Obrazek wyróżniający: Jenny Hill
Bieganie jest jedną z najczęściej wybieranych form ćwiczeń i aktywności fizycznej wśród osób preferujących intensywny wysiłek. W ostatnich dziesięciu latach liczba biegaczy wzrosła, osiągając apogeum w 2013 roku, kiedy to około 19 milionów osób ukończyło biegi uliczne na różnych dystansach. Najnowsze raporty z sezonu wyścigowego 2015 wskazują, że w latach 2014-2015 w zawodach wzięło udział 17,1 miliona uczestników, a liczba wyścigów szosowych zwiększyła się o 2300, co sugeruje, że bieganie wciąż cieszy się dużą popularnością. Bieganie jest atrakcyjną formą aktywności fizycznej z wielu powodów. W porównaniu z innymi sportami i ćwiczeniami o wysokiej intensywności, bieganie usuwa wiele przeszkód związanych z aktywnością fizyczną. Jest łatwo dostępne i wygodne, ponieważ nie wymaga członkostwa w siłowni, specjalistycznego sprzętu ani skomplikowanego treningu. Nawet powolne bieganie jest uznawane za intensywną aktywność fizyczną, co oznacza, że czas potrzebny na osiągnięcie zalecanego poziomu aktywności fizycznej jest krótszy, co często bywa barierą dla wielu osób. Dodatkowo, coraz więcej badań wskazuje, że bieganie w mniejszym wymiarze czasu niż zalecane 75 minut tygodniowo intensywnej aktywności fizycznej, może zapewniać znaczną ochronę przed śmiertelnością. Bieganie może oferować większe korzyści w porównaniu z innymi formami intensywnej aktywności fizycznej, ponieważ jest bardziej skuteczne w redukcji masy ciała i obwodu talii. Z tego względu, bieganie może być idealnym wyborem zarówno z indywidualnego, jak i społecznego punktu widzenia. Regularna aktywność fizyczna (PA) zapobiega chorobom przewlekłym i zmniejsza ryzyko przedwczesnej choroby sercowo-naczyniowej (CVD) oraz śmiertelności z jakiejkolwiek przyczyny. Istnieją również dowody wskazujące, że aerobowa aktywność fizyczna o dużej intensywności (zdefiniowana jako każda aktywność wymagająca wydatku energetycznego ≥6 ekwiwalentów metabolicznych [METs]) może być lepsza od aerobowej aktywności fizycznej o umiarkowanej intensywności (3-6 METs) w redukcji ryzyka przedwczesnej śmiertelności. Wytyczne dotyczące aktywności fizycznej w Stanach Zjednoczonych (US) i Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zalecają 150 minut tygodniowo aktywności o umiarkowanej intensywności lub 75 minut tygodniowo aktywności aerobowej o dużej intensywności (równoważnej ≥500 MET-min/tydz.). Jednak dane z wywiadu zdrowotnego z 2015 roku wskazują, że jedynie około 50% Amerykanów osiąga ten minimalny zalecany poziom aktywności fizycznej. Szacunki te drastycznie spadają, do 5–10%, biorąc pod uwagę dane dotyczące aktywności fizycznej zebrane za pomocą obiektywnych miar [1].
