Zdjęcie: Killian Pham, Unsplash
Niska dostępność tlenu (hipoksja) może znacząco wpływać na fizjologię człowieka. Dawka hipoksyjna, czyli połączenie takich czynników jak czas trwania, intensywność, rodzaj oraz schemat intermitencyjny ekspozycji na hipoksję, a także warunki środowiskowe (np. temperatura) i behawioralne (np. aktywność fizyczna), w połączeniu z indywidualnymi predyspozycjami, determinują zarówno reakcje ostre, jak i długoterminowe adaptacje. Adaptacje te mogą mieć zarówno charakter ochronny, jak i negatywny, prowadząc do patologii.
Chociaż w badaniach nad hipoksją dominują mężczyźni, coraz większa liczba prac wskazuje na potencjalne różnice w odpowiedziach kobiet na hipoksję. Obejmują one różnice w odpowiedziach oddechowych, sercowych, hemodynamicznych, metabolizmie mięśniowym oraz w reakcjach autonomicznego układu nerwowego. Czynniki hormonalne, cykl menstruacyjny oraz menopauza mogą częściowo wyjaśniać te różnice. Wciąż ograniczone zrozumienie różnic płciowych w reakcjach na hipoksję stoi w kontraście do rosnącej liczby kobiet angażujących się w rekreacyjne i wyczynowe sporty górskie, takie jak alpinizm, biegi górskie, narciarstwo wysokogórskie, narciarstwo biegowe, narciarstwo alpejskie czy snowboarding. Warto zauważyć, że wiele z tych aktywności, w tym także zawody olimpijskie (np. Zimowe Igrzyska Olimpijskie w Cortinie, Włochy, 2026), odbywa się na dużych wysokościach.
Profil hormonalny
Kluczowym czynnikiem leżącym u podstaw fizjologicznych różnic płciowych są hormony płciowe. Dlatego uwzględnienie profilu hormonalnego kobiet jest istotne podczas oceny ryzyka i korzyści wynikających z treningu wysokogórskiego u kobiet. Wahania poziomu hormonów płciowych (np. w trakcie cyklu menstruacyjnego lub w wyniku menopauzy) wpływają na metabolizm podczas wysiłku fizycznego oraz modulują reakcje fizjologiczne na hipoksję, częściowo poprzez regulację temperatury ciała oraz funkcji oddechowych i sercowo-naczyniowych.
U kobiet z eumenorrheą (prawidłowym cyklem menstruacyjnym, w przeciwieństwie do braku miesiączki) od około 13. roku życia występuje cykl menstruacyjny, który cechuje się przewidywalnym rytmem trwającym od 23 do 38 dni. Cykl ten charakteryzuje się typowymi wahaniami poziomu hormonów, takich jak hormon folikulotropowy, estrogen, progesteron oraz hormon luteinizujący. Owulacja, która oddziela fazę folikularną od lutealnej, następuje po gwałtownym wzroście poziomu hormonu luteinizującego, estrogenu i hormonu folikulotropowego w fazie folikularnej. W fazie lutealnej poziomy estrogenu i progesteronu stopniowo rosną, osiągając szczyt w połowie fazy lutealnej, po czym zaczynają powoli spadać.
Zmiany hormonalne w trakcie cyklu menstruacyjnego są powiązane z różnicami w metabolizmie energetycznym i preferencjach substratowych, jak opisano szczegółowo w innych pracach. W skrócie, wysokie poziomy estrogenu w fazie lutealnej poprawiają metabolizm glukozy poprzez zwiększenie dostępności glukozy i magazynowanie glikogenu w mięśniach szkieletowych, a także poprzez zwiększenie dostępności wolnych kwasów tłuszczowych i utleniania w procesach energetycznych. Działanie estrogenu na metabolizm glukozy jest częściowo neutralizowane przez progesteron, a dieta bogata w węglowodany może dodatkowo kompensować magazyny glikogenu w mięśniach w fazie folikularnej.
