Żywienie w sporcie to jeden z elementów, który w sposób istotny zwiększa prawdopodobieństwo sukcesu. Sposób odżywiania będzie jednak podlegać wielu różnicom, które wynikają ze specyfiki konkretnej dyscypliny sportowej i przemian energetycznych jakie w jej wyniku zachodzą oraz cech indywidualnych takich jak kompozycja ciała i cel z nią związany. Istnieje jednak jeden ważny czynnik różnicujący konkretne podejście żywieniowe i jest nim płeć. Kobiety cechują się innym profilem hormonalnym i co ważniejsze, fluktuacjami na przestrzeni pewnego okresu czasu. Cykl menstruacyjny i zmiany w stężeniu poszczególnych hormonów jak również antykoncepcja hormonalna może wpływać na potrzebę odmiennych zabiegów żywieniowych.
Jakie różnice występują pomiędzy płciami?
Geny chromosomów płciowych i hormony płciowe, w tym estrogen, progesteron i androgeny, przyczyniają się do zróżnicowanych odpowiedzi między płciami. Po urodzeniu istnieją znaczące różnice w okresie przed dojrzewaniem między strukturą i funkcją innych układów narządów u chłopców i dziewcząt, które ostatecznie są dodatkowo podkreślane przez aktywność hormonów i napędzane przez specyficzną dla płci reaktywność na bodźce środowiskowe, w tym składniki odżywcze i ogólnie dietę. Chociaż trudne do oddzielenia od wpływów hormonalnych, istnieją istotne różnice płciowe w funkcjonowaniu mitochondriów, wykorzystaniu substratu i wrażliwości na insulinę, odpowiedziach immunologicznych, morfologii mięśni i składzie ciała, metabolizmie żelaza, termoregulacji, nawodnieniu i kompensacji płynów, kontroli apetytu oraz dostępności energii.
Profil hormonalny kobiet
Głównymi żeńskimi hormonami płciowymi są 17β-estradiol (E2), dominujący endogenny estrogen u ludzi, oraz progesteron. Oba hormony wywierają agonistyczny i antagonistyczny wpływ na metabolizm i zapotrzebowanie na składniki odżywcze, przy czym proporcje i poziomy estradiolu i progesteronu wpływają na proporcje makroskładników wykorzystywanych jako paliwo nie tylko w spoczynku, ale także podczas wysiłku. Działanie estrogenów w podwzgórzu w różny sposób kontroluje przyjmowanie pokarmu, wydatek energetyczny i dystrybucję białej tkanki tłuszczowej. Działanie estrogenów w mięśniach szkieletowych, wątrobie, tkance tłuszczowej i komórkach odpornościowych jest zaangażowane w kontrolę wrażliwości insulinowej oraz zapobieganie gromadzeniu się lipidów i stanom zapalny. Działanie estrogenów w komórkach β wysp trzustkowych reguluje również wydzielanie insuliny, homeostazę składników odżywczych.
Mniej wiadomo o specyficznych mechanizmach metabolicznych wpływów progesteronu. Jednak progesteron ma bezpośredni wpływ na wydatek energetyczny poprzez pośredniczony przez progesteron wzrost tempa metabolizmu, zmienia równowagę elektrolitową w surowicy poprzez pośredniczony przez progesteron wzrost aldosteronu, działa katabolicznie, zwiększając utlenianie aminokwasów i zmniejszając syntezę białek mięśniowych, oraz wpływa na metabolizm glukozy poprzez regulację w górę ekspresji GLUT1 w celu zwiększenia metabolizmu glikolizy endometrium, osłabiając szkieletowe i wątrobowe szlaki glikolityczne.
Aby lepiej zrozumieć potencjalny wpływ żeńskich hormonów płciowych na metabolizm i zapotrzebowanie na składniki odżywcze zawodniczek, ważne jest, aby zdawać sobie sprawę z wielu różnych środowisk hormonalnych, których mogą doświadczać zawodniczki w wieku rozrodczym. W przypadku sportowców niestosujących hormonalnych środków antykoncepcyjnych może to obejmować okres od braku miesiączki (Amenorrhea) (brak cyklu miesiączkowego) przez zaburzenia miesiączkowania (Oligomenorrhea- cykl menstruacyjny dłuższy niż 40 dni, a więc mniej niż 9 cykli rocznie) do naturalnej miesiączki (długość cyklu miesiączkowego od 21 do 40 dni). U naturalnie miesiączkujących kobiet zaś wahania hormonalne zmieniają się w wyniku cykli owulacyjnych (eumenorrheic), a także cykli menstruacyjnych z brakiem owulacji lub niedoborem fazy lutealnej.
