Stosowanie antybiotyków, szczególnie ich nadużywanie może skutkować licznymi działaniami niepożądanymi. W artykule omówiono jaki rodzaj probiotyków należy stosować podczas antybiotykoterapii, a także po jej zakończeniu w celu ograniczenia ewentualnych powikłań zdrowotnych.

Czym są probiotyki?

Probiotyk to żywy drobnoustrój, który w odpowiedniej dawce przynosi korzystne efekty zdrowotne.

Najistotniejsze funkcje probiotyków to:

• ochrona przed kolonizacją niekorzystnymi bakteriami,
• produkcja krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych oraz wpływ na pasaż jelit,
• stabilizacja mikrobioty,
• udział w wymianie enterocytów,
• walka z patogenem,
• udział w produkcji witamin,
• stabilizacja bariery jelitowej,
• metabolizm soli kwasów żółciowych,
• aktywność enzymatyczna,
• neutralizacja karcynogenów,
• modulacja immunologiczna,
• działanie endokrynne i neurogenne.

Na rynku obecnie istnieje kilkadziesiąt rodzajów preparatów probiotycznych, jednak aby wybrać dobry produkt, należy zwrócić uwagę na kilka kwestii. W celu osiągnięcia określonego efektu klinicznego, w konkretnych jednostkach chorobowych należy zastosować ściśle określony szczep/szczepy bakterii probiotycznych. Właściwości danego probiotyku są szczepozależne i działanie jednego drobnoustroju nie można przypisywać innemu. Przy wyborze preparatu istotna jest ilość bakterii w produkcie. Uważa się, że minimalna dawka to 10 do 9 jtk/g w przypadku bakterii probiotycznych oraz 250–500 mg w przypadku niepatogennych drożdży probiotycznych. Bez wątpienia o jakości danego probiotyku świadczy również liczba przeprowadzonych badań klinicznych, w odniesieniu do różnych jednostek chorobowych. Należy wziąć pod uwagę, iż na żywotność probiotyku wpływa wiele czynników, takich jak temperatura, wilgotność i utlenianie. Część dostępnych na rynku produktów nie została poddana szczegółowym badaniom, bądź ich jakość jest wątpliwa ze względu na mniejszą żywotność i niższą niż deklarowana ilość szczepów bakteryjnych.

Bifido forte – kompleksowy probiotyk zawierający bakterie z rodziny Bifidobacterium

Cechy, którymi powinien charakteryzować się probiotyk:

• ludzkie pochodzenie (szczepy bakterii pochodzące z ludzkiego przewodu pokarmowego),
• ściśle określona przynależność taksonomiczna (dokładne określenie gatunku i rodzaju bakterii),
• brak patogennego, negatywnego wpływu na organizm,
• odporność na działanie soku żołądkowego i enzymów trawiennych,
• zdolność adhezji do nabłonka jelitowego i konkurencja o miejsca receptorowe z drobnoustrojami patogennymi
• zdolność do produkcji substancji o charakterze przeciwdrobnoustrojowym, a tym samym antagonizm względem patogenów,
• potwierdzony odpowiednimi badaniami klinicznymi korzystny efekt zdrowotny

Mikrobiota jelitowa

Mikrobiota określa wszystkie drobnoustroje zasiedlające ludzki organizm oraz ich geny (bakterie, wirusy, eukariota). W skład ludzkiej mikrobioty wchodzi około 1000 gatunków bakterii, w tym ok. 150– 170 dominuje u danej osoby. Dysbioza jelitowa oznacza zaburzenie proporcji, składu i funkcji drobnoustrojów. Sytuacja ta związana jest z wieloma chorobami, w tym biegunką po antybiotykoterapii.

