Zdjęcie główne: Milad Fakurian https://unsplash.com/photos/58Z17lnVS4U
Kreatyna z pewnością uchodzi za jeden z najbardziej znanych suplementów wśród większości adeptów sportu czy to amatorskiego czy wyczynowego. Związek ten jest substancją zawierającą azot, endogennie wytwarzanym i syntetyzowanym w organizmie ludzkim w wyniku reakcji z udziałem zbędnych aminokwasów argininy i glicyny oraz niezbędnego aminokwasu metioniny w dwuetapowym procesie, głównie w wątrobie i mózgu [1]. Kreatyna jest związkiem biochemicznym występującym głównie w mięśniach szkieletowych, w znacznie mniejszych ilościach w mięśniu sercowym (∼94–97%). Scholossmann i Tiegs po raz pierwszy wykazali, że rozproszony Cr wzrasta podczas skurczu mięśni, podczas gdy Fiske i Subbarow odkryli fosfokreatynę (PCr) w latach dwudziestych XX wieku. Chevreul zidentyfikował Cr w 1835 r., badając ekstrakt mięsny, a później, w 1847 r., Liebig odkrył, że Cr znajdowała się w kilku różnych rodzajach mięśni, a nie w innych tkankach, które badał. Związek między Cr a funkcją nerwowo-mięśniową jest zatem przedmiotem zainteresowania naukowego od prawie wieku, a jego wpływ na rozwój mięśni jest badany do dziś [2].
Kreatyna jest ważnym związkiem fizjologicznym jako część układu energetycznego adenozynotrójfosforanu (ATP) – fosfokreatyna. Związek ten i nieorganiczny fosforan łączą się, tworząc PCr, a większa pula kreatyny pozwala na wyższe stężenia i/lub tempo biosyntezy fosfokreatyny w mięśniach. Rozpad PCr pozwala na zwiększoną i szybką biosyntezę ATP. Tak więc PCr stanowi natychmiastową rezerwę paliwa do uzupełnienia ATP w systemie energetycznym ATP-PCr, a Cr jest ważnym substratem wspomagającym ten system. Mięśnie szkieletowe są głównym punktem końcowym (lub biologicznym zlewem) dla egzogennej kreatyny przyjmowanej jako suplement diety. Cr nie jest niezbędnym składnikiem odżywczym, organizm może wytwarzać tą substancje poprzez endogenne szlaki, a tempo biosyntezy utrzymuje normalne stężenie w mięśniach. Chociaż Cr nie jest niezbędnym składnikiem odżywczym, jest bezpieczną, legalną i skuteczną metodą pomagającą zwiększyć beztłuszczową masę ciała poprzez optymalizację jakości treningu, maksymalnej siły i mocy. Kreatyna stała się jednym z najpopularniejszych suplementów diety wśród sportowców [2].
W ciągu ostatniej dekady gromadzące się badania przesunęły swoje aspekty badawcze z mięśni szkieletowych i wyników sportowych/ćwiczeń na kliniczne i zdrowotne aspekty suplementacji kreatyną, z ćwiczeniami lub bez ich udziału. Jednym z głównych obszarów zainteresowania tej zmiany paradygmatu jest wpływ suplementacji kreatyną na zdrowie i funkcjonowanie mózgu, co zwiększyło badania nad tą kwestią.