Inozytol od Testosterone.pl – suplement łagodzący zespół napięcia przedmiesiączkowego – KUP TUTAJ
Cykl menstruacyjny
W przypadku kobiet z eumenorrheą, cykl menstruacyjny charakteryzuje się fluktuacjami kilku hormonów, w szczególności estrogenów i progesteronu, i dzieli się na następujące fazy: wczesna folikularna (EF), środkowa folikularna (MF), późna folikularna (LF), owulacja, wczesna faza lutealna (EL), środkowa faza lutealna (ML) i późna faza lutealna (LL). W każdej fazie wahania hormonów wywołują zmiany nie tylko w układzie rozrodczym, ale także we wszystkich tkankach organizmu, co może mieć bezpośredni wpływ na odporność na stres, metabolizm i adaptacje.
Długość normalnego cyklu miesiączkowego wynosi od 21 do 40 dni. Pierwsza połowa cyklu menstruacyjnego składa się z fazy menstruacyjnej i folikularnej, podczas których poziom estrogenu jest niski, następnie wzrasta w połowie fazy folikularnej i szczytowy poziom osiąga w późnym momencie fazy folikularnej. W okresie okołoowulacyjnym w której hormony stymulujące i hormony luteinizujące osiągają maksymalne stężenia, spada poziom estradiolu.
Po owulacji, druga połowa cyklu składa się z wczesnej fazy lutealnej (poziom estrogenu wzrasta równocześnie ze wzrostem progesteron, środkowej fazy lutealnej w czasie której poziom estrogenu i progesteronu osiąga szczyt) i późnej faza lutealna w czasie której spada poziom estrogenu i progesteronu). Te cykliczne zmiany hormonalne mogą wpływać na szereg cech fizycznych, fizjologicznych i psychologicznych, a ostatecznie mogą wpływać na wyniki sportowe, chociaż skutki są wysoce indywidualne.
Antykoncepcja hormonalna
Wiele zawodniczek decyduje się na stosowanie antykoncepcji hormonalnej z różnych powodów. Hormonalne środki antykoncepcyjne (HC) zawierają pochodne estrogenów i progestagenów, które zmniejszają regularną cykliczną aktywność hormonów osi podwzgórze-przysadka-gonady, powodując reakcje fizjologiczne różniące się od reakcji endogennych hormonów.
Dwa stosowane estrogeny to etynyloestradiol (EE) i mestranol (znacznie częściej stosowany jest etynyloestradiol), a obecnie stosuje się kilka różnych generacji progestagenów i mają różny wpływ na organizm. Endogenne estrogeny i progesteron działają antagonistycznie na równowagę płynów: estrogeny aktywują układ renina–angiotensyna, stymulując produkcję angiotensynogenu i prowadząc do zwiększenia stężenia angiotensyny, aldosteronu i sodu w osoczu (retencja sodu), co skutkuje zwiększoną retencją wody. Z drugiej strony progesteron jest silnym antagonistą aldosteronu, który pobudza receptor mineralokortykoidowy zapobiegając retencji sodu. Jednak w antykoncepcji hormonalnej progestageny są niewystarczające, aby przeciwdziałać efektowi zatrzymywania sodu przez składnik estradiolowy co w konsekwencji powoduje zatrzymanie płynów.
Antykoncepcja hormonalna może zaburzać zdolności wysiłkowe. Jednym z potencjalnych mechanizmów wpływających na zdolności wysiłkowe, z tytułu stosowania antykoncepcji hormonalnej, jest zmiana proporcji wykorzystania poszczególnych substratów energetycznych jako paliwa zasilającego wysiłek. Chodzi przede wszystkim o węglowodany oraz tłuszcze. Wydaje się, że lepsze wykorzystanie tłuszczów może dawać benefity w kontekście wydolności tlenowej i wysiłków długotrwałych. Niestety nauka nie jest jednoznaczna w tym temacie i nie widuje się stałego schematu na skutek stosowania antykoncepcji hormonalnej. Innym, negatywnym następstwem pigułek antykoncepcyjnych jest wpływ na temperaturę organizmu.