Antybiotyk to substancja pochodzenia naturalnego bądź wytworzona syntetycznie, aktywna względem określonych grup bakterii. Działanie leków ma charakter bakteriostatyczny (hamujący wzrost i podział bakterii) bądź bakteriobójczy. Powszechne nadużywanie ich, doprowadziło do rozwoju antybiotykooporności na farmaceutyki i w konsekwencji powstanie szczepów wieloopornych. Infekcji wirusowych, stanowiących ponad 80% wszystkich infekcji górnych dróg oddechowych, nie należy bowiem leczyć antybiotykiem. Jedynie można je stosować do leczenia zakażeń o potwierdzonej etiologii bakteryjnej. Niepożądanym następstwem po antybiotykoterapii jest również rozwój dysbiozy jelitowej. Omawiane leki nie działają jedynie eliminująco na bakterie chorobotwórcze, lecz dokładnie w ten sam sposób niszczą prozdrowotne drobnoustroje, kolonizujące ludzki przewód pokarmowy.

Maślan sodu wspierający pracę przewodu pokarmowego

Probiotyki w czasie antybiotykoterapii

W trakcie przyjmowania antybiotyków warto zainwestować w odpowiednią probiotykoterapię, aby zminimalizować efekty uboczne. Jednym z najlepiej przebadanych szczepów probiotycznych na świecie jest Lactobacillus rhamnosus GG ATCC 53103 (GG). Opisywany szczep spełnia wszystkie wymagania stawiane probiotykom, a dodatkowo ma niemal 800 badań,  cechujących się najwyższą wiarygodnością. Najszerzej zastosowanie probiotyku udokumentowano w profilaktyce i leczeniu biegunki poantybiotykowej. Występowanie tej dolegliwości jest często wynikiem zakażenia i kolonizacji przewodu pokarmowego przez patogenne drobnoustroje. Dotyczy ona nawet 40% osób przyjmujących antybiotyki i objawia się zarówno poprzez krótkie epizody biegunkowe, jak i wyniszczające odwodnienia wynikające z zakażenia toksynotwórczego Clostridium difficile. Zastosowanie LGG zmniejsza ryzyko wystąpienia biegunki poantybiotykowej nawet o 52%.  Dodatkowo stosowanie probiotyku  w trakcie trwania biegunki, przyczynia się do istotnej redukcji liczby wypróżnień na dobę. Dobrej jakości preparaty dostępne na rynku to np. Dicoflor bądź LoGGic.

Rhamnosus GG

 

Drugim najlepiej przebadanym szczepem jest Saccharomyces boulardii. Są to niepatogenne drożdże, które odporne są na oddziaływanie soków żołądkowych, a ich właściwości prozdrowotne zostały wielokrotnie potwierdzone badaniami klinicznymi. Stosowane w trakcie przyjmowania antybiotyków bądź profilaktycznie  zmniejszają  częstotliwość występowania biegunki. Na rynku znajdziemy je pod nazwą Enterol, bądź Saccharomyces boulardii.

Saccharomyces Boulardii z dodatkiem MOS

 

Szczególną uwagę należy zwrócić w trakcie antybiotykoterapii na noworodki, niemowlęta i małe dzieci. Mikrobiota jelitowa od momentu porodu do ukończenia 7. roku życia ulega dużym modyfikacjom. Na jej ostateczną formę ma wpływ wiele czynników jak sposób porodu, karmienia początkowego, a także przebytych chorób i stosowanych leków, z których najbardziej destrukcyjny wpływ wykazują antybiotyki. W pierwszych miesiącach i latach życia dziecka osłonowe stosowanie właściwych probiotyków w trakcie i po zakończeniu antybiotykoterapii, powinno być priorytetem. Najwygodniejszą formą probiotyków dla dzieci i niemowląt są w postaci kropel (Loggic30, Vivomixx), bądź w postaci sproszkowanej (można rozpuścić w mleku matki, bądź modyfikowanym).

