Tlenek azotu (NO) doprowadził do rewolucji w fizjologii i farmakologii badań w ciągu ostatnich dwóch dekad. Ta labilna cząsteczka odgrywa ważną rolę w wielu funkcjach organizmu, regulując rozszerzenie naczyń krwionośnych, przepływ krwi, oddychanie mitochondrialne i funkcję płytek krwi. Obecnie wiadomo, że synteza NO zachodzi przynajmniej dwoma szlakami fizjologicznymi: zależnym od syntazy NO (NOS) i niezależnym od NOS. W tym pierwszym głównym prekursorem jest L-arginina. Powszechnie wiadomo, że aminokwas ten jest utleniany do NO pod wpływem działania enzymów NOS. Dodatkowo wykazano, że L-cytrulina jest wtórnym donorem NO w szlaku zależnym od NOS, ponieważ może być przekształcona w L-argininę. Azotany i azotyny są głównymi substratami do produkcji NO poprzez szlak niezależny od NOS. Aniony te można in vivo zredukować do NO i innych bioaktywnych tlenków azotu. Sugeruje się, że inne cząsteczki, takie jak suplement diety glicyna-propionylo-L-karnityna (GPLC), zwiększają poziom NO, chociaż mechanizmy fizjologiczne pozostają do wyjaśnienia.
Tlenek azotu (NO) a wysiłek fizyczny
Suplementy będące prekursorami NO są uważane za pomoc ergogeniczną. Fakt ten opiera się na dowodach, że NO jest ważnym modulatorem przepływu krwi i oddychania mitochondrialnego podczas ćwiczeń fizycznych. Ponadto sugeruje się, że zwiększenie przepływu krwi wynikające z syntezy NO może usprawnić procesy regeneracyjne aktywowanych tkanek. Te rzekome korzyści są deklarowane w większości suplementów sportowych, które są obecnie sprzedawane na rynku i są związane ze stymulacją produkcji NO. Jednak uważne zbadanie składu suplementów stymulujących tlenek azotu pokazuje, że w wielu przypadkach są to mieszanki wielu składników, takich jak kreatyna, węglowodany, aminokwasy, witaminy, minerały itp.
Synteza tlenku azotu (NO) – szlak zależny od syntazy NO (NOS)
Aminokwas L-arginina uczestniczy w szlaku zależnym od NOS w reakcji katalizowanej przez specyficzne enzymy NOS. Dodatkowo sugerowano, że L-cytrulina może być alternatywnym dawcą NO, ponieważ może zwiększać poziom L-argininy. L-arginina jest uważana za warunkowo niezbędny aminokwas proteogenny, który jest naturalnym składnikiem białek dietetycznych. Może być syntetyzowana endogennie, głównie w nerkach, gdzie powstaje z L-cytruliny. Wątroba jest również zdolna do syntezy znacznych ilości L-argininy, chociaż jest ona całkowicie ponownie wykorzystywana w cyklu mocznikowym. Pozakomórkowa L-arginina może być szybko pobierana przez komórki śródbłonka. W obecności tlenu cząsteczkowego i fosforanu dinukleotydu nikotynamido-adenozyny, L-arginina jest następnie utleniana do NO. Jest to złożona reakcja, katalizowana przez enzymy NOS, które zawierają miejsce wiązania L-argininy.
Rozpoznano trzy izoformy NOS: typ I (neuronalny NOS; nNOS), typ II (indukowalny NOS; iNOS) i typ III (śródbłonkowy NOS; eNOS). eNOS i iNOS to konstytutywne enzymy kontrolowane przez wewnątrzkomórkowe jony wapnia. nNOS jest indukowany na poziomie transkrypcji genów, niezależny od Ca2+ i wyrażany przez aktywność mięśni, proces starzenia, jak również przez makrofagi i inne tkanki w odpowiedzi na mediatory stanu zapalnego.
L-arginina bierze udział w innych szlakach metabolicznych, niezależnych od syntezy NO. Na przykład L-arginina jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania cyklu mocznikowego. L-arginina jest również silnym środkiem pobudzającym wydzielanie hormonów. Wlew L-argininy w spoczynku zwiększa stężenie insuliny, glukagonu, hormonu wzrostu (GH), prolaktyny i katecholamin w osoczu. Takie zmiany hormonalne wpływają na metabolizm. Na przykład insulina i GH to ważne hormony anaboliczne o niezwykłym stopniu synergii w regulacji metabolizmu glukozy i tłuszczów. Podczas gdy insulina ułatwia wnikanie glukozy do komórek i zwiększanie zapasów glikogenu, GH stymuluje lipolizę i zmniejsza utlenianie glukozy w celu utrzymania poziomu glukozy we krwi.
