Na przestrzeni ostatnich dwóch dekad doszło do znacznego rozwoju wiedzy na temat tensiomiografii – metody, która ocenia odkształcenie mięśnia. Wydawać by się mogło, że nie jest to coś istotnego i można zadawać sobie pytanie, co tak naprawdę nam to daje? Okazuje się, że poprzez takie pomiary możemy naprawdę sporo dowiedzieć się o naszym zawodniku – o jego predyspozycjach szybkościowych poprzez oszacowanie proporcji włókien szybko-kurczliwych do wolno-kurczliwych, do oceny zmęczenia zawodnika, czy skuteczności naszych działań treningowych. Precyzyjny (4 lm) cyfrowy czujnik przemieszczenia jest przykładany do brzuśca mięśnia z kontrolowanym napięciem wstępnym między końcówką czujnika a mięśniem. To właśnie od tego napięcia wstępnego metoda wzięła nazwę Tensiomiografii, a poprzez zapewnienie kontrolowanego napięcia wstępnego zwiększa się odpowiedź skurczowa mięśnia, poprawiając pomiar dynamiki skurczu [1]. Każdy przebieg integruje i oblicza następujące parametry: maksymalne promieniowe przemieszczenie brzuśca mięśnia (Dm), czas skurczu (Tc), czas opóźnienia (Td), czas połowicznej relaksacji (½ Tr) i czas trwania skurczu (Ts). Dm oznacza maksymalne promieniowe przemieszczenie brzuśca mięśnia wyrażone w milimetrach; Td wskazuje czas potrzebny mięśniowi do osiągnięcia 10% całkowitego obserwowanego przemieszczenia po stymulacji; Tc to czas, jaki upłynął od końca Td (10% Dm) do osiągnięcia 90% maksymalnego odkształcenia. Wartość Ts reprezentuje teoretyczny czas utrzymywania się skurczu i jest obliczana na podstawie pomiaru czasu, jaki upłynął między momentem, w którym odkształcenie początkowe osiąga 50% wartości maksymalnej, a momentem, w którym odczyty odkształcenia powracają (podczas relaksacji) do 50% Dm. Ostatecznie ½ Tr to czas od 90 do 50% Dm na krzywej opadającej. Fakt, że Tensiomiografia analizuje funkcję mięśni w sposób nieinwazyjny i selektywny, jest szczególnie doceniany przez trenerów przygotowania motorycznego, fizjoterapeutów i naukowców zajmujących się sportem, którzy preferują dokładne i praktyczne metody oceny, które nie zakłócają ich pracy zawodowej [2,3].
Skurcz mięśnia
Kurczenie się mięśni powstaje w wyniku sprzężenia elektromechanicznego warunkującego skrócenie sarkomerów, a co za tym idzie całego włókna mięśniowego. Wówczas to tysiące włókien mięśniowych wykonują skurcz w osi długiej mięśnia [4]. Już dawno temu sugerowano, że skrócenie mięśnia będzie wiązało się ze zwiększeniem jego średnicy poprzecznej, ponieważ mięsień działa jako układ stałej objętości. Oczywiście systematycznie potwierdzano to kolejnymi badaniami – zmierzono zależności między jednostkami motorycznymi mięśnia a zmianami jego geometrii za pomocą aparatu ultradźwiękowego działającego w czasie rzeczywistym w trybie jasności, aby śledzić chwilowe zmiany długości pęczka mięśnia brzuchatego łydki [5]. Jednoczesna rejestracja momentu obrotowego wraz ze zmianami geometrii dostarcza dowodów na to, że napięcie jest generowane synchronicznie ze zmianami długości pęczka. Podsumowując, przemieszczenie powierzchni mięśni może być użytecznym narzędziem do śledzenia cech kurczliwości mięśni podczas skurczu. Ta metoda może być przydatna do ustalenia stanu mięśnia na potrzeby wyników sportowych lub rehabilitacji.
WPC 80 od testosterone.pl – pomaga dostarczyć odpowiednią ilość protein w ciągu dnia – KUP TUTAJ
Ocena kurczliwości mięśnia
Skurcz mięśnia może być wywołany dwojako – dobrowolny bądź stymulowany. Tensiomiografia opierać będzie się tylko na tym drugim – to urządzenie będzie powodować odkształcenie mięśnia i będzie to niezależne od naszej woli. Pojedynczy skurcz można zdefiniować jako reakcję skurczową
do pojedynczego impulsu elektrycznego i jest specyficznym typem wywołanej aktywności mięśnia, używanym do scharakteryzowania właściwości mechanicznych mięśnia lub pojedynczej jednostki motorycznej. Bodziec elektryczny może być zastosowany do nerwu ruchowego lub do punktu motorycznego zidentyfikowanego na powierzchni mięśnia [6,7].
