Dietoterapia w Reumatoidalnym Zapaleniu Stawów

Niedawny artykuł dotyczący RZS, czyli Reumatoidalnego Zapalenia Stawów dotyczył korzystnej suplementacji wspomagającej, które może jak sama nazwa wskazuje być pomocna przy interwencjach farmakologiczno-żywieniowych. Dzisiejszy artykuł dotyczy stricte działań terapeutycznych poprzez zbilansowaną, nisko przetworzoną i anty zapalną dietę wobec występujących w RZS mechanizmów patogenetycznych.

Jak zostało wspomniane pierwszym elementem powinna być patogeneza choroby, aby zrozumieć, jak pewne strategie dietetyczne oddziałują na obecny stan zapalny. RZS to choroba układowa tkanki łącznej, będąca jedną z wielu przyczyn prowadzących do inwalidztwa i niepełnosprawności.

Tą chorobę przewlekła charakteryzuje symetryczny naciek zapalny w obrębie błony maziowej stawów i zmianami zapalnymi w obszarach pozastawowych.

Kompleksowy preparat pod zdrowie stawów

Patogeneza

Sama w sobie jest procesem bardzo złożonym i nie do końca poznanym. Głównymi faktorami biorącymi w tym udział są komórki układu odporności wrodzonej i nabytej oraz zaburzenia immunoregulacji i cytokiny jako mediatory stanu zapalnego.

Komórki układu odporności wrodzonej to leukocyty (neutrocyty, monocyty, komórki dendrytyczne), komórki śródbłonka naczyń oraz synowiocyty fibroblastyczne. Leukocyty wędrują do stawu objętego zapaleniem dzięki działaniu chemokin, produkowanych przez monocyty/makrofagi i synowiocyty, następnie one same wydzielają chemokiny przyciągające limfocyty Th17, wytwarzają także cytokiny oraz rodniki tlenowe. Komórki tuczne i monocyty gromadzą się w błonie maziowej, aktywując dalsze mediatory stanu zapalnego. U chorych na RZS występuje także odpowiedź zapalna w postaci obecnych komórek dendrytycznych powodujących obrzęk zapalny przez migrację do naczyń limfatycznych, gdzie odbywa prezentacja antygenów na limfocyty B i T.

Komórki układu odporności nabytej, czyli Limfocyty T i B są dosyć charakterystyczne dla tego stadium choroby, gdzie przebiega już aktywny proces autoimmunizacyjny. Przypuszcza się, że w wyniku aktywacji limfocytów B, następuje wytwarzanie jednego z głównych autoprzeciwciał diagnostycznych, a wieć czynnika reumatoidalnego – RF. Najnowsze doniesienia weryfikują natomiast i podkreślają możliwą patogenezę ze strony cytrulinowanych peptydów. Jest to generalnie reakcja przemiany argininy w cytrulinę. Przypuszcza się jej rolę w mechanizmach patogenetycznych ze względu na dużą kumulację tego aminokwasu u chorych na RZS, szczególnie palących. Tutaj możliwymi przyczynami są bakterie odpowiedzialne za wywoływanie parodontozy, a więc Porphyromonas gingivalis. Bakteria ta posiada enzym przekształcający argininę w cytrulinę – deaminaza peptydyloargininy (PAD). Sama cytrulinizacja towarzyszy nie tylko RZS, natomiast tylko w jej przypadku następuje prezentacja autoantygenów(cytrulinowanych peptydów) i idąca za tym odpowiedż autoimmunologiczna ze strony ACPA – anti – cutrullinated peptide antibodies.

W błonie maziowej, płynie stawowym i surowicy chorych na RZS występują także wysokie stężenia cytokin o charakterze prozapalnym, takich jak IL-1B, IL-6, TNF-alfa, IL-15,IL-17, IL-23. Ich stężenie koreluje z aktywnością choroby.