Historia badań
Od czasu przełomowej pracy Morrisa i współpracowników w latach 50. XX wieku oraz wczesnych badań Paffenbargera i współpracowników w latach 70. XX wieku, przeprowadzono liczne długoterminowe, prospektywne badania obserwacyjne (głównie dotyczące mężczyzn, ale ostatnio także kobiet), które oceniały względne ryzyko zgonu z jakiejkolwiek przyczyny i z konkretnych chorób (np. chorób sercowo-naczyniowych) związane z brakiem aktywności fizycznej. Zarówno mężczyźni, jak i kobiety, którzy zgłaszali wyższe poziomy aktywności fizycznej i sprawności, wykazywali zmniejszenie względnego ryzyka zgonu (o około 20%-35%). Na przykład, w badaniu obejmującym zdrowych mężczyzn i kobiety w średnim wieku, obserwowanych przez 8 lat, najniższe kwintyle sprawności fizycznej, mierzone na bieżni treningowej, były związane ze zwiększonym ryzykiem zgonu z jakiejkolwiek przyczyny w porównaniu z najwyższym kwintylem sprawności (względne ryzyko wśród mężczyzn 3,4, przedział ufności 95% [CI] 2,0 do 5,8, a wśród kobiet 4,7, 95% CI 2,2 do 9,8). Nowsze badania wykazały jeszcze większe zmniejszenie ryzyka zgonu z jakiejkolwiek przyczyny i z powodu chorób sercowo-naczyniowych. Na przykład, bycie sprawnym lub aktywnym było związane z redukcją ryzyka o ponad 50%. Ponadto, zwiększenie wydatku energetycznego z aktywności fizycznej o 1000 kcal (4200 kJ) tygodniowo lub zwiększenie sprawności fizycznej o 1 MET (ekwiwalent metaboliczny) było związane z korzyścią w postaci zmniejszenia śmiertelności o około 20%. Fizycznie nieaktywne kobiety w średnim wieku (uprawiające mniej niż 1 godzinę ćwiczeń tygodniowo) doświadczyły 52% wzrostu śmiertelności z jakiejkolwiek przyczyny, podwojenia śmiertelności związanej z chorobami sercowo-naczyniowymi oraz 29% wzrostu śmiertelności związanej z rakiem w porównaniu z fizycznie aktywnymi kobietami. Te względne ryzyka są podobne do tych związanych z nadciśnieniem, hipercholesterolemią i otyłością, i zbliżają się do tych związanych z umiarkowanym paleniem papierosów. Co więcej, wydaje się, że osoby sprawne, ale obciążone innymi czynnikami ryzyka chorób układu krążenia, mogą być obarczone niższym ryzykiem przedwczesnej śmierci niż osoby prowadzące siedzący tryb życia i nie posiadające czynników ryzyka chorób układu krążenia. Zwiększenie sprawności fizycznej zmniejszy ryzyko przedwczesnej śmierci, a zmniejszenie sprawności fizycznej zwiększy ryzyko. Efekt ten wydaje się stopniowy, tak że nawet niewielkie poprawy sprawności fizycznej są związane ze znacznym zmniejszeniem ryzyka. W jednym z badań uczestnicy z najwyższym poziomem sprawności fizycznej na początku badania, którzy utrzymywali lub poprawiali swoją sprawność fizyczną przez dłuższy okres, mieli najniższe ryzyko przedwczesnej śmierci. Skromne poprawy sprawności fizycznej u wcześniej siedzących osób były związane z dużymi poprawami stanu zdrowia. Na przykład, w innym badaniu, osoby, które przeszły z niskiej sprawności do wysokiej sprawności w okresie 5 lat, miały zmniejszenie względnego ryzyka śmierci o 44% w porównaniu z osobami, które pozostały na niskim poziomie sprawności. Niedawny przegląd systematyczny literatury dotyczącej profilaktyki pierwotnej u kobiet wykazał, że istniał stopniowy odwrotny związek między aktywnością fizyczną a ryzykiem śmierci z przyczyn sercowo-naczyniowych, przy czym najbardziej aktywne kobiety miały względne ryzyko wynoszące 0,67 (95% CI 0,52 do 0,85) w porównaniu z grupą najmniej aktywną. Te ochronne efekty były widoczne przy zaledwie 1 godzinie spaceru tygodniowo [2].