Kreatyna od Testosterone.pl – ergogeniczne wsparcie treningu siłowego – KUP TUTAJ
Wpływ L-argininy na zdolności wysiłkowe
W siedmiu badaniach analizowano wpływ samej suplementacji L-argininy. Dwa z tych badań przeprowadzono na zdrowych, ale słabo wytrenowanych mężczyznach, a jedno na zdrowych kobietach po menopauzie. W tym badaniu kobiety otrzymywały wysokie dawki L-argininy (14g dziennie) przez 6 miesięcy. Po tym okresie stwierdzono znaczny wzrost mocy maksymalnej w stosunku do masy ciała mierzonej szczytową mocą skoku.
W badaniach na mężczyznach wykazano, że suplementacja L-argininy może nasilać odpowiedź oddechową. Fakt ten może być interesujący w celu zwiększenia tolerancji na ćwiczenia wytrzymałościowe, głównie u osób trenujących wytrzymałościowo. Jednak wszystkie te wyniki nie były powiązane z syntezą NO, ponieważ powyższe badania nie dostarczyły danych związanych z markerami NO, takimi jak stosunek L-argininy do L-cytruliny w osoczu i poziomy azotanów i azotynów w osoczu.
Pozostałe badania przeprowadzono na dobrze wyszkolonych sportowcach z wykorzystaniem różnych typów populacji sportowców, takich jak sportowcy judo, tenisiści i rowerzyści. Pomimo analizy suplementów w różnych okresach (od 1 do 28 dni) i dawkach (od 6 g do 12 g), nie wykazano korzyści w parametrach związanych z wydajnością, takich jak moc na ergometrze rowerowym. Dodatkowo poziomy niektórych metabolitów wysiłkowych (mleczanu i amoniaku) pozostały niezmienione po suplementacji L-argininy w porównaniu z placebo. Ponadto, w trzech z badań analizowano poziom azotanów i azotynów w osoczu jako markerów NO, wykazując, że nie wzrastały one po spożyciu L-argininy w diecie.
Oprócz suplementacji diety, w innych badaniach analizowano wpływ dożylnego wlewu L-argininy w celu zwiększenia jej biodostępności, ponieważ biodostępność L-argininy w diecie wynosi tylko około 60%. Jednak pomimo faktu, że biodostępność dożylnego wlewu L-argininy może być wysoka w porównaniu ze spożyciem w diecie, brak jest pozytywnego wpływu na parametry wydolnościowe, takie jak maksymalne obciążenie podczas testu na ergometrze z czy ilość pracy wykonanej w teście wysiłkowym.
L-arginina w połączeniu z innymi substancjami
Istnieje kilka badań, które wykazały wzrost wydajności wysiłkowej po suplementacji L-argininy w połączeniu z innymi składnikami u osób niewytrenowanych lub średnio wytrenowanych. Campbell i wsp. wykazali znaczny wzrost jednego powtórzenia maksymalnego (1-RM) wyciskania na ławce oraz szczytowej mocy podczas 30-sekundowego testu Wingate po suplementacji L-argininy (6g dzień) w połączeniu z a-ketoglutaranem. Ponadto Buford i Koch oraz Stevens i wsp. wykazali, że dawka L-argininy (6 g L-argininy) w postaci a-ketoizokapronu zwiększała średnią moc wykonywaną podczas testów Wingate’a (10 sekund) oraz pracę utrzymywaną podczas powtórzeń w ćwiczeniu wyprostów na maszynie.