Antykoncepcja hormonalna może wpływać na ogólną temperaturę ciała jak i na jej wzrost w następstwie aktywności fizycznej. Jest to jeden z mechanizmów indukowanych progesteronem, a więc syntetyczne progestyny mogą powodować delikatny wzrost temperatury ciała co będzie miało duże znaczenie w przypadku dużej wilgotności lub wysokiej temperatury otoczenia. W badaniach naukowych widuje się subiektywnie wyższą skalę zmęczenia w odpowiedzi na tą samą intensywność ćwiczeń.
Co więcej, istnieje duże ryzyko negatywnego wpływu na proces adaptacji warunkowany treningiem. Oznacza to, że pigułki mogą potencjalnie zmniejszać efektywność poszczególnych treningów skupiających się na poprawie wydolności. Jedno z badań, skupiające się na stosowaniu jednofazowej antykoncepcji hormonalnej z progestyną pierwszej generacji wykazało spadek Vo2max o około 8%, w porównaniu z poprawą na poziomie 7.5% w grupie nie stosującej antykoncepcji hormonalnej. Inaczej sprawa wyglądała w przypadku progestyn 3 generacji, gdzie nie wykazano różnic. Spadek poziomu Vo2max widywano również w odniesieniu do trójfazowej antykoncepcji hormonalnej.
Różnice w wydatku energetycznym kobiet
Podstawową kwestią żywieniową dla zawodniczek powinno być osiągnięcie odpowiedniej dostępności energii. Definiuje się jako energię dostępną dla procesów metabolicznych, po uwzględnieniu poboru energii z diety i wydatku energetycznego związanego z aktywnością fizyczną. U obu płci homeostaza energetyczna jest kontrolowana przez różne hormony wydzielane z jelit, trzustki, tkanki tłuszczowej i gonad. Pod tym względem hormony płciowe są głównym źródłem różnic między płciami w zakresie regulacji poboru energii.
Estrogen, głównie hormon żeński, zmniejsza przyjmowanie pokarmu i masę ciała oraz wywiera wpływ na wielkość posiłku i działa w połączeniu z innymi czynnikami krążącymi, takimi jak leptyna i grelina, wywierając toniczne hamowanie przyjmowania pokarmu. Podczas późnej fazy folikularnej cyklu miesiączkowego poziom estrogenu jest wysoki, podczas gdy stężenie progesteronu jest niskie. To właśnie w tej fazie spoczynkowa przemiana materii (RMR) i pobór energii są najniższe. I odwrotnie, w środkowej fazie lutealnej cyklu miesiączkowego zarówno stężenie estrogenu, jak i progesteronu wzrasta i osiąga szczyt. W związku z tym spoczynkowe tempo metabolizmu wzrasta.
Zespół względnego niedoboru energii u kobiet w sporcie
Niska dostępność energii (LEA) jest podstawową etiologią względnego niedoboru energii w sporcie (RED-S) i występuje, gdy pobór energii jest mniejszy niż wydatek energetyczny podczas ćwiczeń. W rezultacie organizm nie ma wystarczającej ilości energii, aby odpowiednio podtrzymywać funkcje fizjologiczne poza wysiłkiem fizycznym.
Na podstawie dobrze kontrolowanych badań laboratoryjnych zaproponowano modele koncepcyjne progów dostępności energii. Dostępność energetyczna wynosząca co najmniej 45 kcal na kg beztłuszczowej masy ciała na dzień wydaje się być progiem zapewniającym optymalną energetyczność dla funkcji fizjologicznych i utrzymania masy ciała u zawodniczek. W badaniach klinicznych ustalono, że dostępność wynosząca 30 kcal kg/FFM/dzień jest progiem, przy którym i poniżej którego obserwuje się supresję hormonów metabolicznych i zmniejszenie pulsacji hormonu luteinizującego już po 5 dniach u zdrowych kobiet.
Planowana periodyzacja zmiany statusu odżywienia może być korzystna dla złagodzenia negatywnych konsekwencji niskiej dostępności energii. Ciągłe monitorowanie obciążenia pracą przez cały sezon również odgrywa ważną rolę w ocenie stresu i potrzeb regeneracyjnych, ponieważ wysoki wydatek energetyczny, duży stres i zapotrzebowanie na kalorie często występują w okresie przedsezonowym. Ponadto biomarkery krwi, takie jak kortyzol, kinaza kreatynowa (CK), hormony płciowe, cytokiny, panele hematologiczne i markery składników odżywczych mogą być wykorzystywane do wykrywania reakcji fizjologicznych. Kluczowe jest przede wszystkim ilościowe określenie wydatku energetycznego, które może mieć wysoki margines błędu.