Korzyści biegania – długowieczność
Przeprowadzono kilka dużych badań kohortowych populacyjnych, które analizowały śmiertelność z dowolnej przyczyny oraz inne skutki zdrowotne wśród biegaczy w porównaniu do osób, które nie biegają. Badania te wykazały, że po uwzględnieniu wieku i płci, biegacze mają o 30%–45% mniejsze ryzyko zgonu z jakiejkolwiek przyczyny. Po dalszym uwzględnieniu palenia tytoniu, spożycia alkoholu, zmiennych społeczno-ekonomicznych, wskaźnika masy ciała (BMI) oraz innych form aktywności fizycznej, wpływ biegania na zmniejszenie śmiertelności nadal pozostaje istotny, redukując ryzyko przedwczesnej śmierci o 25%–40%. Bieganie chroni przed chorobami układu krążenia i nowotworami, które są głównymi przyczynami zgonów w krajach rozwiniętych, w tym w USA. Ryzyko zgonu z powodu chorób układu krążenia u biegaczy jest zmniejszone o 45%–70% w porównaniu do osób niebiegających, po uwzględnieniu potencjalnych czynników zakłócających. Również ryzyko zgonu z powodu raka jest o 30%–50% mniejsze u biegaczy w porównaniu do osób niebiegających. Poza chorobami układu krążenia i nowotworami, istnieją dowody na to, że bieganie może chronić przed śmiertelnością z powodu chorób neurologicznych, takich jak choroba Alzheimera i Parkinsona, oraz infekcji dróg oddechowych. Biegacze mają także tendencję do podejmowania innych zdrowych zachowań, takich jak utrzymywanie prawidłowej masy ciała, rzucenie palenia i spożywanie umiarkowanych ilości alkoholu, co przyczynia się do ich dłuższego życia. Większość badań uwzględniła te czynniki zakłócające w swoich modelach. Istnieją jednak dowody sugerujące, że ważne jest rozróżnienie wpływu biegania na śmiertelność w odniesieniu do każdej z tych współzmiennych, zamiast jedynie je kontrolować. Okazało się, że biegacze, zarówno w populacji pacjentów, jak i osób zdrowych, palący i niepalący oraz osoby szczupłe i z nadwagą, wykazują większą poprawę w zakresie śmiertelności. Korzyści te były niezmienne niezależnie od wieku, płci i spożycia alkoholu. W tej dużej kohorcie, biegacze mieli o 30% niższe ryzyko zgonu z jakiejkolwiek przyczyny i o 45% niższe ryzyko zgonu z powodu chorób układu krążenia w porównaniu do osób niebiegających, po uwzględnieniu szerokiego zestawu potencjalnych czynników zakłócających [1,3-6].
Mechanizmy
Istnieje wiele mechanizmów, które mogą wyjaśniać, dlaczego bieganie zmniejsza ryzyko przedwczesnej śmierci. Liczne badania epidemiologiczne wykazały, że bieganie oraz intensywne ćwiczenia fizyczne są powiązane z poprawą różnych czynników ryzyka chorób przewlekłych, takich jak nadciśnienie, dyslipidemia, skład ciała, wrażliwość na insulinę, regulacja poziomu glukozy we krwi, niepełnosprawność, gęstość mineralna kości oraz kondycja krążeniowo-oddechowa (CRF). Bieganie oraz intensywne ćwiczenia fizyczne mogą zmniejszać śmiertelność związaną z niektórymi nowotworami (np. rakiem piersi i okrężnicy) dzięki wpływowi na skład ciała oraz hormony żeńskie (estrogen i progesteron w raku piersi). Stwierdzono również zależność dawka-odpowiedź między aktywnością fizyczną a poprawą funkcji poznawczych oraz zmniejszeniem objawów depresyjnych, co może zmniejszać śmiertelność z powodu niektórych schorzeń neurologicznych lub psychiatrycznych. Bieganie szczególnie korzystnie wpływa na śmiertelność z powodu chorób układu krążenia dzięki znacznemu wpływowi na kondycje krążeniowo-oddechową, która generalnie jest lepiej poprawiana przy intensywnej aktywności fizycznej. Stwierdzono, że każde dodatkowe 30 minut tygodniowo biegania było związane z wyższym o 0,5 MET CRF po uwzględnieniu wieku i płci. W rzeczywistości, po dalszym uwzględnieniu kondycji krążeniowo-oddechowej korzyści