U dobrze wytrenowanych sportowców w dwóch badaniach oceniono suplementację L-argininy w diecie w połączeniu z asparaginianem. W pierwszym Colombani i wsp. suplementowali biegaczy długodystansowych 15g dziennie. Wykazali, że poziom hormonu somatotropowego (STH), glukagonu, mocznika i argininy w osoczu istotnie wzrósł, a poziom aminokwasów w osoczu uległ znacznemu obniżeniu po biegu maratońskim po suplementacji L-argininy. Wniosek z tego badania był taki, że L-arginina nie przyniosła żadnych korzyści metabolicznych ani wydajnościowych. Niedawno podobne wyniki opisali Abel i wsp. Przez 28 dni suplementowali kolarzy trenujących wytrzymałościowo L-argininą i asparaginianem w wysokich i niskich dawkach. Po wykonaniu próby wysiłkowej (ergometr rowerowy) w warunkach laboratoryjnych nie stwierdzono zmian w wydolności wydolnościowej (VO2 peak, czas do wyczerpania) ani endokrynologicznej (stężenie hormonu wzrostu, glukagonu, kortyzolu i testosteronu). lub w parametrach metabolicznych (stężenie mleczanów, ferrytyny i mocznika).
AAKG od Testosterone.pl – wsparcie produkcji tlenku azotu – KUP TUTAJ
L-cytrulina i jej metabolizm
Związek organiczny L-cytrulina jest aminokwasem, którego nazwa pochodzi od Citrullus, łacińskiego słowa oznaczającego arbuza, z którego został po raz pierwszy wyizolowany w 1930 roku i który jest głównym źródłem tego aminokwasu w diecie. L-cytrulina jest również wytwarzana endogennie poprzez następujące dwa główne szlaki. Jest syntetyzowana z glutaminy oraz jest wytwarzana poprzez konwersję L-argininy do NO w reakcji katalizowanej przez enzymy NOS.
Zainteresowanie dietetyczne tym aminokwasem znacznie wzrosło w ostatniej dekadzie w wyniku znaczenia L-cytruliny jako prekursora L-argininy. Jest to interesujące, ponieważ w przeciwieństwie do L-argininy omija metabolizm wątrobowy i nie jest substratem enzymów arginazy. Z tego powodu wykazano, że ogólnoustrojowe podawanie L-cytruliny może być skuteczniejszym sposobem samoistnego podwyższenia pozakomórkowego poziomu L-argininy. L-cytrulina z pożywienia jest pobierana i uwalniana przez enterocyty w krążeniu wrotnym, omija metabolizm przez hepatocyty okołowrotne i jest transportowana do nerek, gdzie około 80% jest katabolizowana do L-argininy przez komórki kanalików proksymalnych.
Wpływ L-cytruliny na wydolność fizyczną
W badaniu Hickner i wsp. oceniono wpływ jednej dawki L-cytruliny podanej 3 godziny (3 g) lub 24 godziny (9 g) przed s testem na bieżni do wyczerpania u młodych zdrowych osób. Wbrew hipotezie autorów, wyniki wykazały, że suplementacja L-cytruliną upośledzała wydolność wysiłkową mierzoną jako czas do wyczerpania w porównaniu z placebo. Aby wyjaśnić tę zaskakującą odpowiedź, wskazano, że spożycie L-cytruliny może zmniejszyć wydzielanie insuliny trzustkowej za pośrednictwem tlenku azotu lub zwiększyć klirens insuliny. Hipoteza ta została oparta na niższym poziomie insuliny w osoczu stwierdzonym po spożyciu L-cytruliny. Ponadto po suplementacji L-cytruliną w porównaniu z placebo wykazano również niższe poziomy markerów NO w osoczu.
W innych badaniach analizujących działanie L-cytruliny połączono ten aminokwas z jabłczanem, który jest pośrednim składnikiem cyklu kwasu trójkarboksylowego (TCA). Pierwsze z tych badań dotyczyło tempa produkcji trójfosforanu adenozyny (ATP) podczas wykonywania zgięć palców przy użyciu spektroskopii rezonansu magnetycznego. Badanie to wykazało, że 6 g na dzień L-cytruliny z jabłczanem przez 16 dni spowodował znaczny wzrost (34%) tempa utleniającej produkcji ATP podczas ćwiczeń i 20% wzrost tempa regeneracji fosfokreatyny po wysiłku.
Inne badania wykazały wzrost stężenia metabolitów NO w osoczu u dobrze wytrenowanych sportowców wytrzymałościowych po zawodach kolarskich. Sportowcy otrzymywali suplementację tylko jedną dawką jabłczanu L-cytruliny (6g) na 2 godziny przed wysiłkiem. W innym niedawno przeprowadzonym badaniu Perez-Guisado i Jakeman wykazano, że pojedyncza dawka L-cytruliny z jabłczanem (8 g) zwiększała zdolność do pracy średnio o 19%, mierzoną liczbą wykonanych powtórzeń aż do wyczerpania podczas testu wyciskania sztangi na ławce płaskiej przy 80% 1-RM.
