źródło zdjęcia: figure-1703628_1920.jpg

 

Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT)- postępująca choroba , prowadząca do nieodwracalnego zniszczenia gruczołu. Po trwającym wiele lat procesie zapalnym gruczołu,  dochodzi do niewydolności zewnątrzwydzielniczej  a w następnym etapie, wewnątrzwydzielniczej trzustki. Charakterystycznym objawem  choroby są uporczywe bóle brzucha, zatem leczenie koncentruje się na uśmierzaniu lub wyeliminowaniu tego objawu. W pierwszych etapach leczenia zakazuje się spożywania alkoholu, palenia papierosów, stosuje się dietę trzustkową oraz podaje się preparaty enzymów trzustkowych. W ciężkich przypadkach stosuję się bardzo silne leki przeciwbólowe. W razie konieczności do wdrożenia są interwencje endoskopowe lub chirurgiczne.

Głównymi czynnikami ryzyka są: długotrwałe, nadmierne spożywanie alkoholu i uwarunkowania genetyczne. Na schorzenie cierpią gównie mężczyźni w wieku 25-50 lat, przeważnie alkoholicy. Jest to schorzenie dające, trwałe i postępujące, upośledzenie
wydzielania enzymów trawiennych oraz hormonów, regulujących gospodarkę węglowodanową w organizmie (insuliny
i glukagonu).

Funkcje trzustki w organizmie

Trzustka jest drugim, co do wielkości, po wątrobie, gruczołem trawiennym . Położona jest w lewej części nadbrzusza, zaraz za żołądkiem. Trzustka pełni podwójną rolę w organizmie człowieka, wyróżnia się w niej dwie części:

▪ zewnątrzwydzielniczą – produkującą sok trzustkowy, zawierający enzymy trawiące białka, tłuszcze i węglowodany
oraz wodorowęglan, służący do neutralizowania kwaśnej treści pokarmowej,

▪ wewnątrzwydzielniczą – produkującą hormony: insulinę, glukagon, somatostatynę i polipeptyd trzustkowy.

Część zewnątrzwydzielnicza  stanowi aż 90% całkowitej masy gruczołu i zbudowana jest z pęcherzyków trzustkowych.
Część wewnątrzwydzielniczą stanowią wysepki trzustkowe Langerchansa, są one zbudowane z 4 rodzajów komórek: alfa, beta, gamma i delta, z których każda wydziela inny hormon. Hormony, produkowane w komórkach wysp trzustkowych, wydzielane są
bezpośrednio do krwi, regulują one m.in. gospodarkę węglowodanową, natomiast sok trzustkowy spływa do dwunastnicy gdzie pełni bardzo ważną funkcję w procesie trawienia pokarmu.
Insulina i glukagon to dwa hormony, oddziałujące  na siebie antagonistycznie czyli przeciwstawnie, regulujące gospodarkę
węglowodanową w organizmie. Insulina jest wydzielana  przez komórki beta trzustki , gdy we krwi pojawia się większa ilość glukozy, po spożyciu posiłku. W wyniku działania insuliny, glukoza jest magazynowana w wątrobie i mięśniach w postaci glikogenu – cukru zapasowego. Z kolei glukagon wydzielany jest przez komórki alfa trzustki, gdy stężenie glukozy we krwi spada poniżej normy. Jego funkcja polega na uwolnieniu glukozy z glikogenu. Choroba trzustki prowadzi więc do zaburzeń gospodarki węglowodanowej oraz do ciężkich problemów z trawieniem i wchłanianiem pokarmu.

Wesprzyj pracę swojej wątroby oraz zdrowie organizmu dzięki NAC – KUP TUTAJ

Przyczyny powstawania choroby

Najczęściej występująca postać choroby to: poalkoholowe PZT, obejmuję ono nawet 80% przypadków. Wpływ alkoholu na
trzustkę jest zróżnicowany, zależy on m.in. od dawki, częstotliwości czy też długości spożywania alkoholu, jest zależny również od odporności osobniczej. U osób nie spożywających alkoholu, pojedyncza dawka powoduje zahamowanie, na około 2 godziny, wydzielania enzymów trawiennych. U osób systematycznie pijących alkohol, kolejne jego dawki nie hamują już wydzielania zewnętrznego trzustki, przeciwnie, następuje jego pobudzenie objawiające się nadmiernym wydzielaniem enzymów.
Czynnikiem ryzyka zachorowania na PZT jest spożywanie ponad 20g alkoholu na dobę, każdego dnia przez kilka lat. Jest to odpowiednik : 50 ml wódki, 1 lampki wina lub butelki piwa. Alkohol może także docierać bezpośrednio do komórek trzustkowych, działając jak trucizna i powodując przewlekły stan zapalny. Jednak faktem jest, że PZT rozwija się jedynie u około 8% alkoholików, co oznacza że, czynnikiem dodatkowym w rozwoju choroby są uwarunkowania genetyczne. Szczególnie niekorzystnie działające czynniki dodatkowe w rozwoju choroby to: dieta bogatotłuszczowa oraz palenie papierosów. Uważa się nawet, że palenie papierosów może być niezależnym od alkoholu czynnikiem rozwoju choroby.

