryba maślana

Pozostałe ryby należy ograniczać w dziennym menu w miarę możliwości.

Tłuszcze. Te w diecie kobiety ciężarnej wedle źródeł powinny stanowić od 20% do 30-35% dobowego zapotrzebowania. W praktyce 1g/kg masy ciała jest wystarczający. Makroskładnik ten odpowiada między innymi za prawidłowy wzrost i rozwój układu nerwowego płodu, jest także substratem do syntezy hormonów. Najważniejszymi kwasami tłuszczowymi w diecie ciężarnej są kwasy tłuszczowe Omega-3.  Ich spożycie wiąże się z szeregiem benefitów nie tylko dla organizmu ciężarnej, ale także sprzyja prawidłowemu wzrostowi płodu. Wyżej wymienione ryby charakteryzują się wysoką zawartością Omega-3 oraz niską ilością metylortęci, przez co ich spożycie będzie niosło ze sobą więcej korzyści. W przypadku oporów przed spożyciem ryb warto rozważyć suplementację tymi kwasami tłuszczowymi. Kolejną istotną sprawą jest stosunek Omega 3:Omega-6. Otóż znaczna dominacja kwasów Omega-6 jest powiązana ze stanem przed rzucawkowym, przez co odpowiedni bilans miedzy wspomnianymi kwasami Omega jest mile widziany, przyjmuje się że odpowiedni stosunek powinien wynosić 1:3 albo 1:4 (n-3:n-6).

 

Produkty niewskazane

 Warto mieć na uwadze, że dieta zbilansowana nie zakłada wysokiego odsetka żywności przetworzonej. Taka tez jest niewskazana ze względu na obecność wielu prozapalnych związków, niekorzystnie wpływających zarówno na organizm ciężarnej, jak i płodu. Mowa tutaj między innymi o tłuszczach trans, niezwykle często występujących w żywności typu fast food, które w przyszłości mogą predysponować dziecko do wielu zaburzeń metabolicznych i w konsekwencji chorób cywilizacyjnych.

Kobiety w ciąży powinny szczególnie stronić od słodyczy, ze względu na wszechobecną w dzisiejszych czasach cukrzycę ciążową, którą charakteryzuje wysoka glikemia na czczo. Wysoki spożycie słodyczy, ma ogromny wpływ na masę urodzeniową dziecka, co jak wyżej wspomniano predysponuje do nabycia różnych zaburzeń na tle zapalnym.

Żywność wędzona powinna podlegać minimalizacji ze względu na wysokie stężenie WWA-wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, związków o silnym działaniu mutagennym.

Ogólnie rzecz ujmując, żywienie w pierwszym trymestrze powinno się charakteryzować rozsądnym podejściem opartym na zweryfikowaniu swoich aktualnych nawyków żywieniowych, określeniu swojego zapotrzebowania energetycznego oraz większej dbałości o różnorodność diety w celu dostarczenia wszystkich niezbędnych składników potrzebnych do rozwoju płodu.

Wysoce biodostępne żelazo

Ciekawostki z STUDY CASE:

Często występującym objawem w pierwszym trymestrze są mdłości wynikające z rozluźnienia dolnego zwieracza przełyku oraz wpustu żołądka, następuje także pogorszenie objawów refluksu, efekt ten przypisuje się wysokim wartościom progesteronu tzw.efekt progesteronowy. Opróżnianie żołądka także ulega spowolnieniu. Tutaj często naturalnym remedium jest letnia woda z imbirem, witamina B6. Jednak podejście w celu  złagodzenia objawów warto ustalić z lekarzem i dietetykiem.

W trakcie ciąży warto podjąć odpowiednio dobraną aktywność fizyczną w celu wzmocnienia więzadeł oraz uodpornienia aparatu ruchu, z tego powodu, że wysokie stężenia progesteronu rozluźniają strukturę więzadeł, przez co ciężarna jest bardziej narażona na kontuzję.

W trakcie ciąży następuje spowolnienie opróżniania pęcherzyka żółciowego oraz powiększenie jego objętości, przez co istnieje większe ryzyko kamieni żółciowych, odpowiednia podaż tłuszczów jest tutaj niezbędna dla regularnej pracy skurczowej pęcherzyka i jego opróżniania.

Układ immunologiczny ciężarnej przesuwa swoje typy odporności na ramię limfocytów Th2, a więc odpowiedź humoralną, przez co może dojść okresowo do zjawiska tłumienia chorób autoimmunologicznych z dominacją ramienia Th1, np. Hashimoto.

W początkowych okresach ciąży notuje się wysokie stężenia HCG-gonadotropiny kosmówkowej, hormonu częściowo naśladującego funkcje TSH, co może objawiać się nadczynnością tarczycy w wynikach laboratoryjnych, kiedy objawy wyraźnie wskazują na niedoczynność, często wynikającą z niedoboru jodu.

 

Drugi trymestr i trzeci trymestr

 Założenia żywieniowe podjęte na czas kolejnych 6 miesięcy, nie różnią się specjalnie względem pierwszego trymestru oprócz zróżnicowanej podaży kalorycznej.

Wraz z postępującym przebiegiem ciąży płód zaczyna coraz bardziej się rozwijać, przez co wymagane jest dostarczenie dodatkowej puli kalorycznej w celu zabezpieczenia potrzeb na składniki odżywcze. W drugim trymestrze dodaje się około 360kcal, a w trzecim – około 450kcal. Wartości te mogą ulegać pewnym modyfikacjom w zależności od prowadzonego stylu życia ciężarnej, np. Regularna praca, podejmowana aktywność fizyczna. Adekwatnie to wyższych wartości energetycznych, należy odpowiednio zbilansować podaż podstawowych składników jak węglowodany, białka oraz tłuszcze. Zwiększa się także zapotrzebowanie na wszystkie witaminy i minerały.