Praktyczne zalecenia w celu ograniczenia ryzyka względnego niedoboru energii
Ze względu na zwiększone zapotrzebowanie na energię w fazie lutealnej cyklu miesiączkowego, zawodniczki z prawidłowym cyklem menstruacyjnym powinny rozważyć zwiększenie całodobowej podaży energii w tej fazie. Co więcej, kluczowe jest zwrócenie uwagi na czas przyjmowania składników odżywczych w odniesieniu do ćwiczeń co może pomóc skrócić czas spędzony w stanie katabolicznym, a w rezultacie poprawić stan zdrowia, wydajność i związane z tym adaptacje treningu wysiłkowego nawet w okresach planowanego deficytu kalorycznego. Warto byłoby również rozważyć monitorowanie biomarkerów w blokach treningowych i sezonach sportowych co może zapewnić dalszy wgląd w równowagę między treningiem, regeneracją i wynikami wydolnościowymi, a dostępnością energii. Uznaje się bowiem, że w różnych momentach cyklu treningowego deficyt kaloryczny jest pożądany w celu optymalizacji masy i składu ciała, jednak sportowcy i trenerzy zawodniczek muszą rozumieć wpływ niskiej dostępności energii na reakcje neuroendokrynne.
Wykorzystanie substratów energetycznych – podstawowe różnice
Istnieją dowody naukowe wskazujące na ważną rolę estrogenu i progesteronu w regulacji metabolizmu substratów energetycznych. 17β-estradiol, promuje lipolizę i zwiększa dostępność kwasów tłuszczowych, jednocześnie zmniejszając tempo glukoneogenezy, oszczędzając glikogen mięśniowy i wątrobowy. Progesteron zmniejsza wrażliwość wychwytu glukozy przez mięśnie szkieletowe, w którym pośredniczy IGF-1, ale zwiększa translokację GLUT-4 i GLUT-1, czyli transporterów dla glukozy. Wydaje się również, że progesteron nasila oszczędzające węglowodany działanie estrogenu poprzez zmniejszanie glikogenolizy w wątrobie. Progesteron wywiera również wpływ na metabolizm białek, szczególnie w fazie lutealnej, co odpowiada obserwowanemu wcześniej wzrostowi utleniania białek w spoczynku i podczas wysiłku w tym czasie cyklu menstruacyjnego.
Metabolizm węglowodanów
W odniesieniu do metabolizmu węglowodanów w całym organizmie, zaobserwowano, że kobiety prawidłowo miesiączkujące utleniają proporcjonalnie mniej węglowodanów, więcej lipidów i mniej leucyny w porównaniu z mężczyznami, zarówno w spoczynku, jak i podczas ćwiczeń o niskiej, średniej i wysokiej intensywności. Wydaje się, że większe utlenianie lipidów u kobiet podczas submaksymalnych ćwiczeń pochodzi z tkanki tłuszczowej, podczas gdy głównym źródłem zwiększonego wykorzystania kwasów tłuszczowych w spoczynku są mięśnie szkieletowe. Ten dymorfizm płciowy jest widoczny w zmianach adaptacyjnych w treningu wytrzymałościowym (spadek wykorzystania węglowodanów w mięśniach i wzrost utleniania lipidów). Pod tym względem kobiety zużywają więcej lipidów w porównaniu z mężczyznami, co w dużej mierze można przypisać specyficznym dla płci wpływom hormonalnym i adaptacjom epigenetycznym do ćwiczeń wytrzymałościowych.
Wydaje się, że egzogenne hormony wywierają większy wpływ na przepływ glukozy podczas wysiłku niż hormony endogenne. Wyniki badań nad stosowaniem pigułek antykoncepcyjnych i wykorzystaniem substratów prawdopodobnie będą się różnić ze względu na stosowanie różnych rodzajów środków tj. jednofazowych i trójfazowych oraz różnych generacji progestagenów.
