Sód – pierwiastek o dwóch twarzach

jcomp

 

Sód to niezbędny pierwiastek dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Największa jego ilość dostarczana jest w postaci soli. Nadmiar sodu jest szkodliwy dla zdrowia.  Jednak od początku, czym jest sód, za co odpowiada i co warto o nim wiedzieć?

 

Sód (Na) to srebrzysty dość miękki metal, niewystępujący w przyrodzie w stanie wolnym. Jest powszechnym składnikiem wielu minerałów m.in. soli (NaCl). Sód, który stanowi ok. 92-105 g w organizmie człowieka zgromadzony jest głównie w kościach, płynach wewnątrzkomórkowych i tkankach. Fizjologiczny poziom sodu we krwi oscyluje na poziomie 135-145 mmol/l.  Poziom ten jest kontrolowany przez organizm poprzez wydalanie sodu z moczem, bądź resorpcję zwrotną (odzyskiwanie) przez nerki. Podstawową i najważniejszą funkcją sodu jest regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu. Ponadto wpływa on na utrzymanie równowagi kwasowo zasadowej, funkcjonowanie układu nerwowego i mięśniowego. Bez odpowiedniej ilość sodu w organizmie nie mogłoby się odbywać trawienie spożytego pokarmu, a to ze względu na to, iż sód wchodzi w skład kwasu solnego w żołądku.

 

Zapotrzebowanie na sód

Wystarczające spożycie sodu  w ciągu dnia, jak wskazują tabele Normy Żywienia dla populacji Polskiej, oscyluje na poziomie 1500 mg/ dobę. Jednocześnie spożycie soli– głównego źródła sodu w diecie, nie powinno przekraczać 5-6 g na dzień, czyli ok. 1 łyżeczki.

Zapotrzebowanie na sód uzależnione jest od wysiłku fizycznego- sód tracony jest wraz z potem, moczem i kałem. Innym czynnikiem wpływającym na wymaganą ilość sodu jest temperatura- wyższa temperatura zwiększa utratę sodu wraz z potem.

 

Niedobór sodu

Dużo mówi się o zmniejszeniu spożycia soli, a tym samym sodu w diecie i o ile dostarczenie wystarczającej liści sodu nie jest trudnym zadaniem, to niezbędne jest, by stężenie tego pierwiastka w organizmie było wystarczające. W przypadku niedobór sodu dojść może do  utraty pobudliwości komórek nerwowych. Innymi objawami hiponatremii (niedobór sodu) są: osłabienie organizmu, nudności, brak łaknienia, bóle głowy, wymioty oraz zaburzenia orientacji. Według niektórych doniesień mniejsze ilości sodu mogą powodować niekorzystne zmiany w lipogramie i sprzyjać rozwojowi insulinooporności.

Na zmiany zdrowotne w wyniku zbyt małej ilości sodu w diecie szczególnie narażone są osoby starsze. Nagłe wprowadzenie i stosowanie rygorystycznej diety niskosodowej może spowodować większe wydzielanie sodu z moczem, nasilenie aktywności układu renina-angiotensyna-aldosteron czy nawet zwiększenie występowania choroby niedokrwiennej serca oraz zwiększenie śmiertelności.

Co warto zaznaczyć – w Polsce od 1997 r. w związku z częstym niedoborem jodu wśród naszej populacji sól kuchenna/ biała musi być poddana obowiązkowemu jodowaniu. Nie tylko Polska podjęła taką decyzję, w Indiach oprócz jodowania wzbogaca się sól w żelazo. W niektórych państwach do soli dodaje się fluoru, by zapobiec próchnicy. Trwają także rozmowy nad podjęciem decyzji wzbogacania soli w kwas foliowy, co szczególnie korzystne ma być dla kobiet w ciąży i zapobiegania powstawania wad cewy nerwowej i anemii.

