Menopauza to dosłownie ustanie menstruacji, ale szersza definicja obejmuje „trwałe ustanie cykli menstruacyjnych po utracie aktywności pęcherzyków jajnikowych”. Klimakterium to faza przejściowa od pierwszych oznak starzenia się jajników. Wśród różnych zmian endokrynologicznych, które charakteryzują postępującą utratę funkcji jajników i ostatecznie prowadzą do menopauzy, najważniejszym jest spadek poziomu krążących steroidów jajnikowych. Utrata progesteronu w fazie lutealnej z powodu braku owulacji może powodować nieregularne miesiączki i obfite krwawienia miesiączkowe w późnych latach przedmenopauzalnych, podczas gdy późniejszy spadek poziomu estradiolu z powodu wyczerpania pęcherzyków jest związany z objawami naczynioruchowymi i przyczyną zaniku układu moczowo-płciowego, utraty masy kostnej oraz zwiększone ryzyko sercowo-naczyniowe i metaboliczne. Chociaż menopauza jest wydarzeniem rzucającym się w oczy, przejście do menopauzy może trwać kilka lat, a wpływ hipoestrogenizmu pomenopauzalnego na zdrowie może rozciągać się na dziesięciolecia, nawet jeśli objawy już nie występują.
Menopauza a żywienie
Menopauza wiąże się ze zwiększoną częstością występowania otyłości, zespołu metabolicznego, chorób układu krążenia i osteoporozy. Przyrost masy ciała obserwuje się wśród kobiet w wieku średnim i przypisuje się go zarówno starzeniu chronologicznemu, jak i przejściu menopauzy. Wykazano, że siedzący tryb życia, a nie tylko sama menopauza, wiąże się z dwukrotnym wzrostem ryzyka nadwagi i otyłości. Dlatego wszystkim kobietom po menopauzie z nadwagą należy zalecać ćwiczenia fizyczne wraz z ograniczeniem kalorii w celu zmniejszenia ryzyka metabolicznego i sercowo-naczyniowego.
Zdolność przejścia od wykorzystania tłuszczu na czczo do wykorzystania węglowodanów podczas hiperinsulinemii jest określana jako elastyczność metaboliczna. Hormony gonodalne mogą regulować elastyczność metaboliczną na poziomie mitochondriów, określając sposób przekształcania składników odżywczych w energię. U kobiet po menopauzie elastyczność metaboliczna zmniejsza się z powodu redukcji estrogenów i więcej tłuszczu gromadzi się w centralnych częściach ciała. U kobiet w okresie menopauzy powinna zatem kłaść nacisk na ocenę stylu życia, aby zrównoważyć negatywny wpływ niedoboru estrogenów na ogólne samopoczucie i zminimalizować ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego, osteoporozy, złamań kości i zdarzeń naczyniowych. Wśród różnych aspektów promocji zdrowia i dostosowania stylu życia do okresu pomenopauzalnego istotne znaczenie mają nawyki żywieniowe, ponieważ dotyczą one wszystkich kobiet, mogą być modyfikowane i wpływają zarówno na długowieczność, jak i jakość życia. Kluczowe jest więc zapewnienie racjonalnych zaleceń żywieniowych oraz dotyczących ruchu i stylu życia dla kobiet w okresie przed i pomenopauzalnym.
Zmiany w kompozycji ciała
W okresie przejściowym, obniżenie poziomu estrogenów wiąże się z utratą beztłuszczowej masy ciała (LBM) i zwiększeniem masy tłuszczowej (FM). Utrata ta wynosiła średnio 0,5% (średni roczny bezwzględny spadek o 0,2 kg), a FM wzrastała o 1,7% rocznie (średni roczny bezwzględny wzrost o 0,45 kg. Zmiany składu ciała w tej populacji wiązały się ze zwiększonym ryzykiem choroby niedokrwiennej serca, potencjalnie zagrażającej zdrowiu kobiety jako całości. W badaniu National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES) uczestnicy z niskim LBM i wysokim FM mieli najwyższe ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych i całkowitego. Dane wskazują więc, że kluczowe jest skupienie się na możliwie największym zahamowaniu utraty tkanki mięśniowej oraz przyroście tkanki tłuszczowej poprzez zabiegi żywieniowe i treningowe.