Zwiększenie wydajności zgłaszane przez L-cytrulinę w połączeniu z jabłczanem można wytłumaczyć interakcją tych cząsteczek w innych szlakach metabolicznych niezależnych od produkcji NO. Na przykład L-cytrulina pośrednio zwiększa poziom L-argininy w osoczu i może również nasilać syntezę kreatyny, ponieważ doniesiono, że suplementacja L-argininy stymuluje wzrost domięśniowego stężenia kreatyny. Dlatego mechanizm ten może poprawić reakcję na ćwiczenia beztlenowe. Ponadto jabłczan może mieć korzystny wpływ na produkcję energii, ponieważ jest związkiem pośrednim w innym cyklu energetycznym. Sugeruje się, że hiperaktywacja tlenowej produkcji ATP łączy się ze zmniejszeniem beztlenowej podaży energii, może przyczynić się do zmniejszenia odczuwania zmęczenia zgłaszanego przez osoby badane.
Azotany a tlenek azotu
Głównymi dostawcami azotanów w diecie człowieka są warzywa takie jak burak, sałata czy szpinak. Oszacowano, że spożycie azotanów pochodzących z pożywienia i napojów wynosi średnio 100–150 mg dziennie u dorosłych. Oprócz diety azotany i azotyny są wytwarzane endogennie w naszym organizmie. NO wytwarzany przez enzymy L-argininy i NOS są utleniany we krwi i tkankach, tworząc azotany i azotyny. Zatem szlak zależny od NOS znacząco przyczynia się do ogólnej produkcji azotanów i azotynów. Azotany krążące w osoczu rozprowadzają się do tkanek, a ich okres półtrwania wynosi około 5 godzin. Dzięki jeszcze nie w pełni zdefiniowanym mechanizmom krążące azotany są aktywnie wychwytywane przez gruczoły ślinowe i koncentrowane w ślinie. W jamie ustnej bakterie beztlenowe na powierzchni języka redukują azotany do azotynów w wyniku działania enzymów reduktazy azotanowej.
Po połknięciu jedna część azotynów ze śliny jest lokalnie metabolizowana do NO w kwaśnym środowisku żołądka, ale druga część połkniętego azotynu jest wchłaniana w stanie nienaruszonym, zwiększając krążenie azotynów w osoczu. Takie azotyny mogą zostać przekształcone w NO i inne bioaktywne tlenki azotu we krwi i tkankach w odpowiednich warunkach fizjologicznych takich jak wysiłek fizyczny.
Wpływ azotanów na wydolność fizyczną
Badanie przeprowadzone przez Larsena i wsp. wykazało, że spożycie azotanu sodu zmniejszyło ilość pochłanianego tlenu podczas wysiłkiu przy średnich intensywnościach 40–80% VO2peak wykonywanych na ergometrze rowerowym. Znacznej poprawie uległa również wydolność, definiowana jako stosunek nakładu pracy mechanicznej do wkładu energii metabolicznej. Efekt ten wystąpił bez zmian innych parametrów krążeniowo-oddechowych (wentylacja, produkcja dwutlenku węgla, tętno i współczynnik wymiany oddechowej) ani stężenia mleczanu, co sugeruje, że produkcja energii stała się bardziej wydajna po spożyciu azotanów w diecie.
W badaniu przeprowadzonym przez Larsena i wsp. wykazało, że po suplementacji azotanami również istotnie obniżyła się konsumpcja tlenu przy maksymalnej intensywności wysiłku (VO2peak). Aby wyjaśnić tę reakcję fizjologiczną podczas ćwiczeń wytrzymałościowych, zasugerowano, że azotany i azotyny modulują oddychanie mitochondrialne poprzez syntezę NO, ponieważ oba badania wykazały znaczny wzrost metabolitów NO w osoczu (azotanów i azotynów) po stosowaniu azotanów.
