Choroby układu krążenia nadal są główną przyczyną zgonów na całym świecie, pomimo intensywnego rozwoju medycyny. Wiele badań wskazuje na to, że istotnym elementem wspomagającym leczenie jest poprawa zwyczajów żywieniowych. Również osoby ze zwiększonym ryzykiem choroby sercowo-naczyniowej, powinny szczególnie zwracać uwagę na dietę.
Choroby układu krążenia
Choroby układu krążenia (CHUK) – obejmują grupę schorzeń tkanek i narządów wchodzących w skład układu krążenia. Większość z nich związana jest z chorobami serca, żył i tętnic, stąd bywają nazywane chorobami układu sercowo-naczyniowego. Do najpowszechniejszych chorób układu krążenia zaliczamy miażdżycę, chorobę niedokrwienną serca, nadciśnienie oraz choroby żył i tętnic, w tym udar mózgu. Są to choroby cywilizacyjnie, powiązane są z rozwojem społeczeństwa. Na ich postęp szczególny wpływ ma niehigieniczny styl życia, przetworzona dieta, brak aktywności fizycznej i stosowanie używek.
Aktualnie czynniki ryzyka chorób układu krążenia dzieli się na czynniki modyfikowalne – zależne od stylu życia i ich modyfikacja jest możliwa poprzez efektywną prewencję, oraz niemodyfikowalne – na które człowiek nie ma wpływu.
Niemodyfikowalne czynniki ryzyka:
- płeć,
- wiek,
- rasa,
- choroby układu krążenia w rodzinie – zawał serca, nagły zgon lub udar mózgu:
- u ojca lub brata przed 55 rokiem życia,
- u siostry lub matki przed 65 rokiem życia
Modyfikowalne czynniki ryzyka:
- nadciśnienie tętnicze,
- cukrzyca i nietolerancja glukozy,
- dyslipidemie,
- otyłość,
- palenie tytoniu,
- nadmierne spożycie alkoholu,
- nieprawidłowy sposób żywienia,
- niska aktywność fizyczna,
- stres,
- zespół metaboliczny
Do oceny ryzyka chorób układu krążenia używa się również systemu SCORE (Systematic Coronary Risk Ewaluation), który pozwala na obliczenie 10-letniego ryzyka wystąpienia zgonu z powodu chorób układu krążenia na podstawie pięciu czynników: wieku, płci, skurczowego ciśnienia tętniczego, stężenia cholesterolu całkowitego, palenia papierosów.
Czynniki ryzyka:
- Płeć męska
- Wiek (mężczyźni ≥ 55 lat, kobiety ≥ 65 lat)
- Palenie tytoniu
- Zaburzenia lipidowe:
- cholesterol całkowity > 4,9 mmol/l (190 mg/dl) i/lub
- cholesterol frakcji LDL > 3,0 mmol/l (115 mg/dl) i/lub
- cholesterol frakcji HDL < 1,0 mmol/l (40 mg/dl) u mżęczyzn, < 1,2 mmol/l (45 mg/dl) u kobiet
- triglicerydy > 1,7 mmol/l (150 mg/dl)
- Glukoza w osoczu na czczo 5,6−6,9 mmol/l (102−125 mg/dl) i/lub
- Nieprawidłowy wynik próby tolerancji glukozy
- Otyłość (BMI ≥ 30 kg/m2)
- Otyłość brzuszna (obwód pasa u mężczyzn ≥ 102 cm, u kobiet ≥ 88 cm)
- Przedwczesne wstępowanie chorób układu krążenia w wywiadach rodzinnych (u mężczyzn <55 lat, u kobiet < 65 lat)
Najsilniejszy z naturalnych antyoksydantów – resveratrol – KUP TUTAJ
Istotna rola błonnika
W zapobieganiu wystąpienia chorób układu krążenia istotną rolę odgrywa błonnik pokarmowy. Wykazuję on ochronne działanie, gdyż redukuję czynniki będące prekursorami CHUK, takie jak: wysokie stężenie cholesterolu czy nadciśnienie tętnicze. Błonnik pokarmowy wykazuję zdolność do ograniczania wchłaniania tłuszczu i cholesterolu, a także do produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych. W metaanalizie obejmującej 10 badań zaobserwowano, że zwiększenie spożycia błonnika o 10 gramów dziennie, wiąże się z obniżeniem o 14% ryzyka rozwoju chorób serca oraz zmniejszeniem o 27% ryzyka zgonu z powodu choroby wieńcowej. Z kolei w innych badaniach, obejmujących ponad 23 tysiące osób, przeprowadzonych w latach 1990−2010 zaobserwowano, że wzrost spożycia błonnika pokarmowego zmniejsza zachorowalność na choroby układu krążenia ogółem o 7%. Błonnik obecny jest w owocach, warzywach i suchych nasionach roślin strączkowych, otrębach i pełnoziarnistych produktach.