Rhodiola od Apollo’s Hegemony – poprawia sprawność poznawczą – KUP TUTAJ
Biosynteza i przemiany kreatyny
Biosynteza kreatyny zachodzi głównie w wątrobie. Wymaga dwóch aminokwasów, argininy i glicyny. Wymaga również donora grupy metylowej, zwykle S-adenozylo-metioniny (SAM). Zapoczątkowanie syntezy Cr rozpoczyna się od przeniesienia grupy amidynowej argininy na glicynę poprzez enzym l-arginina:amidynotransferaza glicyny. Produktami tego działania są l-ornityna i kwas guanidynooctowy. Kwas guanidynooctowy jest następnie metylowany przez SAM przez enzym metylotransferazę S-adenozylo-1-metioniny:N-guanidynooctanu, co prowadzi do endogennej produkcji kreatyny. Oprócz syntezy endogennej, mięśniowe zapasy Cr są uzyskiwane z egzogennej diety. Pokarmy o największej zawartości Cr pochodzą z mięsa zwierząt i ryb. Jednak przygotowanie żywności może mieć wpływ na całkowity udział tego związku uzyskany w porcji. Na przykład dobrze ugotowane mięso będzie miało mniej Cr niż czerwone mięso, które jest niegotowane. Kreatynę można znaleźć w żywności innej niż mięso, ale zazwyczaj w znacznie mniejszych ilościach. Niestety okazuje się, że ilość kreatyny uzyskana ze źródeł dietetycznych (wraz z pokarmem) jest bardzo niska i że stężenia uzyskane poprzez suplementację byłyby bardzo trudne do odzwierciedlenia poprzez samo spożycie w diecie. Szybkie ładowanie Cr (10–25 g/dzień) jest bardzo trudne do osiągnięcia przy normalnym spożyciu zwykłej żywności. Dlatego potrzebne są produkty komercyjne dla wyższych stężeń tego związku, które dają skuteczne efekty ergogeniczne. Nie jest możliwe wykonanie szybkiego wysycenia przy normalnym spożyciu pokarmu. Pozyskiwany z dietą Cr ma wysoką biodostępność, dzięki czemu może przejść przez przewód pokarmowy i bezpośrednio do krwioobiegu [3]. Średnie poziomy Cr w osoczu wynoszą ∼50 mmol/L. W jednym z badań spożycie 2 g Cr w roztworze skutkowało szczytowym stężeniem w osoczu wynoszącym 400 mmol/l po 30–60 minutach, podczas gdy podobne dawkowanie Cr ze steku skutkowało mniejszym szczytem, ale dłuższym wzrostem w osoczu [2]. Po przedostaniu się do krwioobiegu Cr jest albo wychwytywany przez tkanki (głównie mięśnie szkieletowe), albo wydalany przez nerki. Wychwyt Cr w mięśniach odbywa się za pośrednictwem transportera Cr zależnego od sodu i chlorków (CreaT) w błonie mięśniowej. Co ciekawe, CreaT znajdują się również w nerkach, sercu, wątrobie i mózgu. Gdy Cr znajdzie się w miocytach (komórkach mięśniowych), zostaje fosforylowany przez enzym kinazę Cr. Stężenia PCr i Cr są oparte na stanie energetycznym komórki, ale typowo ∼40% to Cr, a ∼60% to forma fosforylowana. Degradacja Cr wynosi średnio około 2 g dziennie, co można uzupełnić egzogennie, aby utrzymać wysycenie w mięśnach szkieletowych. Nieenzymatyczny rozkład Cr zachodzi w wątrobie z wytworzeniem kreatyniny. Kreatynina, cząsteczka przepuszczalna dla błony komórkowej, jest wychwytywana przez ogólnoustrojowy przepływ krwi i wydalana z moczem przez nerki.