Spoczynkowy glikogen mięśniowy u zawodniczek naturalnie miesiączkujących może być zmniejszony w fazie folikularnej oraz wykazano, że ładowanie węglowodanami (8,4–9,0 g/kgmc) zwiększa spoczynkowe stężenie glikogenu mięśniowego w środkowej części fazy folikularnej cyklu miesiączkowego. W przeciwieństwie do tego, ładowanie CHO przy użyciu podobnego wzorca i ilości węglowodanów podczas fazy środkowo-lutealnej nie zmieniło spoczynkowego stężenia glikogenu w mięśniach lub udokumentowano jedynie niewielki wzrost w porównaniu z tym, co jest ogólnie zgłaszane u sportowców płci męskiej. Superkompensacja glikogenu w mięśniach szkieletowych i tkance wątrobowej może być trudniejsza do osiągnięcia w fazie środkowo-lutealnej bez wyższych rutynowych dziennych poziomów węglowodanów z powodu zmian wrażliwości na insulinę i zmniejszonej wrażliwości wychwytu glukozy, w którym pośredniczy IGF-1.
Zalecenia związane ze spożyciem węglowodanów
Ze względu na różnice w metabolizmie energetycznym zależnym od fazy cyklu menstruacyjnego, kobiety w sporcie powinny zwrócić szczególną uwagę na konsumpcję odpowiedniej ilości węglowodanów w trakcie fazy folikularnej, gdzie utlenianie węglowodanów jest nasilone.
W przypadku wysiłkowego spożycia węglowodanów, w zależności od długości trwania wysiłku sugeruje się spożycie 30-60g/kgmc na godzinę wysiłku. W przypadku wyższych ilości węglowodanów kluczowe może okazać się odpowiednie wytrenowanie jelita. Co więcej, warto byłoby testować żywieniowe zabiegi w trakcie wysiłku fizycznego w odniesieniu do konkretnej fazy cyklu menstruacyjnego. Istnieje prawdopodobieństwo, że ryzyko zaburzeń żołądkowo- jelitowych może być różne w poszczególnych okresach cyklu menstruacyjnego.
W odniesieniu do po wysiłkowego spożycia węglowodanów, zalecenia wydają się być jednakowe jak w przypadku mężczyzn i mówią o spożyciu 1.2g węglowodanów na kilogram masy ciała, relatywnie szybko po jednostce treningowej w celu kompensacji glikogenu mięśniowego.
Metabolizm białek
Ponieważ aminokwasy są budulcem białek i odgrywają istotną rolę w regulacji obrotu białkami, utrzymanie odpowiedniego spożycia białka jest niezbędne do zapewnienia równowagi między szybkością rozpadu białek mięśniowych (MPB) a syntezą białek mięśniowych (MPS). Chociaż różnice w metabolizmie białek związane z płcią są prawdopodobnie niewielkie w porównaniu z obserwowanymi w metabolizmie węglowodanów i lipidów, brakuje szczegółowych badań dotyczących kobiet.
Dowody wskazują, że u kobiet z prawidłowym cyklem menstruacyjnym katabolizm białek jest większy w spoczynku i po wysiłkach aerobowych w fazie lutealnej, kiedy estrogeny i progesteron są podwyższone, w porównaniu do wczesnej fazy folikularnej, kiedy stężenia estrogenów i progesteronu są niskie. Ponadto wykazano, że utlenianie białek podczas ćwiczeń wydaje się być większe w środkowej fazie lutealnej.
Zapotrzebowanie na białko pokarmowe
Biorąc pod uwagę, że odpowiednia ilość białka w diecie jest ważna dla wspierania fizjologicznej adaptacji do ćwiczeń, zrozumienie wpływu różnic między płciami, stanu hormonalnego, rodzaju ćwiczeń i statusu wytrenowania ma zasadnicze znaczenie dla wspierania zawodniczek.
Zapotrzebowanie na ilość białka będzie zależne od rodzaju uprawianej dyscypliny sportowej i potrzeb z nią związanych. W przypadku sportów o charakterze wytrzymałościowym, zakres spożycia będzie znajdował się w przedziale 1.2-1.5g/kgmc. Inaczej będzie to wyglądać w sportach siłowych i szybkościowo-siłowych, gdzie adaptacje związane z przerostem tkanki mięśniowej i budowaniem siły i mocy mięśniowej jest większe. Na dzień dzisiejszy wydaje się, że przedział 1.6-2.2g/kgmc jest wystarczające do maksymalizacji adaptacji mięśniowych.
