Nadczynność tarczycy – diagnostyka, dieta

Zdjęcie: z20089244QOsoby-chorujace-na-tarczyce-powinny-na-ile-to-moz.jpg

 

Nadczynność tarczycy (hipertyreoza) to stan nadmiernego wydzielania hormonów przez tarczycę. W momencie zbyt dużej ilości hormonów, metabolizm oraz inne procesy zachodzące w organizmie zachodzą szybciej. Nadczynność tarczycy jest o wiele rzadsza niż niedoczynność, występuje u 1,6% kobiet i 0,14% mężczyzn. Niezwykle ważne jest aby jak najszybciej zdiagnozować chorobę i wdrożyć odpowiednie leczenie, w zależności od stanu pacjenta i wyników badań laboratoryjnych.

 

Przyczyny nadczynności tarczycy

Tarczyca stanowi jeden z największych gruczołów wydzielania wewnętrznego. Hormony wydzielane przez tarczycę wpływają na szereg procesów w organizmie, m.in. regulują dojrzewanie i różnicowanie komórek, są niezbędne do prawidłowego wzrostu, zwiększają termogenezę oraz modulują metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów.

Nadczynność tarczycy to wydzielanie hormonów tarczycy T3 (trijodotyroniny) i T4 (tyroksyny) w większej ilości, niż wymaga organizm.  Sytuacja może pojawić się nagle (np. poprzez stosowanie leków, zbyt dużą ekspozycję na jod) lub rozwijać się latami (guzek, wole guzkowe toksyczne), mieć charakter przejściowy (poporodowe zapalenie tarczycy, pierwszy okres zapalenia typu Hashimoto) bądź występować naprzemiennie z okresami remisji (choroba Gravesa-Basedowa).

Najczęstszą przyczyną nadczynności jest choroba Gravesa – Basedowa. To schorzenie autoimmunologiczne w którym,  organizm produkuje przeciwciała pobudzające tarczycę, do wydzielania zbyt dużej ilości hormonów. Nadczynność może być spowodowana jednym lub kilkoma współistniejącymi czynnikami.

Objawy nadczynności

Nadczynność tarczycy to schorzenie, na które składa się zespół objawów klinicznych związanych z nadmiarem ilości wytwarzanych hormonów tarczycy. W wyniku czego dochodzi do rozpadu białek, tłuszczów i zapasów glukozy w organizmie. Przemiana materii znacząco przyspiesza, co wiąże się ze spadkiem masy ciała u pacjenta oraz szeregiem charakterystycznych dolegliwości, które mogą objawiać się w następujący sposób:

• nerwowość,
• trudności w utrzymaniu koncentracji,
• nadmierna potliwość,
• zmniejszenie masy mięśniowej,
• osłabienie i nadmierna męczliwość mięśni,
• nadwrażliwość na ciepło,
• tachykardia,
• utrata masy ciała,
• wypadanie włosów,
• zaburzenia miesiączkowania,
• wzmożony apetyt,
• biegunki,
• drżenie rąk,
• bezsenność,
• wytrzeszcz.

Objawy są one wskazaniem do wykonania diagnostyki w kierunku nadczynności tarczycy. Zakres symptomów może być różny u poszczególnych chorych.

Diagnostyka nadczynności tarczycy

W pierwszej kolejności zleca się ocenę stężenia TSH i jeśli jest ono poniżej wartości referencyjnych, zleca się ocenę fT4.

W zależności od tego, czy nadczynność tarczycy ma charakter pierwotny, czy wtórny, stężenie TSH może być różne.

Typy nadczynności

• Subkliniczna

Najłagodniejsza forma nadczynności. Stężenie TSH jest obniżone, natomiast wolne hormony pozostają w zakresie referencyjnym. W tej postaci nadczynność może nie dawać wyraźnych objawów, stąd ważne są badania profilaktyczne.

• Pierwotna

Najczęstszą forma nadczynności. Stężenie TSH jest obniżone, a wolne hormony przekraczają wartości referencyjne bądź są w górnych granicach.

• Wtórna

Ta forma nadczynności jest związana z przysadka lub podwzgórzem i opornością na sprzężenie zwrotne ujemne. Powodem może być gruczolak lub oporność na hormony tarczycy.  Stężenie TSH jest wysokie bądź w normie, a poziom wolnych hormonów jest podniesiony.

Warto również zbadać stężenie ft3 i wykonać USG tarczycy.  W celu wykluczenia choroby Gravesa-Basedowa zbadać P/c. p. receptorom TSH (TRAb).

Innymi badaniami laboratoryjnymi, które mogą być pomocne przy rozpoznaniu nadczynności tarczycy, są: morfologia krwi obwodowej, lipidogram, ocena stężenia aminotransferazy alaninowej (ALT) i wapnia całkowitego.

