źródło: https://unsplash.com/photos/DRchVK5apjw
Olej rybi od dawna uważany jest za rodzaj tłuszczu o niezwykłych właściwościach zdrowotnych. W swojej specyfice, są to kwasy tłuszczowe o wartościach przeciwzapalnych, które optymalizują zdrowie układu sercowo-naczyniowego oraz mózgu. Co więcej, istnieje szereg danych naukowych wskazujących, że kwasy tłuszczowe omega-3 zmniejszają ryzyko wielu nowotworów, zapalenia stawów oraz regulują ciśnienie tętnicze krwi i wspierają gospodarkę cukrową organizmu.
W ostatnim czasie, dużą uwagę zwraca się w kontekście wykorzystania kwasów tłuszczowych Omega-3 w sporcie. Wydaje się, że zwiększone spożycie tego specyficznego rodzaju tłuszczu może warunkować nasilenie procesów syntezy białek mięśniowych oraz optymalizować procesy regeneracyjne. Co więcej, same wartości przeciwzapalne mogą być wartościowym mechanizmem w konkretnych sytuacjach związanych z treningiem oporowym i budową masy mięśniowej. Dodatkowa suplementacja olejem rybim może zmniejszać potreningową obolałość mięśniową, która jest jedną z przyczyn spadku funkcjonalności tkanki mięśniowej.
CZYM SĄ KWASY TŁUSZCZOWE OMEGA-3?
Tłuszcze jako składnik pokarmowy to niezwykle szeroka grupa organicznych związków chemicznych. Stanowią one niezbędny do funkcjonowania makroskładnik pokarmowy. Poszczególne kwasy tłuszczowe różnią się swoim składem, a co za tym idzie efektem fizjologicznym w organizmie ludzkim. Jednym z głównych podziałów kwasów tłuszczowych jest ich rozróżnienie z perspektywy ilości podwójnych wiązań w łańcuchu węglowym. Kwasy tłuszczowe dzielimy na nasycone (brak podwójnych wiązań) oraz nienasycone (różna liczba podwójnych wiązań).
Kwasy tłuszczowe OMEGA-3 przynależą do grupy wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, nazywanych niezbędnymi kwasami tłuszczowymi, jako że organizm nie jest ich w stanie syntezować. Do rodziny kwasów OMEGA-3 zaliczamy kwas alfa-linolenowy (ALA), dokozaheksaenowy (DHA) oraz eikozapentaenowy (EPA). Głównym źródłem kwasu ALA olej lniany, siemię lniane, olej rzepakowy oraz sojowy. Znaczne ilości EPA i DHA występują w rybach morskich takich jak makrela, łosoś, sardynki, inne owoce morza oraz algi morskie. Choć sam kwas ALA jest wartościowym składnikiem pokarmowym to trzeba mieć na uwadze, że w przypadku działania prosportowego kwasów OMEGA-3, będziemy mówić o kwasach EPA i DHA. Co prawda, kwas alfa-linolenowy posiada zdolność konwersji do EPA i DHA jednak jest ona bardzo ograniczona.
OLEJ RYBI OD – APOLLO’S HEGEMONY – Zdrowie metaboliczne i poprawa sprawności intelektualnej
MECHANIZM DZIAŁANIA OMEGA-3
Obecne dane naukowe wykazują kilka pozytywnych mechanizmów działania OMEGA-3, które mogą stać za pozytywnym wpływem ich suplementacji na parametry hipertroficzne tkanki mięśniowej oraz zwiększoną siłę i moc mięśniową.
Kwasy tłuszczowe OMEGA-3 posiadają wartości przeciw-zapalne, a w badaniach naukowych widywano spadek poziomu cytokin przeciwzapalnych, takich jak czynnik martwicy nowotworów (TNF-alfa) oraz interleukina 6 (IL-6). Z perspektywy wartości anabolicznej OMEGA-3, wykazano między innymi, że ich dodatek zwiększa aktywację (fosforylację) anabolicznych białek sygnałowych w mięśniach podczas podawania insuliny i aminokwasów oraz zwiększa nieoksydacyjną utylizację aminokwasów w całym organizmie. Co więcej, dodatek nienasyconych kwasów tłuszczowych OMEGA-3 w diecie u pacjentów z ciężkimi chorobami, zmniejsza prędkość utraty beztłuszczowej masy ciała, co dodatkowo sugeruje ich anaboliczny potencjał.