Do dalszych przyczyn powstawania przewlekłego zapalenia trzustki zalicza się: zmiany utrudniające odpływ soku trzustkowego(np. pourazowe lub nowotworowe). Uważa się także, że nieodpowiednia dieta może zwiększać ryzyko wystąpienia choroby.

Najwyższe stężenie EPA i DHA (omega-3) na rynku – KUP TUTAJ

Objawy

Powszechnie występującym  klinicznym objawem przewlekłego zapalenia trzustki są bóle brzucha, które powodują znaczny dyskomfort oraz uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. W miarę postępu choroby dochodzi do rozwoju niewydolności zewnątrz oraz wewnątrz wydzielniczej. Pierwsza faza choroby może trwać kilka lat i charakteryzuję się nawracającymi bólami brzucha, utratą masy ciała oraz  rzadko występującą żółtaczką.  W fazie następnej czyli fazie II, ból brzucha zanika, pogłębiają się ubytki masy ciała,  występuje biegunka tłuszczowa(sygnalizująca zaburzenie czynności zewnątrz wydalniczych), pojawia się cukrzyca. Ból brzucha w PZT jest bardzo silny i może trwać od kilku godzin do nawet kilku dni. Prowokowany jest przez spożycie alkoholu lub przez posiłek bogatotłuszczowy(stąd ubytki masy ciała w pierwszym etapie – z lęku przed jedzeniem). W II etapie choroby cukrzyca pojawia się w 30-50% przypadków i związana jest z uszkodzeniem wysp trzustkowych produkujących insulinę. Rozpoznanie PZT we wczesnej fazie choroby jest  trudne, natomiast w zaawansowanej postaci choroby ustalenie właściwej diagnozy umożliwia typowy obraz kliniczny.

 

Leczenie

Zmiany które powstały podczas trwania choroby mają niestety charakter nieodwracalny, leczenie choroby nie prowadzi do jej zaniku a jedynie do zniwelowania uciążliwych objawów. Główne cele leczenia to: niwelowanie dolegliwości bólowych, zapobieganie utracie masy ciała oraz zapobieganie występowaniu niedoborów pokarmowych. Podstawą leczenia PZT jest usunięcie czynnika sprawczego: alkoholu, czyli absolutny zakaz spożywania alkoholu, również zakaz palenia papierosów. Bardzo ważnym elementem leczenia jest również odpowiednia dieta:

 

Postępowanie dietetyczne

Większość cierpiących osób na PZT jest niedożywiona i ma zbyt niską masę ciała. W związku z tym zaleca się dietę wysokoenergetyczną zapobiegającą wyniszczeniu organizmu wynikającemu z niedożywienia. Dieta powinna być także niskotłuszczowa, bogata w węglowodany oraz białko. Posiłki powinny być lekko strawne o niewielkiej objętości, przyjmowane 5-6 razy dziennie.

Ograniczenie tłuszczów to jedna z podstawowych strategii jaką powinno przyjąć się w leczeniu PZT. Dobowa podaż tłuszczu powinna wynosić 50-60 gram/dobę. Ilość ta obejmuję zarówna tłuszcz dodany, np. w postaci: oleju czy masła ale także tłuszcz zawarty w wędlinie czy mleku. Dlatego dieta chorego powinna wykluczać tłuste mięso, sery żółte oraz smażone potrawy, powinna być natomiast bogata w chude mięso, odtłuszczone mleko oraz sery białe o niskiej zawartości tłuszczu. Ważne jest świadome podejście pacjenta do diety, dzięki któremu będzie mógł on podejmować samodzielne decyzje, np. zastępując tłustą śmietanę w diecie jogurtem naturalnym czy skyrem.

Jeśli mimo wyraźnego ograniczenia tłuszczów w diecie, biegunka tłuszczowa nadal występuję, należy rozważyć ograniczenie przyjmowanych tłuszczów do 40 g/dobę.  Większe ograniczenie podaży tłuszczów jest niewskazane, ze względu na upośledzenie wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Równocześnie, powinno się też przy konsultacji z lekarzem rozważyć suplementację witamin rozp. w tłuszczach.