Pomiar przemieszczenia mięśnia po bodźcu
Przydatność wykrywania zmiany grubości mięśnia do charakteryzowania jego skurczu została po raz pierwszy rozpoznana prawie 100 lat temu. Uznano wówczas, że nie wystarczy analizować tylko zmiany długości mięśnia – uzupełnieniem będzie także ocena zmiany jego grubości. Około 50 lat później Margaria i De Caro szczegółowo opisali metodę rejestracji fali skurczu na podstawie zmian grubości mięśnia. Kuraryzowany mięsień był bezpośrednio stymulowany elektrycznie przez dwa druty, a dwie dźwignie transdukowały przemieszczenie powierzchniowe [8]. Na przestrzeni czasu metoda ta ewoluowała i stała się łatwiejsza w wykonaniu. Zaczęto używać lekkich i nisko-kosztowych sensorów. Poprawiła się również czułość czujników, a także zdolność przetwarzania i analizy sygnału. To sprawiło, że ten typ pomiaru stał się bardziej powszechny. Czujnik laserowy może wykryć odległość między głowicą wiązki laserowej a powierzchnią mięśnia, a tym samym każdą zmianę odległości w wyniku skurczu mięśnia [9]. Natomiast podczas dynamicznych skurczów mięśni są stosowane piezoelektryczne czujniki kontaktowe i mikrofony były. Czujniki kontaktowe są mechanicznie łączone z powierzchnią mięśnia (za pomocą elastycznych lub samoprzylepnych opasek lub zewnętrznego wspornika), natomiast mikrofony są łączone z powierzchnią mięśnia za pomocą powietrza, żelu ultradźwiękowego lub cementu chirurgicznego [9].
Kreatyna od testosterone.pl – poprawia zdolności wysiłkowe oraz regeneracyjne – KUP TUTAJ
Tensiomiografia – technika użytkowania
Tensiomiografia to z pewnością drogie narzędzie, jednak jego użycie jest stosunkowo proste, a wyniki, które otrzymują mogą być świetną bazą informacji w kontekście prowadzenie sportowca i nie tylko. Skurcz mięśni jest indukowane pojedynczym bodźcem elektrycznym o długości 1 ms. W literaturze Tensiomiografii nie ma obecnie zgodności co do biegunowej orientacji elektrod. Zaleca się jednak umieszczenie katody proksymalnie do anody,Amplituda stymulacji jest zmienna międzyosobniczo, ponieważ amplituda wymagana do zapewnienia maksymalnej odpowiedzi mięśniowej nie jest taka sama dla wszystkich mięśni lub osób. Uniwersalne stosowanie podobnej amplitudy stymulacji byłoby niewłaściwe, ponieważ na odpowiedź mięśniową wpływa wiele czynników, w tym: próg aktywacji jednostek motorycznych, przewodnictwo skóry, głębokość podskórna, retencja wody i temperatura [10]. Zazwyczaj badania donoszą o szczytowych odpowiedziach występujących przy amplitudach stymulacji między 60 a 100 mA. Aby określić maksymalną wymaganą amplitudę stymulacji, a tym samym szczytową odpowiedź mięśniową, stosuje się podejście progresywne. Amplitudy stymulacji o wzrastającym natężeniu podawane są w sposób przerywany – pomiędzy kolejnymi pomiarami wyznacza się odstęp czasu wynoszący 10 s, aby ograniczyć wpływ zmęczenia i wzmocnienia na badany mięsień. Szczytowy skurcz mięśnia jest identyfikowany przez plateau na krzywych przemieszczenia, które pomimo zwiększonej amplitudy stymulacji nie powoduje większego przemieszczenia radialnego mięśnia [11].