wynikające z biegania na śmiertelność nie były już istotne, co sugeruje, że CRF pośredniczy w relacji między bieganiem a zmniejszoną śmiertelnością. Poprzednie badania wskazują, że CRF może być najważniejszym czynnikiem prognostycznym śmiertelności. Kondycja krążeniowo-oddechowa jest również związana z zwiększoną objętością istoty szarej w hipokampie i korze przedczołowej, co może mieć ważne implikacje dla śmiertelności związanej z chorobami neurologicznymi. Meta-analiza 49 randomizowanych, kontrolowanych badań (RCT), przeprowadzonych na 2024 dorosłych, wykazała, że interwencje biegowe, w porównaniu z grupami kontrolnymi, które nie były aktywne, przyniosły poprawę składu ciała, CRF oraz cholesterolu HDL-C, szczególnie przy treningach trwających dłużej niż rok. Intensywna aktywność fizyczna daje równe, jeśli nie większe, korzyści niż niska lub umiarkowana aktywność fizyczna w zakresie ciśnienia krwi (szczególnie rozkurczowego), HDL-C, kontroli poziomu glukozy we krwi, wrażliwości na insulinę oraz CRF. Bieganie może dalej poprawiać niektóre czynniki ryzyka chorób układu krążenia, takie jak otyłość i CRF, nawet po uwzględnieniu wydatku energetycznego innych rodzajów intensywnej aktywności fizycznej. To może wskazywać, że bieganie ma pewne unikalne korzyści zdrowotne. Coraz większe zainteresowanie wzbudzają również badania nad wpływem przerywanego, intensywnego treningu interwałowego w porównaniu z tradycyjnymi, ciągłymi ćwiczeniami. Randomizowane, kontrolowane badania przeprowadzone w różnych populacjach, w tym u pacjentów z chorobami układu krążenia i osób otyłych, wykazały, że krótkotrwały, intensywny trening interwałowy (zwykle na rowerze) przynosi podobne poprawy składu ciała, lipidów we krwi, wrażliwości na insulinę oraz CRF, jak ciągły umiarkowany trening, ale z znacznie krótszym czasem trwania ćwiczeń. Badania na zdrowych osobach sugerują, że interwałowe bieganie jest równie skuteczne jak ciągłe bieganie w przypadku niektórych czynników ryzyka chorób układu krążenia, ale wymaga znacznie mniej czasu. Konieczne są dalsze badania nad wpływem interwałowego biegania na osoby w gorszej kondycji fizycznej i/lub pacjentów, zwłaszcza biorąc pod uwagę, że początkującym często zaleca się programy chodzenia i biegania, składające się z krótkich odcinków biegu przeplatanych chodzeniem [1,7-9].
Bieganie vs inne aktywności
Jedno z najczęściej zadawanych pytań dotyczących aktywności fizycznej (PA) i zdrowia brzmi: „Które ćwiczenia lub aktywność fizyczna są najlepsze dla zdrowia?” Podobnie, z uwagi na popularność i wygodę biegania, ludzie często zastanawiają się, czy bieganie jest bardziej korzystne niż inne formy ćwiczeń czy aktywności fizycznej. Aby odpowiedzieć na to pytanie, przeprowadziliśmy prostą analizę stratyfikacji wspólnej, wykorzystując dane z Aerobics Center Longitudinal Study (ACLS). Zdefiniowaliśmy bieganie rekreacyjne oraz inne formy PA, z wyjątkiem biegania, jako dwie kategorie, aby uprościć skomplikowane zależności dotyczące śmiertelności i zachować odpowiednią siłę statystyczną. Osoby, które nie biegają i nie spełniają zalecanych norm (≥500 MET-min/tydz.) przez inne formy PA („Nie-biegacze” i „Nieaktywni”), służyły jako grupa odniesienia. Biegacze, którzy nie spełniali zalecanych norm dotyczących innych form PA niż bieganie („Biegacze” i „Nieaktywni”), mieli o 30% mniejsze ryzyko zgonu z jakiejkolwiek przyczyny (korzyści wynikające wyłącznie z biegania). Osoby niebiegające, które spełniały normy ≥500 MET-min/tydz. przez inne formy PA niż bieganie („Nie-biegacze” i „Aktywni”), miały o 12% mniejsze ryzyko śmierci (korzyści wynikające wyłącznie z innych form PA niż bieganie). Porównując