Węglowodany powinny być głównym źródłem energii w diecie. Jednocześnie powinny one pochodzić ze źródeł o ograniczonej zawartości błonnika pokarmowego – białe pieczywo, mocno oczyszczone kasze, ryż biały, ziemniaki. Co może być trudne z kolei przy współwystępującej cukrzycy przy której powinno ograniczyć się produkty o wysokim indeksie glikemicznym.  Jeśli u pacjenta występuje cukrzyca  należy do minimum ograniczyć cukry proste, występujące m.in. w: cukrze, wysokosłodzonych dżemach czy słodzonych napojach.

Białko należy spożywać w ilości od 1-1,5 g/kg masy ciała. Ze względu na ograniczenie przyjmowania tłuszczu w diecie, źródłem białka powinny być produkty niskotłuszczowe. Rekomendowane są: chude gatunki mięs, ryb i wędlin, chudy twaróg, mleko z zawartością tłuszczu do 1,5%.  W diecie ogranicza się spożycie całych jaj, ze względu  na dużą zawartość tłuszczu w żółtku. Dopuszcza się 1-2 żółtka na tydzień zawarte np: w makaronach czy cieście na pierogi.

 

Wysoka zawartość białka bez dodatku tluszczu w jednej porcji – KUP TUTAJ

 

Reakcja na  surowe warzywa oraz  owoce jest kwestią  indywidualną. Jeżeli po ich spożyciu pojawią się nieprzyjemne dolegliwości,
należy spożywać je po uprzedniej obróbce termicznej np. w  postaci gotowanej.
Wykluczyć z diety należy natomiast warzywa i owoce o działaniu wzdymającym (groch, fasola,warzywa kapustne, soja, pory, cebula, śliwki, gruszki). Ograniczyć należy spożycie warzyw takich, jak: fasolka szparagowa, kalafiory, brokuły czy kapusta pekińska.

 

Należy absolutnie wykluczyć spożywany alkohol pod każdą postacią.

Przeciwwskazane jest również spożywanie: kakao, mocnej herbaty, mocnej kawy, napojów gazowanych.

Procesy obróbki takie jak: smażenie, marynowanie oraz wędzenie są zabronione. Posiłki powinny być gotowane na parze.

Ziemniaki, ryże, makarony powinny być dobrze ugotowane. Należy wybierać produkty jak najmniej przetworzone o niskiej zawartości tłuszczów.

PZT to niezwykle uciążliwa choroba, jeśli dzięki wdrożonej strategi dietetycznej oraz przyjmowanych lekach uda się uśpić objawy jest do duży sukces. Niestety leczenie należy kontynuować przez całe życie chorego, a całość postępowania powinna dążyć do jak najmniejszych stosowanych dawek wyciągów trzustkowych.

 

Źródła:

1. Siepsiak M., Adrych K. Leczenie zachowawcze, endoskopowe i chirurgiczne chorych na przewlekłe zapalenie trzustki. Gdański Uniwersytet Medyczny. Gdańsk 2011.

2. Korab T. Dieta w przewlekłym zapaleniu trzustki. Szpital Miejski Specjalistyczny im. Gabriela Narutowicza. Kraków 2012.

3. Manu T, Duvvur NR, Rupjyoti T. Long-term clinical outcomes of extracoporeal shockwave lithotripsy in painful chronic calcific
pancreatitis. Gastrointest Endosc 2013.
4. Dzieniszewski J. Przewlekłe zapalenie trzustki- uwagi diagnostyczne i terapeutyczne. Gastroenterologia w codziennej pracy lekarskiej 2004..
5. Grazini R, Tapparelli M, Malago R i wsp. The various imaging aspects of chronic pancreatitis. JOP 2005.
6. Kwon RS, Brugge WR. New advances in pancreatic imaging. Curr Opin Gastroenterol 2005.
7. Warshaw AL, Banks PA, Fernandez- Del Castillo C. AGA technical review: treatment of pain in chronic pancreatitis. Gastroenterology 1998.
8. Lohr JM, Haas SL, Lindgren F i wsp. Conservative Treatment of Chronic Pancreatitis. Dig Dis 2013;31(1):43-50.
9. Maisonneuve P, Lowenfels AB, Müllhaupt B i wsp. Cigarette smoking accelerates progression of alcoholic chronic pancreatitis. Gut
2005.