Estrogen ma również złożony wpływ na układ oddechowy i sercowo-naczyniowy. Chociaż w fazie lutealnej obserwuje się zwiększoną wentylację, fazy cyklu menstruacyjnego nie wydają się znacząco wpływać na wydolność wysiłkową na niskich wysokościach. Jednak badania wykazały, że kobiety wychowane lub stale mieszkające na dużych wysokościach mogą mieć nieco zwiększoną wydolność tlenową w fazie lutealnej. Efekt ten nie został zaobserwowany u kobiet mieszkających na nizinach i krótkotrwale eksponowanych na hipoksję.
Menopauza, która rozpoczyna się średnio w wieku około 51 lat, prowadzi do zaniku cyklu menstruacyjnego. Proces ten charakteryzuje się stopniową utratą estrogenu, która jest częściowo kompensowana wzrostem poziomu hormonu folikulotropowego. Zmiany te mogą zaburzać metabolizm glukozy i kwasów tłuszczowych, wpływając na wiele układów, w tym tkankę tłuszczową, kości, mikrobiom jelitowy oraz mięśnie szkieletowe.
Lokomocja pod górę i z góry
Ekspozycja na wysokość często wiąże się ze środowiskiem górskim, które wymaga poruszania się po nachylonych zboczach – w górę (pod górę) lub w dół (z góry). Choć lokomocja na stokach była szeroko badana, istnieje niewiele prac dotyczących różnic płciowych w zakresie energetyki i biomechaniki chodzenia i biegania na nachyleniach. Kobiety wykazują wyższą częstotliwość kroków, krótszą długość kroku, większy zakres ruchów bioder i miednicy w płaszczyźnie niestrzałkowej (np. większe maksymalne rotacje wewnętrzne biodra i przywiedzenie), przy podobnych ruchach w płaszczyźnie strzałkowej w porównaniu z mężczyznami. Ponadto, kobiety wykazują większą aktywność mięśnia pośladkowego wielkiego podczas chodzenia na poziomie i po nachyleniu oraz podczas biegania. Aktywność mięśni pośladkowego średniego i obszernego bocznego rośnie bardziej w odpowiedzi na prędkość i nachylenie u kobiet niż u mężczyzn. Wyniki te sugerują, że mężczyźni i kobiety wykorzystują różne strategie nerwowo-mięśniowe przy zwiększających się wymaganiach wysiłkowych podczas chodzenia i biegania na wyższych prędkościach lub bardziej stromych stokach.
Te różnice biomechaniczne zanikają, gdy uwzględni się korektę względem wzrostu lub masy ciała, a także gdy testuje się osoby przy tym samym względnym poziomie intensywności wysiłku (wyrażonym w procentach maksymalnego pochłaniania tlenu [VO2max][VO2max] lub maksymalnej prędkości aerobowej). Sugeruje to, że obserwowane różnice biomechaniczne wynikają głównie z różnic morfologicznych związanych z płcią (np. mniejsza średnia wielkość ciała u kobiet).
Pomimo tych różnic biomechanicznych, koszt energetyczny chodzenia i biegania po poziomie i nachyleniu, przeliczony na kilogram masy ciała transportowanej (czyli wydatek energetyczny na jednostkę odległości, tzw. ekonomia chodzenia/biegania), jest często raportowany jako podobny u kobiet i mężczyzn. Jednak różnice te budzą kontrowersje. W przypadku chodzenia, nie stwierdzono różnic między płciami w koszcie energetycznym przy nachyleniach 0% i 5%, natomiast przy nachyleniach 10% i 15% parametr ten był wyższy u kobiet. Może to wynikać z: (1) mniejszych rozmiarów ciała, (2) większego procentowego udziału masy ciała rozmieszczonej peryferyjnie oraz (3) większych ruchów kończyn górnych u kobiet podczas chodzenia.
W przypadku biegania na poziomie, badania wskazują, że koszt energetyczny, skalowany względem masy ciała, jest niższy u kobiet niż u mężczyzn o porównywalnym wieku i poziomie wydolności aerobowej. Wyniki te uzyskano, testując kobiety w wczesnej fazie folikularnej cyklu menstruacyjnego, co kontroluje potencjalny wpływ cyklu na ekonomię biegania. Z perspektywy wydolnościowej sugeruje się, że wyższa ekonomia biegania może częściowo kompensować niższy VO2maxVO2max u biegaczek.