te dwie grupy (bieganie vs. inne aktywności fizyczne), stwierdziliśmy, że biegacze, którzy byli nieaktywni w innych formach PA, mieli o 27% mniejsze ryzyko śmierci (HR = 0,73; 95% CI = 0,65–0,84) w porównaniu do niebiegaczy, którzy byli aktywni w innych formach PA. Te wyniki sugerują, że bieganie może przynosić większe korzyści zdrowotne niż inne rodzaje PA w tej stosunkowo zdrowej i głównie nie-hiszpańsko-białej populacji, chociaż potrzebne są dalsze badania, aby potwierdzić to na podstawie obiektywnych miar biegania i aktywności fizycznej. Największe korzyści zdrowotne, wynoszące o 43% mniejsze ryzyko śmierci, zaobserwowano u biegaczy, którzy byli również aktywni w innych formach aktywności fizycznej („Biegacze” i „Aktywni”). Dlatego też, aby osiągnąć maksymalne korzyści zdrowotne, najlepszym wyborem jest uczestnictwo zarówno w bieganiu, jak i różnych innych formach aktywności fizycznej. Dla większości osób nieaktywnych zaleca się rozpoczęcie od łagodnych lub umiarkowanych form aktywności fizycznej, takich jak szybkie spacery, a później wprowadzenie aktywności fizycznej o wysokiej intensywności, jak bieganie lub inne preferowane przez jednostkę formy aktywności fizycznej, co jest bezpieczne, osiągalne i nadal korzystne dla zdrowia i kondycji fizycznej, zgodnie z zaleceniami dotyczącymi aktywności fizycznej odnoszącymi się do USA i Światowej Organizacji Zdrowia. Innym badaniem kohortowym zajmującym się różnymi rodzajami ćwiczeń, przeprowadzonym oddzielnie i uwzględniającym wszystkie inne aktywności oraz potencjalne zmienne zakłócające, było badanie obejmujące 44 551 mężczyzn w wieku od 40 do 75 lat na początku z Health Professionals Follow-up Study. Autorzy stwierdzili, że bieganie, tenis oraz szybkie spacery były odwrotnie związane z ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych (CVD), w przeciwieństwie do innych form PA, jak jazda na rowerze, pływanie czy squash. Mężczyźni, którzy osiągali najwyższy poziom PA (≥5 godzin/tydzień) w tych rodzajach ćwiczeń, mieli odpowiednio o 46%, 28% i 23% mniejsze ryzyko CVD w porównaniu do tych, którzy nie uczestniczyli w tych formach aktywności fizycznej, co potwierdza przewagę biegania w zapobieganiu chorobom sercowo-naczyniowym. Z kolei inne badanie przeprowadzone wśród ponad 80 000 brytyjskich mężczyzn i kobiet (średni wiek 52 lata) wykazało istotne zmniejszenie ryzyka CVD i całkowitej śmiertelności jedynie w przypadku pływania, squasha i aerobiku, a nie biegania, jazdy na rowerze czy piłki nożnej. Jeden z możliwych powodów braku istotnych wyników związanych z bieganiem (HR = 0,87, 95% CI = 0,68–1,11 dla całkowitej śmiertelności i HR = 0,81, 95% CI = 0,47–1,39 dla śmiertelności z powodu CVD) może wynikać z niskiej mocy statystycznej spowodowanej stosunkowo niewielką liczbą zdarzeń zgonu (68 zgonów z dowolnej przyczyny i 13 zgonów z powodu CVD). Te zróżnicowane wyniki utrudniają jednak jednoznaczne określenie znaczenia biegania w porównaniu do innych form PA, co wymaga dalszych badań. Kolejnym często porównywanym aspektem jest wpływ biegania i chodzenia na zdrowie. W niedawnym dużym badaniu kohortowym obejmującym ponad 400 000 mieszkańców Tajwanu, stwierdzono, że 5-minutowe i 25-minutowe biegi przynoszą takie same korzyści zdrowotne, jak odpowiednio 15-minutowe i 105-minutowe spacery, co oznacza stosunek 1:3 do 1:4. To istotne odkrycie potwierdza, że bieganie jest bardziej czasowo efektywne i może być lepszym wyborem dla zabieganych, ale zdrowych osób. Wybór między bieganiem a chodzeniem powinien jednak uwzględniać nie tylko efektywność czasową, ale również indywidualny styl życia, poziom kondycji fizycznej, stan zdrowia i osobiste preferencje.