Podaż białka po menopauzie
Starzenie się zwiększa zapotrzebowanie na białko w diecie, ponieważ mięśnie szkieletowe zmniejszają swoją zdolność aktywacji syntezy białek w odpowiedzi na bodźce anaboliczne, prawdopodobnie z powodu insulinooporności i oporności anabolicznej. W rzeczywistości badania obserwacyjne wykazały, że wyższe spożycie białka jest związane z wyższym LBM u kobiet po menopauzie. W badaniu Women’s Health Initiative wyższe spożycie białka (1,2 g/kg masy ciała) wiązało się z 32% niższym ryzykiem osłabienia i lepszą sprawnością fizyczną. Średnie spożycie białka związane z wyższym wskaźnikiem masy mięśni szkieletowych u kobiet po menopauzie wynosiło 1,6 g/kg masy ciała, chociaż Instytut Medycyny zaleca dla wszystkich grup wiekowych spożycie białka na poziomie 0,8 g/kg masy ciała. Ponieważ wyniki obserwacji nie są w stanie określić kierunku przyczyny i skutku, opracowano randomizowane badania kontrolowane w celu potwierdzenia tej hipotezy.
Dostępne badania interwencyjne skupiające się na kobietach po menopauzie wykazały, że wysokie spożycie białka nie sprzyjało przyrostowi LBM w porównaniu z zalecaną dietą. Rzeczywiście, poza metabolicznymi i fizjologicznymi zmianami związanymi ze starzeniem, które mogą zmienić metabolizm białek, obecne dowody sugerują, że standardowe zalecenie może być wystarczające do utrzymania LBM u starszych kobiet. Należy również zwrócić uwagę, że wyższe spożycie białka może być związane z benefitami w przypadku synergicznego połączenia z treningiem o charakterze oporowym.
Zmiany w kontekście ilości tkanki mięśniowej są związane z bilansem pomiędzy procesami syntezy a rozpadu białek mięśniowych. W celu łatwiejszego zobrazowania tych dwóch wysoce istotnych procesów posłużmy się alegorią. Istotą hipertrofii mięśniowej jest balans pomiędzy procesem syntezy nowych białek mięśniowych a ich degradacją. Można więc wyobrazić sobie tkankę mięśniową jako pewnego rodzaju budowlę z klocków. Część klocków zostaje dodawana a część odbierana, jako że procesy te zachodzą stale i naprzemiennie na przestrzeni dnia. Kluczowe jest więc, aby ilość „klocków dodanych” – nowo zsyntezowanych białek – przerastała wartość „klocków odebranych” – procesów degradacji. W innym wypadku dysbalans w metabolizmie białek na korzyść procesów ich rozpadu będzie skutkował utratą tkanki mięśniowej. Niestety w przypadku kobiet po menopauzie optymalizacja procesów syntezy białek mięśniowych jest nadzwyczaj problematyczna. Jest to bowiem grupa narażona na rozwój fizjologicznego zjawiska nazywanego opornością anaboliczną.
Najnowsze rekomendacje dotyczące spożycia białka przez osoby starsze >65 roku życia ustanowione przez Międzynarodową Grupę Badawczą PROT-AGE zalecają ilości rzędu 1.0-1.5g/kgmc, zaś Nordyckie Rekomendacje Żywieniowe sugerują wartości rzędu 1.2-1.4g/kgmc. Na dzień dzisiejszy więc wydają się być to wartości optymalne również dla kobiet po menopauzie.
Dystrybucja białka w ciągu dnia
Balans pomiędzy rozpadem białek mięśniowych a ich syntezą może zostać również korzystnie zoptymalizowany poprzez specyficzną dystrybucję spożycia białka na przestrzeni dnia. Pojedyncza sesja treningowa stymuluje syntezę białek mięśniowych i w mniejszym stopniu ich rozpad. Mimo wszystko, bilans netto może pozostać negatywny w przypadku absencji spożycia posiłku. Spożycie protein stymuluje zarówno syntezę nowych białek mięśniowych jak i zmniejsza ich rozpad, skutkując dodatnim bilansem azotowym w okresie regeneracji po treningowej. Dlatego więc spożycie porcji białka w okresie po wysiłkowym jest popularnie stosowaną strategią zwiększającą odpowiedź adaptacyjną mięśni szkieletowych.