Antocyjany
Wysoką koncentracją antocyjanów odznaczają się przede wszystkim owoce aronii, czerwone winogrona, czarny bez, owoce wiśni, czarnej porzeczki, jeżyny, żurawiny, pomarańcze, rabarbar oraz czerwona kapusta i cebula. Ich działanie jest wielokierunkowe i polega redukcji nadmiaru wolnych rodników. Antocyjany mają również zdolność do hamowania lub wzmacniania działania licznych enzymów i innych antyoksydantów. Dodatkowo uczestniczą w uszczelnianiu kapilarnych naczyń krwionośnych. Korzystny wpływ antocyjanów wynika, również z ich właściwości przeciwzapalnych, zdolności do hamowania agregacji płytek krwi. Autorzy badania z 2016 roku potwierdzają, że wyższe spożycie antocyjanów, pochodzących głównie z owoców, wiąże się z niższym ryzykiem wystąpienia zawału serca oraz udaru niedokrwiennego, szczególnie w grupie starszych mężczyzn (> 65 roku życia). Dieta bogata w antocyjany, wiąże się ze zmniejszeniem zachorowalności i umieralności na CHUK. Redukuje stan zapalny w organizmie i korzystnie wpływa między innymi na profil lipidowy osocza, poprzez zmniejszenie stężenia cholesterolu całkowitego, zmniejszenie stężenia lipoprotein LDL, triglicerydów oraz gospodarkę węglowodanową.
Kwasy omega-3
Omega-3 od Apollo’s Hegemony, aż 550 mg EPA i DHA – KUP TUTAJ
Kwasy tłuszczowe z rodziny omega 3 takie jak eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA), przypisywane jest działanie kardioprotekcyjne – ochronne przed niedokrwieniem mięśnia sercowego. Działają one antyarytmicznie, przeciwzakrzepowo, przeciwzapalnie, zwalniają rozwój blaszki miażdżycowej, korzystnie wpływają na śródbłonek uwalniając tlenek azotu oraz lekko obniżają ciśnienie krwi. Ponadto poprawiają profil lipidowy poprzez obniżenie stężenia triglicerydów w surowicy i podwyższenie cholesterolu frakcji HDL. Ich źródłem są głównie ryby. W profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych zaleca się spożywać ryby 2 razy w tygodniu, w tym raz ryby tłuste (łosoś, makrela, śledź). U pacjentów nie spożywających ryb warto zastosować suplementy z kwasami omega-3.
Ograniczenie tłuszczów nasyconych, wykluczenie tłuszczów trans
Metaanaliza obejmująca 60 badań opublikowana w 2003 r. wykazała, że zamiana nasyconych kwasów tłuszczowych na wielonienasycone wpływa na poprawę cholesterolu całkowitego w stosunku do frakcji HDL, zmniejszając tym samym ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. W kolejnej pracy wykazano, że zastąpienie 5% spożycia energii całkowitej z tłuszczów nasyconych wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi, jednonienasyconymi kwasami tłuszczowymi oraz węglowodanami pochodzącymi z produktów pełnoziarnistych wiązało się z kolejno o 25%, 15% i 9% mniejszym ryzykiem wystąpienia choroby wieńcowej. Dobrym źródłem jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (MUFA) jest olej rzepakowy oraz oliwa z oliwek. Oleje te mogą być stosowane zarówno na zimno (czyli do surówek), jak i do obróbki termicznej. Wysoka wartość odżywcza tych tłuszczów wiąże się także z możliwością poprawy profilu lipidowego, czyli obniżenia wartości stężenia zarówno cholesterolu całkowitego, jak i frakcji miażdżycorodnej (cholesterolu frakcji LDL) w surowicy krwi.
W zdrowej diecie należy również unikać spożywania tłuszczów trans. Są to częściowo uwodornione oleje roślinne (występują np. w niektórych margarynach kostkowych, wyrobach cukierniczych czy piekarniczych zawierających tłuszcz cukierniczy) Należy czytać etykiety i unikać produktów, które zawierają w składzie częściowo uwodornione lub częściowo utwardzone tłuszcze roślinne.
Jaką dietę wybrać?