Jeśli chodzi o wytrzymałość na zmęczenie i strategie tempa w ultramaratonach, wyniki są sprzeczne. Niektórzy autorzy wskazują na większą odporność na zmęczenie i lepsze utrzymanie tempa u kobiet uczestniczących w ultramaratonach, podczas gdy inni sugerują, że kobiety częściej spowalniają w późniejszych etapach biegów trailowych, niezależnie od terenu. Potrzebne są dalsze badania, aby lepiej zrozumieć różnice płciowe w energetyce i biomechanice chodzenia i biegania po nachyleniach, wytrzymałości na zmęczenie oraz strategiach tempa w ultramaratonach, kontrolując poziom wytrenowania, różnice antropometryczne, wpływ cyklu menstruacyjnego oraz względny poziom wysiłku używany w testach.
Ogólnie rzecz biorąc, krótkotrwała ekspozycja na wysokość (np. podczas obozów treningowych) nie wydaje się wpływać na energetykę (koszt energetyczny biegania) ani biomechanikę (parametry kinematyczne, czasowo-przestrzenne i kinetyczne) biegania u mężczyzn. Natomiast długotrwała ekspozycja na wysokość u biegaczy pochodzących z regionów wysokogórskich może przyczyniać się do lepszej ekonomii biegania, co obserwuje się u biegaczy z Afryki Wschodniej w porównaniu z biegaczami europejskimi. Jednak brakuje dowodów na określenie specyficznych biomechanicznych determinant tego zjawiska i różnic między płciami w tym kontekście.
Trening wysokogórski i w hipoksji
Sportowcy często wykorzystują ekspozycję na wysokość lub hipoksję jako bodziec do wywołania adaptacji fizjologicznych, które pozwalają przygotować organizm do rywalizacji w warunkach górskich lub poprawić wydolność na poziomie morza. Historycznie, trening wysokogórski i hipoksyjny był szczególnie popularny wśród sportowców wytrzymałościowych i opierał się na strategiach takich jak „Mieszkaj wysoko, trenuj wysoko” (ang. Live High-Train High) oraz „Mieszkaj wysoko, trenuj nisko” (ang. Live High-Train Low). W ostatnich latach strategie takie jak „Mieszkaj nisko, trenuj wysoko” (Live Low-Train High) oraz intermitencyjne interwencje hipoksyjne zrewolucjonizowały podejście do treningu w warunkach hipoksji. Niestety, większość badań w tej dziedzinie dotyczy mężczyzn, a porównania między płciami są nieliczne.
Ostra hipoksja i różnice między płciami
Podczas ostrej hipoksji wydolność aerobowa jest obniżona zarówno u wytrenowanych, jak i niewytrenowanych mężczyzn, przy czym sportowcy wykazują większy spadek maksymalnego pochłaniania tlenu (Vo2max)) niż osoby prowadzące siedzący tryb życia. Kobiety, szczególnie te wysoko wytrenowane, mogą doświadczać poważniejszych ograniczeń oddechowych podczas wysiłku w porównaniu z mężczyznami. Wynika to z większej pracy oddechowej i ograniczonej zdolności dyfuzji tlenu w płucach. Kobiety są bardziej podatne na wysiłkowo indukowaną desaturację tętniczą oraz hipoksemię, co może prowadzić do bardziej widocznego spadku VO2max, szczególnie powyżej 2500 m n.p.m. Hormony płciowe, takie jak estrogen i progesteron, mogą odgrywać istotną rolę w modulacji tych reakcji, jednak wymagają dalszych badań.
Adaptacje hematologiczne
Głównym celem treningu na umiarkowanych wysokościach (np. 2000–2500 m) jest stymulowanie erytropoezy i adaptacji hematologicznych, takich jak wzrost całkowitej masy hemoglobiny . Adaptacje te są wysoce zróżnicowane między jednostkami i mogą być modulowane przez różne czynniki, w tym status żelazowy, dostępność energii oraz zmiany hormonalne związane z cyklem menstruacyjnym. Na przykład estrogen, który działa jako inhibitor erytropoetyny (EPO), oraz testosteron, który promuje jej produkcję, mogą wpływać na odpowiedź erytropoetyczną na hipoksję. Kobiety z dysfunkcjami menstruacyjnymi, takimi jak brak miesiączki, mogą wykazywać ograniczone adaptacje hematologiczne, co podkreśla znaczenie dostatecznej dostępności energii dla skutecznego treningu w warunkach hipoksji.