Kreatyna od testosterone.pl – pozytywny wpływ na mózg – KUP TUTAJ
Kreatyna a bioenergetyka mózgu
Kreatyna odgrywa kluczową rolę w optymalnym funkcjonowaniu ludzkiego mózgu. Działając jako czasowy i przestrzenny bufor magazynujący wysokoenergetyczne fosforany, kreatyna utrzymuje wewnątrzkomórkowy poziom trójfosforanu adenozyny (ATP) podczas energochłonnych czynności mózgowych, które odpowiadają za około 20% zużycia energii przez organizm. Wysokie tempo metabolizmu mózgu jest zadziwiająco stałe pomimo bardzo zróżnicowanej aktywności umysłowej i motorycznej, co wskazuje na stałe zapotrzebowanie na wysokoenergetyczne związki, takie jak kreatyna. Przykładem tego są stosunkowo wysokie (i stałe) poziomy całkowitej kreatyny (w tym kreatyny i fosfokreatyny) przy 4-5 mM w ludzkim mózgu, chociaż niższe w porównaniu z poziomami w mięśniach szkieletowych (35-40 mM). Jakiekolwiek dziedziczne lub nabyte upośledzenie homeostazy kreatyny w mózgu może mieć poważne konsekwencje dla prawidłowego rozwoju i funkcji mózgu. Na przykład mózgowe zespoły niedoboru kreatyny, rzadkie wrodzone wady metabolizmu kreatyny, które przerywają tworzenie lub transport kreatyny, charakteryzują się globalnymi opóźnieniami rozwojowymi, niepełnosprawnością intelektualną, drgawkami, zachowaniami podobnymi do autyzmu i zaburzeniami ruchu. Ponadto niski poziom kreatyny w mózgu towarzyszy kilku zaburzeniom neurodegeneracyjnym, przy czym wielkość niedoboru kreatyny często odpowiada ciężkości zaburzenia. Aby utrzymać stałą podaż kreatyny, mózg polega na różnych źródłach kreatyny, w tym na spożywaniu pokarmów zawierających kreatynę oraz endogennej produkcji z wątroby i komórek mózgowych. Indywidualny udział każdego z tych trzech źródeł kreatyny pozostaje nieznany i prawdopodobnie zależy od wielkości narażenia na kreatynę (i jej cząsteczki prekursorowe) oraz funkcjonalności mechanizmu transportu i syntezy kreatyny wewnątrz i na zewnątrz ośrodkowego układu nerwowego (OUN) ). Kreatyna przyjmowana endogenie i kreatyna syntetyzowana w wątrobie są transportowane do mózgu przez barierę krew-mózg (BBB) za pośrednictwem transportera kreatyny (CT1), zależnego od sodu i chlorków białka błonowego o wielu przejściach. Wychwyt kreatyny w mózgu jest procesem znacznie wolniejszym niż w mięśniach szkieletowych, co sugeruje, że bariera krew-mózg opóźnia ten transport. Po przekroczeniu bariery krew-mózg, za pośrednictwem CreatTs, kinaza kreatynowa jest wychwytywana przez neurony i wykorzystywana przez system Cr/PCr/CK w mózgu, przy użyciu tego samego procesu, co w sercu i mięśniach, w celu uzyskania ATP Wydaje się, że dorosły ośrodkowy układ nerwowy ma ograniczoną zdolność wychwytu kreatyny z krążenia, przy czym CT1 na barierę krew-mózg odgrywa kluczową rolę w regulacji poziomu kreatyny jako głównego szlaku w mózgu. Alternatywnie, komórki mózgowe w szerokim zakresie wyrażają dwa enzymy (l-arginina:amidynotransferaza glicyny i N-metylotransferaza guanidynooctanu) niezbędne do syntezy kreatyny, zarówno podczas rozwoju, jak i w wieku dorosłym. Sugeruje to, że poziomy kreatyny w mózgu mogą być częściowo niezależne od źródeł zewnętrznych, w tym od spożycia kreatyny w diecie. Jednakże, gdy poziom kreatyny w mózgu jest niski lub ograniczony, suplementacja kreatyną może pozytywnie wpływać na poziom kreatyny w mózgu w wielu stanach neurologicznych, ale nie w innych, co wskazuje na dość złożoną regulację i transport komórkowy kreatyny w zestresowanym mózgu. Ponadto różne typy komórek w ośrodkowym układzie nerwowym wydają się mieć odmienną zdolność do syntezy i transportu kreatyny [4].
Kreatyna, a funkcje poznawcze – zwierzęta
Funkcje poznawcze obejmują szereg domen poznawczych, w tym uwagę, funkcje wykonawcze, podejmowanie decyzji, pamięć, rozumowanie, percepcję, język, kreatywność i wiedzę. Opierając się głównie na badaniach na zwierzętach, stwierdzono, że kreatyna odgrywa ważną rolę w wymagających energetycznie zadaniach poznawczych obejmujących uczenie się i zapamiętywanie. Na przykład, spożycie kreatyny u starszych myszy C57Bl/6 J wykazywało lepszą pamięć rozpoznawania obiektów, zmniejszone opóźnienie rozpoczęcia eksploracji nowego środowiska i większą aktywność lokomotoryczną do przodu, ocenianą za pomocą zmodyfikowanego testu Hole Board. Te neuro-behawioralne ulepszenia były związane z niewielkimi redukcjami poziomów 8-hydroksy-2-deoksyguanozyny i lipofuscyny w hipokampie. Ponadto zaobserwowano zmienione profilowanie ekspresji poprzez regulację w górę genów zaangażowanych we wzrost neuronów, ochronę neuroprotekcji i uczenie się w grupie leczonej kreatyną [5,6]. Co ciekawe istnieją pewne dowody sugerujące, że korzyści poznawcze kreatyny mogą być zależne od płci. U samic myszy z chorobą Alzheimera przyjmowanie kreatyny (3% mokrej masy) przez okres do 9 tygodni zmniejszało latencję ucieczki, co wiązało się ze zwiększonym uczeniem przestrzennym; jednak samce myszy nie odniosły takich samych korzyści [7].