 

Sodium Butyrate (maślan sodu – 570mg NEW – debutir)

 

Nadmiar sodu

Według wskazań WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) powinno się spożywać do 5-6 g soli (chlorku sodu – NaCl) dziennie, czyli mniej więcej 1 małą łyżeczkę. Jednak jak wskazują badania, w populacji polskiej niejednokrotnie ilość ta jest przekroczona. Według niektórych badań Polacy spożywaj nawet 13-15 g soli na dzień. Spożywanie dużych ilości sodu, w tym także soli, może do wielu chorób, w tym nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu 2, otyłości, udaru mózgu (także niezależnie od wartości ciśnienia tętniczego krwi i masy ciała), zwiększenia ryzyka choroby sercowo-naczyniowej, a nawet choroby nowotworowej: raka żołądka i raka przełyku. Ponadto nadmiar soli obciąża nerki, prowadząc m.in. do kamicy nerkowej. Wpływa na zmniejszenie ilości wapnia w organizmie, także w kościach. Co w dłuższej perspektywie może prowadzić do rozwoju osteoporozy. Nadmiar sodu w diecie zwiększa również zachorowalność i umieralność z powodu chorób układu krążenia.

Nadmiar sodu często związany jest z niewystarczającym spożyciem wody, co prowadzi do zaburzeń osmolalności surowicy i stymuluje do wydzielania wazopresyny (AVP). To natomiast hiperfiltrację kłębuszkową i białkomocz, a to natomiast może doprowadzić do przewlekłej choroby nerek i umieralności.

Mówiąc o soli i sodzie, należy wspomnieć o fenomenie sodowrażliwości oraz sodoniewrażliwości/ sodooporności. Sodowrażliwość ciśnienia tętniczego krwi (SSBP-salt sensitivity od blod pressure) określa się, gdy pod wpływem zwiększonego dostarczania sodu do organizmu ciśnienie zwiększa się, a przy obniżeniu podaży sodu obniża. Gdy ciśnienie krwi nie zmienia się pod wpływem podaży sodu, lub nawet zmniejsza się w wyniku większych ilości, mówi się o sodooporności. Wśród osób z nadciśnieniem ok. 33% z nich to osoby sodooporne, wśród osób normotensyjnych osoby te mogą stanowić nawet 58%. Występowanie tego fenomenu uwarunkowane jest od rasy, wieku, czynników genetycznych oraz środowiskowych. W związku z tym w niektórych badaniach sugeruje się, że ograniczenie sodu i stosowanie diety ubogosodowej może nie być korzystne dla wszystkich. U osób sodoopornych należałoby skupić się na pozostałych metodach profilaktyki nadciśnienia tętniczego.

 

 

 

Źródła sodu w diecie

Głównym źródłem sodu w diecie jest sól kuchenna oraz produkty z jej dodatkiem a dokładnie pieczywo, mięso, wędliny, konserwy, w mniejszym stopniu produkty mleczne (sery podpuszczkowe) oraz warzywa konserwowe.

Zawartość sodu i soli w przykładowych produktach:
Produkt	sód (mg/100 g)	sól (g/100 g)
łosoś wędzony	1470	3,68
kabanosy	1327	3,32
płatki kukurydziane	1167	2,92
ser typu „feta”	1100	2,75
paluszki słone	1093	2,73
szynka wiejska	1026	2,57
ser camembert pełnotłusty	966	2,42
chipsy paprykowe	859	2,15
ogórek kwaszony	703	1,76
ser edamski tłusty	618	1,55
tuńczyk w oleju	515	1,29
kajzerki	463	1,16
chleb żytni razowy	457	1,14
herbatniki	297	0,74
kapusta kwaszona	260	0,65
mleko 2% tł.	44	0,11
ser twarogowy półtłusty	44	0,11
kapusta biała	19	0,05
ogórek	11	0,03
masło ekstra	9	0,02
pomidor	8	0,02
brokuły	7	0,02
płatki owsiane	5	0,01
orzechy włoskie	4	0,01
pomarańcza	3	0,01
mąka pszenna typ 500	2	0,01
jabłko	2	0,01

 

Innym powszechnie spotykanym źródłem sodu są wody mineralne. Zawierają one mniej sodu niż produkty spożywcze, jednak ilość tego pierwiastka w niektórych jest na tyle wysoka, by uznać je za dobre źródło. Najwięcej sodu zawieją tzw. wody lecznicze.

