Fosfor to kolejny z ważnych dla organizmu składników mineralnych. Niewiele się o nim mówi, gdyż jest powszechnie dostępny w żywności, stąd też nie trudno pokryć zapotrzebowanie na ten składnik. Mimo to jest on niezwykle ważny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Dlaczego? Przeczytaj artykuł i dowiedz się więcej.
Fosfor (P- oznaczenie chemiczne) to pierwiastek niemetaliczny, makroelement stanowiący ok. 1% masy ciała dorosłego człowieka, z czego 80% znajduje się w kościach w postaci fosforanów wapniowych. Pozostała część fosforu zgromadzona jest w tkankach i płynach ustrojowych. Jest jednym ze składników wpływających na wchłanialność wapnia oraz witaminy D. Jednocześnie jego metabolizm uwarunkowany jest od tych składników. Wraz z wapniem uczestniczy w procesie mineralizacji kości i zębów. Od 2/3 do ¾ fosforu wchłania się w jelicie cienkim. Fosfor bierze udział w procesach skurczu i rozkurczu mięśni– jest jednym z elementów bogatoenergetycznych związków: AMP, ADP, ATP– adenozynotrifosforaniu, GMP, GDP oraz GTP-guanozydotrifosfornu. Buduje DNA– jest jednym z niezbędnych składników. Wchodzi w skład m.in. białek, tłuszczów i węglowodanów. Bierze udział w namnażaniu się komórek. Jest aktywatorem niektórych witamin z grupy B oraz składnikiem układów buforujących- wpływa na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Jest niezbędny do budowy tkanek miękkich i błon komórkowych.
Zapotrzebowanie na fosfor
Zapotrzebowanie na fosfor w Normach Żywienia dla populacji Polskiej z 2020 roku określone jest na poziomie zalecanego spożycia. Jest to poziom, z którego najczęściej się korzysta w określaniu indywidualnych zalecanych ilości poszczególnych składników. Określa on poziom spożycia pokrywający zapotrzebowanie prawie wszystkich osób w danej grupie. Dla fosforu wynosi ono:
1-3 lat- 460 mg/ dobę
4-6 lat- 500 mg/dobę
7-9 lat- 600 mg/dobę
10-18 lat- 1250 mg/dobę
(znaczny wzrost zapotrzebowania w tym wieku wynika z potrzeby dostarczenia odpowiednich ilości fosforu do budowy kości, mięśni i tkanek- jest to okres intensywnego wzrostu i dojrzewania płciowego)
19- i starsi- 700mg/dobę
Kobiety w ciąży i karmiące piersią
(w okresie ciąży rosnące zapotrzebowanie na fosfor związana z budową nowego organizmu, rekompensowana jest zwiększonym wchłanianiem z diety, dlatego nie jest konieczne dostarczenie większych ilości. Różnice w zapotrzebowaniu wynikają jedynie z wieku i różnic nie związanych z ciążą i karmieniem piersią)
Poniżej 19 lat- 1250 mg/dobę
Powyżej 19 lat- 700 mg/dobę
Niedobór fosforu
Fosfor występuje w wielu składnikach spożywczych, dlatego jego niedobory występują niezwykle rzadko. Zakłada się, że średnie spożycie fosforu w ciągu dnia w krajach Unii Europejskiej wśród osób powyżej 18 lat waha się od 1000 do 1767 mg na dobę, z czego w Polsce osiąga ono średnio 1208 mg/ dobę.
Najbardziej narażone na niedobór tego składnika są dzieci w okresie wzrostu. Pierwiastek ten jest niezbędny do prawidłowej budowy kości, tkanek i mięśni. W starszym wieku, gdy występuje niedobór fosforu w organizmie, pobierany jest on z kości i zużywany m.in. jako element bioenergetycznych związków np. ATP.
Niedobory tego pierwiastka mogą się zdarzyć w szczególnych przypadkach: u osób nadużywających alkoholu, żywionych pozajelitowo, długotrwale leczonych wodorotlenkiem glinu (leczenie nadkwaśności, glin tworzy z fosforem niewchłaniane związki, przez co może wystąpić niedobór omawianego pierwiastka).
Objawami niedoboru są: spadek syntezy bioenergetycznych związków i trudności w przekazywaniu tlenu tkankom, osłabienie mięśni i kości, w dłuższej perspektywie prowadzące do krzywicy i osteomalacji (niedostatecznego wysycenia wapniem, a tym samym zwiększenia łamliwości), zwiększenie wrażliwości na infekcje.