OMEGA-3 zwiększa ekspresję transportera aminokwasów LAT1 (transportującą między innymi leucynę, która jest pewnego rodzaju zapalnikiem syntezy białek mięśniowych (MPS)). Mechanizm ten może sugerować nasilony MPS przy suboptymalnej ilości białka w diecie i jednoczesnej suplementacji OMEGA-3. Innym mechanizmem może być bezpośrednie działanie OMEGA-3 na kompleks białkowy mTORC1 poprzez modulację momentu translokacji i funkcjonowania lizosomu, czyli tworzenia kluczowego dla syntezy białek mięśniowych superkompleksu mTORC1 – lizosom. Istnieją również przesłanki, że kwas EPA może stymulować MPS za pośrednictwem ścieżek niezwiązanych z kompleksem mTORC1. Wydaje się, że kwas eikozapentaenowy może działać poprzez sygnalizację kinazy białkowej aktywowanej mitogenem MAPK oraz zmiany aktywności komórek satelitarnych.
Ostatecznie więc, pozytywny wpływ kwasów tłuszczowych OMEGA-3 w kontekście formy sportowej, bierze się z kumulacji kilku mechaznimów, takich jak redukcja stanów zapalnych przejawiająca się spadkiem cytokin o tożsamym charakterze oraz modulacja czynników wpływających na nasilenie syntezy białek mięśniowych. Zmiany te przejawiają się pod postacią nasilonego wzrostu masy mięśniowej, zmniejszenia katabolizmu oraz optymalizacji parametrów siły i masy mięśniowej.
OMEGA-3 W BADANIACH NAUKOWYCH
Wcześniejsze badania dotyczyły wpływu suplementacji Omega-3 na ostre pomiary syntezy białek mięśniowych (MPS) oraz przewlekłe pomiary zmian masy mięśniowej i funkcji nerwowo-mięśniowej. Ten kierunek badań opiera się na założeniu, że przyjmowanie Omega-3 uwrażliwia mięśnie szkieletowe na główne bodźce anaboliczne, a mianowicie trening oporowy i przyjmowanie białek. Głównym motorem metabolicznym hipertrofii mięśni jest zwiększona stymulacja MPS w odpowiedzi na ćwiczenia i odżywianie.
Wczesne badania potwierdzające słuszność koncepcji wykazały, że suplementacja diety n-3 PUFA nasilała odpowiedź MPS na dostarczenie aminokwasów podawanych dożylnie u młodych i starszych dorosłych. Mimo wszystko, po 8 tygodniach suplementacji Omega-3 nie zaobserwowano żadnych zmian w bazowych dawkach MPS, za to poposiłkowe tempo MPS i stan fosforylacji anabolicznych białek sygnałowych w mechanistycznym szlaku kompleksu rapamycyny (mTORC) uległy nasileniu po suplementacji Omega-3.
W niedawnym badaniu starsi dorośli przeszli przez 6 miesięcy albo Omega-3 (3,36 g/dzień EPA + DHA) albo suplementację oleju kukurydzianego. Objętość mięśni ud, siła uścisku dłoni i siła 1-RM wzrosły w grupie z olejem rybim, podczas gdy nie wykryto żadnych zmian w grupie placebo. Nie było jednak różnic w masie ciała ani zawartości tkanki tłuszczowej między tymi dwoma stanami. Co ciekawe, zmierzono tylko udo pod względem objętości mięśni. Biorąc pod uwagę ten wzrost objętości mięśni ud, założono, że masa mięśniowa wzrosła na poziomie całego ciała. Co ciekawe, żadne badania nie mierzyły odpowiedzi wzrostu lub siły mięśni w odpowiedzi na suplementację Omega-3 u młodych osób dorosłych lub populacji wysportowanych.
W pierwszym badaniu mierzącym siłę mięśni po okresie suplementacji Omega-3 zaobserwowano wzrost siły po 90 i 150 dniach suplementacji Omega-3 w dawce 2g/dobę. Poprawę funkcji nerwowo-mięśniowych wywołaną treningiem, taką jak aktywacja mięśni i opóźnienie między początkiem aktywacji mięśni a wytwarzaniem siły mięśniowej, w różnych mięśniach, w tym w dwugłowym uda i obszernym bocznym zintensyfikowano na skutek suplementacji olejem rybim.