Sok z buraka
W badaniu Bailey i wsp. wykazano znaczną poprawę kinetyki VO2 po suplementacji 500 ml dziennie bogatego w azotany soku z buraków (468 mg azotanu sodu) przez 6 dni. Podczas ćwiczeń o niskiej lub średniej intensywności amplituda odpowiedzi płucnej zmniejszyła się o 19%. W dodatku wykazano, że składowa związana z poborem tlenu uległa zmniejszeniu o około 23%, a czas do wyczerpania podczas testu na ergometrze przyrostowym został wydłużony o około 14% po suplementacji sokiem z buraków w porównaniu z placebo. Próbując rozszerzyć te odkrycia na inne formy ćwiczeń (chodzenie i bieganie na bieżni), ta sama grupa badawcza przeprowadziła inne badanie z użyciem tego samego protokołu suplementacji soku z buraków (500 ml dzień/7dni). W badaniu tym stwierdzono, że suplementacja burakami wywołała podobne zmiany w odpowiedzi oddechowej podczas ćwiczeń na bieżni w porównaniu z poprzednimi danymi w teście na ergometrze rowerowym.
Działanie soku z buraków pochodzącego z azotanów wydaje się być szybkie, a ostre spożycie pokarmu bogatego w azotany może wpłynąć na odpowiedź sercowo-naczyniową w ciągu kilku godzin. W jednym z badań spożywano tylko jedną dawkę soku z buraków (500 ml, co odpowiada 434 mg azotanu sodu) 2,5 godziny przed testem cykloergometru, który obejmował dwa umiarkowane obciążenia przy 90% progu wymiany gazowej, po których następował test rampowy. Ponadto badani wykonali ten sam test po 5 i 15 dniach przyjmowania soku z buraków i placebo. Wykazano znaczny wzrost mocy szczytowej po 15 dniach spożywania soku z buraków. Co więcej, w innym badaniu Lansley i wsp. stosując ten sam protokół suplementacji na 2,5 godziny przed wysiłkiem zanotowali znacząca poprawę średniej mocy wyjściowej (5%) i średni czas ukończenia (2,8%) testu wysiłkowego.
Sok z buraka w szotach – ergogeniczne wsparcie procesu treningowego – KUP TUTAJ
Potencjalne efekty uboczne
Suplementacja diety L-argininą i L-cytruliną nie jest pozbawiona skutków ubocznych, wśród których najczęstszymi skutkami ubocznymi są zaburzenia żołądkowo-jelitowe, takie jak nudności, wymioty czy biegunka. Jednakże, istnieje duże zróżnicowanie międzyosobnicze w tolerancji tych aminokwasów. Wysokie dawki (>9 g dziennie) mogą zwiększać ryzyko zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Sugeruje się jednak, że mniejsze, podzielone dawki mogą prowadzić do mniejszej liczby skutków ubocznych.
Swego czasu łączono azotany z ryzykiem metahemoglobinemią i ryzykiem nowotworów. Obecnie uważa się, że jest mało prawdopodobne, aby stężenia azotanów powszechnie spotykane w żywności i wodzie powodowały metahemoglobinemię. Co więcej, wpływ egzogennych azotynów na nowotwory wydaje się mniej prawdopodobny, ponieważ duże ilości azotynów powstają endogennie. Co ciekawe, we wszystkich powyższych badaniach oceniających suplementację azotanów podczas wyczynów sportowych stosowano ilości, które były możliwe do osiągnięcia dzięki naturalnym pokarmom, takim jak sok z buraków czy zielone warzywa liściaste (sałata, szpinak).
Podsumowanie
Prekursory tlenku azotu (NO) to związki, które cechują się wysokim potencjałem ergogenicznym, stąd niezwykłe zainteresowanie nimi w sporcie i rekreacji. Cząsteczka tlenku azotu odgrywa ważną rolę w wielu funkcjach organizmu, regulując rozszerzenie naczyń krwionośnych, przepływ krwi, oddychanie mitochondrialne i funkcję płytek krwi. To właśnie efekt rozszerzenia naczyń krwionośnych uważa się za ten najbardziej obiecujący w kontekście poprawy zdolności fizycznych.
Na dzień dzisiejszy najbardziej znanymi suplementami wpływającymi na zwiększenie poziomów tlenku azotu w organizmie jest L-arginina, L-cytrulina oraz azotany pochodzące z pożywienia, szczególnie z soku z buraków. Z dostępnych badań naukowych, wydaje się, że cytrulina oraz sok z buraków są najskuteczniejszymi donorami tlenku azotu (NO), poprawiającymi zdolności wysiłkowe.
