źródło zdjęcia: julien-rocheblave-F3M8FmvWQo4-unsplash(1)
Piłka nożna to z pewnością jeden z najpopularniejszych sportów na świecie, patrząc przez pryzmat mojego życia, w dzieciństwie nieumiejętność czy nie interesowanie się tym sportem przez płeć męską, nierzadko skutkowało popularnym „tępieniem” przez rówieśników. A już przechodząc na bardziej oficjalny i mniej potoczny język, piłka nożna to sport, który stawia przed nami bardzo dużo wymagań zarówno w treningu jak i samym meczu. Poza aspektami przygotowania motorycznego czy wszelkich powiązań z żywieniem sportowca, dyscyplina ta wymaga od zawodników by dosłownie i w przenośni używali swojej głowy. W przenośni jako działania kognitywne, natomiast dosłownie przy pojedynkach główkowych, podaniach czy strzałach tą częścią ciała. Piłka nożna jest jednym z nielicznych sportów, w których celowo używa się głowy jako integralnego elementu gry, a umiejętności gry głową uczy się od najmłodszych lat [1, 2]. Zakres i wpływ gry głową na zdrowie poznawcze i emocjonalne graczy jest kluczowym elementem aktualnych dyskusji, w których media, naukowcy i laicy spierają się, czy granie głową powinno być zakazane, ograniczone, czy też pozostawione bez ograniczeń w piłce nożnej [1]. Rozmowy te zwykle obejmują dwa ogólne obszary:
– wpływ długotrwałego powtarzania ruchów głową na zdrowie mózgu graczy
– jakie strategie istnieją w celu ochrony graczy przed potencjalnym zagrożeniem dla zdrowia związanym z graniem głową.
Jeśli chodzi o wpływ wszelkiego działania piłkarskie głową na zdrowie mózgu, opublikowane do tej pory prace przeglądowe przedstawiają niejednoznaczne zbiorcze dowody na związek przyczynowy między powtarzającym się kierowaniem głową a krótko- i średnioterminowymi zmianami poznawczymi. Chociaż istnieją dowody na krótkotrwałe (< 24 h) zmiany w biomarkerach związanych z funkcją okoruchową i białkami neurofilamentów po urazie/ataku główkowym, zmiany te mają charakter przejściowy i ustępują już po 24 godzinach od narażenia. Co więcej, ataki głową często stosowane w tych badaniach były nierealistycznie wysokie (np. 10–20 główek w ciągu 10 minut) i nie były reprezentatywne dla sytuacji w grze. Ogólny konsensus w tych artykułach jest taki, że ekspozycja na niskie pozycje nie wydaje się wpływać na zdolności poznawcze zarówno młodzieży, jak i dorosłych w krótkim okresie (tj. <72 h). Istnieje jednak niewiele dowodów dotyczących długoterminowych konsekwencji główek. W retrospektywnym przeglądzie zmarłych byłych zawodowych piłkarzy z Ligi Szkockiej urodzonych przed 1 stycznia 1977 r. (przedział wiekowy 39–87 lat, średnia wieku 67,5 lat) stwierdzono zwiększone prawdopodobieństwo zgonu z powodu chorób neurodegeneracyjnych lub przepisywania leków na demencję w porównaniu z grupą kontrolną populacji, przy czym efekt ten był widoczny dopiero w wieku powyżej 70 lat. Podobne wyniki wykazano w retrospektywnym przeglądzie śmiertelności ogólnej i specyficznej dla piłkarzy, którzy rozegrali co najmniej jeden mecz rywalizacyjny w zawodowych mistrzostwach Francji w piłce nożnej między 1 stycznia 1968 i 31 grudnia 2015. Związek konkretnego aktu uderzenia głową z wynikami klinicznymi lub śmiertelnością w tych badaniach jest trudny, biorąc pod uwagę brak danych dotyczących uderzenia głową dla każdego gracza i długi okres czasu między ekspozycją na uderzenie głową a śmiercią [3].