Bacopa Monnieri – usprawnia działanie funkcji kognitywnych, w tym pamięci – KUP TUTAJ
Kreatyna, a funkcje poznawcze – ludzie
Tak, ludzie to też zwierzęta, ale dla łatwiejszego rozdzielenia materiału badawczego, użyłem pewnego skrótu myślowego. A wracając do artykułu, poza badaniami na zwierzętach, rośnie liczba badań klinicznych na ludziach, które badały skuteczność suplementacji monohydratu kreatyny na wskaźniki funkcji poznawczych. Wyniki poszczególnych badań mieszają się z niektórymi badaniami wykazującymi poprawę funkcji poznawczych, podczas gdy inne nie wykazały żadnych korzyści. U zdrowych osób w podeszłym wieku (16 mężczyzn; 16 kobiet; w wieku 68-85 lat) po suplementacji kreatyną (20 g/dzień przez 7 dni). Natomiast suplementacja kreatyną (0,03 g/kg/dzień; ~2,2 g/dzień) przez 6 tygodni u młodych dorosłych (6 mężczyzn i 5 kobiet; w wieku 21,0 ± 2,1 lat) nie poprawiła komponentów przetwarzania poznawczego (podstawianie kodów, rozumowanie logiczne, przetwarzanie matematyczne, uruchamianie pamięci, przywoływanie pamięci). Kontrastujące wyniki odnotowane w tych badaniach klinicznych mogą być związane z różnicami wieku i dziennej dawki kreatyny, które znacznie różniły się między badaniami (20 vs 2,2 g/dzień). Warto podkreślić, że podstawowa i pointerwencyjna zawartość kreatyny w mózgu nie była mierzona w celu rozszyfrowania jakichkolwiek różnic, które mogłyby przyczynić się do sprzecznych wyników. Ponadto podobne wyniki stwierdzono po suplementacji kreatyną (0,3 g/kg/dzień; podzielone na cztery dawki) przez 1 tydzień, co nie przyniosło żadnych korzyści w zakresie funkcji wykonawczych i uczenia się werbalnego u młodych nastolatków (10–12 lat; 38 chłopców i 29 lat). dziewczyny). Co ważne, zawartość kreatyny w mózgu w lewej grzbietowo-bocznej korze przedczołowej, lewym hipokampie i płacie potylicznym pozostała niezmieniona po suplementacji kreatyną, co sugeruje, że dawka i/lub czas przyjmowania kreatyny nie były odpowiednie do podniesienia poziomu kreatyny w mózgu. Ogólnie rzecz biorąc, te niespójne wyniki badań mogą być związane z różnicami w metodologii, w tym z wiekiem, metodą oceny i reakcją na suplementację kreatyną. Ograniczeniem w badaniach było to, że nie oceniano różnic między płciami w odpowiedzi na kreatynę [8-12].