Bibliografia:
[1] Petroczi A, Naughton DP. Potentially fatal new trend in performance enhancement: a cautionary note on nitrite. J Int Soc Sports Nutr 2010; 7 (1): 25
[2] Shen W, Xu X, Ochoa M, et al. Role of nitric oxide in the regulation ofoxygen consumption in conscious dogs. Circ Res 1994; 75 (6): 1086-95
[3] Bloomer RJ. Nitric oxide supplements for sports. J Strength Cond Res 2010; 32 (2): 14-20
[4] Schoch RD, Willoughby D, Greenwood M. The regulation and expression of the creatine transporter: a brief review of creatine supplementation in humans and animals. J Int Soc Sports Nutr 2006; 3: 60-6
[5] Burke LM, Kiens B, Ivy JL. Carbohydrates and fat for training and recovery. J Sports Sci 2004; 22 (1): 15-30
[6] Tipton KD, Ferrando AA. Improving muscle mass: re- sponse of muscle metabolism to exercise, nutrition and anabolic agents. Essays Biochem 2008; 44: 85-98
[7] Koppo K, Taes YE, Pottier A, et al. Dietary arginine supplementation speeds pulmonary VO2 kinetics during cycle exercise. Med Sci Sports Exerc 2009; 41 (8): 1626-32
[8] Fricke O, Baecker N, Heer M, et al. The effect ofL-arginine administration on muscle force and power in postmeno- pausal women. Clin Physiol Funct Imaging 2008; 28 (5): 307-11
[9] Olek RA, Ziemann E, Grzywacz T, et al. A single oral in- take of arginine does not affect performance during re- peated Wingate anaerobic test. J Sports Med Phys Fitness 2010; 50 (1): 52-6
[10] Sunderland KL, Greer F, Morales J. VO2max and ventila- tory threshold of trained cyclists are not affected by 28-day l-arginine supplementation. J Strength Cond Res 2011; 25 (3): 833-7
[11] Besco´ s R, Gonzalez Haro C, Pujol P, et al. Effects of die- tary L-Arginine intake on cardiorespiratory and meta- bolic adaptation in athletes. Int J Sport Nutr Exerc Metab 2009; 19: 355-65
[12] Tsai PH, Tang TK, Juang CL, et al. Effects of arginine supplementation on post-exercise metabolic responses. Chin J Physiol 2009; 52 (3): 136-42
[13] Liu TH, Wu CL, Chiang CW, et al. No effect of short-term arginine supplementation on nitric oxide production, metabolism and performance in intermittent exercise in athletes. J Nutr Biochem 2008; 20 (6): 462-8
[14] Bailey SJ, Winyard P, Vanhatalo A, et al. Dietary nitrate supplementation reduces the O2 cost of low-intensity ex- ercise and enhances tolerance to high-intensity exercise in humans. J Appl Physiol 2010; 109 (5): 1394-403
[15] Bailey SJ, Fulford J, Vanhatalo A, et al. Dietary nitrate supplementation enhances muscle contractile efficiency during knee-extensor exercise in humans. J Appl Physiol 2010; 109 (1): 135-48
[16] Hickner RC, Tanner CJ, Evans CA, et al. L-citrulline re- duces time to exhaustion and insulin response to a graded exercise test. Med Sci Sports Exerc 2006; 38 (4): 660-6
[17] Bendahan D, Mattei JP, Ghattas B, et al. Citrulline/malate promotes aerobic energy production in human exercising muscle. Br J Sports Med 2002; 36 (4): 282-9
[18] Sureda A, Cordova A, Ferrer MD, et al. L-Citrulline- malate influence over branched chain amino acid utiliza- tion during exercise. Eur J Appl Physiol 2010; 110 (2): 341-51
[19] Perez-Guisado J, Jakeman PM. Citrulline malate enhances athletic anaerobic performance and relieves muscle soreness. J Strength Cond Res 2010; 24 (5): 1215-22
[20] Tricker AR, Preussmann R. Carcinogenic N-nitrosamines in the diet: occurrence, formation, mechanisms and carcinogenic potential. Mutat Res 1991; 259 (3-4): 277-89
[21] McKnight GM, Duncan CW, Leifert C, et al. Dietary ni- trate in man: friend or foe? Br J Nutr 1999; 81 (5): 349-58
[22] Lundberg JO, Giovoni M. Inorganic Nitrate is a possible source for systemic generation of nitric oxide. Free Rad Bio Med 2004; 37 (3): 395-400
[23] Tannenbaum SR, Weisman M, Fett D. The effect of nitrate intake on nitrite formation in human saliva. Food Cosmet Toxicol 1976; 14 (6): 549-52
[24] Duncan C, Dougall H, Johnston P, et al. Chemical gen- eration of nitric oxide in the mouth from the en- terosalivary circulation of dietary nitrate. Nat Med 1995; 1 (6): 546-51
[25] Larsen F, Weitzberg E, Lundberg JO, et al. Effects of dietary nitrate on oxygen cost during exercise. Acta Phy- siol 2007; 191: 55-66
[26] Larsen FJ, Weitzberg E, Lundberg JO, et al. Dietary nitrate reduces maximal oxygen consumption while maintaining work performance at maximal exercise.