Kompleksowy preparat wspierający zdrowie aparatu ruchu

Dietoterapia

Jedną z najbezpieczniejszych metod terapeutycznych jest zbilansowana dieta, jednym z silniej udokumentowanych systemów żywieniowych pomocnych przy RZS jest dieta śródziemnomorska. Dieta ta, bogata w wielonienasycone kwasy Omega-3, duże ilości zdrowej oliwy z oliwek oraz wysokiej dawki antyoksydantów i witamin niezbędnych do utrzymania odpowiedniego odżywienia organizmu sprawia, że większość objawów związanych z RZS ustępuje, bądź redukuje się znacząco. Przykładem niech będzie 12- tygodniowe badanie obejmujące 51 osobową grupę, która poddana została klasycznemu modelowi diety śródziemnomorskiej. Po okresie 12 tygodni zaobserwowano znaczącą poprawę funkcjonowania na co dzień, zmniejszone objawy bólowe ze strony stawów oraz samą aktywność choroby(1a).

Badano także ewentualną szkodliwość diety śródziemnomorskiej. Nie wykazano jakiegokolwiek stopnia ryzyka przy stosowaniu diety śródziemnomorskiej i zachorowalności na RZS(2a).

Pewne badania przemawiają także za stosowaniem diet roślinnych w celu remisji reaumatoidalnego zapalenia stawów. Mają one podstawę, ze względu na bogaty skład antyoksydantów, a więc związków fenolowych, licznie zgromadzonych w produktach roślinnych i grzybach, wykazują one właściwości antyzapalne, antyproliferacyjne, immunomodulujące, wyzwalające od bólu i ochronne wobec stawów, tutaj prawdziwym bohaterem jest genisteina, czyli flawonoid zawarty w soi. W badaniach in vitro i in vivo wykazano funkcję hamującą wobec cytokin prozapalnych, ekspresji metaloproteinazy MMP-9 oraz kinazy ERK, jednocześnie zaobserwowano regulację parametrów lipidogramu.

Diet bezglutenowa także okazuje się mieć pewne zastosowanie w przypadku chorych na RZS, ale tylko w przypadku jeśli istnieje dodatkowo celiakia, która bezwzględnie wymaga zastosowania diety bezglutenowej.

W ramach alternatywnych podejść do tematu reumatoidalnego zapalenia stawów rozważa się systemy diet wegańskich, postów żywieniowych, diet elementalnych, jednak dowody na ich korzystne działanie są mocno ograniczone i wymaga to czasu, zanim będziemy mogli rozważać te systemy jako wiarygodna pomoc w postępowaniu terapeutycznym, największe szanse ma na to dieta wegańska, która odpowiednio zbilansowana może przynieść duże korzyści w postaci zapewnienia odpowiedniej różnorodności mikroflory jelitowej poprzez regularne dostarczanie błonnika. Pewien efekt przeciwzapalny również jest brany pod uwagę ze względu na różnorodność produktów roślinnych bogatych w omawiane wcześniej flawonoidy.

Na ten moment istotną rolę gra zbilansowana, indywidualna dieta przeciwzapalna, w której skład wchodzą owoce i warzywa, nisko lub nieprzetworzone produkty pełnoziarniste, odpowiednia podaż jakościowego białka, a także szczególna uwaga do przeciwzapalnych kwasów tłuszczowych, takich jak Omega-3, Omega-9, Omega-6. Tutaj warto zaznaczyć, że przypisana prozapalna rola Omega-6 może wynikać ze zdecydowanie zmniejszonego spożycia Omega-3, bądź też wysokoprzetworzonych źródeł Omega-6, jednak podstawowy kwas tłuszczowy reprezentujący grupę Omega-6 – kwas linolowy stanowi jeden z NNKT- czyli niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, będący prekursorem do przeciwzapalnych eikozanoidów.

Bardzo wysokie stężenie EPA i DHA na kapsułkę – ultra fish oil od AH

Warzywa i owoce to grupy produktów niezwykle bogate w antyoksydacyjne związki jak witaminy C, E, A, beta-karoten, selen, cynk i flawonoidy. Zapewniają one charakter przeciwzapalny diety, przez co obowiązkiem jest umieszczenie ich w swoich codziennym sposobie żywienia. Aczkolwiek istnieją pewne grupy pacjentów, którzy kiepsko reagują na warzywa psiankowate takie jak bakłażan, pomidory, papryka i ziemniaki. Nasilają się po nich dolegliwości bólowe w stawach, czasami problematyczne mogą się także okazać warzywa krzyżowe, głównie biała kapusta. Dlatego też warto na początku skorzystać z pomocy wykwalifikowanego specjalisty żywieniowego w celu dobrania odpowiedniej grupy produktów.W ramach owoców, podobne negatywne efekty można odczuć po jabłkach.

