Co wiesz o rabarbarze?

Obraz @Racool_studio z freepik

 

Rabarbar (Rheum rhaponticum L.; rabarbar zwyczajny, rzewień ogrodowy, rzewień zwyczajny) to wspaniała roślina doceniana przez wielu kucharzy i nie tylko, albowiem już w latach 120-63 p.n.e. w Ponice (Turcja) używał jej król Mitrydatesa VI, do przyrządzenia słynnej mieszaniny-odtrutki, której proces przygotowania trwał aż 6 miesięcy. Początkowo wykorzystywano głównie suszone kłącze tej rośliny, choć z czasem zaczęto używać też ogonki liściowe. Obecnie rabarbar dodawany jest do wielu dań: kompotów, smoothie, przetworów, mięs oraz do słynnego ciasta rabarbarowego.

 

Budowa, rodzaje i uprawa

Roślina ta posiada mocno rozbudowany system korzeniowy, w którym główny korzeń może sięgać nawet do 150 cm w głąb gleby. Łodygi przez pierwsze 2-3 lata są mocno skrócone, a z nich wyrastają rozetowe liście składające się z mięsistych ogonków, których kolor zależy od odmiany rzewieni oraz dużych blaszek liściowych. Uprawa jest niezwykle prosta, gdyż nie wymaga wygórowanych wymagań. Dostarczenie jej większych ilości wody sprawia, że łodygi są grubsze i a ogonki bardziej wybarwione.

Najczęściej spotykane polskie odmiany rabarbaru to: Przewodnik Europy, Wczesna Hosera, Karpow Lipiskiego, Wiśniowy, Malinowy, Przeworski, Purpurat, Sutton, Olbrzym Amerykański. Między sobą różnią się wytrzymałością na warunki atmosferyczne oraz kolorem i grubością ogonków liściowych.

Kanna – wsparcie ogólnego samopoczucia psychicznego

Dobroczynność rabarbaru

 

Właściwości odżywcze rabarbaru  na 100 g warzywa:

Energia	15 kcal
Białko	0,5 g
Tłuszcze	0,1 g
Węglowodany	1,4 g
Błonnik	3,2 g
Nazwa składnika mineralnego	wartość
Wapń	52 mg
Fosfor	24 mg
Magnez	13 mg
Żelazo	0,6 mg
Cynk	0,1 mg
Miedź	0,1 mg
Jod	2,3 µg
Mangan	0,2 mg
Sód	2 mg
Potas	136 mg
Chlor	0,4 mg
A	10 µg
E	0,2 mg
C	9 mg
B9-kwas foliowy	7 µg

Źródło: Tabele wartości odżywczej produktów spożywczych i potraw – Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017, Wydanie IV rozszerzone i uaktualnione [4].

 

IG, czyli indeks glikemiczny to wartość określająca wpływ danego produktu na stężenie insuliny i glukozy we krwi. ŁG, czyli ładunek glikemiczny- jest to podobny wskaźnik do IG i określa, jak szybko wzrośnie stężenie glukozy i insuliny we krwi. WW, czyli wymienniki węglowodanowe, to wskaźnik określający porcje produktu wyrażoną w gramach, dostarczającą 10g węglowodanów przyswajalnych. W przypadku wszystkich tych wskaźników rabarbar przyjmuje niskie wartości (IG = 15, WW = 0,1), co oznacza, że może być spożywany przez osoby z cukrzycą, czy chcących zmniejszyć masę ciała.

Rabarbar zawiera 3,2 grama błonnika w 100 g, przy czym jednocześnie ma małą kaloryczność. Co oznacza, że osiągnięcie sytości możliwe jest w krótszym czasie, co wpływa na proces odchudzania. Jednocześnie spożywanie błonnika wspomaga mikroflorę jelit, co może być atutem dla osób, które chcą zmniejszyć swoją masę ciała, jak i dla osób o prawidłowej masie ciała.