Najczęstszą przyczyną nadczynności tarczycy jest choroba Gravesa-Basedowa. Charakterystycznym objawem choroby jest tzw. triada merseburska, czyli wytrzeszcz, wole i tachykardia. Choroba ma podłoże autoimmunologiczne, dlatego pomocne przy potwierdzeniu choroby jest oznaczenie autoprzeciwciał. Choroba Gravesa-Basedowa (ChGB) to przewlekła choroba autoimmunizacyjna, gdzie autoantygenem jest receptor dla hormonu stymulującego tarczycę – TSH (TSHR). Jego pobudzenie przez przeciwciała anty-TSH (TRAB) powoduje wzmożone wydzielanie hormonów tarczycy i objawy nadczynności tarczycy.

Inną częstą przyczyna nadczynności tarczycy jest wole guzkowe nadczynne, która  wynika z rozrostu komórek pęcherzykowych tarczycy, które wydzielają hormony tarczycy w sposób niezależny od TSH. Wole to jest typowe dla obszarów, gdzie występują niedobory jodu. Niedobór jodu prowadzi do przerostu komórek tarczycy i zwiększonego wydzielania TSH z przysadki mózgowej. Pomocne przy diagnostyce wola jest wykonanie badania USG, które potwierdzi obecność guzków w tarczycy.

Niebezpiecznym zjawiskiem w przebiegu nadczynności tarczycy jest przełom tarczycowy, który może zagrażać życiu. Objawy przełomu tarczycowego przypominają objawy nadczynności, lecz są bardziej nasilone. Pojawia się on u osób z nierozpoznaną lub nieprawidłowo leczoną nadczynnością. Przyczyną przełomu może być: zakażenie, ciężkie choroby, operacja chirurgiczna, przedawkowanie hormonów tarczycowych, silny stres, ciąża. Przełom tarczycowy wymaga natychmiastowej hospitalizacji pacjenta.

Leczenie

Leczenie nadczynności tarczycy zależne jest od: jej przyczyny, wieku chorego, nasilenia oraz współistniejących chorób.

W leczeniu nadczynności tarczycy stosuje się:

1. Leki przeciwtarczycowe (tyreostatyki). Preparaty te odpowiedzialne są za hamowanie produkcji hormonów tarczycy. Tyreostatyki łagodzą objawy, jednak wiążą się również ze skutkami ubocznymi.
2. Doustne leczenie jodem promieniotwórczym. Przyjmowanie leku ma spowodować powolne i nieodwracalne niszczenie komórek tarczycy, które wychwytują jod z surowicy.
3. Operację planuje się również u pacjentów, którzy posiadają, guzek który uciska tarczycę. Zabieg powoduje niedoczynność tarczycy, którą należy stale leczyć.

Dietoterapia

Dietoterapia nadczynności tarczycy ma na celu dostarczenie wystarczającej ilości energii, pozwalającej na pokrycie zwiększonego w wyniku choroby zapotrzebowania energetycznego oraz umożliwiającej przeciwdziałanie wzrostowi katabolizmu ogólnoustrojowego i utrzymanie odpowiedniego stanu odżywienia pacjenta.

 

Jadłospis powinien uwzględniać:

• Nadwyżkę kaloryczną w przypadku niedoborowej masy ciała – zaleca się wówczas zwiększenie wartości energetycznej diety o ok. 10–20% w stosunku do całkowitego zapotrzebowania energetycznego;
• Odpowiednią podaż pełnowartościowego białka – w przypadku utraty beztłuszczowej masy ciała nawet 1,5–2 g/kg masy ciała.
• Unikanie żywości składającej się z kwasów tłuszczowych trans oraz ograniczenie ilości spożywanych produktów bogatych w nasycone kwasy tłuszczowe (tłuste wędliny, podroby, boczek)
• Warto aby w diecie znalazły się produkty takie jak: jajka, mięso ryb, nasiona roślin strączkowych oraz wysokiej jakości nabiał (po wykluczeniu nietolerancji laktozy i alergii na białka mleka krowiego);
• Dostarczanie wraz z codzienną dietą witamin antyoksydacyjnych (A, C, E) – w nadczynności tarczycy obserwuje się nadmierną produkcję wolnych rodników tlenowych, dlatego tak istotna jest podaż antyoksydantów. Do pokarmów bogatych w witaminę A można zaliczyć: żółtko jaja, tran i ryby (np. makrela) oraz wątróbkę; witaminę E znajdziemy w oleju z zarodków pszennych, nasionach słonecznika i orzechach (np. laskowych), z kolei czarna porzeczka, papryka czy natka pietruszki obfitują w witaminę C;
• Odpowiednią podaż wapnia, gdyż nadczynność tarczycy wpływa na jego gospodarkę w organizmie, intensyfikując resorpcję kości. – przy nadczynności tarczycy obserwuje się zwiększone ryzyko osteoporozy. Produkty bogate w wapń to między innymi: produkty mleczne, mak, sardynki, orzechy, nasiona i pestki, warzywa zielone.
• Ograniczenie spożycia kofeiny, która w nadmiarze może przyczynić się do zaburzeń rytmu serca, kłopotów ze skupieniem uwagi czy trudności z zasypianiem; warto całkowicie zrezygnować z konsumpcji napojów energetyzujących, a spożycie kawy czy herbaty nie powinno przekraczać jednej, dwóch filiżanek na dzień;
• Pokarmy powinny być w miarę możliwości lekkostrawne, tak aby nie zalegały długo w przewodzie pokarmowym, dlatego też warto wykluczyć tradycyjne smażenie w głębokim tłuszczu.