Adaptacje pozahematologiczne
Niektóre adaptacje wynikające z ekspozycji na hipoksję, takie jak poprawa ekonomii biegania, regulacja glikolizy czy buforowanie mleczanu, mogą występować niezależnie od zmian w hemoglobienie. Trening interwałowy w hipoksji, taki jak powtarzane sprinty w warunkach hipoksji (ang. Repeated-Sprint Training in Hypoxia, RSH), wykazuje potencjalne korzyści wydolnościowe u kobiet. Jednakże, kobiety mogą doświadczać większego zmęczenia podczas takich treningów, co może wynikać z wyższego udziału włókien mięśniowych typu I oraz odmiennej tolerancji na glikolizę anaerobową.
Trening oporowy w hipoksji
Trening siłowy w warunkach hipoksji może prowadzić do adaptacji strukturalnych i funkcjonalnych w mięśniach szkieletowych. Badania wskazują, że kobiety i mężczyźni wykazują podobne wyniki w ćwiczeniach siłowych, takich jak przysiady czy wyciskanie, zarówno przy maksymalnym, jak i submaksymalnym obciążeniu w hipoksji. Jednakże wyższa odporność kobiet na zmęczenie może wpływać na wyniki treningowe, co wymaga dalszych badań.
Kreatyna – wsparcie zdolności treningowych w każdym rodzaju sportu – KUP TUTAJ
Choroby Wysokościowe
Ostra choroba górska (ang. Acute Mountain Sickness, AMS) i wysokościowy obrzęk mózgu (ang. High-Altitude Cerebral Edema, HACE) są uważane za manifestacje jednego spektrum mózgowych chorób związanych z wysokością. Ryzyko rozwoju AMS gwałtownie wzrasta wraz z wysokością, dotykając ponad 50% osób niezaaklimatyzowanych na wysokościach powyżej 4500 metrów. Na szczęście AMS rzadko (około 1%) przechodzi w HACE, które jest stanem zagrażającym życiu i wiąże się z 50% śmiertelnością w przypadku braku leczenia. Podczas gdy AMS zwykle przebiega łagodnie i ustępuje samoistnie, HACE wymaga pilnej interwencji.
Reakcje Fizjologiczne na Wysokość
Główne reakcje organizmu na ostrą ekspozycję na wysokość obejmują hiperwentylację, hemokoncentrację, aktywację układu współczulnego, wzrost częstości akcji serca i pojemności minutowej serca, a także skurcz naczyń płucnych, który prowadzi do podwyższonego ciśnienia tętniczego płucnego (PAP). Jeśli te reakcje są zbyt powolne lub niewystarczające, aby skompensować hipoksemię, mogą prowadzić do wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego, obrzęku mózgu i rozwoju AMS, a w skrajnych przypadkach HACE.
Aktywacja układu trójdzielno-naczyniowego przez czynniki mechaniczne (np. ciśnienie wewnątrzczaszkowe) i chemiczne (np. stres oksydacyjny, stan zapalny) może powodować bóle głowy, a w rzadkich przypadkach prowadzić do zaburzeń bariery krew-mózg, co skutkuje obrzękiem mózgu.
Różnice Między Płciami w Ryzyku AMS i HACE
Różnice w reakcjach fizjologicznych na wysokość mogą przyczyniać się do różnic w rozwoju AMS między płciami. Badania wykazują, że kobiety mogą być bardziej narażone na AMS niż mężczyźni. Jednym z mechanizmów może być zależne od estrogenów podwyższone ciśnienie wewnątrzczaszkowe oraz niższy próg dla hormonu antydiuretycznego, co prowadzi do retencji płynów. Inne badania sugerują, że kobiety mogą doświadczać bardziej wyraźnej hipoksemii w pierwszych godzinach ekspozycji na wysokość, co może skutkować większym wzrostem ciśnienia wewnątrzczaszkowego i rozwojem AMS.