 

Przeczytaj też: Błonnik w diecie

Kompleksowy preparat witaminowo-mineralny z dodatkiem kompleksu roślinnego

 

W 100g rabarbaru znaleźć można 2,3 µg jodu, co sprawia, że powinny na niego uważać osoby chore na  nadczynność tarczycy. O ile zarówno selen, cynk, wapń, witamina D, jak i jod jest ważny w chorobach tarczycy, tak postępowanie wobec nich w przypadku nadczynności i niedoczynności jest różne. Ilość jodu w rabarbarze nie jest na tyle duża, by wykluczać go całkowicie z diety osób z nadczynnością tarczycy, jednak na pewno nie mogą one go nadużywać, zwłaszcza w sezonie jego zbiorów, gdy większość Polaków wykorzystuje go do kompotów, ciast i wielu innych. Odmiennie ma się sprawa u osób z niedoczynnością, u których dostarczenie jodu jest korzystnym zjawiskiem, a więc osoby te mogą spożywać rabarbar, nawet w większych ilościach, mimo to zawsze we wszystkim potrzebny jest balans, a więc nie codziennie, a raz na tydzień lub rzadziej. Lepszym źródłem jodu są, chociażby ryby morskie, które oprócz niego zawierają także kwasy omega-3 i to one powinny stanowić podstawę diety tych osób.

 

Obraz @wirestock z freepik

 

 

Związki czynne w rabarbarze, na które warto zwrócić uwagę

Co zaskakujące, z badań wynika, iż poddawanie rabarbaru obróbce technologicznej w postaci powolnego lub szybkiego gotowania sprawia, że zawiera on więcej polifenoli, niż produkt początkowy. W przypadku blanszowania nie wygląda to już tak dobrze, gdyż o ile w pierwszych 10 minutach zawartość polifenoli wzrasta, to w kolejnych minutach obserwuje się ich spadek. Taką samą zależność obserwuje się w przypadku aktywności przeciwutleniającej.

 

Ze względu na dość sporą zawartość antocyjanów (do 200 mg/100g produktu) i rapontygeniny, rabarbar korzystnie wpływa na układ krwionośny. Te pierwsze to silne związki antyoksydacyjne zmniejszające ryzyko chorób układu krążenia, w których patogenezie biorą udział wolne rodniki oraz reaktywne formy tlenu. Drugi natomiast wykorzystuje się w leczeniu dolegliwości syndromu Oketsu, objawiającego się dolegliwościami bólowymi, niewydolnością krążenia oraz chronicznymi stanami zapalnymi.

 

Ponadto rapontygeninia to związek o działaniu potencjalnie antyoksydacyjnym i antynowotoworowym. W postaci pigułek z rabarbarem w połączeniu z naparami ze skórek z pomarańczy rabarbar używany był w początkach leczeniu szpiczaka mnogiego (1844 rok- lekarz Sarah Newbura), obecnie znane są efektywniejsze metody leczenia tego typu nowotworu, jednak jako działanie wspomagające nie wyklucza się pozytywnego wpływu rabarbaru.

 

Korzeń rzewienia ogrodowego zawiera również ropontycynę (stylben) wykazującą silne właściwości estrogenne, czyli właściwości podobne do działania naturalnego estrogenu. Spożywanie takich substancji, w okresie po menopauzalnym jest korzystne, gdyż imituje działanie prawdziwych hormonów, których poziom spada w tym czasie. Aby uzyskać te właściwości, możliwe jest spożywanie korzeni rabarbaru w postaci wywaru składającego się z  1 łyżki na 1 szklankę wody, która następnie zagotowuje się, odstawia na 40 minut, przecedza, a następnie spożywa w dawce 100-120 ml 2 razy dziennie.

 

Kolejną substancją o korzystnym wpływie na dolegliwości związane z okresem menopauzy- zespół klimakterium, czyli  głównie uderzenia gorąca, nadmierne pocenie się, bóle i zawroty głowy oraz chwiejność emocjonalna; są fitohormony, jako ich alternatywne źródło w leczeniu uznaje się również rabarbar.

 

Rabarbar, podobnie jak inne rośliny o barwie fioletowej zawiera antocyjany, czyli związki należące do grupy związków polifenolowych o charakterze glikozydowym. Nie tylko nadają barwę roślinom, ale także wpływają korzystnie na wiele funkcji organizmu. Przeciwdziałają kruchości naczyń krwionośnych, zwłaszcza naczyń włosowatych. Wpływają na polepszenie wzroku poprzez stymulację produkcji rodopsyny. Obniżają szybkość utleniania cholesterolu LDL oraz uznaje się je za naturalne przeciwutleniacze.