KURKUMINA Z DODATKIEM PIPERYNY OD APOLLO’S HEGEMONY – zmniejszanie stanów zapalnych organizmu
OMEGA-3 W SPORTACH WYTRZYMAŁOŚCIOWYCH
Ważnym aspektem wydajności ćwiczeń wytrzymałościowych i adaptacji do treningu jest zdolność do efektywnego wykorzystywania substratów i maksymalizacji dostępnej energii z zapasów adenozynotrójfosforanu (ATP). Zawartość mitochondriów w komórce wspomaga regulację resyntezy ATP. Kluczowym regulatorem biogenezy mitochondriów, definiowanym jako proces zwiększania objętości mitochondriów, jest koaktywator receptora gamma aktywowanego przez proliferatory peroksysomów (PGC-1α). Wcześniejsze badania na gryzoniach wykazały, że suplementacja diety Omega-3 zwiększa ekspresję PGC-1α oraz zwiększa biogenezę mitochondriów. Jednak badania nad suplementacją Omega-3 i biogenezą mitochondrialną u ludzi są ograniczone. Obecnie tylko w jednym badaniu zbadano biogenezę mitochondriów z suplementacją Omega-3 i stwierdzono, że suplementacja EPA stymuluje biogenezę mitochondriów u osób otyłych.
Wiadomo również, że spożycie n-3PUFA w diecie zmienia skład błonowych kwasów tłuszczowych w tkance mięśni szkieletowych i mięśnia sercowego. Te zmiany w składzie błony mogą prowadzić do zmian wrażliwości na insulinę poprzez mechanizm, który nie został jeszcze określony. Jednak przedkliniczne badanie na gryzoniach wykazało, że dodanie Omega-3 do diety wysokotłuszczowej zwiększyło ekspresję białka transportera glukozy typu 4 (GLUT4). GLUT4 występuje tylko w mięśniach szkieletowych i tkance tłuszczowej i odgrywa kluczową rolę w transporcie glukozy pozakomórkowej do komórek wrażliwych na insulinę.
U ludzi wykazano również, że suplementacja n-3PUFA poprawia wrażliwość mięśni szkieletowych na insulinę. Zatem teoretycznie zwiększenie ekspresji GLUT4 przy suplementacji Omega-3 może odgrywać kluczową rolę w poprawie wrażliwości tkanek na insulinę, a tym samym wydajności wytrzymałościowej. Wykazano również, że suplementacja diety Omega-3 zmniejsza zużycie tlenu, częstość akcji serca oraz odczuwaną ciężkość wysiłku podczas ćwiczeń wytrzymałościowych.
Potencjalnym mechanizmem, który może stanowić podstawę zmiany kosztu tlenu podczas ćwiczeń, jest wzrost wrażliwości na insulinę. Wzrost wrażliwości na insulinę prowadzi do większej resyntezy glikogenu w mięśniach, a następnie do zwiększenia szybkości utleniania węglowodanów i zmniejszenia szybkości utleniania tłuszczów. Podczas ćwiczeń wytrzymałościowych zmiana wykorzystania substratu z tłuszczu na węglowodany zmniejszyłaby ilość tlenu zużywanego do zaspokojenia zapotrzebowania na resyntezę ATP, a to z kolei poprawiłoby wydajność ćwiczeń.
RHODIOLA ROSEA – ADAPTOGEN, KTÓRY SPRAWDZA SIĘ W KAŻDYM RODZAJU SPORTU
OMEGA-3 W SPORTACH DRUŻYNOWYCH
Początkowe 96 godzin po ćwiczeniach jest powszechnie definiowane jako okres ostrej regeneracji po wysiłku. Okres ten jest uważany za kluczowy dla optymalizacji wyników sportowców, szczególnie w sytuacjach takich jak przeciążenie po meczach sportowców drużynowych. Wiadomo, że powtarzające się skurcze mięśni powodują uszkodzenia włókien mięśni szkieletowych. Wykazano, że ćwiczenia generujące uszkodzenia mięśniowe osłabiają wyniki sportowe.
Istnieje biologiczne uzasadnienie poglądu, że Omega-3 może sprzyjać regeneracji po ćwiczeniach niszczących mięśnie. Teoretycznie tłuszcze oleju rybiego mogą chronić mięśnie przed uszkodzeniami mięśniowymi poprzez zwiększenie integralności strukturalnej błony komórkowej mięśni. Alternatywnie, Omega-3 mogą przyspieszyć proces regeneracji. Pod tym względem dietetyczne Omega-3 wykazują właściwości przeciwzapalne na kilka sposobów. Te szlaki obejmują hamowanie szlaku COX-2, syntezę lipoksyn i rezolwin, które wykazują funkcje przeciwzapalne, a także poprzez zmniejszenie chemotaksji neutrofili.