Powszechnie wiadomo, że stres (w tym niedotlenienie, sen deprywacja i zmęczenie psychiczne) zmienia energetykę mózgu i wydaje się wpływać na skuteczność suplementacji kreatyną na funkcje poznawcze. Podczas ostrej deprywacji tlenowej (10% tlenu przez 90 min) suplementacja kreatyną (20 g/dzień przez 7 dni) u młodych zdrowych osób (10 mężczyzn i 5 kobiet; średnia wieku 31 lat) osłabiła błędy pominięcia podczas ciągłego testu wydolnościowego w porównaniu z placebo [13]. Niższa pobudliwość korowo-ruchowa była związana ze zmniejszoną wydajnością poznawczą w grupie placebo; jednak związek ten został złagodzony po suplementacji kreatyną [48]. Ponadto, po 90-minutowym, wymagającym umysłowo zadaniu u młodych, zdrowych osób dorosłych (10 mężczyzn i 4 kobiety; w wieku 24 ± 3 lata) z zastosowaniem schematu krzyżowego, wysoka dawka kreatyny (20 g/dzień) nie przeciwdziałała spadkom w skrócie psychomotoryczne i poznawcze wykonanie zadania Flankera, ale wzmocnione funkcje wykonawcze mierzone przedłużonym testem Stroopa [14]. Zmiany te nie zostały wyjaśnione zmianami czynników fizjologicznych i percepcyjnych. Ponadto monohydrat kreatyny (8 g/dzień) przez 5 dni u młodych, zdrowych osób dorosłych (19 mężczyzn; 5 kobiet; w wieku 24 ± 9 lat) zmniejszył zmęczenie psychiczne po teście Uchidy-Kraepelina [15]. W szczególności uczestnicy zostali poinstruowani, aby przez 15 minut wykonywali serię obliczeń liczb losowych, odpoczęli przez 5 minut, a następnie wykonali kolejne 15-minutowe zadanie. Znaczącą poprawę w redukcji zmęczenia psychicznego zaobserwowano po suplementacji kreatyną, ale nie po placebo. Poprawa ta odpowiadała odpowiednio niższemu i wyższemu natlenieniu i odtlenieniu hemoglobiny mózgowej podczas drugiego badania u uczestników przyjmujących kreatynę. Nie stwierdzono istotnych interakcji między placebo a czasem dla utlenionej i odtlenionej hemoglobiny mózgowej. Odkrycia te sugerują, że monohydrat kreatyny może pośredniczyć w utlenianiu hemoglobiny w mózgu, co odpowiada za potencjalną poprawę funkcji poznawczych podczas długich zadań obliczeniowych. Przytaczając kolejne badania, zdrowi młodzi mężczyźni (n = 20; wiek: 21 ± 2 lata) zostali losowo przydzieleni do suplementacji kreatyną (20 g dziennie) lub placebo przez 7 dni. Następnie uczestnicy wypełnili testy funkcji wykonawczych, pamięci krótkotrwałej, wyboru czasu reakcji, równowagi i oceny nastroju na początku badania oraz po 18, 24 i 36 godzinach deprywacji snu. Umiarkowane przerywane ćwiczenia, które obejmowały wchodzenie po schodach i wchodzenie na steppery (2 × 5 min przy 65% maksymalnego tętna z 3-minutową regeneracją) oraz chodzenie (15 min), były wykonywane co godzinę, aby zapewnić podobny wydatek energetyczny między grupami. Chociaż nie zaobserwowano żadnych zmian po 18 i 24 godzinach, po 36 godzinach pozbawienia snu grupa kreatynowa była lepsza od placebo w zadaniu generowania liczb losowych, podczas gdy zmiany w zadaniach angażujących nastrój i wysiłek pozostały niezmienione. Wreszcie, poziomy kortyzolu w ślinie nie różniły się między grupami przez 36-godzinny okres pozbawienia snu. Odkrycia te kontrastują z wynikami McMorrisa i współpracowników, którzy stwierdzili znaczną poprawę wydajności poznawczej po 24 godzinach pozbawienia snu. Warto jednak stwierdzić, że powyższe różnice można przypisać odrębności zadań. W obu badaniach nie wykazano żadnych znaczących efektów po suplementacji kreatyną w teście przypominania liczb, choć wręcz przeciwnie, wcześniejszy czas reakcji uległ poprawie [16,17]. Ogólnie rzecz biorąc, istnieją pewne dowody sugerujące, że przyjmowanie suplementu kreatyny może poprawić wydajność poznawczą, gdy bioenergetyka mózgu jest obciążona czynnikami takimi jak brak snu, wyczerpanie psychiczne i niedotlenienie. Nasilenie i czas trwania warunków stresowych oraz przeprowadzone badanie funkcji poznawczych mogą jednak wpływać na te efekty. Dodatkowo nie wiadomo, jak płeć i wiek wpływają na to, jak dobrze organizm reaguje na suplementację kreatyną w tych stresujących okolicznościach (brak snu, zmęczenie psychiczne, niedotlenienie).