Probiotyki po antybotykoterapii

W badaniach  nie ma jednoznacznych wytycznych, określających długość stosowania probiotyków po terapii antybiotykowej. Jednak potwierdzono zasadność stosowania probiotyków od pierwszej doby leczenia antybiotykiem. Z dostępnych obserwacji wynika, iż terapia powinna trwać nie tylko podczas stosowania antybiotyku, ale też przez kilka tygodni po niej. Ze względu na duże ryzyko powstania istotnej dysbiozy jelitowej, czasami warto stosować probiotyki nawet przez trzy miesiące. Należy je przyjmować zgodnie z zaleceniami na opakowaniu. Dodatkowo należy zachować kilkugodzinny odstęp czasowy między antybiotykiem a probiotykiem. Mikrobiota mimo stosowania osłonowych preparatów probiotycznych w czasie leczenia, ulega zaburzeniu w następstwie antybiotykoterapii. Z tego względu podstawą po zakończeniu stosowania antybiotyku powinna być minimum kilkutygodniowa (a nawet kilkumiesięczna) suplementacja wysokiej jakości probiotykiem. Dobrym wyborem są preparaty wieloszczepowe, umożliwiające odbudowę mikrobioty jelitowej w sposób kompleksowy. Probiotyki powszechnie zostały uznane za bezpieczne, ryzyko zakażenia bakteriami probiotycznymi jest bardzo niskie. Wyjątkiem są osoby obciążone ciężkimi chorobami, czy z osłabioną odpornością.

Reasumując, przy antybiotykoterapii działamy dwutorowo. W momencie rozpoczęcia leczenia przyjmujemy preparaty zawierające szczepy LGG i S.boulardii w celu zredukowania redukcji ryzyka biegunki poantybiotykowej. Następnie w celu odbudowy ekosystemu przyjmujemy preparaty wieloszczepowe. Z powszechnie dostępnych na polskim rynku preparatów wysokiej jakości można wymienić:

• probiotyki SanProbi (Barrier, SuperFormuła),
• EpicPro25 Swanson,
• Lab One N1 Probiotic,
• Vivomixx.

Vivomixx od Pharmabest

Posumowanie

Stosowanie antybiotyków jest aktualnie najskuteczniejszą metodą leczenia zakażeń bakteryjnych. Jednakże należy pamiętać, iż jest to  terapia, której stosowanie wiąże się z szeregiem działań niepożądanych, m.in. biegunką czy zaburzeniem homeostazy mikrobioty jelitowej. Z tego względu każdej antybiotykoterapii towarzyszyć powinno stosowanie odpowiednio dobranych probiotyków (zarówno jedno-, jak i wieloszczepowych). Stosując probiotyki w profilaktyce zdrowotnej oraz łącząc je z szeroko pojętym zdrowym stylem życia, jesteśmy w stanie istotnie zminimalizować ryzyko działań niepożądanych antybiotyków.

Bibliografia:

1. Upreti V.V., Barbour A.M. Antibiotics Development and the Emergence of Resistance: Clinical Pharmacology to the Rescue. J Clin Pharmacol. 2018.
2. B.C. Johnston, S.S. Ma, J.Z. Goldenberg i wsp. Probiotics for the prevention of Clostridium difficile –associated diarrhea: a systematic review and meta-analysis Annals of Internal Medicine, 2012.
3. Nogacka A.M., Salazar N., Arboleya S., Suárez M., Fernández N., Solís G., de Los Reyes-Gavilán C.G., Gueimonde M. Early microbiota, antibiotics and health. Cell Mol Life Sci. 2018.
4. Hochter W, Chase D and Hagenhoff G, , Saccharomyces boulardii in acute adult diarrhea: efficacy and tolerability of treatment. Munchener Medizinische Wochenschrift, 1990.
5. Chilton C.H., Pickering D.S., Freeman J. Microbiological factors affecting Clostridium difficile recurrence. Clin Microbiol Infect. 2017.
6. Lange K., Buerger M., Stallmach A., Bruns T. Effects of Antibiotics on Gut Microbiota. Dig Dis. 2016.
7. Dendukuri N., Costa V., McGregor M. i wsp. Probiotic therapy for the prevention and treatment of Clostridium difficile-associated diarrhea: a systematic review. CMAJ, 2005.
8. Kotowska M., Albrecht P., Szajewska H. Saccharomyces boulardii in the prevention of antibiotic-associated diarrhoea in children: a randomized double-blind placebo-controlled trial. Aliment. Pharmacol. Ther., 2005.