Omega 3 od Apollos Hegemony – wspiera zdrowie mózgu – KUP TUTAJ
Wyniki badań
W badaniach, w których zbierano dane o główkach, wyniki są sprzeczne. Jedno badanie z udziałem 60 emerytowanych zawodowych graczy (średnia wieku 67,5 lat, zakres 39-87 lat, średnia długość kariery zawodowej 15,7 lat) [18] wykazało, że niższe wyniki w testach kognitywnych były związane z wyższymi samoopisowymi liczbami główek w swojej piłkarskiej karierze. Odkrycie to kontrastuje z wcześniejszym badaniem, w którym nie stwierdzono związku między większą ekspozycją na głowę w trakcie kariery zawodowej a niższymi zdolnościami poznawczymi lub wyższym ryzykiem demencji [4]. Niedobór danych i niejednoznaczne ogólne ustalenia utrudniają przedstawienie ostatecznych wniosków na temat przyczynowego wpływu długotrwałego narażenia na główki na zdrowie mózgu, które prawdopodobnie pozostanie niezmienione w dającej się przewidzieć przyszłości. Ponadto uznano wiele ograniczeń, w tym błąd systematyczny, który może wystąpić z powodu stosowania subiektywnych miar do ilościowego określania częstotliwości występowania głowek (np. samoopis), nieuwzględnianie numerów glówek podczas okresu przygotowawczego lub szkolenia, a jedynie studiowanie zawodowych kohorty mężczyzn, niemożność uogólnienia wyników na graczy amatorów lub graczy rekreacyjnych oraz błąd autoselekcji, gdzie w badaniach brali udział tylko uczestnicy z dostrzeganymi problemami poznawczymi [4-6]. Doprowadziło to do zalecenia przeprowadzenia dalszych badań w tym kierunku w celu określenia obecnych niejasności związków przyczynowych [4,5]. Pomimo niedostatku dostępnych wysokiej jakości badań, wiele organów zarządzających rozważa obecnie decyzje polityczne dotyczące stosowności główkowania w piłce nożnej; w związku z tym niezbędne jest dalsze badanie strategii ochronnych. Biorąc pod uwagę obawy naukowców i opinii publicznej, ale także niepewność co do krótko-, średnio- i długoterminowych konsekwencji działań piłkarskich głową na zdrowie mózgu, a także zgłaszany związek między powtarzającymi się uderzeniami głową we wszystkich sportach kontaktowych a przewlekłą traumatyczną encefalopatią [5], istnieje jest logiczną potrzebą przyjęcia podejścia zapobiegawczego w celu złagodzenia wszelkich możliwych zagrożeń. Jednym z takich podejść jest proaktywne podejście do opracowywania i wdrażania strategii, wytycznych i ram, które pomagają zmniejszyć obciążenie (wielkość, wielkość uderzenia, a także ryzyko obrażeń) związane z wywrotem do czasu, gdy dowody mogą być mniej dwuznaczne. Chociaż ograniczona liczba związków piłkarskich na całym świecie zakazała lub ograniczyła liczbę uderzeń głową u młodych zawodników [3], większość ograniczeń pojawia się na podstawie wieku chronologicznego, a nie biegłości technicznej, uwarunkowań fizycznych lub biologicznych. Na przykład pierwszym związkiem piłkarskim, który wdrożył wytyczne dotyczące gry głową, była piłka nożna w USA, gdzie gra głową jest zabroniona dla graczy poniżej 10 lat i ograniczona dla graczy w wieku 11–12 lat. W USA wytyczne te powstały w odpowiedzi na pozew zbiorowy złożony przez zawodników i rodziców w 2014 roku. Biorąc pod uwagę zrozumiałe obawy organów zarządzających, graczy i rodzin, istnieje potrzeba dokładniejszego zrozumienia dostępnych strategii, aby informować o proaktywnym opracowywaniu przyszłych wytycznych dotyczących główki, podczas gdy badania nad długoterminowymi skutkami główki są kontynuowane.