Oprócz zaleceń dotyczących ograniczenie spożycia kwasów tłuszczowych nasyconych i o konfiguracji trans, należy zmniejszyć spożycie sodu (obecnego w soli kuchennej oraz w wielu produktach spożywczych z dodatkiem soli), zwiększenia spożycia potasu, a także błonnika, witamin C, E i karotenoidów. Warto spożywać ryby, przynajmniej 2 razy na tydzień (w tym tłuste ryby morskie bogate w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe przynajmniej raz w tygodniu). Dodatkowo zwrócić uwagę nie tylko na rodzaj tłuszczów, ale i węglowodanów – zachęca się do wybierania tych o średnim lub niskim indeksie glikemicznym. W wytycznych znajdziemy również zalecenie spożywania warzyw i owoców w ilości przynajmniej 400 g/dobę (z przewagą warzyw – proponowana proporcja wynosi ¾ warzyw i ¼ owoców).
Dietą pomocną w profilaktyce chorób układu krążenia jest dieta śródziemnomorska i DASH. Główne założenia obu modeli są bardzo podobne. Obejmują większe spożycie oliwy, świeżych warzyw i owoców, orzechów, nabiału, pełnoziarnistych produktów zbożowych, suchych nasion roślin strączkowych, ryb. Diety charakteryzuje się niską zawartością sodu, cukrów dodanych, tłuszczów nasyconych, tłuszczów trans i cholesterolu oraz wysoką zawartością składników odżywczych związanych z obniżaniem ciśnienia krwi – głównie potasu, magnezu, wapnia, białka roślinnego i błonnika pokarmowego. Różnicą między dietą śródziemnomorską a DASH jest nacisk na ograniczenie spożywania sodu w tej drugiej.
Dieta śródziemnomorska stosowana u osób po zawale serca, nie tylko zmniejsza ryzyko drugiego zawału, ale także przedłuża życie tym osobom. Stosowanie się do zaleceń diety śródziemnomorskiej/DASH może wpłynąć korzystnie na nasz układ krążenia m.in. obniżając frakcje cholesterolu (cholesterol całkowity i frakcja LDL – lipoproteiny niskiej gęstości). W profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych na tle miażdżycy, eksperci rekomendują żywność roślinną, nisko przetworzoną, zawierającą błonnik. Szczególnie, w związku z tym zaleceniem, polecana jest dieta śródziemnomorska. Dieta DASH, która praktycznie jest dietą śródziemnomorską uznawaną za złoty standard diety stosowanej w chorobach układu krążenia.
Wsparcie produkcji tlenku azotu, który rozszerza naczynia krwionośne i obniża ciśnienie – KUP TUTAJ
Podsumowanie
Niefarmakologiczne metody leczenia, obejmujące odpowiednią dietę, aktywność fizyczną, modyfikację stylu życia oraz zaprzestanie palenia wpływają korzystnie na poprawę parametrów metabolicznych. Powinny być zatem polecane już na początku terapii chorób układu krążenia, a także jako działania prewencyjne.
Bibliografia:
- Gajewska D., Pałkowska-Goździk E., Lange E. i wsp., Standardy postępowania dietetycznego w kardiologii. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Dietetyki 2016, „Journal of Dietetics” 9, 2016.
- Chowdhury R., Warnakula S., Kunutsor S. i wsp., Association of dietary, circulating, and supplement fatty acids with coronary risk: a systematic review and meta-analysis, „Ann Intern Med.” 18, 160(6), 2014.
- de Souza R.J., Mente A., Maroleanu A. i wsp., Intake of saturated and trans unsaturated fatty acids and risk of all cause mortality, cardiovascular disease, and type 2 diabetes: systematic review and meta-analysis of observational studies, „BMJ” 351, 2015.
- Schwingshackl L., Hoffmann G., Monounsaturated fatty acids, olive oil and health status: a systematic review and meta-analysis of cohort studies, „Lipids in Health and Disease” 13, 2014.
- Grooms N.K., Ommerborn J.M., Dietary Fiber Intake and Cardiometabolic Risks among US Adults, NHANES 1999−2010, „Am J Med.” 126, 2013.
- Cassidy A., Rogers G., Peterson J.J. i wsp., Higher dietary anthocyanin and flavonol intakes are associated with anti-inflammatory effects in a population of US adults, „Am J Clin Nutr.” 102, 2015.
- Rees K, Hartley L, Flowers N et all. ’Mediterranean’ dietary pattern for the primary prevention of cardiovascular disease (Review). Cochrane Database Syst Rev 2013.
