Obrazek wyróżniający: Beamy Drone
Próg mleczanowy (ang. lactate threshold, LT) to intensywność wysiłku, przy której stężenie mleczanu we krwi zaczyna gwałtownie wzrastać. Mleczan (czyli sól kwasu mlekowego) powstaje naturalnie podczas wysiłku fizycznego, jako efekt uboczny procesów energetycznych zachodzących w mięśniach. W spoczynku oraz podczas lekkiej aktywności organizm potrafi skutecznie usuwać mleczan. Jednak przy rosnącej intensywności wysiłku produkcja mleczanu przekracza tempo jego usuwania – i właśnie wtedy osiągany jest próg mleczanowy. Próg mleczanowy odgrywa kluczową rolę w określaniu wytrzymałości sportowca. Osiągnięcie i utrzymywanie intensywności wysiłku tuż poniżej progu mleczanowego pozwala na długotrwałą pracę bez szybkiego zmęczenia. Natomiast trening powyżej tego progu prowadzi do szybkiego nagromadzenia mleczanu, co powoduje zmęczenie mięśni i spadek wydolności. W praktyce sportowej próg mleczanowy jest często ważniejszym wskaźnikiem niż VO₂max, ponieważ lepiej odzwierciedla efektywność energetyczną przy długotrwałym wysiłku.
Historia
Już na początku XIX wieku zauważono, że w mięśniach zwierząt pojawia się kwas mlekowy po wysiłku. Z czasem, około sto lat później, naukowcy zaczęli dokładniej badać procesy biochemiczne związane z metabolizmem energetycznym i pracą mięśni, co przyczyniło się do głębszego zrozumienia powstawania kwasu mlekowego – a właściwie jonów mleczanowych i wodorowych – podczas intensywnego wysiłku fizycznego. W tamtym okresie dominował pogląd, że mleczan jest produktem ubocznym glikolizy, który powstaje w sytuacji niedoboru tlenu w pracujących mięśniach, czyli podczas tzw. wysiłku beztlenowego. W ostatnich dekadach to podejście zostało jednak istotnie zakwestionowane. Obecnie wiadomo, że proces glikolizy beztlenowej oraz produkcja mleczanu nie są wyłącznie związane z brakiem tlenu, lecz mają charakter ciągły i zależą bardziej od tempa przemian metabolicznych, nawet w spoczynku. W pierwszej połowie XX wieku zespół badawczy pod kierunkiem noblisty A.V. Hilla opracował koncepcję maksymalnego poboru tlenu (VO₂max), która stała się podstawowym narzędziem do oceny wydolności tlenowej. Wartość VO₂max była uznawana za ważny wskaźnik pozwalający odróżnić osoby o wysokiej sprawności fizycznej od mniej sprawnych. Z czasem jednak zaczęto zauważać, że wskaźnik ten ma pewne ograniczenia – trudno dzięki niemu rozróżnić osoby o podobnym poziomie wydolności, a jego dokładne określenie wymaga maksymalnego zaangażowania badanego, co nie zawsze jest możliwe, zwłaszcza w przypadku pacjentów klinicznych, dla których wysiłek maksymalny może być ryzykowny. Z tego względu zaczęto poszukiwać metod umożliwiających ocenę wydolności na podstawie parametrów submaksymalnych. Jedną z pierwszych koncepcji była tzw. optymalna wydajność wentylacyjna, która odnosiła się do momentu pierwszego zauważalnego wzrostu wentylacji i stężenia mleczanu we krwi podczas stopniowo zwiększanego wysiłku. Później określono to zjawisko jako próg beztlenowy, który można było wykrywać na podstawie analizy wymiany gazowej, co stało się popularne w środowiskach klinicznych, gdzie bezpośredni pomiar mleczanu był trudniejszy. W