Estrogen może również nasilać patologiczne reakcje, zwiększając ekspresję naczyniowego czynnika wzrostu śródbłonka, co prowadzi do wycieku naczyniowego i obrzęków tkanek. Wspiera to badanie, które wykazało wyższą częstość AMS i HACE wśród kobiet-pielgrzymów.
Wysokościowy obrzęk płuc
Wysokościowy obrzęk płuc (ang. High-Altitude Pulmonary Edema, HAPE) jest rzadką, ale zagrażającą życiu chorobą wysokościową. Powstaje w wyniku skurczu naczyń płucnych wywołanego hipoksją i towarzyszącego wzrostu PAP. Genetyczne predyspozycje mogą prowadzić do nadmiernej reakcji naczyń płucnych na hipoksję, co jest związane z niedostateczną dostępnością tlenku azotu i zwiększoną produkcją reaktywnych form tlenu.
Istnieje odwrotna zależność między saturacją tlenem (SpO2SpO2) a PAP. Jeśli u kobiet, jak sugerują niektóre badania, występuje bardziej wyraźne początkowe obniżenie SpO2SpO2 po ekspozycji na hipoksję, może to prowadzić do wyższego oporu naczyniowego i PAP. Wyższa częstość HAPE u kobiet-pielgrzymów może potwierdzać tę hipotezę. Estrogen, który ma korzystny wpływ na układ naczyniowy płuc, może paradoksalnie sprzyjać rozwojowi HAPE poprzez złożone i różnorodne efekty, które są wciąż słabo poznane.
Inne Różnice Między Płciami na Wysokościach
Kobiety mogą być lepiej chronione przed nagłymi zdarzeniami sercowo-naczyniowymi dzięki działaniu estrogenów, które zmniejszają ryzyko miażdżycy i zdarzeń wieńcowych. Z drugiej strony, mężczyźni wykazują wyższe ryzyko nagłych zgonów sercowych zarówno na małych, jak i dużych wysokościach, co może być związane z różnicami w zachowaniach związanych z wysiłkiem oraz różnicami hormonalnymi.
Rekomendacje
Przed podróżą na duże wysokości różne strategie pre-aklimatyzacyjne, wykorzystujące przerywane ekspozycje na hipoksję, okazały się skuteczne w wywoływaniu adaptacji wentylacyjnych. Strategie te, takie jak hiperwentylacja wywołana hipoksją i wzrost saturacji tlenem (SpO2SpO2), mogą być bardziej efektywne w warunkach hipoksji hipobarycznej niż normobarycznej, a korzyści z nich wynikające utrzymują się przez kilka dni. Ponieważ kobiety wykazują większe ograniczenia przepływu wydechowego podczas hiperwentylacji, sugeruje się, że połączenie treningu mięśni oddechowych z metodami pre-aklimatyzacji hipoksyjnej może być dla nich bardziej korzystne niż dla mężczyzn. Potencjalnie może to poprawić wydolność podczas wysiłków o maksymalnej intensywności na dużej wysokości.
Odpowiedni poziom żelaza w organizmie przed ekspozycją na wysokość jest kluczowy dla adaptacji hematologicznych, takich jak zwiększona erytropoeza. Kobiety są bardziej narażone na niedobór żelaza, dlatego zaleca się monitorowanie jego poziomu co najmniej sześć tygodni przed podróżą na wysokość. U sportowców wytrzymałościowych proponuje się suplementację żelazem w dawce 210 mg dziennie, choć optymalny poziom suplementacji dla osób z klinicznie prawidłowym poziomem żelaza pozostaje przedmiotem dyskusji.
Ze względu na wyższe ryzyko wystąpienia ostrej choroby górskiej u kobiet zaleca się systematyczną ocenę ryzyka przy użyciu systemu Lake Louise. Kobiety bez wcześniejszych doświadczeń górskich mogą także skorzystać z testu chemosensytywności, który ocenia związek między wentylacją płucną a SpO2SpO2, aby przewidzieć reakcje fizjologiczne na hipoksję. W miarę możliwości preferuje się długotrwałą pre-aklimatyzację w warunkach hipoksji (około 2 tygodni przy stopniowo zwiększanej wysokości), co zmniejsza ryzyko AMS. Ponadto, powolne wchodzenie na wysokość (<400<400 m dziennie) może dodatkowo ograniczyć ryzyko.