W przypadku kobiet po menopauzie i ogólnie osób starszych, sugeruje się więc spożycie około 40g białka po wykonanej sesji treningowej. Porcja obejmująca 20g izolowanego, szybko trawiącego się białka skutkuje blisko maksymalną odpowiedzią od strony syntezy białek mięśniowych w spoczynku i po treningowo, jednak wartość ta może zostać zmaksymalizowana o dodatkowe 10-20% w przypadku podwojenia porcji (40g). Co więcej, okres nocnej regeneracji jest strategicznym momentem, w którym odpowiednia koncepcja żywieniowa powinna zostać zastosowana. Całonocny post jest sytuacją, w której procesy rozpadu białek mięśniowych są nasilone sprzyjając tym samym procesom atrofii mięśniowej. Białko spożyte bezpośrednio przed snem jest skutecznie trawione i wchłaniane co zwiększa dostępność aminokwasów w czasie nocy. Większa dostępność aminokwasów podczas snu stymuluje syntezę białek mięśniowych i poprawia tym samym bilans netto procesów syntezy i rozpadu w czasie nocnej regeneracji
Kurkumina od Apollo’s Hegemony – suplement o potencjalne przeciwzapalnym – KUP TERAZ
Spożycie węglowodanów
Rola węglowodanów w diecie w promowaniu utraty tkanki tłuszczowej pozostaje do wyjaśnienia. U osób otyłych poprzedni przegląd systematyczny wykazał, że łagodna dieta niskowęglowodanowa (40% całkowitej energii) nie była związana ze spadkiem masy tłuszczowej. Niedawno randomizowana próba kontrolna z udziałem 57 kobiet (w wieku średnio 40 lat) dała podobne wyniki, przy czym dieta niskowęglowodanowo-wysokotłuszczowa nie miała większego wpływu na tkankę tłuszczową w porównaniu ze standardową dietą.
W zmianach kompozycji ciała kluczowy jest przede wszystkim całkowity bilans energetyczny, a co ciekawe, diety wysokowęglowodanowe mogą sprzyjać kreowaniu deficytu kalorycznego. Niektóre źródła węglowodanów mogą być korzystne, podczas gdy inne nie, w zależności przynajmniej częściowo od zawartości błonnika. W badaniu z udziałem 32 kobiet po menopauzie spożywanie produktów pełnoziarnistych przez sześć tygodni miało pozytywny wpływ na spoczynkowe tempo przemiany, co korzystnie wpłynęło na bilans energetyczny. Nierzadko mówi się o produktach spożywczych z niskim indeksem oraz ładunkiem glikemicznych. Widuje się bowiem pewne pozytywne powiązanie pomiędzy spożyciem produktów z niskim indeksem glikemicznych a poprawą kompozycji ciała. Przegląd systematyczny Cochrane obejmujący dane od 202 mężczyzn i kobiet z nadwagą lub otyłością wykazał znacznie większy spadek całkowitego FM w diecie o niskim IG niż w grupach kontrolnych. W praktyce jednak, produkty o niskim ładunku glikemicznych bardzo często cechują się większym indeksem sytości. Oznacza to, że nie tyle sam indeks glikemiczny sprzyja poprawie kompozycji ciała a po prostu mniejsza konsumpcja kalorii wynikająca z większego odczucia sytości.
Najlepszy model żywienia dla kobiet po menopauzie?
Ze względu na negatywne zmiany hormonalne wynikające z menopauzy sugeruje się, że model żywienia śródziemnomorskiego jest optymalnym sposobem żywienia. Działając bezpośrednio na stres oksydacyjny, stany zapalne i insulinooporność, uważane za czynniki ryzyka katabolizmu mięśni, składniki diety śródziemnomorskiej zostały powiązane z lepszym stanem umięśnienia u kobiet po menopauzie. W niedawnym przeglądzie naukowym postawiono hipotezę, że protekcyjny efekt dla mięśni związany z żywieniem o charakterze śródzniemnomorskim może być powiązany z wyższym spożyciem pokarmów pochodzenia roślinnego. Obecność przeciwutleniaczy, takich jak beta-karoten, a także witaminy C i E chroni przed szkodliwym działaniem stresu oksydacyjnego, a magnez poprawia metabolizm energetyczny, transport transbłonowy i pracę mięśni szkieletowych.