 

 

Nawodnienie

 Nie można zapominać o prawidłowym nawodnieniu kobiety ciężarnej, której zapotrzebowanie na płyny wzrasta w porównaniu z nieciężarną, przyjmuje się że około 300ml. Ciężarna powinna wypijać około 2,5 l wody dziennie, aczkolwiek tak jak poprzednio, wartość ta może ulegać zmianie w zależności od stopnia aktywności. Znaczna większość dostarczanych płynów powinna być stanowiona przez wodę, przynajmniej 70%. Prawidłowa podaż płynów przyczynia się regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej, obniża dolegliwości ciążowe jak nudności, zaparcia, wymioty, suchość skóry, nawet infekcje dolnego odcinka dróg moczowych.

 

Kawa, która jest ulubionym napojem większości osób może tutaj stanowić pewne zagrożenie, ze względu na nasilanie objawów refluksu, nudności. Dzienna podaż kofeiny nie powinna przekraczać 300 mg.

 

Suplementacja niezbędnych składników w ciąży

 

Witamina D

 Większość preparatów dostępnych na rynku oferuje witaminę D w dawce 2000 j.m. Jest to dawka wystarczająca, natomiast większość towarzystw sugeruje dawkę 1000 j.m, w pierwszym trymestrze. Podczas drugiego i trzeciego trymestru należy dawkę zwiększyć do 2000j.m. Aby skutecznie monitorować ilość witaminy D w organizmie, należy co jakiś czas wykonać badanie 25(OH)D3, czyli badanie witaminy D.

2 tysiące IU witaminy D3

Kwas foliowy

Jest to najważniejszy składnik/witamina jaka powinna być dostarczana przede wszystkim w pierwszych tygodniach ciąży. Niedobór tej witaminy silnie zwiększa ryzyko rozszczepu warg, wad cewy nerwowej, wad serca, zakrzepicy oraz zespołu Downa. Może także prowadzić do przeciągających się problemów z anemią megaloblastyczną, a także skutkować hiperhomocysteinemią w związku z brakiem kofaktora w procesie metylacji jakim jest kwas foliowy w formie folianów a także jego reszta pierścieniowa-pterydyna, będąca substratem dla BH4-tetrahydrobiopteryny, która również wpływa na prawidłową metylację. Sama hiperhomocysteinemia zwiększa ryzyko poronień, także suplementacja kwasem foliowym jest wskazana. Zaleca dawka to 0,4 mg/dziennie.

 

Foliany w postaci 5-MTHF dla kobiet w ciąży

 

Żelazo

Pierwiastek ten jest o tyle istotny, że należy na niego zwrócić uwagę przygotowując się do ciąży, z tego powodu, że w jej trakcie obserwuje się zjawisko tzw. Fizjologicznej niedokrwistości widocznej w obrazie hematokrytu w związku z dyfuzją tego pierwiastka na potrzeby rozwoju płodu. Z tej też przyczyny warto zadbać o odpowiedni poziom żelaza w trakcie starań. W przypadku zdiagnozowanej niedokrwistości u ciężarnej stosuje się suplementację 120mg/dziennie.

 

 

Jod

Zapotrzebowanie na jod w trakcie ciąży wzrasta do 150-200 mikrogramów/dziennie. Wiąże się to ze zwiększonym wiązaniem jodu przez tarczycę, zwiększonym klirensem jodu przez nerki, większą aktywnością dejodynaz. Z tego też powodu Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca suplementację jodem.Niedobory tego pierwiastka sprzyjają niedoczynności tarczycy, a niska dostępność hormonów tarczycy wpływają na uszkodzenia OUN płodu (hormony tarczycy łatwo dyfundują przez łożysko), zwiększa ryzyko poronień, przedwczesnych porodów oraz nabycia niedoczynności przez noworodka.

 

Wegetarianizm

 Systemy diet wegetariańskich nie są ściśle zabronione w trakcie ciąży pod warunkiem, że są odpowiednio zbilansowane! Często mówi się o zwiększonym ryzyku niedoborów w ciąży żelaza, wapnia, witaminy B12, witaminy D, kwasu DHA (jednej z odmian Omega-3), dlatego też w przypadku podjęcia takich systemów żywieniowych, a w szczególności weganizmu, zalecana jest kontrola ze strony wykwalifikowanego dietetyka. W celu zminimalizowania ryzyka ewentualnych niedoborów zaleca się profilaktycznie suplementację określonych składników odżywczych.

Omega-3 z wysoką dawką EPA i DHA

 

Źródła:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14698016
2. https://www.ptgin.pl/sites/default/files/page-2019/Suplementacja%20witamin%20i%20mikroelement%C3%B3w%20podczas%20ci%C4%85%C5%BCy_1.pdf
3. https://fbc.pionier.net.pl/details/nnlRd2q
4. https://journals.viamedica.pl/ginekologia_polska/article/view/56076
5. Raczyński, P., Kubik, P., & Niemiec, T. (2006). Diet supplementation recommendations in women attempting to conceive, during pregnancy  and breast feeding period. Ginekologia Praktyczna, 14(4), 2-7.
6. Mrzygłód S. Wpływ odżywiania matki na rozwój płodu. Probl Hig Epidemiol 2007;88(4):402-407
7. Ciborowska H., Rudnicka A. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL, Warszwa 2009.