Produkty pełnoziarniste okazują się być pomocne ze względu na bogaty skład witaminowy oraz obecność frakcji błonnika, który silnie wpływa na uczucie sytości, co sprzyja regulacji łaknienia, a to w dłuższej perspektywie przyczynia się do regulacji masy ciała, którego skorelowana jest z występowaniem chorób cywilizacyjnych, do których zaliczają się także choroby autoimmunologiczne.

Produkty mleczne stanowią na ten moment źródło sporów, ponieważ występują nieprzekonywujące dowody na szkodliwość nabiału w przypadku chorych na RZS, pamiętać należy, że produkty mleczne są doskonałym źródłem białka, a potem aminokwasów, które stanowią budulec do syntezy między innymi kolagenu, który stanowi niezbędny składnik jako integralna część tkanki łącznej. Więcej ostrożności należy posiadać wobec pełnotłustych nabiałów, które mogą niekorzystnie wpływać na proces zapalny w obrębie stawów.

Kwasy tłuszczowe to jeden z newralgicznych składników u chorych na RZS, gdyż spożycie ich odpowiednich form przeciwzapalnych, silnie umożliwia kontrolę nad stanami zapalnymi i ułatwia remisję choroby, a także możliwość zapanowania nad dolegliwościami bólowymi. Kluczową rolę odgrywają NNKT oraz kwasy EPA i DHA, a także kwas gamma-linolenowy, jako przedstawiciel Omega-6. Warto także zwrócić uwagę na Omega-9 zawarte chociażby w oliwie z oliwek w postaci kwasu oleinowego. Oliwa z oliwek stanowi także doskonałe źródło witamy E, będącej silnym antyoksydantem, co potwierdza także słuszność stosowania chociażby systemu diety śródziemnomorskiej.

Podsumowanie:

RZS jako choroba układowa jest niełatwym do kontrolowania stanem zapalnym, wymaga odpowiednich i indywidualnych modyfikacji żywieniowych, które dają realne efekty terapeutyczne. Istnieją także możliwości zastosowania innych bardziej alternatywnych sposobów żywienia, aczkolwiek te wymagają dalszych badań w celu potwierdzenia ich zastosowania. Dieta w połączeniu z odpowiednią suplementacją, są w stanie przynieść realne korzyści, warto jednak na początku skonsultować się ze specjalistą w celu ustalenia szczegółów i prawidłowego działania terapeutycznego.

Źródła:

Kontny E, Maśliński W: Patogeneza reumatoidalnego zapalenia stawów. W: Wiland P (red.): Reumatologia 2009/2010 – nowe trendy. Termedia, Poznań 2010: 13–35.
Kontny E, Maśliński W: Patogeneza reumatoidalnego zapalenia stawów. W: Wiland P (red.): Reumatologia 2010/2011 – nowe trendy. Termedia, Poznań 2011: 15–31.
Song YW, Kang EH: Autoantibodies in rheumatoid arthritis: rheumatoid factors and anticitrullinated protein antibodies. Q J Med 2010; 103: 139–146.
Gullick NJ, Evans HG, Church LD, Jayaraj DM, Filer A, Kirkham BW et al.: Linking power Doppler ultrasound to the presence of Th17 cells in the rheumatoid arthritis joint. PLoS One 2010; 5: e12516.

1a. González Cernadas L., Rodríguez-Romero B., Carballo-Costa L. Importance of nutritional treatment in the inflammatory process of rheumatoid arthritis patients; a review. Nutr. Hosp. 2014;29(2):237–245.

2a. Hu Y., Costenbader K.H., Gao X., Al-Daabil M., Sparks J.A., Solomon D.H., Hu F.B., Karlson E.W., Lu B. Sugar-sweetened soda consumption and risk of developing rheumatoid arthritis in women. Am. J. Clin. Nutr. 2014;100(3):959–967. doi: 10.3945/ajcn.114.086918.