latach 60. wprowadzono enzymatyczne metody oznaczania stężenia mleczanu z próbek krwi włośniczkowej, co zwiększyło dostępność tego parametru w diagnostyce wydolności. Od tego momentu mleczan we krwi (bLa) zaczął być szeroko wykorzystywany zarówno do oceny wydolności, jak i do klasyfikacji intensywności wysiłku. Wraz z rozwojem wiedzy powstało wiele różnych koncepcji dotyczących progu mleczanowego, co doprowadziło do dużego zainteresowania tematem, ale jednocześnie – do znacznego chaosu terminologicznego i trudności w interpretacji wyników. Od dłuższego czasu toczy się ożywiona dyskusja na temat progu mleczanowego, koncentrująca się głównie na różnicach terminologicznych oraz fizjologicznych podstawach tej koncepcji. Wątpliwości wzbudziły pierwotne założenia dotyczące sposobu, w jaki mleczan jest wytwarzany i rozprowadzany w organizmie. Zaczęto kwestionować istnienie jednoznacznego punktu, w którym następuje nagły wzrost stężenia mleczanu we krwi – zamiast tego sugeruje się, że jego poziom zwiększa się stopniowo wraz ze wzrostem intensywności wysiłku. Również udział procesów tlenowych i beztlenowych w wytwarzaniu energii nie zmienia się w sposób nagły, lecz płynny, co sprawia, że określenie „próg” może być nieprecyzyjne i wprowadzać w błąd. W związku z tym przydatne wydaje się usystematyzowanie dotychczasowych koncepcji progu mleczanowego, aby lepiej zrozumieć ich znaczenie w ocenie wydolności tlenowej oraz w planowaniu intensywności treningu. Celem niniejszego opracowania jest analiza różnych podejść do LT i próba ich uporządkowania w ramach szerszego zjawiska, które wcześniej określano mianem przejścia między metabolizmem tlenowym a beztlenowym [1-8].
WPC80 od testosterone.pl – źródło pełnowartościowego białka – KUP TUTAJ
Próg mleczanowy w praktyce – LT i MLSS
Przyjmuje się, że próg mleczanowy (LT) oraz submaksymalny przebieg stężenia mleczanu we krwi (bLa) podczas stopniowo narastającego wysiłku są ważnymi wskaźnikami wydolności tlenowej. Badania wykazały, że parametry te są często dokładniejszymi miernikami wytrzymałości w jednorodnych grupach sportowców niż maksymalny pobór tlenu (VO₂max). Najbardziej wiarygodnym sposobem weryfikacji przydatności koncepcji LT jest porównanie jej wyników z osiągnięciami sportowców w rzeczywistych zawodach wytrzymałościowych (tzw. trafność współbieżna) lub z ich przewidywanymi wynikami w przyszłości (trafność predykcyjna). Alternatywą może być zastosowanie testów laboratoryjnych odwzorowujących warunki startowe, które, dzięki wyższemu stopniowi standaryzacji, mogą dostarczyć bardziej jednoznacznych rezultatów. Warto jednak zaznaczyć, że siła zależności pomiędzy wartością LT a faktyczną wydolnością może być uzależniona od wielu czynników, takich jak charakter dyscypliny sportowej, długość wysiłku, środowisko testowe (laboratoryjne czy terenowe), rodzaj nawierzchni, a także płeć, wiek oraz poziom zaawansowania badanych osób. Z fizjologicznego punktu widzenia, wytrzymałość tlenowa może być określona jako najwyższy możliwy poziom intensywności wysiłku, przy którym energia jest w pełni pokrywana przez fosforylację oksydacyjną. W tym kontekście istotnym wskaźnikiem