[27] Bailey SJ, Winyard P, Vanhatalo A, et al. Dietary nitrate supplementation reduces the O2 cost of low-intensity ex- ercise and enhances tolerance to high-intensity exercise in humans. J Appl Physiol 2010; 109 (5): 1394-403
[28] Bailey SJ, Fulford J, Vanhatalo A, et al. Dietary nitrate supplementation enhances muscle contractile efficiency during knee-extensor exercise in humans. J Appl Physiol 2010; 109 (1): 135-48
[29] Vanhatalo A, Bailey SJ, Blackwell JR, et al. Acute and chronic effects of dietary nitrate supplementation on blood pressure and the physiological responses to mod- erate-intensity and incremental exercise. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol 2010; 299 (4): 1121-31
[30] Lansley KE, Winyard PG, Fulford J, et al. Dietary nitrate supplementation reduces the O2 cost of walking and running: a placebo-controlled study. J Appl Physiol 2011; 110 (3): 591-600
[31] Lansley KE, Winyard PG, Bailey SJ, et al. Acute dietary nitrate supplementation improves cycling time trial performance. Med Sci Sports Exerc 2011; 43 (6): 1125-31.
[32] Lansley KE, Winyard PG, Bailey SJ, et al. Acute dietary nitrate supplementation improves cycling time trial performance. Med Sci Sports Exerc 2011; 43 (6): 1125-31
[33] Webb AJ, Loukogeorgakis S, Okorie M, et al. Acute blood pressure lowering, vasoprotective, and antiplatelet prop- erties of dietary nitrate via bioconversion to nitrite. Hy- pertension 2008; 51: 784-90
[34] Grimble GK. Adverse gastrointestinal effects of arginine and related amino acids. J Nutr 2007; 137 (6): 1693S-701
[35] Rogers MA, Vaughan TL, Davis S, et al. Consumption of nitrate, nitrite, and nitrosodimethylamine and the risk of upper aerodigestive tract cancer. Cancer Epidemiol Bio- markers Prev 1995; 4 (1): 29-36
[36] Katan MB. Nitrate in foods: harmful or healthy? Am J Clin Nutr 2009; 90 (1): 11-2
[37] Gilchrist M, Winyard PG, Benjamin N. Dietary nitrate– good or bad? Nitric Oxide 2010; 22 (2): 104-9
[38] Campbell B, Roberts M, Kerksick C, et al. Pharmaco- kinetics, safety, and effects on exercise performance of L-arginine alpha-ketoglutarate in trained adult men. Nutrition 2006; 22 (9): 872-81
[39] Buford BN, Koch AJ. Glycine-arginine-alpha-ketoi- socaproic acid improves performance of repeated cycling sprints. Med Sci Sports Exerc 2004; 36 (4): 583-7
[40] Stevens BR, Godfrey MD, Kaminski TW, et al. High- intensity dynamic human muscle performance enhanced by a metabolic intervention. Med Sci Sports Exerc 2000; 32 (12): 2102-8
[41] Colombani PC, Bitzi R, Frey-Rindova P, et al. Chronic arginine aspartate supplementation in runners reduces total plasma amino acid level at rest and during a mara- thon run. Eur J Nutr 1999; 38 (6): 263-70
[42] Abel T, Knechtle B, Perret C, et al. Influence of chronic supplementation of arginine aspartate in endurance ath- letes on performance and substrate metabolism – a ran-domized, double-blind, placebo-controlled study. Int J Sports Med 2005; 26 (5): 344-9