Wapń Z Muszli Ostryg
Nadmiar fosforu
Nadmiar fosforu nie jest szkodliwy dla organizmu, o ile zapewniona jest wystarczająca ilość wapnia i witaminy D. Gdy tak nie jest, może dojść do zmniejszenia stężenia wapnia we krwi, a w konsekwencji zaburzeń w budowie kości.
Część nadmiarowego fosforu usuwana jest przez nerki, dlatego przy niewydolności nerek często obserwuje się nadmiar fosforu.
Duża zwartość fosforu może mieć niekorzystny wpływ na wchłanialność innych składników mineralnych: żelaza, wapnia, miedzi, cynku i magnezu.
Przedawkowania suplementacji fosforu może objawiać się biegunka, nudnościami i wymiotami.
Wsparcie pracy układu nerwowego oraz relaksacji – magnez
Źródła fosforu w diecie
Fosfor występuje praktycznie w tych samych produktach co wapń dlatego, gdy zapewniona jest odpowiednia podaż wapnia, podaż fosforu również. Jego głównym źródłem w diecie są produkty zbożowe, dostarczające 27-38% fosforu.
Produktami bogatymi w fosfor są (wartości podano na 100 g produktu):
- otręby pszenne- 1276 mg
- zarodki pszenne- 1070 mg
- soja- 743 mg
- kakao- 666 mg
- ser edamski tłusty- 523 mg
- kasz gryczana – 456 mg
- fasola biała (suche nasiona)- 437 mg
- orzechy laskowe- 333 mg
- orzechy włoskie- 332 mg
- wątróbka kurczaka- 320 mg
- drożdże piekarskie- 272 mg
- jogurt naturalny- 112 mg
@micheile
Fosfor w fosforanach
Fosfor w postaci fosforanów dodawany jest do żywności jako stabilizator, emulgator oraz przeciwutleniacz i regulator kwasowości. Związki te mają swoje oznaczenie E Europejskie Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności: E 338 – kwas fosforowy, E 339 – fosforany sodu, E 340 – fosforany potasu, E 341 – fosforany wapnia, E 343 – fosforany magnezu, E 450 – difosforany, E 451 – trifosforany, E 452 – polifosforany. Ich głównym zadaniem jest przedłużenie terminu przydatności do spożycia. Wedle przepisów Unii Europejskiej nie są one szkodliwe dla zdrowia. Jednocześnie stanowią źródło fosforu w diecie, stąd też niedobory tego pierwiastka zdarzaj się rzadko. Jednak w nadmiarze mogą powodować, zaburzenia gospodarki wpina, cyku i magnezu. Nadmiar może zwiększyć również ryzyko kamicy nerkowej. Podsumowując, warto unikać dodatków do żywności i korzystać z nieprzetworzonych produktów.
BIBLIOGRAFIA:
- John McMurry, Chemia Organiczna, Polskie Wydawnictwo Naukowe PWN
- Normy Żywienia dla populacji Polskiej i ich zastosowanie 2020 rok
- Ciborowska Helena, Rudnicka Anna: Dietetyka żywienie zdrowego i chorego człowieka; PZWL 2017
- Gawęcki Jan: Żywienie człowieka. Tom 1. Podstawy nauki o żywieniu; PWN 2010
- Debert F, Kozik R., Kula A. Marko-Worłowska, Zamachowski W.: Biologia na czasie 2; Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego i technikum-Zakres rozszerzony; Nowa Era 2013
- Tabele wartości odżywczej produktów spożywczych i potraw – Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017, Wydanie IV rozszerzone i uaktualnione.
- Tabela wartości odżywczych USDA
- Marzec A., Marzec Z., Kidała J., Zaręba: Zawartość wapnia i fosforu w niektórych produktach przeznaczonych do żywienia niemowląt i małych dzieci: BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLII, 2009, 3: 793 – 797
- Gielecinska I, Traczyk I., Rams-Swietoniowska M., Guranowski M.: Ocena pobrania z dietą fosforu w postaci substancji dodatkowych; Żywienie Człowieka i Metabolizm. Suplement, 2004; 31(2 cz.2): 331-336
- Bruchajzer E., Frydrych B. Szymańska J. A.: Fosforowe związki organiczne zmniejszające palność-toksyczność i wpływ na zdrowie ludzi; Medycyna Pracy 2015;66(2):235–264