Co więcej, zbiorczy przegląd metaanaliz dostarczył dowodów sugerujących większą skuteczność diety śródziemnomorskiej w zmniejszaniu masy ciała i obwodu talii w porównaniu z dietami kontrolnymi. W badaniu przekrojowym z udziałem 176 kobiet w okresie okołomenopauzalnym z projektu FLAMENCO, wyższe przestrzeganie zaleceń lekarskich, zwiększone spożycie pełnoziarnistych zbóż, orzechów, owoców, roślin strączkowych, pełnych produktów mlecznych i oliwy z oliwek oraz mniejsze spożycie słodzonych napojów były związane z niższą ilością tkanki tłuszczowej. W innym badaniu klinicznym 89 kobietom (46 w wieku rozrodczym i 43 po menopauzie) przez osiem tygodni przepisywano hipokaloryczne żywienie o charakterze śródziemnomorskim i uzyskano średnią redukcję tkanki tłuszczowej o 2,3 kg.
Ultra Fish Oil od Apollo’s Hegemony – zdrowie układu sercowo-naczyniowego – KUP TUTAJ
Menopauza a zdrowie kości
Towarzyszący procesowi starzenia spadek gęstości mineralnej kości (BMD) jest związany ze spadkiem stężenia hormonów reprodukcyjnych. Utrata BMD znacznie przyspiesza w późnym okresie okołomenopauzalnym, kiedy miesiączki stają się bardziej nieregularne. W kilku badaniach wykazano znaczenie odpowiedniej podaży wapnia i witaminy D dla uzyskania lepszej BMD oraz zapobiegania osteoporozie i złamaniom u osób starszych. Jednak zalecane dzienne spożycie wapnia dla osób starszych waha się od 700 mg w Wielkiej Brytanii [54] do 1200 mg w Stanach Zjednoczonych, a North American Menopause Society faktycznie zaleca 1000 do 1500 mg wapnia w diecie na dzień u kobiet po menopauzie. Sugeruje się więc odpowiednie spożycie wapnia wraz z dietą, przykładowo z produktów mlecznych i ewentualnej suplementacji w przypadku braku możliwości dostarczenia odpowiedniej ilości wapnia wraz z dietą. Badania wykazały, że przestrzeganie wspomnianego już modelu diety śródziemnomorskiej jest pozytywnie związane z BMD u osób w średnim i starszym wieku oraz u kobiet po menopauzie.
Ryzyko zaburzeń sercowo-naczyniowych
Estrogeny wydzielane przez jajniki w okresie rozrodczym działają ochronnie na czynność śródbłonka naczyń oraz na metabolizm lipidów. Po menopauzie względna deprywacja estrogenów przyczynia się do zwiększenia napięcia naczyniowego poprzez zarówno mechanizmy endokrynologiczne, jak i autonomiczne, które zbiegają się z upośledzonym rozszerzaniem się naczyń krwionośnych zależnych od tlenku azotu. Chociaż ryzyko zaburzeń sercowo-naczyniowych wzrasta wraz z menopauzą, trudno to odróżnić od wpływu starzenia się. Niemniej jednak stosowanie hormonalnej terapii menopauzalnej (MHT) wiąże się z działaniem ochronnym przed zwapnieniem tętnic wieńcowych i wolniejszą progresją grubości błony wewnętrznej i środkowej tętnicy szyjnej, które są markerami subklinicznego ryzyko zaburzeń sercowo-naczyniowych.
Kobiety po menopauzie mają dwa do trzech razy częstsze występowanie zespołu metabolicznego w porównaniu z kobietami przed menopauzą w podobnym wieku. Zmiany ryzyka sercowo-naczyniowego rozpoczynają się w okresie okołomenopauzalnym. Przejście menopauzy powoduje zmiany profilu lipidowego, z wyższym o 10–15% stężeniem cholesterolu LDL i trójglicerydów oraz nieznacznie niższym stężeniem cholesterolu HDL. Okres ten odpowiada również za wzrost BMI i otyłości brzusznej, przy czym kobiety po menopauzie są mniej więcej pięciokrotnie bardziej narażone na otyłość centralną w porównaniu z kobietami przed menopauzą. Obecność otyłości centralnej była związana ze zmniejszoną zmiennością rytmu serca, kolejnym wskaźnikiem subklinicznego ryzyka zaburzeń sercowo-naczyniowych.