Eskpozycja na główkowanie
W piłce nożnej ekspozycja na główkowanie zawodnika będzie z pewnością zależna od pozycji czy nawet wzrostu piłkarza. Jednak by przekonać się jak wygląda faktycznie sama eskpozycja na główkowanie warto sięgnąć do badań naukowych. W kontekście dowodów na to, jak ważna jest gra w głową w trakcie meczu, można zauważyć, że podczas Mistrzostw Europy UEFA mężczyzn 2020 (2021) 25% wszystkich strzelonych bramek pochodziło z główki [8] (podobnie jak 28% w Mistrzostwach Europy UEFA 2022). Mistrzostwa Europy kobiet), wskaźniki podobne do goli zdobytych główką w Mistrzostwach Świata FIFA Mężczyzn 2002 (24%), ale wyższe niż na Mistrzostwach Świata 2010 [28] i 2018 (18%) [9]. Co więcej, badanie analizujące wzorce zdobywania bramek w greckiej lidze piłkarskiej na przestrzeni sezonów (2001–2002 do 2008–2009) wykazało, że uderzenia głową były drugą najskuteczniejszą techniką zdobywania bramek, stanowiąc 18,4% wszystkich zdobytych bramek. Jeśli chodzi o ekspozycję na uderzenia głową, dane z niedawnego przeglądu systematycznego [10], a także dwa dalsze badania dotyczące młodzieżowej piłki nożnej [2,11] wykazały, że średnia liczba uderzeń głową na zawodnika na mecz wahała się od 0 do 8 w grupie chłopców piłka nożna, 0–7 głów w piłce nożnej dziewcząt, 2–11 głów w piłce nożnej mężczyzn i 1–4 głów w piłce nożnej kobiet. Należy zauważyć, że te średnie dane dotyczące uderzeń głową zostały obliczone na podstawie całkowitej liczby uderzeń głową na mecz (lub na drużynę) podzielonej przez liczbę graczy. W rzeczywistości rzadko zdarza się równomierny rozkład uderzeń głową wśród wszystkich członków zespołu, zwłaszcza jeśli w obliczeniach uwzględniono bramkarzy (pozycja obserwowana w przypadku rzadkich uderzeń głową) [2, 11]. Tak więc, biorąc pod uwagę obciążenie głową, gracze, którzy konsekwentnie częściej grają głową w meczach, mogą potrzebować odpoczynku lub zmniejszenia liczby uderzeń głową podczas treningu, aby umożliwić dłuższą regenerację między ekspozycjami głów. Na przykład konsekwentnie wykazano, że gracze w środkowej strefie (korytarzu) boiska, tacy jak środkowi obrońcy i pomocnicy, częściej uderzają główką niż gracze na innych pozycjach [2, 11], a ten wzorzec konsekwentnego uderzania główką w grach pojawia się w wieku 11 lat –12 lat [2]. Jedną z obaw związanych z zakazem gry głową na treningu, ale nie w meczach, dla młodych graczy, którzy jeszcze nie zademonstrowali biegłości w technice gry głową, jak zauważono w niektórych wytycznych, jest to, że ryzyko kontuzji u młodych graczy może być zwiększone z powodu do słabego rozwoju techniki, wyczucia czasu, ustawienia ciała lub używania bocznej lub górnej części głowy do uderzenia głową piłki [6]. Rozważenie indywidualnej chęci gracza do wyprowadzania piłki główką w meczach i zastosowanie kryteriów indywidualnych, a nie drużynowych lub wiekowych, może być bardziej odpowiednie do określenia, kiedy rozpocząć trening techniki główkowania.
Kreatyna od testosterone.pl – suplement o działaniu neuroprotekcyjnym – KUP TUTAJ
Objętość główek
Jak wiadomo, od jednej główki jeszcze nikt nie zginął, problemem może być duża ilość główkowań, przykładowo w czasie tygodnia spędzonego z drużyną na treningach i meczach. Narzuca się od razu pytanie, skoro jedna główka nie zrobi spustoszenia w naszym organizmie, to ile tych działań będzie potrzebnych by osoba zaczęła odczuwać skutki nadmiernego używania głowy jako jedno z działań piłkarskich. Do tej pory opublikowano bardzo niewiele badań, które dotyczyły kwestii „bezpiecznego” tygodniowego obciążenia głowy. Wyzwaniem przy ustalaniu, czy istnieje „bezpieczne obciążenie głowy”, jest niejednorodność między badaniami, w tym różne metody ilościowego określania kierunku jazdy (np. raport własny, obserwacja, warunki laboratoryjne), włączanie lub wyłączanie danych główkowań oraz różnice w czułość, specyficzność i trafność ekologiczna zastosowanych miar poznawczych, a także niepewność co do najbardziej odpowiednich docelowych parametrów wskazujących „bezpieczeństwo”. Ponadto niewiele badań opisuje technikę główkowania zawodników lub porównuje dane dotyczące pozycji na boisku lub rodzajów głów (np. główka z rzutów od bramki, rzuty rożne, dośrodkowania, wrzuty). Co najważniejsze, obecnie nie ma badań, w których prospektywnie zbierano dane o pozycjach na przestrzeni całej kariery zawodowej, aby ocenić zmiany w zdrowiu neurokognitywnym w czasie. Chociaż pomiary sprawności neuropsychologicznej/poznawczej mogą pomóc w określeniu klinicznie znaczących zmian w funkcjonowaniu mózgu, nie są one jedynym środkiem, który może zbadać, czy istnieje „bezpieczna” objętość główek. Inne badania wykorzystujące markery biochemiczne, biomarkery krwi, obrazowanie, odruchy wzrokowe, zmienność rytmu serca i przezczaszkową stymulację magnetyczną można również wykorzystać do wnioskowania o wynikach z różnych obciążeń głową. Jednak nie ma wystarczających dowodów opartych na którymkolwiek z tych środków, aby informować o „bezpiecznym” obciążeniu głowy, prawdopodobnie z powodu braku standaryzacji metodologicznej i niespójnych wyników między badaniami, co uniemożliwia wyciągnięcie jednoznacznych wniosków dotyczących zakresu ostrego ryzyka uderzenia głową w piłkę nożną, zwłaszcza w kierunku długofalowym.