jest tzw. maksymalny stan ustalony stężenia mleczanu (MLSS – maximal lactate steady state), czyli najwyższy poziom intensywności, który można utrzymać przez dłuższy czas bez stopniowego wzrostu stężenia mleczanu we krwi. Udowodniono, że MLSS silnie koreluje z wynikami w konkurencjach wytrzymałościowych – zarówno w biegach, jak i w jeździe na rowerze. Niektórzy badacze utożsamiają MLSS z „progiem beztlenowym”, ponieważ wskazuje on intensywność wysiłku, przy której dominują procesy tlenowe, a udział metabolizmu beztlenowego pozostaje niewielki. Przekroczenie tej intensywności skutkuje stopniowym, ale wyraźnym wzrostem stężenia mleczanu w czasie, nawet przy stałym obciążeniu. Aby dokładnie określić MLSS, wykonuje się kilka prób wysiłkowych o stałej intensywności, każda trwająca co najmniej 30 minut, w różne dni i przy różnych poziomach intensywności (w zakresie 50–90% VO₂max). Za wiarygodny uznaje się taki poziom intensywności, przy którym stężenie mleczanu we krwi wzrasta nie więcej niż o 1 mmol/l w okresie od 10 do 30 minut trwania wysiłku. MLSS odpowiada stanowi względnej równowagi w niektórych parametrach fizjologicznych – takich jak pobór tlenu, produkcja dwutlenku węgla, wskaźnik wymiany gazowej czy poziom wodorowęglanów. Jednak niektóre inne wskaźniki, jak częstość oddechów czy tętno, mogą w tym czasie wykazywać wyraźny wzrost. W wielu dyscyplinach wytrzymałościowych zaleca się dążenie do osiągnięcia określonego poziomu obciążenia metabolicznego, gdy celem jest wywołanie konkretnego bodźca treningowego. W związku z tym wydaje się, że znajomość pozwala trafnie określić odpowiednie intensywności treningowe w treningu wytrzymałościowym [1].
Próg przemian tlenowych i beztlenowych
Przeprowadzono wiele podejść do określania progu mleczanowego (LT). Wszystkie koncepcje LT można sklasyfikować w trzy główne grupy. Jedna z nich obejmuje tzw. stałe wartości progowe stężenia mleczanu (LTfix), stosowane podczas testów wysiłkowych o rosnącej intensywności. Wartości te ustalano na poziomie 2, 2,5, 3 lub 4 mmol/l, z czego najbardziej rozpowszechnioną była wartość 4 mmol/l, określana również jako punkt rozpoczęcia akumulacji mleczanu (OBLA). Inna kategoria obejmuje koncepcje bazujące na pierwszym zauważalnym wzroście stężenia mleczanu powyżej wartości wyjściowej (LTAer). W literaturze opisywano ten moment jako pierwszy wyraźny lub systematyczny wzrost stężenia mleczanu, jednak mimo pozornej prostoty, wizualna identyfikacja tego punktu bywa problematyczna. Na wczesnych etapach testu progresywnego zmiany w stężeniu mleczanu są często zbyt subtelne, by można je było jednoznacznie zidentyfikować gołym okiem, co potwierdzono w badaniach, które wykazały znaczące różnice między obserwatorami. W odpowiedzi na te trudności opracowano bardziej obiektywne metody identyfikacji progu. Niektórzy badacze uwzględniali błąd pomiarowy urządzeń i definiowali próg jako poziom wysiłku, przy którym stężenie mleczanu rosło o 0,2 mmol/l względem najniższej wartości zanotowanej podczas wysiłku. Inne podejścia opierały się na przyjęciu wzrostu o 0,5 lub 1 mmol/l powyżej wartości spoczynkowych bądź wartości odnotowanych przy niskiej intensywności