zdjęcie główne: https://pixabay.com/photos/understanding-spark-lightning-hand-3914811/
Psychosomatyka to dziedzina, która tak naprawdę pochodzi z dwóch działów, czyli medycyny i psychologii. Bada związki między procesami psychicznymi, a stanem fizycznym organizmu. Termin ten pochodzi od greckich słów „psyche” oznaczającego duszę oraz „soma” oznaczającego ciało, podkreślając holistyczne podejście do zdrowia człowieka. Dzięki niej możemy się dowiedzieć, że czynniki takie jak: myśli, stres, traumy, wpływają na funkcjonowanie ciała oraz odwrotnie, czyli jak choroby fizyczne mogą wpływać na umysł jednostki. Wpływa ona na zrozumienie i leczenie chorób, które mają zarówno komponenty psychiczne, jak i somatyczne. Już Hipokrates zauważył, że emocje mogą wpływać na zdrowie fizyczne, mówiąc o „gorączce wywołanej przez gniew”. W średniowieczu często łączyło się aspekty religijne i psychiczne. Dopiero w XVIII i XIX wieku, dzięki rozwojowi, psychosomatyka zaczęła być rozumiana jako oddzielna dziedzina.
Czynniki zewnętrzne
Środowisko, w jakim żyjemy może mieć znaczący wpływ na nasze zdrowie psychosomatyczne. Czynniki takie jak: poziom hałasu, jakość powietrza czy warunki życia mogą wpływać zarówno na zdrowie fizyczne, jak i na zdrowie psychiczne. Przykładem może być wpływ długotrwałego narażenia na zanieczyszczenie powietrza na rozwój chorób układu oddechowego i sercowo-naczyniowego.
Podstawowe koncepcje
Istnieje kilka kluczowych teorii, które pomagają zrozumieć, jak psychika wpływa na ciało.
Hans Selye – jeden z pionierów badań nad stresem, wprowadził pojęcie ogólnego zespołu adaptacyjnego, czyli GAS. Opisuje on fazy reakcji organizmu na stres: reakcja alarmowa, stadium odporność i stadium wyczerpania.
Lazarus i Folkman – wprowadzili pojęcie „radzenia sobie”, ukazując, że reakcja na stres zależy od naszej oceny sytuacji oraz dostępnych zasobów do radzenia sobie z nim.
Freudowskie mechanizmy obronne – dzielimy ja na pierwotne, takie jak zaprzeczenie, projekcja czy przemieszczenie, ale i na wtórne, czyli te bardziej dojrzałe. Są one używane przez umysł do ochrony przed lękiem i stresem. Mogą jednak prowadzić do psychosomatycznych objawów, gdy emocje są „przenoszone” na ciało.
George Engel – zaproponował model biopsychospołeczny, który zakłada, że zdrowie i choroba są wynikiem interakcji między czynnikami biologicznymi, psychologicznymi i społecznymi.
Cameron i Leventhal – uważali oni, że procesy samoregulacji, takie jak monitorowanie własnego stanu zdrowia i podejmowanie działań, które są w stanie pomóc, mają kluczowe znaczenie w drodze do zdrowia i równowagi.
Rhodiola – adaptogen wspierający dobre samopoczucie, ale także wyniki sportowe – KUP TUTAJ
Jak sobie z tym radzić?
Terapia zaburzeń psychosomatycznych – na przykład poznawczo-behawioralna (CBT), która pomaga zmieniać negatywne wzorce myślenia i zastępować je innymi, bardziej korzystnymi. Pacjent może myśleć: „mój ból kolana oznacza, że nigdy nie będę mógł grać na wysokim poziomie.” Terapeuta pomaga pacjentowi zmienić tę myśl na: „mój ból kolana jest wyzwaniem, ale mogę go przezwyciężyć dzięki odpowiedniej pomocy i pracy.”
Techniki zarządzania stresem – takie jak medytacja, mindfulness i techniki relaksacyjne, mogą redukować różne objawy. Mają one na celu zmniejszyć lęk przed zawodami i poprawić koncentrację. Warto również nauczyć się kontrolować oddech w celu redukcji napięcia mięśniowego.
Wsparcie trenerskie i rodzinne – bardzo istotne jest tworzenie środowiska, w którym możemy dostać wsparcie, pomóc oraz wymienić się spostrzeżeniami czy doświadczeniami.
Psychosomatyka w kontekście nowoczesnych badań
Współczesne badania korzystają z zaawansowanych narzędzi technologicznych i nowych metod badawczych, aby lepiej zrozumieć cały mechanizm.