Młodzi sportowcy
W czterech badaniach [12-15] wśród młodych graczy w wieku 13–18 lat wykazano, że cztery uderzenia głową na mecz nie skutkowały znaczącymi zmianami w wydajności poznawczej w perspektywie krótko- i średnioterminowej, w ciągu jednego do trzech sezonów. W badaniach tych wykorzystano różnorodne środki, w tym kompleksowe baterie neuropsychologiczne lub skomputeryzowane narzędzia poznawcze (np. ImPACT). W dwóch badaniach z udziałem chłopców w wieku 13–16 lat, w których zastosowano 13 testów poznawczych, wykazano, że skumulowana pozycja głowy nie była związana ze sprawnością poznawczą [12,13]. Co więcej, w dwóch badaniach dziewcząt w wieku 12–18 lat nie zaobserwowano szkodliwego związku między liczbą celowych nagłówków a miarami poznawczymi. [14, 15] W tych czterech badaniach średnia liczba głów na gracza wahała się od jednego do czterech, co wskazuje, że mała liczba głów na mecz może oznaczać obciążenie głową, które nie prowadzi do krótko- i średnioterminowych zmian w grze oraz wpływu na testy poznawcze. Jednak wyniki te mogą nie odnosić się do graczy, którzy wykonują większą liczbę uderzeń głową na mecz, a także podczas treningu, ani nie wskazują, jakie długoterminowe zmiany mogą, a jakie nie mogą wystąpić, jeśli ci gracze będą nadal uderzać głową ponad 10 –20 lat kariery piłkarskiej.
Rhodiola od Appolos Hegemony – wspomaga umysł sportowca – KUP TUTAJ
Dorośli piłkarze
Wśród dorosłych graczy, w wieku 18-55 lat, siedem badań dotyczyło krótkiego do średniego wpływu działań związanych z główkowaniem na funkcje poznawcze. W czterech badaniach nie stwierdzono związku między większą liczbą nagłówków a zdolnościami poznawczymi, podczas gdy w trzech badaniach wykazano odwrotną zależność w przypadku wyższego stopnia obciążenia główkami skutkowało obniżeniem zdolności poznawczych, chociaż zmniejszenie to nie osiągnęło progu odpowiadającego upośledzeniu klinicznemu. Co więcej, zdolności poznawcze sportowców w grupie wysokiego obciążenia głową pozostawały w normalnym zakresie dla ich wieku. Dalsze badanie 159 profesjonalnych graczy płci męskiej z izraelskiej Premier League wykazało, że większa ekspozycja na uderzenie głową wiązała się z mniejszym nasileniem objawów po wstrząśnieniu mózgu, objawów depresji, lęku i zaburzeń snu. Interpretacja różnic w wynikach badań wiąże się z kilkoma wyzwaniami metodologicznymi, ponieważ nie wszystkie z tych badań obejmowały dane o kursach ze szkolenia, a większość opierała się na samoopisie. Potrzebne są zatem dalsze badania, zanim będzie można z całą pewnością określić ilościowo maksymalne tygodniowe lub sesyjne obciążenie kursem, które można uznać za „bezpieczne” [16-19].