Ponadto po menopauzie dochodzi do wzrostu ciśnienia krwi, co może być bezpośrednim skutkiem zmian hormonalnych w układzie naczyniowym oraz zmian metabolicznych zachodzących wraz z wiekiem. Wrażliwość na sód wzrasta w okresie menopauzy, często prowadząc do okresowego zatrzymania płynów (obrzęk nóg, dłoni i dolnych powiek), przyczyniając się do większego ryzyka sercowo-naczyniowego). W niedawnej metaanalizie badań kohortowych wyższe spożycie owoców i warzyw wiązało się z niższymi wskaźnikami śmiertelności, co potwierdza obecne zalecenia dietetyczne, aby zwiększyć spożycie owoców i warzyw w diecie.
Bacopa Monnieri od Apollo’s Hegemony – wsparcie procesów zapamiętywania – KUP TUTAJ
Nawodnienie
Niezależnie od menopauzy, starzenie się ma istotny wpływ na równowagę płynów. Starzenie wiąże się z wyższą wyjściową osmolalnością osocza, w połączeniu ze związanym z wiekiem osłabieniem odczuwania pragnienia. Upośledzony jest bowiem zwykły mechanizm pragnienia, który pojawia się wraz z odwodnieniem. Co więcej, ponowne nawodnienie jest procesem wolniejszym wraz z wiekiem, głównie ze względu na wolniejszą czynność nerek i reakcje hormonalne na przepływ sodu i wody. Hormonalna terapia zastępcza oparta na estrogenach powoduje zwiększenie podstawowej osmolalności osocza, zwiększenie objętości osocza i zmniejszenie ilości wydalanego moczu, co skutkuje większym zatrzymanie płynów. Kobiety po menopauzie powinny zwrócić szczególną uwagę na optymalne spożycie płynów w ciągu dnia.
Podsumowanie
Menopauza wiąże się ze zmianami fizjologicznymi, które mogą przyczyniać się do negatywnych skutków zdrowotnych, takich jak przyrost masy ciała, szczególnie w części centralnej ciała oraz nasilone ryzyko sercowo-naczyniowe i osteoporozy. Co więcej, widuje się nasilenie procesu utraty tkanki mięśniowej. W związku z zauważonymi zmianami sugeruje się większe spożycie białka pokarmowego oraz dietę o charakterze przeciwzapalnym. Na dzień dzisiejszy, wydaje się, że model diety śródziemnomorskiej wraz ze zwiększoną aktywnością fizyczną i treningiem oporowym będzie sprzyjał hamowaniu negatywnych skutków menopauzy.
Bibliografia:
[1] Davis, S.R.; Lambrinoudaki, I.; Lumsden, M.; Mishra, G.D.; Pal, L.; Rees, M.; Santoro, N.; Simoncini, T. Menopause. Nat. Rev. Dis. Primers 2015, 1, 15004. [CrossRef] [PubMed]
[2] El Khoudary, S.R.; Aggarwal, B.; Beckie, T.M.; Hodis, H.N.; Johnson, A.E.; Langer, R.D.; Limacher, M.C.; Manson, J.E.; Stefanick, M.L.; Allison, M.A. Menopause Transition and Cardiovascular Disease Risk: Implications for Timing of Early Prevention: A Scientific Statement From the American Heart Association. Circulation 2020, 142, e506–e532. [CrossRef] [PubMed]
[3] Nappi, R.E.; Simoncini, T. Menopause transition: A golden age to prevent cardiovascular disease. Lancet Diabetes Endocrinol. 2021, 9, 135–137. [CrossRef]
[4] Biglia, N.; Cagnacci, A.; Gambacciani, M.; Lello, S.; Maffei, S.; Nappi, R.E. Vasomotor symptoms in menopause: A biomarker of cardiovascular disease risk and other chronic diseases? Climacteric J. Int. Menopause Soc. 2017, 20, 306–312. [CrossRef]