Kreatyna od testosterone.pl – zwiększa zdolności wysiłkowe oraz regeneracyjne – KUP TUTAJ
Co z ryzykiem? Potencjalne szkody
Niedawne badania sugerują, że intensywne ćwiczenia wytrzymałościowe (EEE), takie jak regularne bieganie, mogą mieć negatywny wpływ na strukturę i funkcje serca. Postulowane mechanizmy łączące EEE z potencjalnymi niekorzystnymi skutkami dla serca obejmują zwiększony stres oksydacyjny naczyń, zapalenie, zwłóknienie mięśnia sercowego oraz zmiany strukturalne i autonomiczne w sercu. Badanie przeprowadzone na 52 755 uczestnikach maratonu narciarskiego na dystansie 90 km Vasaloppet wykazało, że osoby uczestniczące częściej miały wyższe ryzyko migotania przedsionków w ciągu 10 lat obserwacji, chociaż nie było związku z bardziej poważnymi zaburzeniami rytmu serca, takimi jak częstoskurcz komorowy, migotanie komór lub zatrzymanie akcji serca. Podobne wyniki dotyczące negatywnego wpływu EEE na serce stwierdzono również w innych badaniach. Zauważono nieznacznie większą częstość nieprawidłowego wyniku EKG u najbardziej aktywnych biegaczy w porównaniu z grupami biegającymi w niskim i umiarkowanym tempie, chociaż różnice te nie były statystycznie istotne. Dodatkowo, biegacze spędzający więcej czasu na biegu tygodniowo (≥81 min/tydzień) częściej mieli przypadki chorób sercowo-naczyniowych w rodzinie w porównaniu do biegaczy spędzających 1–80 min/tydzień (p < 0,05). Jednakże oba te czynniki, nieprawidłowy wynik EKG oraz występowanie chorób sercowo-naczyniowych w rodzinie, mogą również motywować niektórych do częstszego biegania w celu zapobiegania chorobom sercowo-naczyniowym. Dlatego trudno jednoznacznie stwierdzić, czy intensywne bieganie może powodować nieprawidłowe wyniki EKG, ani czy intensywni biegacze nie odnoszą dalszych korzyści w zakresie śmiertelności, ponieważ na podstawie przekrojowego badania w rodzinie wystąpiły choroby sercowo-naczyniowe. W innym badaniu stwierdzono, że jedynie zgony z powodu choroby niedokrwiennej serca były stosunkowo częstsze w grupie biegającej intensywniejsze dawki. Ten związek między bieganiem a chorobą wieńcową może wyjaśniać odwróconą krzywą w kształcie litery J między bieganiem a ogólną śmiertelnością. To odkrycie jest zgodne z wcześniejszymi sugestiami dotyczącymi potencjalnie niekorzystnego wpływu EEE, szczególnie na wyniki związane z chorobami sercowo-naczyniowymi. Niemniej jednak, związki biegania z innymi przyczynami śmierci nie mają kształtu odwrotnej litery J, ale raczej kształtu litery L, co sugeruje brak zwiększonego ryzyka wystąpienia działań niepożądanych, ale raczej stałe korzyści wynikające ze wzmożonego biegania w odniesieniu do różnych wyników zdrowotnych, takich jak rak i udar mózgu. W związku z tym pytanie, czy częstsze bieganie jest lepsze czy gorsze dla długowieczności, pozostaje otwarte. Wszystkie badania potwierdzają znaczną poprawę ogólnej śmiertelności w przypadku lekkiego i umiarkowanego biegania w porównaniu z brakiem aktywności fizycznej. Korzyści te jednak są utracone przy najwyższych dawkach biegania, co sugeruje, że dłuższe bieganie nie jest lepsze dla długowieczności, ale może zwiększać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i ogólnej śmiertelności. Niemniej jednak, żadne z trzech badanych badań nie wykazało istotnie większego ryzyka śmiertelności, nawet przy najwyższych dawkach biegania w porównaniu z brakiem aktywności. Dlatego częste bieganie nie jest koniecznie gorsze, chociaż nadmierne bieganie może nie przynosić dodatkowych korzyści w zakresie ogólnej śmiertelności [11-14].