W serii badań eksperymentalnych zbadano wpływ spożycia kwasów n-3PUFA na regenerację po ćwiczeniach niszczących mięśnie i uzyskano mieszane wyniki. W niedawnym badaniu zbadano wpływ ostrej suplementacji wysoką (stosunek EPA do DHA) lub niską (stosunek EPA do DHA 1,5:1) dawką n-3PUFA na regenerację po wysiłku fizycznym. Autorzy podają, że w grupie spożywającej dużą dawkę Omega-3 zaobserwowano osłabiony spadek wysokości skoku z pozycji wyjściowej przysiadu. Jednak między stanami nie zaobserwowano różnic w markerach bolesności mięśni i przypuszczalnych markerach uszkodzenia mięśni (np. kinaza kreatyowa (CK)) i zapalenia (interleukina-6). Dane te sugerują, że wysoki stosunek EPA do DHA może być kluczowym czynnikiem pomagającym utrzymać wydajność po ostrej suplementacji i ćwiczeniach generujących uszkodzenia mięśniowe. Jednak trudno jest zinterpretować te dane, biorąc pod uwagę, że na wbudowanie omega-3 w tkankę mięśniową potrzeba co najmniej 2 tygodni. Dlatego też przypuszcza się, że jakikolwiek fizjologiczny wpływ n-3PUFA w tym badaniu miał charakter ogólnoustrojowy.
Witamina D3 z dodatkiem K2 od APOLLO’S HEGEMONY – prozdrowotne wsparcie organizmu
PROBLEMATYKA BADAŃ NAD OMEGA-3
Podobnie jak w przypadku wszystkich suplementów diety, potrzebne są dalsze badania, aby zbadać wpływ Omega-3 na wyniki sportowe. Istnieje co najmniej kilka problemów badawczych. Po pierwsze, nie jest obecnie znany czas, przed którym stężenia Omega-3 w mięśniach i krwi powracają do wartości wyjściowych po zaprzestaniu suplementacji. Informacje te będą przydatne w projektowaniu badań krzyżowych, które badają wpływ spożycia Omega-3 na wybrany wskaźnik wyników sportowych. Po drugie, istnieje znaczna zmienność w odniesieniu do dawki i czasu trwania suplementacji Omega-3 stosowanej między badaniami. Co najmniej dwa tygodnie suplementacji Omega-3 potrzeba do wykrycia wzrostu zawartości Omega-3 w puli lipidów mięśniowych, ale nie wiadomo jeszcze, ile tygodni potrzeba, aby zmaksymalizować tę odpowiedź. Co więcej, optymalna dawka O-3 w celu zmniejszenia stanu zapalnego, maksymalizacji wbudowywania EPA i DHA do błony mięśniowej oraz poprawy różnych aspektów wyników sportowych pozostaje nieznana. Dodatkowo, w badaniach nad wpływem Omega-3 pochodzących z oleju rybiego na wyniki sportowe wykorzystano szereg placebo, w tym olej szafranowy, olej kukurydziany, oliwę z oliwek i olej kokosowy. Zarówno olej kukurydziany, jak i olej szafranowy zawierają duże ilości omega-6, więc gdy są stosowane jako placebo, oleje te faktycznie zmieniają stosunek omega 3 do omega 6. Do tej pory najbardziej odpowiednim placebo wydaje się być olej kokosowy, który nie zawiera kwasów omega-6 ani omega-3. Istnieją jednak dowody na to, że krótkołańcuchowe tłuszcze nasycone w oleju kokosowym mogą mieć wpływ na metabolizm.
PODSUMOWANIE
W oparciu o obecnie dostępne dowody naukowe, istnieje możliwość, że suplementacja Omega-3 może poprawić adaptację mięśni, metabolizm energetyczny, regenerację mięśni i zapobieganie urazom. W związku z tym suplementacja Omega-3 dla sportowców może jeszcze okazać się skuteczna. Dowody sugerują, że zwiększenie Omega-3 w diecie lub suplementach nie będzie szkodliwe, a może cechować się pozytywnymi następstwami. Potrzebne są jednak dalsze badania, aby dalej zbadać te obiecujące zastosowania suplementacji Omega-3, szczególnie w zakresie utrzymania masy mięśni szkieletowych, wzrostu i adaptacji.