Fish oil od Apollo’s hegemony – łagodzi skutki pourazowych uszkodzeń mózgu
Kreatyna i pourazowe uszkodzenia mózgu
Na koniec warto wspomnieć na swego rodzaju pośrednie działanie kreatyny ma funkcje poznawcze mózgu. Pourazowe uszkodzenia mózgu, z którymi będą się zmagać bokserzy, zawodnicy MMA, rugby, futbolu amerykańskiego, a nawet… piłkarze to bardzo istotny czynnik w życiu sportowców wcześniej wspomnianych dyscyplin. Z racji, że jednak występuje wysoka częstość występowania urazowych uszkodzeń mózgu (TBI), w tym wstrząsu mózgu, ze znaczną liczbą osób, które mają utrzymujące się objawy i opóźnione dolegliwości neurodegeneracyjne jedną z rzekomych interwencji terapeutycznych w leczeniu TBI może być suplementacja kreatyną. Kreatyna może zmieniać patofizjologię mózgu i zdarzenia neurometaboliczne wywołane przez TBI. Podstawową cechą charakterystyczną TBI jest rozłączenie podaży i zapotrzebowania na energię z powodu zmienionej dostępności energii w mózgu i przepływu krwi w mózgu wywołanego urazem. Ponadto TBI zmniejsza zawartość kreatyny w mózgu. Uważa się, że wzrost zawartości kreatyny w mózgu poprzez egzogenną suplementację ma działanie ochronne przed i potencjalnie zwiększa powrót do zdrowia po TBI. Otwarte randomizowane badanie kontrolowane (RCT) u dzieci i młodzieży (n = 39: 1–18 lat) z TBI wykazało, że suplementacja kreatyną (0,4 g kreatyny/kg/dzień) przez 6 miesięcy miało kilka pozytywnych skutków. W szczególności kreatyna skróciła czas trwania amnezji pourazowej, czas intubacji i pobyt na oddziale intensywnej terapii, oprócz poprawy niepełnosprawności, dobrego powrotu do zdrowia, samoopieki, komunikacji, lokomocji, towarzyskości, osobowości i zachowania oraz neurofizycznych i poznawczych funkcjonować. Co więcej, kreatyna łagodziła pourazowe bóle głowy, zawroty głowy i dyzartrię oraz problemy językowe ze zrozumieniem. Potencjalnym ograniczeniem było to, że nie przeprowadzono żadnych analiz opartych na płci, ani nie dostarczyły one cech uczestników opartych na płci. Biorąc pod uwagę, że kobiety doświadczają wyższego wskaźnika TBI i większych objawów niepożądanych w porównaniu z mężczyznami, potrzebne są dodatkowe badania w celu określenia możliwych różnic związanych z płcią w odniesieniu do metabolizmu kreatyny w mózgu, z suplementacją kreatyny i bez niej [18-22].
Literatura:
[1] Wyss M, Kaddurah-Daouk R. Creatine and creatinine metabolism. Physiol Rev. 2000;80:1107–213.
[2] William J. Kraemer, Matthew K. Beeler, Emily M. Post, Hui-Ying Luk, Joel R. Lombard, Courtenay Dunn-Lewis, Jeff S. Volek, Chapter 49 – Physiological Basis for Creatine Supplementation in Skeletal Muscle and the Central Nervous System, Editor(s): Debasis Bagchi, Sreejayan Nair, Chandan K. Sen, Nutrition and Enhanced Sports Performance (Second Edition),Academic Press, 2019,
[3] Volek JS, Ballard KD, Forsythe CE. Overview of creatine metabolism. In: Stout JR, Antonio D, Kalman D, editors. Essentials of creatine in sports and health. Totowa: Humana Press; 2008. p. 1–23.