U kobiet częściej obserwuje się mniejszy skurcz naczyń i większe rozszerzenie naczyń pod wpływem hipoksji. Może to oznaczać mniejsze ryzyko wzrostu ciśnienia krwi lub bezdechu sennego podczas długotrwałej ekspozycji na wysokość. Jednocześnie terapeutyczne korzyści z hipoksji, takie jak poprawa funkcji naczyniowych, mogą być u kobiet większe niż u mężczyzn dla podobnej dawki hipoksji.
Kobiety mogą być bardziej narażone na hipoksemię podczas wysiłku w warunkach hipoksji, co wymaga uwzględnienia w planowaniu treningu wysokogórskiego. W przypadku wyraźnej hipoksemii konieczne może być zmniejszenie intensywności treningu bardziej niż u mężczyzn. Brak jednak bezpośrednich porównań między płciami w tym zakresie, co wskazuje na potrzebę dalszych badań nad związkami między hipoksją a spadkiem VO2maxVO2max w zależności od płci i poziomu wytrenowania.
Wyższa odpowiedź wentylacyjna na hipoksję w fazie lutealnej cyklu menstruacyjnego może sprzyjać lepszej oksygenacji na wysokości. Teoretycznie faza lutealna może być najlepszym momentem na ekspozycję na wysokość, podczas gdy testy tolerancji hipoksji powinny być przeprowadzane w fazie folikularnej, gdy odpowiedź wentylacyjna jest najniższa, aby zminimalizować ryzyko podczas późniejszej ekspozycji.
Ekspozycja na wysokość zmienia preferencje metaboliczne, zmniejszając zużycie tłuszczów i zwiększając zależność od węglowodanów jako źródła energii. U kobiet te zmiany są mniej wyraźne, co może oznaczać mniejsze zapotrzebowanie na węglowodany w diecie podczas wysiłku na wysokości. Zmiany te mogą jednak zależeć od statusu hormonalnego, szczególnie od wpływu estrogenu na metabolizm glukozy i kwasów tłuszczowych.
Różnice w składzie mięśni między płciami, takie jak większy udział włókien wolno kurczących u kobiet, mogą wpływać na adaptacje do wysiłku w hipoksji. Spekuluje się, że u kobiet poprawa ekonomii wysiłku (czyli mniejsze zużycie tlenu przy danej prędkości) może być bardziej wyraźna po ekspozycji na wysokość. Jednocześnie w treningach takich jak powtarzane sprinty w hipoksji (ang. Repeated-Sprint Hypoxia Training, RSH) kobiety mogą wymagać mniej intensywnego bodźca hipoksyjnego do uzyskania korzyści obwodowych, co wynika z większego udziału włókien oksydacyjnych w ich mięśniach.
Kordyceps od Apollo’s Hegemony – grzyb zwiększający wytrzymałość organizmu – KUP TUTAJ
Podsumowanie
Trening wysokogórski i ekspozycja na hipoksję to skuteczne metody poprawy wydolności fizycznej zarówno na wysokości, jak i na poziomie morza. Jednak u kobiet, ze względu na specyficzne różnice fizjologiczne, hormonalne i morfologiczne, wymagają one indywidualnego podejścia. Hormony płciowe, takie jak estrogen i progesteron, odgrywają ważną rolę w reakcjach organizmu na hipoksję. Regulują one metabolizm energetyczny, reakcje oddechowe i układ sercowo-naczyniowy, co wpływa na adaptacje organizmu w warunkach górskich. Na przykład faza lutealna cyklu menstruacyjnego może wspierać lepszą oksygenację organizmu, co sprzyja aklimatyzacji. Kobiety są jednak bardziej narażone na wystąpienie ostrej choroby górskiej (AMS) i niedoborów żelaza, co wymaga dokładnego monitorowania parametrów zdrowotnych przed wyjazdem na wysokość. Wczesna pre-aklimatyzacja, obejmująca stopniową ekspozycję na hipoksję, może zmniejszyć ryzyko AMS i poprawić zdolność organizmu do adaptacji. Podczas wysiłku fizycznego kobiety często wykorzystują inne strategie ruchowe niż mężczyźni, np. krótsze kroki i większą aktywność mięśni biodrowych i pośladkowych. Dzięki większemu udziałowi włókien wolno kurczących mogą one efektywniej dostosować się do warunków górskich, co sprzyja poprawie ekonomii wysiłku. Trening mięśni oddechowych oraz powtarzane sprinty w hipoksji (RSH) mogą być szczególnie korzystne dla kobiet, jeśli są odpowiednio dopasowane do ich potrzeb. Z kolei planowanie intensywności treningu w warunkach hipoksji, szczególnie w pierwszych dniach aklimatyzacji, powinno uwzględniać ich większą podatność na hipoksemię.