Metabolizm tłuszczów
W oparciu o metabolizm węglowodanów można domyślać się zmian związanych z metabolizmem lipidów w odniesieniu do danej fazy cyklu menstruacyjnego. Utlenianie kwasów tłuszczowych ulega nasileniu w trakcie trwania fazy lutealnej. Oznacza to, że w jej trakcie będzie występowała większa zasadność w kontekście zwiększenia podaży tłuszczów oraz zmniejszenia podaży węglowodanów. Progesteron bowiem zmniejsza wrażliwość wychwytu glukozy, w którym pośredniczy IGF-1, do mięśni szkieletowych, ale zwiększa translokację GLUT-4 i GLUT-1 w celu zwiększenia magazynowania glikogenu w tkance endometrium w celu wsparcia zarodka.
Nawodnienie u kobiet
Hormony cyklu miesiączkowego wpływają na dynamikę płynów poprzez zmianę przepuszczalności naczyń włosowatych, funkcji naczynioruchowych, uwalniania hormonów regulujących płyny i osmolalności osocza. Zwiększenie stężenia progesteronu w osoczu podczas fazy lutealnej hamuje zależną od aldosteronu reabsorpcję sodu w nerkach, ponieważ progesteron konkuruje z aldosteronem o receptor dla mineralokortykoidów. Zarówno estrogeny, jak i progestageny mogą wpływać na kontrolę nerwową i hormonalną, pragnienie, przyjmowanie płynów, apetyt na sód i regulację sodu.
Podstawową różnicą są więc różnice w odczuwaniu pragnienia w porównaniu z mężczyznami co sprzyja potencjalnemu odwodnieniu. Oznacza to, że planowanie spożycia płynów u kobiet jest kluczowym zabiegiem żywieniowym.
Bibliografia:
[1] Miotto PM, McGlory C, Holloway TM, et al. Sex differences in mitochondrial respiratory function in human skeletal muscle. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol. 2018 Jun 1;314 (6):R909–915. DOI:10.1152/ajpregu.00025.2018
[2] Silaidos C, Pilatus U, Grewal R, et al. Sex-associated differences in mitochondrial function in human peripheral blood mononuclear cells (PBMCs) and brain. Biol Sex Differ. 2018 Jul 25;9 (1):34. DOI:10.1186/s13293-018-0193-7
[3] Demarest TG, McCarthy MM. Sex differences in mitochondrial (dys)function: implications for neuroprotection. J Bioenerg Biomembr. 2015 Apr;47(1–2):173–188.
[4] Hevener AL, Zhou Z, Drew BG, et al. The role of skeletal muscle estrogen receptors in metabolic homeostasis and insulin sensitivity. Adv Exp Med Biol. 2017;1043:257–284.
[5] Enns DL, Tiidus PM. The influence of estrogen on skeletal muscle: sex matters. Sports Med. 2010 Jan 1;40(1):41–58.
[6] Terink R, Ten Haaf D, Bongers CWG, et al. Changes in iron metabolism during prolonged repeated walking exercise in middle-aged men and women. Eur J Appl Physiol. 2018 Nov;118 (11):2349–2357
[7] Wickham KA, McCarthy DG, Spriet LL, et al. Sex differences in the physiological responses to exercise-induced dehydration: consequences and mechanisms. J Appl Physiol. 1985 2021 Aug 1;131(2):504–510. DOI:10.1152/japplphysiol.00266.2021.
[8] Hazell TJ, Townsend LK, Hallworth JR, et al. Sex differences in the response of total PYY and GLP-1 to moderate-intensity continuous and sprint interval cycling exercise. Eur J Appl Physiol. 2017 Mar;117(3):431–440.
[9] Heikura IA, Uusitalo ALT, Stellingwerff T, et al. Low energy availability is difficult to assess but outcomes have large impact on bone injury rates in elite distance athletes. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2018 Jul 1;28(4):403–411. DOI:10.1123/ijsnem.2017-0313
[10] Hevener AL, Ribas V, Moore TM, et al. The impact of skeletal muscle ERalpha on mitochondrial function and metabolic health. Endocrinology. 2020 Feb 1;161(2). DOI:10.1210/endocr/ bqz017
[11] Shi H, Seeley RJ, Clegg DJ. Sexual differences in the control of energy homeostasis. Front Neuroendocrinol. 2009 Aug;30(3):396–404.
[12] Frank A, Brown LM, Clegg DJ. The role of hypothalamic estrogen receptors in metabolic regulation. Front Neuroendocrinol. 2014 Oct;35(4):550–557.