Omega-3 zmniejszające ryzyko nadciśnienia i chorób sercowo-naczyniowych

Jak zmniejszyć zawartość sodu w diecie?

Metoda na zmniejszenie soli w diecie jest przede wszystkim rezygnacja ze słonych przekąsek i dań. Kolejnym krokiem powinno być zmniejszenie dosalania potraw, w tym kanapek oraz zup już na talerzu. Ostatnim etapem będzie natomiast zastanowienie się i zmniejszenie ilości soli używanej do przyrządzania potraw. Sól do doprawiania potraw można zamienić na zioła i przyprawy np. bazylię, oregano, majeranek, tymianek, curry, kurkumę lub sok z cytryny, czosnek, cebulę, szczypiorek.

 

 

BIBLIOGRAFIA:

1. Normy Żywienia dla populacji Polskiej i ich zastosowanie 2020 rok
2. Ciborowska Helena, Rudnicka Anna: Dietetyka żywienie zdrowego i chorego człowieka; PZWL 2017
3. Gawęcki Jan: Żywienie człowieka. Tom 1. Podstawy nauki o żywieniu; PWN 2010
4. Debert F, Kozik R., Kula A. Marko-Worłowska, Zamachowski W.: Biologia na czasie 2; Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego i technikum-Zakres rozszerzony; Nowa Era 2013
5. Tabele wartości odżywczej produktów spożywczych i potraw – Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017, Wydanie IV rozszerzone i uaktualnione.
6. Tabela wartości odżywczych USDA
7. Zdrojewicz Z., Wasik S., Wróbel M.: Rola soli w organizmie człowieka
   oraz fenomen sodowrażliwości i sodooporności; Med Rodz 2016; 19(2): 75-82
8. Heleniak G., Jabłońska E., Kaźmierczak U.: Leczenie niefarmakologiczne nadciśnienia tętniczego — modyfikacja żywienia. Część II. Składniki mineralne: sód, potas, wapń i magnez w diecie osób z nadciśnieniem tętniczym; Arterial Hypertension 2002, 6(2): 123–1
9. Kokot F., Hyla-Klekot L.: Optymalne spożycie sodu i potasu – co lekarze powinni zalecać pacjentom.; Medycyna rodzinna 2013, 7(8):48-54
10. Suliburska J: Rola składników mineralnych w rozwoju
    i prewencji nadciśnienia tętniczego; Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, 1(4): 230–235
11. Czerwińska D., Czerniawska A.: Ocena spożycia sodu, z uwzględnieniem soli kuchennej jako jego źródła, w wybranej populacji Warszawskiej. ROCZN. PZH 2007, 58(1): 205-210
12. Wojciechowska W., Jankowski P.: Sodowrażliwość – nowe stanowisko American Heart Association; Medycyna po Dyplomie 2017, 04
13. Fryźlewicz-Moska A., Duława J.: Dieta ubogosolna – korzyści i zagrożenia; Kardiologia po dyplomie 2013, 12(12):17-23
14. Szwench E., Florczak E., Prejbisz A., Kądziela J., Witkowski A., Januszewicz A.: Oporne nadciśnienie tętnicze— postępy w diagnostyce i leczeniu. Kardiologia Polska
    2012; 70, 1: 66–74
15. Stompór T: Chlorek sodu – dogmat czy źródło kontrowersji? (cz. 2); Diabetologia po Dyplomie 2020, 01
16. Czekalski S., Ciechanowicz A.: Mechanizmy i znaczenie sodowrażliwości ciśnienia tętniczego; Postępy Nauk Medycznych 2004, 4: 4-11