Podsumowując, indywidualizacja podejścia do treningu wysokogórskiego u kobiet, uwzględniająca różnice hormonalne, poziom wytrenowania oraz specyficzne potrzeby fizjologiczne, może przyczynić się do optymalizacji wyników i zmniejszenia ryzyka zdrowotnego w warunkach hipoksji. Ważne jest, aby stale monitorować stan zdrowia oraz dostosowywać intensywność i formy treningu do możliwości organizmu.
Literatura
1. Richalet JP, Lhuissier F, Jean D. Ventilatory response to hypoxia and tolerance to high altitude in women: influence of menstrual cycle, oral contraception, and menopause. High Alt Med Biol. 2020;21(1):12–9.
2. Jacob DW, Harper JL, Ivie CL, Ott EP, Limberg JK. Sex differences in the vascular response to sympathetic activation during acute hypoxaemia. Exp Physiol. 2021;106(8):1689–98.
3. Mairer K, Wille M, Bucher T, Burtscher M. Prevalence of acute mountain sickness in the Eastern Alps. High Alt Med Biol. 2009;10(3):239–45.
4. Hackett PH. The cerebral etiology of high-altitude cerebral edema and acute mountain sickness. Wilderness Environ Med. 1999;10(2):97–109.
5. Wu TY, Ding SQ, Liu JL, Yu MT, Jia JH, Chai ZC, et al. Who should not go high: chronic disease and work at altitude during construction of the Qinghai-Tibet railroad. High Alt Med Biol. 2007;8(2):88–107.
6. Bärtsch P, Swenson ER. Clinical practice: acute high-altitude illnesses. N Engl J Med. 2013;368(24):2294–302.
7. Luks AM, Swenson ER, Bartsch P. Acute high-altitude sickness. Eur Respir Rev. 2017;26(143): 160096.
8. Gallagher SA, Hackett PH. High-altitude illness. Emerg Med Clin North Am. 2004;22(2):329–55 (viii).
9. Brutsaert TD, Spielvogel H, Caceres E, Araoz M, Chatterton RT, Vitzthum VJ. Effect of menstrual cycle phase on exercise performance of high-altitude native women at 3600 m. J Exp Biol. 2002;205(Pt 2):233–9.
10. Millet GP, Faiss R, Brocherie F, Girard O. Hypoxic training and team sports: a challenge to traditional methods? Br J Sports Med. 2013;47(Suppl. 1):i6-7.
11. Maggiorini M, Buhler B, Walter M, Oelz O. Prevalence of acute mountain sickness in the Swiss Alps. BMJ. 1990;301(6756):853–5.
12. Kallenberg K, Bailey DM, Christ S, Mohr A, Roukens R, Menold E, et al. Magnetic resonance imaging evidence of cytotoxic cerebral edema in acute mountain sickness. J Cereb Blood Flow Metab. 2007;27(5):1064–71.
13. Sagoo RS, Hutchinson CE, Wright A, Handford C, Parsons H, Sherwood V, et al. Magnetic resonance investigation into the mechanisms involved in the development of high-altitude cerebral edema. J Cereb Blood Flow Metab. 2017;37(1):319–31.
14. Berendsen RR, Bärtsch P, Basnyat B, Berger MM, Hackett P, Luks AM, et al. Strengthening altitude knowledge: a Delphi study to define minimum knowledge of altitude illness for laypersons traveling to high altitude. High Alt Med Biol. 2022;23(4):330–7.