Neuroobrazowanie, takie jak rezonans magnetyczny funkcjonalny (fMRI) i tomografia komputerowa (PET), pozwalają na śledzenie aktywności mózgu i jego struktur w odpowiedzi na bodźce emocjonalne i stresowe. Ujawnia to, jak chroniczny stres wpływa na struktury mózgowe, takie jak ciało migdałowate i hipokamp, które są kluczowe dla regulacji emocji i pamięci.
Genetyka bada, jak geny i ich ekspresja wpływają na podatność na zaburzenia psychosomatyczne. Ich analiza może wyjaśnić, dlaczego niektórzy ludzie są bardziej podatni na psychosomatyczne objawy niż inni. Na przykład, geny związane z funkcjonowaniem osi HPA (oś podwzgórze-przysadka-nadnercza) mogą wpływać na reakcję organizmu na stres.
Badania epigenetyczne badają, jak czynniki środowiskowe, takie jak klimat czy dieta, mogą wpływać na ekspresję genów bez zmiany samej sekwencji DNA.
Biomarkery są mierzalnymi wskaźnikami biologicznymi, które mogą pomóc w diagnozowaniu i monitorowaniu zaburzeń. Wzrost poziomu markerów zapalnych, takich jak białko C-reaktywne (CRP) i cytokiny, może wskazywać na przewlekły stan zapalny związany ze stresem i depresją, co wpływa na rozwój objawów psychosomatycznych.
https://pixabay.com/photos/laboratory-analysis-chemistry-2815641/
Psychosomatyka w sporcie – przykłady
Jednym z najbardziej znanych przykładów psychosomatyki w sporcie jest przypadek przewlekłego bólu mięśniowo-szkieletowego u sportowców, spowodowanego stresem i napięciem psychicznym.
Sportowiec, a dokładniej tenisista posiada chroniczny ból pleców, który nasila się przed ważnymi zawodami, pomimo braku widocznych uszkodzeń fizycznych na zdjęciach rentgenowskich. Ma on bardzo dużo stresu oraz presji wynikającej z oczekiwań trenera. Pojawia się również obawa przed utratą pozycji w rankingu, krytyką oraz utratą wsparcia finansowego. Poprzez lęk pojawia się chroniczne napięcie mięśni, co objawia się bólem pleców, ale również i problemy ze snem, które mogą pogarszać regenerację. Redukcja bólu może się pojawić dzięki lepszym technikom zarządzania stresem czy terapii.
Drugim przypadkiem mogą być zaburzenia żołądkowo-jelitowe u zawodników sportów siłowych. Objawami są: bóle brzucha, biegunki, zaparcia, nudności, szczególnie nasilające się przed zawodami. Czynnikiem psychologicznym może być (tak jak wcześniej) obawa przed porażką, ale także skrajne restrykcje dietetyczne. Wpływa to na układ trawienny, prowadząc do zaburzeń motoryki jelit. Taka dieta w połączeniu z wysokim poziomem stresu może prowadzić do problemów żołądkowo-jelitowych.
Kompleks witamin z grupy B dla prawidłowej pracy metabolizmu i układu nerwowego – KUP TUTAJ
Podsumowanie
Holistyczne podejście do zdrowia, które bierze pod uwagę interakcje między ciałem a umysłem, może prowadzić do poprowadzenia odpowiedniej terapii i poprawienia jakości życia. Przykład tenisisty z bólem pleców pokazuje, jak ważne jest uwzględnienie czynników psychologicznych w diagnozie sportowców. Często nie widzimy przyczyn fizycznych, czujemy ból w danej części ciała, a może być to spowodowane problemami psychicznymi. Nie bójmy się rozmawiać o tym z bliskimi, trenerami oraz zgłaszać się po pomoc!
Źródła:
https://www.researchgate.net/publication/348896021_Elite_athletes’_achievement_goals_burnout_levels_psychosomatic_stress_symptoms_and_coping_strategies
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35291862/
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8580378/
https://link.springer.com/article/10.1007/s00406-011-0239-x
https://www.researchgate.net/publication/381584457_Psychosomatic_intelligence_of_young_soccer_players_Relationship_with_sports_injuries_prevention_and_self-regulation
https://www.researchgate.net/publication/327983572_Classification_of_psychosomatic_disorders
https://psychologiawpraktyce.pl/artykul/psychosomatyka-kiedy-umysl-wykorzystuje-cialo-do-powiedzenia-czegos-waznego
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0022399995005544