[5]5 Harlow, S.D.; Gass, M.; Hall, J.E.; Lobo, R.; Maki, P.; Rebar, R.W.; Sherman, S.; Sluss, P.M.; de Villiers, T.J. Executive summary of the Stages of Reproductive Aging Workshop + 10: Addressing the unfinished agenda of staging reproductive aging. Menopause 2012, 19, 387–395. [CrossRef]
[6] Davis, S.R.; Castelo-Branco, C.; Chedraui, P.; Lumsden, M.A.; Nappi, R.E.; Shah, D.; Villaseca, P. Understanding weight gain at menopause. Climacteric J. Int. Menopause Soc. 2012, 15, 419–429. [CrossRef]
[7] Greendale, G.A.; Sternfeld, B.; Huang, M.; Han, W.; Karvonen-Gutierrez, C.; Ruppert, K.; Cauley, J.A.; Finkelstein, J.S.; Jiang, S.F.; Karlamangla, A.S. Changes in body composition and weight during the menopause transition. JCI Insight 2019, 4. [CrossRef]
[8] Colpani, V.; Oppermann, K.; Spritzer, P.M. Association between habitual physical activity and lower cardiovascular risk in premenopausal, perimenopausal, and postmenopausal women: A population-based study. Menopause 2013, 20, 525–531. [CrossRef]
[9] Rolland, Y.M.; Perry, H.M., 3rd; Patrick, P.; Banks, W.A.; Morley, J.E. Loss of appendicular muscle mass and loss of muscle strength in young postmenopausal women. J. Gerontol. Ser. A Biol. Sci. Med. Sci. 2007, 62, 330–335. [CrossRef]
[10] Srikanthan, P.; Horwich, T.B.; Tseng, C.H. Relation of Muscle Mass and Fat Mass to Cardiovascular Disease Mortality. Am. J. Cardiol. 2016, 117, 1355–1360. [CrossRef]
[11] Bauer, J.; Biolo, G.; Cederholm, T.; Cesari, M.; Cruz-Jentoft, A.J.; Morley, J.E.; Phillips, S.; Sieber, C.; Stehle, P.; Teta, D.; et al. Evidence-based recommendations for optimal dietary protein intake in older people: A position paper from the PROT-AGE Study Group. J. Am. Med. Dir. Assoc. 2013, 14, 542–559. [CrossRef] [PubMed]
[12] Richter, M.; Baerlocher, K.; Bauer, J.M.; Elmadfa, I.; Heseker, H.; Leschik-Bonnet, E.; Stangl, G.; Volkert, D.; Stehle, P. Revised Reference Values for the Intake of Protein. Ann. Nutr. Metab. 2019, 74, 242–250. [CrossRef]
[13] Francaux, M.; Demeulder, B.; Naslain, D.; Fortin, R.; Lutz, O.; Caty, G.; Deldicque, L. Aging Reduces the Activation of the mTORC1 Pathway after Resistance Exercise and Protein Intake in Human Skeletal Muscle: Potential Role of REDD1 and Impaired Anabolic Sensitivity. Nutrients 2016, 8, 47. [CrossRef]
[14] Markofski, M.M.; Dickinson, J.M.; Drummond, M.J.; Fry, C.S.; Fujita, S.; Gundermann, D.M.; Glynn, E.L.; Jennings, K.; Paddon- Jones, D.; Reidy, P.T.; et al. Effect of age on basal muscle protein synthesis and mTORC1 signaling in a large cohort of young and older men and women. Exp. Gerontol. 2015, 65, 1–7.
[15] Ten Haaf, D.S.M.; Nuijten, M.A.H.; Maessen, M.F.H.; Horstman, A.M.H.; Eijsvogels, T.M.H.; Hopman, M.T.E. Effects of protein supplementation on lean body mass, muscle strength, and physical performance in nonfrail community-dwelling older adults: A systematic review and meta-analysis. Am. J. Clin. Nutr. 2018, 108, 1043–1059.