wysiłku (około 40–60% VO2max), uznając je za bardziej standaryzowane. Kolejnym podejściem była analiza stosunku stężenia mleczanu do intensywności pracy lub zużycia tlenu (VO2) – punkt minimalnej wartości tego stosunku traktowano jako próg tlenowy. W niektórych badaniach wykorzystywano też analizę matematyczną, np. przecięcie dwóch linii regresji w skali logarytmicznej, bądź oceniano różnicę w stężeniu mleczanu między kolejnymi etapami wysiłku, identyfikując pierwszy zauważalny wzrost jako moment rozpoczęcia jego akumulacji [10-12]. Wszystkie metody wyznaczania progu mleczanowego, które opierały się na tzw. stanie maksymalnej równowagi mleczanowej (MLSS) albo na gwałtownym wzroście stężenia mleczanu we krwi, zostały zaklasyfikowane jako próg beztlenowy (LTAn). Początkowo popularna była metoda LT4, czyli ustalenie progu na poziomie 4 mmol/l. Uznano, że to najwyższe stężenie mleczanu, które można utrzymać przez dłuższy czas, dlatego traktowano je jako granicę intensywności dla treningu wytrzymałościowego. Z czasem okazało się jednak, że taka stała wartość nie pasuje do każdego – niektórzy sportowcy (np. ci trenujący beztlenowo) mają próg wyższy, inni (trenujący wytrzymałościowo) niższy. W związku z tym opracowano bardziej indywidualne podejścia. Na przykład niektórzy naukowcy określali próg beztlenowy na podstawie kąta nachylenia krzywej mleczanowej, ale trudno powiedzieć, czy takie podejście rzeczywiście lepiej odzwierciedla reakcje organizmu niż stałe wartości. Pojawiły się też bardziej złożone metody, które brały pod uwagę nie tylko zmiany mleczanu podczas wysiłku, ale także po jego zakończeniu. Uwzględniano przy tym sposób, w jaki mleczan przemieszcza się między mięśniami a krwią, jak przenika przez błony komórkowe oraz jak szybko jest usuwany z organizmu. Część tych założeń jednak budzi wątpliwości. Inni badacze próbowali ustalać próg LTAn, analizując przecięcia różnych linii na wykresach, np. miejsca, gdzie zmienia się kształt krzywej mleczanowej, albo gdzie występuje największa odległość pomiędzy linią prostą a wykresem zmian mleczanu (metoda Dmax). Tego typu metody są jednak zależne od tego, jak intensywny był początek testu i ile wysiłku włożyła osoba badana. Aby temu zaradzić, zaproponowano zmodyfikowaną wersję metody Dmax, w której próg wyznacza się między początkiem wzrostu mleczanu a jego końcowym poziomem, co pozwalało lepiej dopasować wyniki do rzeczywistych możliwości zawodników. Jeszcze inna metoda to tzw. test minimum mleczanowego. Polega on na tym, że najpierw wykonuje się bardzo intensywny, krótki wysiłek, który mocno podnosi poziom mleczanu. Po krótkim odpoczynku robi się standardowy test, w którym stopniowo zwiększa się obciążenie. Po początkowym spadku mleczanu (gdy organizm go usuwa), jego poziom zaczyna znowu rosnąć. Najniższy punkt tej krzywej uznaje się za próg LTAn. Choć ta metoda może być przydatna, ma też swoje ograniczenia – trudno ją ustandaryzować, bo nie każdy organizm reaguje tak samo na początkowy wysiłek. Dodatkowo, nie zawsze można zastosować bardzo intensywny wysiłek, np. u osób z problemami zdrowotnymi albo u sportowców w trakcie delikatnych faz treningu [1,13-15].