 

Emodyna to związek należący do antrachinonów (są to pochodnych antracen), który wykazuje działanie przeczyszczające (działa drażniąco na jelito grube, powodują wzrost sekrecji jelita grubego, ruchów perystaltycznych oraz zahamowanie wchłaniania wody z jelit) , przeciwzapalne (m.in., wywierają hamujący wpływ na aktywację wirusa Epstein-Barr’a), antynowotworowe (hamuje fazę pro-pagacji wolnych rodników). Rabarbar oraz  aloes  jest głównym jego źródłem i jest powszechnie używany w farmacji.  Dzięki swojemu działaniu wpływa na poprawę pracy przewodu pokarmowego, jednak nie należy go nadużywać, gdyż może doprowadzić m.in. do  zapalenia jelit, przekrwienia narządów jamy brzusznej (możliwość poronienia), czy zapalenia nerek.

 

W rabarbarze znaleźć można również związek o nazwie resweratrol, który oprócz działania antyoksydacyjnego, posiada działanie przeciwzapalne, neuroprotekcyjne,  sprzyja długowieczności, poprzez   naśladowanie skutków restrykcji kalorycznej, pod wpływem indukcji ekspresji genów długowieczności (geny SirT1 i FoxO).

 

Ponadto rabarbar, persica, succinum i tortoise shell jako mieszanka składników, wykazują działanie przeciwbólowe w leczeniu endometriozy. Mechanizm ten wywołany jest poprzez wzrost stężenia β-endorfin.

Bioaktywny składnik pochodzenia naturalnego o wielokierunkowym działaniu

 

Rabarbar niejedno ma imię

 

Wyróżnia się 7 głównych rodzajów kamicy nerkowej: szczawianowo-wapniową, fosforanowo-wapniową, moczanową, fosforanowo-magnezowo-amonową, struwitową, cystynową, ksantynową. Pierwszy wymieniony rodzaj występuje najczęściej. Jest wiele czynników, które mogą spowodować wywołanie kamicy nerkowej, wśród nich można wymienić nagromadzenie się substancji, od których biorą się nazwy rodzajów,  sprzyjających powstawaniu kamieni. W przypadku kamicy szczawianowo-wapniowej powodem jest nagromadzenie się szczawianów, których rabarbar jest dobrym źródłem. Według niektórych źródeł podaje się, że zawiera on powyżej 100 mg kwasu szczawiowego na 100 g produktu.  Do grupy produktów o wysokiej zawartości kwasu szczawiowego oprócz rabarbaru, zalicza się także szpinak, liście buraka ćwikłowego (botwina), herbatę, kawę, grzyby, soję, migdały i orzeszki ziemne.  Osoby zagrożone kamica nerkową (mała objętość moczu, zaburzenia pH moczu i inne) oraz osoby już chorujące, powinny spożywać w niewielkich ilościach te produkty, a w skrajnych sytuacjach całkowicie je ograniczyć.

 

Mówiąc o szczawianach, należy także wspomnieć, iż wpływają one na biodostępność i przyswajalność wapnia i witaminy D.  Co oznacza, że osoby, u których wymagane jest dostarczenie większych ilości wapnia i witaminy D, spożywanie rabarbaru może być niekorzystne dla zdrowia.

Mowa tu przede wszystkim o chorych  m.in. na osteoporozę, ale także o osobach m.in. z celiakią, czy wegan i wegetarian.

 

Więcej na temat szczawianów przeczytasz tutaj: Szczawiny, czym są i na co wpływają?

 

PODSUMOWANIE

Rabarbar to roślina znana od wielu lat i wykorzystywana powszechnie zarówno jako roślina lecznicza jak  też spożywcza. Wpływa korzystnie na wiele funkcji organizmu m.in. układ krwionośny, proces odchudzania się, leczenie nowotworów i dolegliwości związanych z okresem menopauzy. Jednakże zawiera znaczne ilości szczawianów, których nadmiar może mieć prowadzić do powstania kamieni nerkowych. Najwięcej rabarbaru spożywa się w okresie letnim, gdy odbywają się jego zbiory, a w domach pieczone jest ciasto rabarbarowe.