[16] Pol, K.; Christensen, R.; Bartels, E.M.; Raben, A.; Tetens, I.; Kristensen, M. Whole grain and body weight changes in apparently healthy adults: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled studies. Am. J. Clin. Nutr. 2013, 98, 872–884. [CrossRef]
[17] Ludwig, D.S. Dietary glycemic index and obesity. J. Nutr. 2000, 130, 280s–283s. [CrossRef] [PubMed] 42. Thomas, D.E.; Elliott, E.J.; Baur, L. Low glycaemic index or low glycaemic load diets for overweight and obesity. Cochrane Database Syst. Rev. 2007, Cd005105. [CrossRef]
[18] Silva, T.R.; Lago, S.C.; Yavorivski, A.; Ferreira, L.L.; Fighera, T.M.; Spritzer, P.M. Effects of high protein, low-glycemic index diet on lean body mass, strength, and physical performance in late postmenopausal women: A randomized controlled trial. Menopause 2020, 28, 307–317. [CrossRef]
[19] Lombardo, M.; Perrone, M.A.; Guseva, E.; Aulisa, G.; Padua, E.; Bellia, C.; Della-Morte, D.; Iellamo, F.; Caprio, M.; Bellia, A. Losing Weight after Menopause with Minimal Aerobic Training and Mediterranean Diet. Nutrients 2020, 12, 2471. [CrossRef]
[20] Carty, C.L.; Kooperberg, C.; Neuhouser, M.L.; Tinker, L.; Howard, B.; Wactawski-Wende, J.; Beresford, S.A.; Snetselaar, L.; Vitolins, M.; Allison, M.; et al. Low-fat dietary pattern and change in body-composition traits in the Women’s Health Initiative Dietary Modification Trial. Am. J. Clin. Nutr. 2011, 93, 516–524. [CrossRef] [PubMed]
[21] Hooper, L.; Abdelhamid, A.S.; Jimoh, O.F.; Bunn, D.; Skeaff, C.M. Effects of total fat intake on body fatness in adults. Cochrane Database Syst. Rev. 2020, 6, Cd013636. [CrossRef] [PubMed]
[22] Hall, K.D.; Guo, J.; Courville, A.B.; Boring, J.; Brychta, R.; Chen, K.Y.; Darcey, V.; Forde, C.G.; Gharib, A.M.; Gallagher, I.; et al. Effect of a plant-based, low-fat diet versus an animal-based, ketogenic diet on ad libitum energy intake. Nat. Med. 2021, 27, 344–353. [CrossRef] [PubMed]
[23] Silva, T.R.; Franz, R.; Maturana, M.A.; Spritzer, P.M. Associations between body composition and lifestyle factors with bone mineral density according to time since menopause in women from Southern Brazil: A cross-sectional study. BMC Endocr. Disord. 2015, 15, 71. [CrossRef]
[24] Sowers, M.R.; Jannausch, M.; McConnell, D.; Little, R.; Greendale, G.A.; Finkelstein, J.S.; Neer, R.M.; Johnston, J.; Ettinger, B. Hormone predictors of bone mineral density changes during the menopausal transition. J. Clin. Endocrinol. Metab. 2006, 91, 1261–1267. [CrossRef]
[25] Finkelstein, J.S.; Brockwell, S.E.; Mehta, V.; Greendale, G.A.; Sowers, M.R.; Ettinger, B.; Lo, J.C.; Johnston, J.M.; Cauley, J.A.; Danielson, M.E.; et al. Bone mineral density changes during the menopause transition in a multiethnic cohort of women. J. Clin. Endocrinol. Metab. 2008, 93, 861–868. [CrossRef]
[26] Bischoff-Ferrari, H.A.; Dawson-Hughes, B.; Baron, J.A.; Burckhardt, P.; Li, R.; Spiegelman, D.; Specker, B.; Orav, J.E.; Wong, J.B.; Staehelin, H.B.; et al. Calcium intake and hip fracture risk in men and women: A meta-analysis of prospective cohort studies and randomized controlled trials. Am. J. Clin. Nutr. 2007, 86, 1780–1790. [CrossRef]
[27] Salmon, J. Excerpts from Dietary Reference Values for Food Energy and Nutrients for the United Kingdom: Introduction to the Guide and Summary Tables. Nutr. Rev. 1992, 50, 90–93
[28] Ko, S.H.; Kim, H.S. Menopause-Associated Lipid Metabolic Disorders and Foods Beneficial for PostmenopausalWomen. Nutrients 2020, 12, 202. [CrossRef]
[29] Cho, Y.A.; Kim, J.; Cho, E.R.; Shin, A. Dietary patterns and the prevalence of metabolic syndrome in Korean women. Nutr. Metab. Cardiovasc. Dis. NMCD 2011, 21, 893–900. [CrossRef]
[30] Lovejoy, J.C.; Champagne, C.M.; de Jonge, L.; Xie, H.; Smith, S.R. Increased visceral fat and decreased energy expenditure during the menopausal transition. Int. J. Obes. 2008, 32, 949–958.