Kofeina + Teanina od Appolo’s Hegemony – zwiększa zdolności wysiłkowe podczas treningu – KUP TUTAJ
Próg mleczanowy i wyniki sportowe
W ramach przeprowadzonej analizy uwzględniono łącznie 38 badań, które zajmowały się porównywaniem wartości progu mleczanowego (LT) z wynikami uzyskanymi w zawodach wytrzymałościowych bądź ich symulacjach. Z tych prac sześć zostało wyłączonych z dalszej analizy, ponieważ nie spełniały określonych kryteriów metodologicznych lub porównania w nich zawarte nie odnosiły się bezpośrednio do badanych zmiennych. W efekcie, ostatecznie do szczegółowej analizy włączono 32 badania, które spełniały wymagania dotyczące porównania LT i wyników sportowych. Spośród tych 32 badań, aż 18 koncentrowało się na analizie zależności między intensywnością wysiłku fizycznego — mierzoną na przykład prędkością biegu lub wskaźnikiem VO2 — na różnych poziomach progu mleczanowego a rezultatami osiąganymi podczas biegów na rozmaitych dystansach. Dystanse te zostały podzielone na trzy kategorie: krótkie, obejmujące od około 0,8 do 3,2 km, średnie, mieszczące się w przedziale od 5 do 16 km, oraz długie, takie jak półmaraton i maraton. Wyniki tych badań niemal jednogłośnie wskazywały na silne korelacje pomiędzy wartościami LT a rezultatami sportowców w zawodach lub ich symulacjach, co potwierdza, że próg mleczanowy stanowi solidny i wiarygodny wskaźnik wydolności fizycznej. Dodatkowo, w badaniach zaobserwowano tendencję do silniejszych korelacji w przypadku dłuższych dystansów, a także w odniesieniu do określonych typów progów mleczanowych, takich jak LTfix i LTAn, w porównaniu do LTAer. Można przypuszczać, że wynika to z faktu, iż średnia intensywność podczas biegu na dłuższych dystansach jest zazwyczaj wyższa niż intensywność odpowiadająca pierwszemu wzrostowi stężenia mleczanu we krwi. Ogólnie rzecz biorąc, wyniki tych badań sugerują, że próg mleczanowy tłumaczy od 55% do nawet 85% zmienności wyników biegowych. Jeśli chodzi o kolarstwo, przeprowadzono osiem badań, które badały związek między wartością progu mleczanowego a wynikami w jeździe na czas lub ich symulacjami. W tym przypadku wyniki okazały się bardziej zróżnicowane. Jedno z badań, obejmujące krótki dystans 4000 metrów w indywidualnym wyścigu na dochodzenie, wykazało bardzo silną korelację na poziomie około 0,86 u zawodowych kolarzy torowych. Cztery inne badania skupiały się na dystansach od 13,5 do 20 km lub na czasach jazdy na czas trwających od 20 do 30 minut i wykazały jeszcze wyższe korelacje, oscylujące w granicach 0,8 do 0,9. Natomiast na dłuższych dystansach — 40 km lub w jeździe trwającej od 60 do 90 minut — wartości korelacji były nieco niższe i wynosiły około 0,7. Łącznie, w kolarstwie, zależność między LT a wynikami zawodów mieściła się w szerokim zakresie od około 35% do 85%. Ze względu na ograniczoną liczbę badań oraz znaczną różnorodność wyników, wskazane jest przeprowadzenie dalszych, starannie zaprojektowanych badań, które pozwolą na dokładniejsze poznanie i zrozumienie tej zależności. Ponadto, w dwóch badaniach przeanalizowano związek między wskaźnikami LT a wynikami w wyścigach rowerów górskich odbywających się na trudnym, pagórkowatym terenie. Tego typu wyścigi charakteryzują się znaczną liczbą podjazdów i zjazdów, co stawia szczególne wymagania zarówno pod względem technicznym, jak i wydolnościowym. W tych badaniach zaobserwowano wysokie korelacje pomiędzy różnymi wskaźnikami LT a czasem ukończenia wyścigu, szczególnie wtedy, gdy moc wyjściowa na progu mleczanowym była wyrażona w odniesieniu do masy ciała zawodników. Wynik ten podkreśla, jak duże znaczenie dla osiągów w kolarstwie górskim mają masa oraz skład ciała, zwłaszcza podczas jazdy na wymagających trasach, gdzie umiejętność radzenia sobie z podjazdami jest kluczowa dla osiągnięcia dobrego wyniku. Oprócz badań dotyczących biegania i kolarstwa, zidentyfikowano także cztery inne badania, które oceniały związek między progiem mleczanowym (LT) a wynikami