Odpoczynek oraz regeneracja
Odpoczynek oraz regeneracja od główek piłkarskich, to także istotne czynniki w tym długofalowym podejściu w kontekście zdrowia mózgu. Ja powszechnie wiadomo, nasz organizm ma bardzo duże zdolności regeneracyjne i niekiedy naprawdę potrafi zdziałać cuda. Biorąc pod uwagę, że wszelkie obserwowane natychmiastwe skutki (takie jak zmiany w biomarkerach i testach neurokognitywnych) u graczy po pojedynczym uderzeniu głową zwykle ustępują w ciągu 72 godzin [20], można rozważyć zaplanowanie okresów swego rodzaju periodyzacji, które będzie uwzględniać odpoczynek i regenerację od działań związanych z główkowaniem. Może to obejmować odpoczywanie zawodników po ćwiczeniach,w których jednym z działań było uderzenie piłki głową podczas treningu na tydzień następujący po meczu, w którym doświadczyli wyższych niż przeciętne obciążeń głowy. Niestety ze względu na deficyt badań ciężko powiedzieć jaka dokładna regeneracja będzie tutaj rozsądna, ale z pewnością wprowadzenie takich działań może być korzystne dla długofalowego zdrowia mózgu piłkarzy oraz piłkarek.
Smart Intra od testotsterone.pl – poprawia wydajność podczas treningu oraz regenerację – KUP TUTAJ
Właściwości piłki
Pewnie tak jak ja, mało kto się zastanawiał nad właściwościami piłki i dostosowaniu ich tak by zwiększyć bezpieczeństwo mózgu zawodników. Szczegółowe wymagania dotyczące piłek są określone przez „Przepisy gry” IFAB. Przepisy Gry 2020/2021 stanowią, że piłka meczowa rozmiaru 5 musi mieć ciśnienie równe 8,5–15,6 funtów na cal kwadratowy (psi) na poziomie morza i ważyć od 410 do 450 g (g). Mniejsze piłki w rozmiarze 3 (311–340 g) i 4 (350–390 g) są zalecane dla młodszych graczy, z przepisami zwykle określanymi przez Związek Piłki Nożnej każdego kraju. Na przykład w Australii większość graczy przestawi się na piłkę o rozmiarze 5, zanim osiągną wiek 14–15 lat. Przeprowadzono wiele badań tylko z udziałem ludzi, chociaż badania z wykorzystaniem modelu głowy i modeli teoretycznych pokazują, że na przyspieszenie głowy wpływa wiele czynników, w tym prędkość piłki, przy czym piłki o większej prędkości wykazują większe przyspieszenia głowy; ciśnienie piłki, przy czym niższe ciśnienie wywołują mniejsze przyspieszenia; i rozmiar, ponieważ mniejsze piłki w rozmiarze 4 (370 g) wiązały się z niższymi przyspieszeniami głowy w porównaniu ze standardowymi (410 g) i standardowymi lekkimi (350 g) piłkami w rozmiarze 5 do symulowanej defensywnej gry głową [21,22].
Podsumowanie
Oczywiście, jak to zwykle bywa, potrzeba więcej badań by dokładnie określić wpływ działań piłkarskich związanych bezpośrednio z użyciem głowy, a zdrowiem zarówno krótko jak i długotrwałym mózgu. Wydaje się, że warto pochylić się nad tym tematem, niekiedy urazy głowy naprawdę mogą się nakładać, co może stanowić poważne problemy w dalszym życiu zawodnika. Oczywiście pewnie nie będzie to taka skala i wielkość jak w uderzanych sztukach walki, jednak wprowadzenie pewnego rodzaju prewencji, przynajmniej w rozgrywkach młodzieżowych może być dobrym pomysłem. Podobnie wprowadzenie regeneracji u zawodników drużyn seniorskich, po meczu, w którym obficie była używana głowa, można ułożyć, a przynajmniej sprówać ułozyć trening tak, by główek było trochę mniej.
[1] Putukian M, Echemendia RJ, Chiampas G, et al. Head Injury in Soccer: from Science to the Field; summary of the head injury summit held in April 2017 in New York City, New York. Br J Sports Med. 2019;53(21):1332–8.
[2] Peek K, Meyer T, Beaudouin F, et al. Heading incidence in boys’ football over three seasons. Sci Med Football. 2020;5(3):175–80.