 

BIBLIOGRAFIA

1.     J. Drozd: Wczoraj i dziś ziołolecznictwa; Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie, Rzeszów 2012, 2: 245–251
2.     Opracowanie zbiorowe pod redakcją Dr. Zbigniewa Anyszki: Metodyka integrowanej ochrony rabarbaru ( materiały dla doradców); Instytut Ogrodnictwa, Skierniewice 2015 – aktualizacja 2017
3.     Opracowanie zbiorowe pod redakcją Dr. Zbigniewa Anyszki: Metodyka integrowanej ochrony rabarbaru ( materiały dla producentów); Instytut Ogrodnictwa, Skierniewice 2015 – aktualizacja 2017
4.   Tabele wartości odżywczej produktów spożywczych i potraw – Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017, Wydanie IV rozszerzone i uaktualnione.
5.     D. Różańska, B. Regulska-Ilow, R. Ilow: Wpływ wybranych procesów kulinarnych na potencjał antyoksydacyjny i zawartość polifenoli w żywności; Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 215-222
6.     J. Saluk-Juszczak: Antocyjany jako składnik żywności funkcjonalnej stosowanej w profilaktyce chorób układu krążenia; Postepy Hig Med Dosw (online), 2010; 64: 451-458
7.     Damian Mikulski: Teoretyczne badanie biofizykochemicznych właściwości resweratrolu i jego pochodnych; Praca doktorska wykonana pod kierunkiem Prof. UAM dr. hab. Marcina Molskiego, Poznań, 2010
8.     Artur Jurczyszyn, Aleksander B. Skotnicki: Historia odkrycia szpiczaka mnogiego; http://szpiczak.org/lang/prezentacje/historia_odkrycia_szpiczaka_mnogiego.pdf 16.02.2022 r.
9.     Jan Duława: Czynniki rozwoju kamicy nerkowej; Forum Nefrologiczne 2009,  2(3); 184–188
10.   B. Sperkowska, G. Bazylak: Ocena zawartości szczawianów w herbatach i popularnych naparach ziołowych; BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLIII, 2010, 2: 130 – 137
11.   A. Łącka, M. Bielawska:  Zawartosc rozpuszczalnych szczwianów w naparach herbat czarnych i zielonych; BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLVIII, 2015, 1: 68 – 73
12.   M. Kozak ,P. Sobczak, M. Krajewska , B.  Slaska-Grzywna , K. Zawislak, W.  Zukiewicz-Sobczak: Ocena zawartości rozpuszczalnych szczawianów w granulowanych herbatkach ziołowych; Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 2015,  583: 107–114
13.   P. Nowaczyk, K. Kozanecka, J. Bajerska: Spożycie wapnia a gęstość mineralna kośćca i ryzyko złamań u wegetarian i wegan; Probl Hig Epidemiol 2018, 99(4): 303-309
14.   B. Grygiel-Górniak, K. Pawlak-Buś, P. Leszczyński: Sposób żywienia zapewniający optymalną podaż wapnia i witaminy D3; Przegląd menopauzalny 6/2012
15.   P. Woźniak, P. Ziółkowski, T. Stetkiewicz, A. Pięta-Dolińska, P. Oszukowski: Leczenie uzupełniające w endometriozie; Przegląd menopauzalny 2012, 5
16. http://espz.pl/materialy/klimakterium.pdf 16.02.2022 r.
17.   P. Bodera, S. Poznański, P. Dobrzański: Menopauza – physiological period in woman’s life. Przewodnik Lekarza 2005; 8(5): 74-77.
18.   M. Szaniawska, A. Taraba,  K. Szymczyk: Budowa, właściwości i zastosowanie antocyjanów; Nauki Inżynierskie i Technologie 2015, 2(17): 63-78
19.   Ł. Sobotta, J. Mielcarek, S. Sobiak, M. Wierzchowski: Antrachinony – małe cząsteczki, duże nadzieje; Farm Pol, 2010, 66(3): 162-167
20.   M. Matejczyk , A. Golonko, E. Chilmon: Aloe vera – wybrane właściwości biologiczne; Budownictwo i Inżynieria Środowiska 2017,  8 (4): 191–195
21.   W. Trybus, T. Król, E. Trybus, A. Kopacz-Bednarska: Antrachinony–związki o wielokierunkowej aktywności biologicznej; Wydawnictwo Naukowe TYGIEL sp. z o.o., Związki biologiczne czynne w medycynie i ochronie zdrowia–przegląd zagadnień Lublin 2017
22.   A. Kopeć, E. Piątkowska, T. Leszczyńska, R. Bieżanowska-Kopeć: Prozdrowotne właściwości resweratolu; ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2011, 5 (78): 5 – 15