zawodów lub ich symulacjami. Dwa z tych badań koncentrowały się na zawodnikach chodzących na długie dystanse. Yoshida i współpracownicy odnotowali bardzo wysokie korelacje między wartością OBLA i LTAer a tempem chodu podczas ulicznego wyścigu na 5 km u ośmiu kobiet startujących w zawodach. Podobne wyniki uzyskali Hagberg i Coyle, którzy badali zróżnicowaną grupę chodziarzy i również stwierdzili silne korelacje między prędkością oraz poborem tlenu na poziomie LTAer podczas 20-kilometrowego wyścigu. Dwa pozostałe badania dotyczyły z kolei związków między LT a wynikami w wioślarstwie. Ingham i współpracownicy wykazali wysokie korelacje między tempem pracy przy stałych i tlenowych progach mleczanowych a osiągami na ergometrze 2000 m u 41 wioślarzy z różnych kategorii. Natomiast Cosgrove i jego zespół odnotowali niższe korelacje w grupie 13 męskich wioślarzy. Podsumowując, zdecydowana większość opublikowanych badań potwierdza istnienie silnego związku między progiem mleczanowym a wydolnością wytrzymałościową, zwłaszcza w dyscyplinach biegowych. Wyniki te są zgodne z wcześniejszymi badaniami nad treningiem, które wykazały, że poprawa wydajności sportowej wywołana treningiem ściśle wiąże się ze wzrostem wartości LT. Choć niedawne badania sugerują, że inne czynniki, takie jak funkcje ośrodkowego układu nerwowego, mogą odgrywać istotną rolę w regulacji i osiąganiu wyników w sportach wytrzymałościowych, to jednak adaptacje metaboliczne zachodzące w obwodowych tkankach organizmu, ściśle powiązane z progiem mleczanowym, wydają się być niezbędnym i kluczowym czynnikiem warunkującym dobrą wydolność tlenową [1,16-19].
Ultra Fish Oil od Appolo’s Hegemony – źródło niezbędnych kwasów tłuszczowych – KUP TUTAJ
Podsumowanie
Próg mleczanowy (LT) to intensywność wysiłku, przy której stężenie mleczanu we krwi zaczyna gwałtownie rosnąć, ponieważ produkcja mleczanu przekracza jego usuwanie. Jest on ważnym wskaźnikiem wytrzymałości sportowca, pozwalającym na określenie intensywności treningu umożliwiającej długotrwałą pracę bez szybkiego zmęczenia. Historycznie mleczan uważano za produkt wysiłku beztlenowego, ale obecnie wiadomo, że jest on produkowany ciągle, niezależnie od dostępności tlenu. W praktyce próg mleczanowy jest lepszym wskaźnikiem wytrzymałości niż VO₂max, a jego dokładne określenie pomaga w planowaniu treningów. Kluczowym pojęciem jest też maksymalny stan ustalony stężenia mleczanu (MLSS) — najwyższa intensywność wysiłku możliwa do utrzymania bez stałego wzrostu mleczanu. Istnieje wiele metod określania progu mleczanowego, od stałych wartości mleczanu (np. 4 mmol/l) po bardziej złożone analizy zmian jego stężenia podczas testów wysiłkowych. Nie ma jednoznacznego punktu przejścia, a poziom mleczanu wzrasta stopniowo wraz z intensywnością wysiłku. Badania wykazują silną korelację między wartością progu mleczanowego a wynikami sportowców, szczególnie w biegach na dłuższe dystanse i kolarstwie. Próg mleczanowy tłumaczy znaczną część zmienności wyników sportowych, potwierdzając jego praktyczną wartość jako wskaźnika wydolności i narzędzia do optymalizacji treningu wytrzymałościowego. Dodatkowo, próg mleczanowy stanowi istotny element monitorowania adaptacji treningowych. Regularne pomiary LT pozwalają ocenić skuteczność programu treningowego oraz wykryć oznaki przetrenowania lub niedostatecznej regeneracji. Wzrost intensywności, przy której osiągany jest próg mleczanowy, świadczy o poprawie zdolności organizmu do efektywnego wykorzystywania tlenu i buforowania jonów wodorowych. Trening w okolicach LT, często określany jako „tempo run” lub trening progowy, sprzyja zwiększeniu tolerancji na wysiłek o umiarkowanej do wysokiej intensywności. W sportach wytrzymałościowych, takich jak triathlon, wioślarstwo czy narciarstwo biegowe, utrzymanie wysokiego progu mleczanowego jest kluczowe dla osiągania maksymalnych rezultatów, gdyż umożliwia utrzymanie tempa zbliżonego do granicy metabolicznej przez dłuższy czas.