15. Burtscher J, Niedermeier M, Hüfner K, van den Burg E, Kopp M, Stoop R, et al. The interplay of hypoxic and mental stress: implications for anxiety and depressive disorders. Neurosci Biobehav Rev. 2022;2(138): 104718.
16. Netzer N, Strohl K, Faulhaber M, Gatterer H, Burtscher M. Hypoxia-related altitude illnesses. J Travel Med. 2013;20(4):247–55.
17. Parati G, Agostoni P, Basnyat B, Bilo G, Brugger H, Coca A, et al. Clinical recommendations for high altitude exposure of individuals with pre-existing cardiovascular conditions: a joint statement by the European Society of Cardiology, the Council on Hypertension of the European Society of Cardiology, the European Society of Hypertension, the International Society of Mountain Medicine, the Italian Society of Hypertension and the Italian Society of Mountain Medicine. Eur Heart J. 2018;39(17):1546–54.
18. Raberin A, Burtscher J, Connes P, Millet GP. Hypoxia and hemorheological properties in older individuals. Ageing Res Rev. 2022;79: 101650.
19. Leon-Velarde F, Rivera-Chira M, Tapia R, Huicho L, Monge CC. Relationship of ovarian hormones to hypoxemia in women residents of 4,300 m. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol. 2001;280(2):R488–93.
20. Burtscher J, Mallet RT, Burtscher M, Millet GP. Hypoxia and brain aging: neurodegeneration or neuroprotection? Ageing Res Rev. 2021;68: 101343.
21. Wait SO, Charkoudian N, Skinner JW, Smith CJ. Combining hypoxia with thermal stimuli in humans: physiological responses and potential sex differences. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol. 2023;324(6):R677–90.
22. Burtscher M, Hefti U, Hefti JP. High-altitude illnesses: old stories and new insights into the pathophysiology, treatment and prevention. Sports Med Health Sci. 2021;3(2):59–69.
23. Luks A, Ainslie P, Lawley J, Roach R, Simonson T. Travelers and workers at high altitude. Boca Raton: CRC Press; 2021. p. 75–90.
24. Richalet J-P, Larmignat P, Poitrine E, Letournel M, Canouï-Poitrine F. Physiological risk factors for severe high-altitude illness: a prospective cohort study. Am J Respir Crit Care Med. 2012;185(2):192–8.
25. Hackett PH, Yarnell PR, Hill R, Reynard K, Heit J, McCormick J. High-altitude cerebral edema evaluated with magnetic resonance imaging: clinical correlation and pathophysiology. JAMA. 1998;280(22):1920–5.
26. Bärtsch P, Gibbs JS. Effect of altitude on the heart and the lungs. Circulation. 2007;116(19):2191–202.
27. Patel HM, Heffernan MJ, Ross AJ, Muller MD. Sex differences in forearm vasoconstrictor response to voluntary apnea. Am J Physiol Heart Circ Physiol. 2014;306(3):H309–16.
28. Reilly T. The menstrual cycle and human performance: an overview. Biol Rhythm Res. 2000;31(1):29–40.
29. Navarrete-Opazo A, Mitchell GS. Therapeutic potential of intermittent hypoxia: a matter of dose. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol. 2014;307(10):R1181–97.
30. Beidleman BA, Rock PB, Muza SR, Fulco CS, Forte VA, Cymerman A. Exercise VE and physical performance at altitude are not affected by menstrual cycle phase. J Appl Physiol. 1999;86(5):1519–26.
31. Thapa S, Nandy A, Rendina-Ruedy E. Endocrinal metabolic regulation on the skeletal system in post-menopausal women. Front Physiol. 2022;13:1052429.
32. Bartsch P, Maggiorini M, Ritter M, Noti C, Vock P, Oelz O. Prevention of high-altitude pulmonary edema by nifedipine. N Engl J Med. 1991;325(18):1284–9.
33. Oosthuyse T, Bosch AN. The effect of the menstrual cycle on exercise metabolism: implications for exercise performance in eumenorrhoeic women. Sports Med. 2010;40(3):207–27.
34. Millet GP, Brocherie F. Altitude-induced responses observed in the control group. Scand J Med Sci Sports. 2018;28(10):2243.