[4] Candow, D.G., Forbes, S.C., Ostojic, S.M. et al. “Heads Up” for Creatine Supplementation and its Potential Applications for Brain Health and Function. Sports Med (2023)
[5] Forbes SC, Cordingley DM, Cornish SM, Gualano B, Roschel H, Ostojic SM, et al. Effects of creatine supplementation on brain function and health. Nutrients. 2022;14:921.
[6] Bender A, Samtleben W, Elstner M, Klopstock T. Long-term creatine supplementation is safe in aged patients with Parkinson disease. Nutr Res. 2008;28:172–8.
[7] Snow WM, Cadonic C, Cortes-Perez C, Adlimoghaddam A, Roy Chowdhury SK, Thomson E, et al. Sex-specific effects of chronic creatine supplementation on hippocampal-mediated spa- tial cognition in the 3xTg mouse model of Alzheimer’s disease. Nutrients. 2020;12:3589.
[8] Dworak M, Kim T, Mccarley RW, Basheer R. Creatine supple- mentation reduces sleep need and homeostatic sleep pressure in rats. J Sleep Res. 2017;26:377–85.
[9] Roschel H, Gualano B, Ostojic SM, Rawson ES. Creatine sup- plementation and brain health. Nutrients. 2021;13:1–10.
[10] Dolan E, Gualano B, Rawson ES. Beyond muscle: the effects of creatine supplementation on brain creatine, cognitive process- ing, and traumatic brain injury. Eur J Sport Sci. 2019;19:1–14.
[11] McMorris T, Mielcarz G, Harris RC, Swain JP, Howard A. Creatine supplementation and cognitive performance in elderly individuals. Neuropsychol Dev Cogn B Aging Neuropsychol Cogn. 2007;14:517–28.
[12] Rawson ES, Lieberman HR, Walsh TM, Zuber SM, Harhart JM, Matthews TC. Creatine supplementation does not improve cognitive function in young adults. Physiol Behav. 2008;95:130–4.
[13] Turner CE, Byblow WD, Gant N. Creatine supplementation enhances corticomotor excitability and cognitive performance during oxygen deprivation. J Neurosci. 2015;35:1773.
[14] van Cutsem J, Roelands B, Pluym B, Tassignon B, Verschueren J, Pauw DEK, et al. Can creatine combat the mental fatigue- associated decrease in visuomotor skills? Med Sci Sports Exerc. 2020;52:120–30.
[15] Watanabe A, Kato N, Kato T. Effects of creatine on mental fatigue and cerebral hemoglobin oxygenation. Neurosci Res. 2002;42:279–85.
[16] McMorris T, Harris RC, Swain J, Corbett J, Collard K, Dyson RJ, et al. Effect of creatine supplementation and sleep deprivation, with mild exercise, on cognitive and psychomotor performance, mood state, and plasma concentrations of catecholamines and cortisol. Psychopharmacology. 2006;185:93–103.
[17] McMorris T, Harris RC, Howard AN, Langridge G, Hall B, Cor- bett J, et al. Creatine supplementation, sleep deprivation, cortisol, melatonin and behavior. Physiol Behav. 2007;90:21–8.
[18] Vedung F, Fahlström M, Wall A, Antoni G, Lubberink M, Johansson J, et al. Chronic cerebral blood flow alterations in traumatic brain injury and sports-related concussions. Brain Inj. 2022;36:948–60.
[19] Sullivan P, Geiger J, Mattson M, Scheff S. Dietary supplement creatine protects against traumatic brain injury. Ann Neurol. 2000;48:723–9.
[20] Saraiva ALL, Ferreira APO, Silva LFA, Hoffmann MS, Dutra FD, Furian AF, et al. Creatine reduces oxidative stress markers but does not protect against seizure susceptibility after severe traumatic brain injury. Brain Res Bull. 2012;87:180–6.
[21] Sakellaris G, Kotsiou M, Tamiolaki M, Kalostos G, Tsapaki E, Spanaki M, et al. Prevention of complications related to traumatic brain injury in children and adolescents with cre- atine administration: an open label randomized pilot study. J Trauma. 2006;61:322–9.