[13] Howe JCR WV, Seale JL, Seale JL. Energy expenditure by indirect calorimetry in premenopau- sal women: variation within one menstrual cycle. J Nutr Biochem. 1993;4(5):268–273.
[14] Zhang S, Osumi H, Uchizawa A, et al. Changes in sleeping energy metabolism and thermo- regulation during menstrual cycle. Physiol Rep. 2020 Jan;8(2):e14353.
[15] Benton MJ, Hutchins AM, Dawes JJ. Effect of menstrual cycle on resting metabolism: a systematic review and meta-analysis. PLoS ONE. 2020;15(7):e0236025.
[16] Chapman AB, Zamudio S, Woodmansee W, et al. Systemic and renal hemodynamic changes in the luteal phase of the menstrual cycle mimic early pregnancy. Am J Physiol. 1997 Nov;273 (5):F777–82.
[17] Szmuilowicz ED, Adler GK, Williams JS, et al. Relationship between aldosterone and proges- terone in the human menstrual cycle. J Clin Endocrinol Metab. 2006 Oct;91(10):3981–3987.
[18] Sims ST, Ware L, Capodilupo ER. Patterns of endogenous and exogenous ovarian hormone modulation on recovery metrics across the menstrual cycle. BMJ Open Sport Exerc Med. 2021;7(3):e001047.
[19] Fehring RJ, Schneider M, Raviele K. Variability in the phases of the menstrual cycle. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs. 2006 May-Jun;35(3):376–384.
[20] Bruinvels G, Hackney AC, Pedlar CR. Menstrual cycle: the importance of both the phases and the transitions between phases on training and performance. Sports Med. 2022 Apr 29;52:1457–1460. DOI:10.1007/s40279-022-01691-2
[21] Bruinvels G, Goldsmith E, Blagrove R, et al. Prevalence and frequency of menstrual cycle symptoms are associated with availability to train and compete: a study of 6812 exercising women recruited using the Strava exercise app. Br J Sports Med. 2021 Apr;55(8):438–443
[22] Butera PC. Estradiol and the control of food intake. Physiol Behav. 2010 Feb 9;99(2):175–180.
[23] Mela V, Vargas A, Meza C, et al. Modulatory influences of estradiol and other anorexigenic hormones on metabotropic, Gi/o-coupled receptor function in the hypothalamic control of energy homeostasis. J Steroid Biochem Mol Biol. 2016 Jun;160:15–26
[24] Roepstorff C, Steffensen CH, Madsen M, et al. Gender differences in substrate utilization during submaximal exercise in endurance-trained subjects. Am J Physiol Endocrinol Metab. 2002 Feb;282(2):E435–47
[25] Loucks AB, Thuma JR. Luteinizing hormone pulsatility is disrupted at a threshold of energy availability in regularly menstruating women. J Clin Endocrinol Metab. 2003 Jan;88 (1):297–311.
[26] Henderson GC, Fattor JA, Horning MA, et al. Glucoregulation is more precise in women than in men during postexercise recovery. Am J Clin Nutr. 2008 Jun;87(6):1686–1694.
[27] Henderson GC, Fattor JA, Horning MA, et al. Lipolysis and fatty acid metabolism in men and women during the postexercise recovery period. J Physiol. 2007 Nov 1;584(Pt 3):963–981. DOI:10.1113/jphysiol.2007.137331
[28] Paul D, Mulroy S, Horner J, et al. Carbohydrate-loading during the follicular phase of the menstrual cycle: effects on muscle glycogen and exercise performance. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2001 ;11:430–441.
[29] Tarnopolsky M, Zawada C, Richmond L, et al. Gender differences in carbohydrate loading are related to energy intake. J Appl Physiol. 2001 ;91:225–230
[30] Lamont LS, Lemon PW, Bruot BC. Menstrual cycle and exercise effects on protein catabolism. Med Sci Sports Exercise. 1987 Apr;19(2):106–110.
[31] Charkoudian N, Stachenfeld NS. Reproductive hormone influences on thermoregulation in women. Comprehensive Physiology: John Wiley & Sons, Inc.; 2011.
[32] Ishunina TA, Swaab DF. Vasopressin and oxytocin neurons of the human supraoptic and paraventricular nucleus; size changes in relation to age and sex. J Clin Endocrinol Metab. 1999;84(12):4637–4644.