BIBLIOGRAFIA:
Wall, R.; Ross, R.P.; Fitzgerald, G.F.; Stanton, C. Fatty acids from fish: The anti-inflammatory potential of long-chain omega-3 fatty acids. Nutr. Rev. 2010, 68, 280–289
Simopoulos, A.P. Omega-3 fatty acids and athletics. Curr. Sports Med. Rep. 2007, 6, 230–236
Cornish, S.M.; Chilibeck, P.D. Alpha-linolenic acid supplementation and resistance training in older adults. Appl. Physiol. Nutr. Metab. 2009, 34, 49–59.
Gingras AA, White PJ, Chouinard PY, et al. Long-chain omega-3 fatty acids regulate bovine whole-body protein metabolism by promoting muscle insulin signalling to the Akt-mTOR-S6K1 pathway and insulin sensitivity. J Physiol 2007;579:269–84.
Ryan, A. M., Reynolds, J. V., Healy, L., Byrne, M., Moore, J., Brannelly, N., McHugh, A., McCormack, D. and Flood, P. (2009) Enteral nutrition enriched with eicosapentaenoic acid (EPA) preserves lean body mass following esophageal cancer surgery: results of a double-blinded randomized controlled trial. Ann. Surg. 249, 355–363
Smith GI, Atherton P, Reeds DN, Mohammed BS, Rankin D, Rennie MJ, et al. Dietary omega-3 fatty acid supplementation increases the rate ofmuscle protein synthesis in older adults: a randomized controlled trial. Am J Clin Nutr. (2010) 93:402–12. doi: 10.3945/ajcn.110.005611.
Huang YH, Chiu WC, Hsu YP, Lo YL, Wang YH. Effects of Omega-3 Fatty Acids on Muscle Mass, Muscle Strength and Muscle Performance among the Elderly: A Meta-Analysis. Nutrients. 2020 Dec 4;12(12):3739. doi: 10.3390/nu12123739. PMID: 33291698; PMCID: PMC7761957.
Borkman, M., Chisholm, D. J., Furler, S. M., Storlien, L. H., Kraegen, E. W., Simons, L. A., & Chesterman, C. N. (1989). Effects of fish oil supplementation on glucose and lipid metabolism in NIDDM. Diabetes, 38(10), 1314–1319.
Borkman, M., Storlien, L. H., Pan, D. A., Jenkins, A. B., Chisholm, D. J., & Campbell, L. V. (1993). The relation between insulin sensitivity and the fatty-acid composition of skeletal-muscle phospholipids. New England Journal of Medicine, 328(4), 238–244.
Bortolotti, M., Tappy, L., & Schneiter, P. (2007). Fish oil supplementation does not alter energy efficiency in healthy males. Clinical Nutrition, 26(2), 225–230.
Buckley, J. D., Burgess, S., Murphy, K. J., & Howe, P. R. C. (2009). DHA-rich fish oil lowers heart rate during submaximal exercise in elite Australian Rules footballers. Journal of Science and Medicine in Sport, 12(4), 503–507
Gray, P., Chappell, A., Jenkinson, A. M., Thies, F., & Gray, S. R. (2014). Fish oil supplementation reduces markers of oxidative stress but not muscle soreness after eccentric exercise. International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism, 24(2), 206–214.
Hancock, C. R., Han, D.-H., Chen, M., Terada, S., Yasuda, T., Wright, D. C., & Holloszy, J. O. (2008). High-fat diets cause insulin resistance despite an increase in muscle mitochondria. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 105(22), 7815–7820.
Hingley, L., Macartney, M. J., Brown, M. A., McLennan, P. L., & Peoples, G. E. (2017). DHA-rich fish oil increases the omega-3 index and lowers the oxygen cost of physiologically stressful cycling in trained individuals. International Journal ofSport Nutrition and Exercise Metabolism, 27(4), 335–343.
Hooper, L., Thompson, R. L., Harrison, R. A., Summerbell, C. D., Ness, A. R., Moore, H. J., … Smith, G. D. (2006). Risks and benefits of omega 3 fats for mortality, cardiovascular disease, and cancer: Systematic review. BMJ, 332(7544), 752–760.