[3] Peek K, Duffield R, Cairns R, Jones M, Meyer T, McCall A, Oxenham V. Where are We Headed? Evidence to Inform Future Football Heading Guidelines. Sports Med. 2023 Jun 7
[4] Vann Jones SA, Breakey RW, Evans PJ. Heading in football, long-term cognitive decline and dementia: evidence from screening retired professional footballers. Br J Sports Med. 2014;48(2):159–61.
[5] Nowinski CJ, Bureau SC, Buckland ME, et al. Applying the Bradford Hill criteria for causation to repetitive head impacts and chronic traumatic encephalopathy. Front Neurol. 2022;13: 938163.
[6] Peek K, Elliott JM, Gardner A. Purposeful heading in youth soccer: time to use our heads. J Orthop Sports Phys Ther. 2020;0:1–8.
[7] Yang YT, Baugh CM. US youth soccer concussion policy: head- ing in the right direction. JAMA Pediatr. 2016;170(5):413–4.
[8] Union of European Football Associations. Euro 2020 Team Stats: UEFA; 2021. https:// www. uefa. com/ uefae uro- 2020/ stati stics/ teams/ goals/ Accessed 11 Jan 2021.
[9] Vergonis A, Michailidis Y, Mikikis D, et al. Technical and tacti- cal analysis of goal scoring patterns in the 2018 FIFA World Cup in Russia. Facta Universitatis, Series: Physical Educ Sport. 2018;2019:181–93.
[10] McCunn R, Beaudouin F, Stewart K, et al. Heading in football: incidence, biomechanical characteristics and the association with acute cognitive function—a three-part systematic review. Sports Med. 2021;51:1–17.
[11] Peek K, Vella T, Meyer T, et al. The incidence and characteristics of purposeful heading in male and female youth football (soccer) within Australia. J Sci Med Sport. 2020;24(6):603–8.
[12] Stephens R, Rutherford A, Potter D, et al. Neuropsychological impairment as a consequence of football (soccer) play and foot- ball heading: a preliminary analysis and report on school students (13–16 years). Child Neuropsychol. 2005;11(6):513–26.
[13] Stephens R, Rutherford A, Potter D, et al. Neuropsychological consequence of soccer play in adolescent U.K. school team soc- cer players. J Neuropsychiatry Clin Neurosci. 2010;22(3):295– 303.
[14] Kaminski TW, Cousino ES, Glutting JJ. Examining the relation- ship between purposeful heading in soccer and computerized neuropsychological test performance. Res Q Exerc Sport. 2008;79(2):235–44.
[15] Kaminski TW, Wikstrom AM, Gutierrez GM, et al. Purposeful heading during a season does not influence cognitive function or balance in female soccer players. J Clin Exp Neuropsychol. 2007;29(7):742–51.
[16] Witol AD, Webbe FM. Soccer heading frequency pre- dicts neuropsychological deficits. Arch Clin Neuropsychol. 2003;18(4):397–417.
[17] Levitch CF, Zimmerman ME, Lubin N, et al. Recent and long- term soccer heading exposure is differentially associated with neuropsychological function in amateur players. J Intl Neuropsy- chol Soc : JINS. 2018;24(2):147–55.
[18] Rutherford A, Stephens R, Fernie G, et al. Do UK university football club players suffer neuropsychological impairment as a consequence of their football (soccer) play? J Clin Exp Neu- ropsychol. 2009;31(6):664–81.
[19] Stewart WF, Kim N, Ifrah C, et al. Heading frequency is more strongly related to cognitive performance than unintentional head impacts in amateur soccer players. Front Neurol. 2018;9:240.
[20] Di Virgilio TG, Hunter A, Wilson L, et al. Evidence for acute electrophysiological and cognitive changes following routine soccer heading. EBioMedicine. 2016;13:66–71.
[21] International Football Association Board. Laws of the game 2020–2021. Switzerland: IFAB, 2020. chrome-extension://efa idnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https:// digit alhub. fifa. com/m/ 1cf30 1829f 1cf996/ origi nal/ ifab- laws- of- the- game- 2020- 21. pdf. Accessed 24 Jun 2022.
[22] Tierney GJ, Power J, Simms C. Force experienced by the head during heading is influenced more by speed than the mechanical properties of the football. Scand J Med Sci Sports. 2020;31(1):124–31.