[1] Faude, O., Kindermann, W. & Meyer, T. Lactate Threshold Concepts. Sports Med 39, 469–490 (2009).
[2] Fletcher WM, Hopkins FG. Lactic acid in amphibian muscle. J Physiol (London) 1907; 35: 247-309
[3] Meyerhof O. Untersuchung u¨ ber die Wa¨rmestro¨mung der vitalen Oxydationsvorga¨ nge. Biochem Z 1911; 5: 246-328
[4] Douglas CG, Haldane JS. The regulation of normal breathing. J Physiol 1909; 38: 420-40
[5] Ryffel GH. Lactic acid metabolism: a critical review. Quart J Med 1910; 3: 221-3
[6] Hill AV, Lupton H. Muscular exercise, lactic acid and the supply and utilization of oxygen. Quart J Med 1923; 16: 135-71
[7] Margaria R, Edwards HT, Dill DB. The possible mechan- ism of contracting and paying the oxygen debt and the role of lactic acid in muscular contraction. Am J Physiol 1933; 106: 689-714
[8] Gladden LB. Muscle as a consumer of lactate. Med Sci Sports Exerc 2000 Apr; 32 (4): 764-71
[9] Gladden LB. Lactate metabolism: a new paradigm for the third millennium. J Physiol 2004 Jul 1; 558 (Pt 1): 5-30
[10] Roecker K, Schotte O, Niess AM, et al. Predicting com- petition performance in long-distance running by means ofa treadmill test. Med Sci Sports Exerc 1998 Oct; 30 (10): 1552-7
[11] Dickhuth HH, Huonker M, Mu¨ nzel T, et al. Individual anaerobic threshold for evaluation of competitive athletes and patients with left ventricular dysfunctions. In: Bachl N, Graham TE, Lo¨ llgen H, editors. Advances in ergometry. Berlin: Springer, 1991: 173-9
[12] Berg A, Stippig J, Keul J, et al. Zur Beurteilung der Leistungsfa¨ higkeit und Belastbarkeit von Patienten mit coronarer Herzkrankheit. Dtsch Z Sportmed 1980; 31: 199-205
[13] Berg A, Stippig J, Keul J, et al. Zur Beurteilung der Leistungsfa¨ higkeit und Belastbarkeit von Patienten mit coronarer Herzkrankheit. Dtsch Z Sportmed 1980; 31: 199-205
[14] Stegmann H, Kindermann W. Comparison of prolonged exercise tests at the individual anaerobic threshold and the fixed anaerobic threshold of 4 mmol/l lactate. Int J Sports Med 1982; 3 (2): 105-10
[15] Orok CJ, Hughson RL, Green HJ, et al. Blood lactate responses in incremental exercise as predictors of con- stant load performance. Eur J Appl Physiol 1989; 59 (4): 262-7
[16] Noakes TD. The central governor model of exercise regulation applied to the marathon. Sports Med 2007; 37 (4-5): 374-7
[17] Tanaka K, Watanabe H, Konishi Y, et al. Longitudinal associations between anaerobic threshold and distance running performance. Eur J Appl Physiol Occup Physiol 1986; 55 (3): 248-52
[18] Bourdin M, Messonnier L, Hager JP, et al. Peak power output predicts rowing ergometer performance in elite male rowers. Int J Sports Med 2004 Jul; 25 (5): 368-73
[19] Bjorklund G, Pettersson S, Schagatay E. Performance predicting factors in prolonged exhausting exercise of varying intensity. Eur J Appl Physiol 2007 Mar; 99 (4): 423-9