Huang, S., & Czech, M. P. (2007). The GLUT4 glucose transporter. Cell Metabolism, 5(4), 237–252. Hulbert, A. J., Turner, N., Storlien, L. H., & Else, P. L. (2005). Dietary fats and membrane function: Implications for metabolism and disease. Biological Reviews of the Cambridge Philosophical Society, 80(1), 155–169.
Jakeman, J. R., Lambrick, D. M., Wooley, B., Babraj, J. A., & Faulkner, J. A. (2017). Effect of an acute dose of omega-3 fish oil following exercise-induced muscle damage. European Journal of Applied Physiology, 117(3), 575–582.
Janakiram, N. B., Mohammed, A., & Rao, C. V. (2011). Role of lipoxins, resolvins, and other bioactive lipids in colon and pancreatic cancer. Cancer and Metastasis Reviews, 30(3–4), 507–523.
Jouris, K. B., McDaniel, J. L., & Weiss, E. P. (2011). The effect of omega-3 fatty acid supplementation on the inflammatory response to eccentric strength exercise. Journal of Sports Science & Medicine, 10(3), 432–438.
Kamolrat, T., & Gray, S. R. (2013). The effect of eicosapentaenoic and docosahexaenoic acid on protein synthesis and breakdown in murine C2C12 myotubes. Biochemical and Biophysical Research Communications, 432(4), 593–598.
Oliver, J. M., Jones, M. T., Kirk, K. M., Gable, D. A., Repshas, J. T., Johnson, T. A., … Zetterberg, H. (2016). Effect of docosahexaenoic acid on a biomarker of head trauma in american football. Medicine & Science in Sports & Exercise, 48(6), 974–982.
Oostenbrug, G. S., Mensink, R. P., Hardeman, M. R., De Vries, T., Brouns, F., & Hornstra, G. (1997). Exercise performance, red blood cell deformability, and lipid peroxidation: Effects of fish oil and vitamin E. Journal of Applied Physiology, 83(3), 746–752.
Papanikolaou, Y., Brooks, J., Reider, C., & Fulgoni, V. L. (2014). U.S. adults are not meeting recommended levels for fish and omega-3 fatty acid intake: Results of an analysis using observational data from NHANES 2003-2008. Nutrition Journal, 13(1), 31.
Pasiakos, S. M., Vislocky, L. M., Carbone, J. W., Altieri, N., Konopelski, K., Freake, H. C., … Rodriguez, N. R. (2010). Acute energy deprivation affects skeletal muscle protein synthesis and associated intracellular signaling proteins in physically active adults. The Journal of Nutrition, 140(4), 745–751.
Peoples, G. E., McLennan, P. L., Howe, P. R. C., & Groeller, H. (2008). Fish oil reduces heart rate and oxygen consumption during exercise. Journal of Cardiovascular Pharmacology, 52(6), 540–547.
Pereira Panza, V. S., Diefenthaeler, F., & Da Silva, E. L. (2015). Benefits of dietary phytochemical supplementation on eccentric exercise-induced muscle damage: Is including antioxidants enough? Nutrition, 31(9), 1072–1082.
Peters, E. M., & Bateman, E. D. (1983). Ultramarathon running and upper respiratory tract infections. An epidemiological survey. South African Medical Journal = Suid-Afrikaanse Tydskrif Vir Geneeskunde, 64(15), 582–584.
Philpott, J. D., Donnelly, C., Walshe, I. H., MacKinley, E. E., Dick, J., Galloway, S. D. R., & Witard, O. C. (2018). Adding fish oil to whey protein, leucine, and carbohydrate over a six-week supplemen- tation period attenuates muscle soreness following eccentric exercise in competitive soccer players. International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism, 28(1), 26–36.
Rodacki, C. L., Rodacki, A. L., Pereira, G., Naliwaiko, K., Coelho, I., Pequito, D., & Fernandes, L. C. (2012). Fish-oil supplementation enhances the effects of strength training in elderly women. The American Journal of Clinical Nutrition, 95(2), 428–436.
Rogerson, D. (2017). Vegan diets: Practical advice for athletes and exercisers. Journal of the International Society of Sports Nutrition, 14(1), 36.
Rontoyanni, V. G., Hall, W. L., Pombo-Rodrigues, S., Appleton, A., Chung, R., & Sanders, T. A. B. (2012). A comparison of the changes in cardiac output and systemic vascular resistance during exercise following high-fat meals containing DHA or EPA. British Journal of Nutrition, 108(03), 492–499.