W wyniku zastosowanego leczenia przeciwtarczycowego (tyreostatyki) ok. 10% pacjentów może w niekontrolowany sposób przybierać na masie ciała. Efekt ten jest spowodowany następczą hipotyreozą. Dlatego niezbędna jest okresowa ewaluacja stanu odżywienia.

Suplementacja             

Odpowiedni dobór makroskładników, energetyczności diety oraz podaż witamin i składników mineralnych wspomaga leczenie zaburzeń tarczycy oraz może łagodzić objawy współwystępujące przy nadczynności tarczycy. Suplementacja powinna być dobrana indywidualnie, na podstawie badań z konsultacji ze specjalistą. Najczęściej u osób z nadczynnością tarczycy obserwuje się zwiększone zapotrzebowanie na:

• Witamina D –  suplementacja zalecana jest nie tylko jako działanie prewencyjne, ale również jako mające na celu złagodzenia objawów i zmniejszenia aktywności choroby.

 

2000 IU witaminy D3

• Witaminy z grupy B – początkowo zadbać o odpowiednią podaż z diety, a dopiero przy dalszych niedoborach rozważyć ewentualną suplementację. Do źródeł witamin z grupy B możemy zaliczyć pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa i owoce oraz orzechy.

Kompleks witamin z grupy B

• Magnez – przede wszystkim warto  włączyć do diety produkty bogate w ten składnik mineralny (orzechy, kasza gryczana, czekolada, pestki dyni), a dopiero przy dalszych niedoborach rozważyć ewentualną suplementację.

Jabłczan Magnezu od Apollo’s Hegemony

• Selen – korzystnie wpływa na aktywność enzymów antyoksydacyjnych oraz może zwiększyć skuteczność leczenia przeciwtarczycowego, dawki stosowane w badaniach eksperymentalnych oscylują między 100 a 300 μg/dzień.

Selen od Testosterone.pl

• Omega-3 – z uwagi na działanie przeciwzapalne, neuroprotekcyjne oraz immunomodulujące.

Aż 550 mg EPA i  DHA w kapsułce!

 

Bibliografia:

1. Krützfeldt J., Christ E.R., Diagnosis and therapy of hyperthyreosis, „Ther Umsch” 68(6), 2011, s. 297–301.
2. Bączyk M. i wsp., Wstępna ocena zmian obserwowanych w patologii tarczycy u dzieci w okresie dojrzewania po wprowadzeniu nowego modelu profilaktyki jodowej w regionie poznańskim, „Endokrynol Ped” 2, Supl 1, 2003.
3. Szczepańska E., Jastrzębska H., Gietka-Czernel M., Współczesne zasady leczenia radiojodem nadczynności tarczycy, „Post N Med” 2016; XXIX(12): Borgis.
4. Szlajter A., Bronowicz A., Współczesne zasady diagnostyki i leczenia chorób tarczycy na przykładzie pacjentów objętych opieką Poradni Chorób Tarczycy w Łomży, „Seria” 80.
5. Kumorowicz-Kopiec M. i wsp., Zapadalność dzieci na chorobę Gravesa-Basedowa w wybranych regionach Polski południowo-wschodniej, „Przegląd Lekarski” 61(8), 2004, s. 872–875.
6. Bossowski A., Otto-Buczkowska E., Schorzenia tarczycy o podłożu autoimmunologicznym, w: Otto-Buczkowska E. (red.), Pediatria – co nowego? 2007, s. 108–120.
7. Kryczyk J., Zagrodzki P., Selen w chorobie Gravesa-Basedowa (Selenium in Graves’ disease), „Postępy Hig Med Dośw”(online) 67, 2013, s. 491–498.
8. Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W. (red.), Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wydanie 3, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2009.
9. Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne, „Medycyna Praktyczna”, Kraków 2010.