zródła
[1] Lee DC, Brellenthin AG, Thompson PD, Sui X, Lee IM, Lavie CJ. Running as a Key Lifestyle Medicine for Longevity. Prog Cardiovasc Dis. 2017 Jun-Jul;60(1):45-55.
[2] Warburton DE, Nicol CW, Bredin SS. Health benefits of physical activity: the evidence. CMAJ. 2006 Mar 14;174(6):801-9.
[3] Lee DC, Pate RR, Lavie CJ, Sui X, Church TS, Blair SN. Leisure-time running reduces all-cause and cardiovascular mortality risk. J Am Coll Cardiol. 2014;64:472-481.
[4] Williams PT. Non-exchangeability of running vs. other exercise in their association with adiposity, and its implica- tions for public health recommendations. PLoS One. 2012;7: e36360.
[5] Oja P, Kelly P, Pedisic Z, et al. Associations of specific types of sports and exercise with all-cause and cardiovascular-disease mortality: a cohort study of 80 306 British adults. Br J Sports Med. 2016, http://dx.doi.org/10.1136/bjsports-2016-096822.
[6] Chakravarty EF, Hubert HB, Lingala VB, Fries JF. Reduced disability and mortality among aging runners. Arch Intern Med. 2008;168:1638-1646
[7] Benda NM, Seeger JP, Stevens GG, et al. Effects of high-intensity interval training versus continuous training on physical fitness, cardiovascular function and quality of life in heart failure patients. PLoS One. 2015;10:e0141256.
[8] Fisher G, Brown AW, Bohan Brown MM, et al. High intensity interval- vs moderate intensity- training for improving cardiometabolic health in overweight or obese males: a randomized controlled trial. PLoS One. 2015;10:e0138853.
[9] Jelleyman C, Yates T, O’Donovan G, et al. The effects of high-intensity interval training on glucose regulation and insulin resistance: a meta-analysis. Obes Rev. 2015;16:942-961
[10] O’Keefe JH, Franklin B, Lavie CJ. Exercising for health and longevity vs peak performance: different regimens for differ- ent goals. Mayo Clin Proc. 2014;89:1171-1175.
[11] Williams PT, Thompson PD. Increased cardiovascular disease mortality associated with excessive exercise in heart attack survivors. Mayo Clin Proc. 2014;89:1187-1194.
[12] Shave R, Baggish A, George K, et al. Exercise-induced cardiac troponin elevation. J Am Coll Cardiol. 2010;56:169-176.
[13] La Gerche A, Burns AT, Mooney DJ, et al. Exercise-induced right ventricular dysfunction and structural remodelling in endurance athletes. Eur Heart J. 2012;33:998-1006.
[14] Knez WL, Coombes JS, Jenkins DG. Ultra-endurance exercise and oxidative damage: implications for cardiovascular health. Sports Med. 2006;36:429-441.