Należy zwrócić uwagę na dokładne pozycjonowanie czujniki i elektrody, aby uniknąć wykrycia współaktywacji głębszych lub sąsiednich mięśni, co mogłoby zostać błędnie zinterpretowane jako dalszy wzrost szczytowego przemieszczenia promieniowego (Dm). Najszerzej przyjęto amplitudę początkową 20–30 mA, z przyrostowymi wzrostami o 10 mA (maksymalnie do 110 mA). Przyrosty o10 mA mogą prowadzić do obserwowanego plateau, zanim zostanie osiągnięta supramaksymalna stymulacja. W niewielkiej liczbie recenzowanych badań przyjęto inne podejście, stosując jedną uniwersalną amplitudę (zwykle 100 mA); chociaż może to zapewnić odpowiednie wyniki, rygor takiego podejścia jest mniejszy niż rygor protokołu przyrostowego. Podejście przyrostowe umożliwia operatorowi wizualizację rozwoju krzywej skurczu, gdy rośnie ona w kierunku plateau wraz ze wzrostem amplitudy stymulacji – nie jest to możliwe w przypadku metody pojedynczej stymulacji [11].
Jak czytać wyniki?
Szczytowe przemieszczenie promieniowe oznacza bezwzględne przestrzenne odkształcenie poprzeczne mięśnia; zmniejszona Dm jest interpretowana jako wzrost sztywności mięśni, dlatego większa Dm implikuje mniejszą sztywność mięśni. Czas skurczu (Tc) mierzy się jako czas na wznoszącej się krzywej między 10 a 90% Dm. Czas skurczu odzwierciedla zatem szybkość generowania siły skurczowej; dłuższy Tc oznacza wolniejszą generację siły skurczowej, co może być odzwierciedleniem typu włókien mięśniowych, ale może też zależeć od zmniejszonej sztywności ścięgien. Wśród dzieci w wieku 9–14 lat regularne uprawianie sportu (co najmniej 3 godz./tyg. w ciągu ostatnich 5 lat) wiązało się z krótszym Tc mięśnia dwugłowego uda [12]. W podobnej populacji krótszy Tc biceps femoris był związany z większą prędkością biegu. Czas opóźnienia (Td) reprezentuje czas między dostarczeniem bodźca elektrycznego a 10% Dm, dostarczając miarę odpowiedzi mięśniowej. Czas połowicznej relaksacji podawany jest jako czas od 90 do 50% Dm na opadającej krzywej; czas trwania skurczu (Ts) jest mierzony jako czas między 50% Dm po obu stronach krzywej skurczu, przy czym każdy z tych dwóch ostatnich parametrów zapewnia teoretyczną ocenę stanu zmęczenia włókien mięśniowych [11]. Czas skurczu jest częściowo zależny od przemieszczenia, tj Im większa Dm, tym dłuższy będzie Tc, jeśli pobudliwość mięśni jest taka sama. Dlatego ważne jest, aby mierzyć rzeczywistą prędkość skurczu mięśnia. Szybkość skurczu (Vc) można obliczyć jako szybkość Dm między 10 a 90% w stosunku do Tc [48]. Podczas gdy Tc jest miarą szybkości, z jaką mięsień osiąga maksymalną Dm, Vc opisuje szybkość skurczu mięśnia i jest niezależna od Dm. Najbardziej odpowiednia metoda definiowania Vc nie została jeszcze ustalona i opisano wiele jej odmian.
Ocena sportowców
Trzeba zaznaczyć, że rzetelność oraz ważność tensiomiografii nie została w pełni osiągnięta szczególnie wśród najwyższej klasy sportowców – badania wykonywane są zazwyczaj na wytrenowanych osobach, jednak w dalszym ciągu nie będzie to populacji „elite”. Biorąc to pod uwagę, niedawno omówiono użycie tensiomiografii w środowisku stricte sportowym [13]. W szczególności zainteresowanie dotyczy intensywnych wymagań treningowych oraz zawodów. Tam, gdzie superkompensacja przechodzi w kierunku nadmiernego zasięgu funkcjonalnego, może to negatywnie wpłynąć na wydajność. Mechaniczne adaptacje mięśni mierzono za pomocą tensiomiografii z treningiem siłowym i wytrzymałościowym. Dodatkowo opisano różnice we właściwościach mechanicznych pomiędzy sportowcami wytrzymałościowymi i siłowymi/siłowymi. Pomiary promieniowego przemieszczenia mięśnia były niższe po ćwiczeniach z dużym obciążeniem w porównaniu z treningami o dużej objętości dopasowanymi do obciążenia, podczas gdy czas skurczu był dłuższy, a przemieszczenie miało tendencję do zmniejszania się po 6 dniach intensywnego treningu interwałowego [11]. W środowisku sportowym szczególną uwagę poświecono piłkarzom nożnym – wymagania w tej dyscyplinie są olbrzymie, wysoka wydolność tlenowa jak i beztlenowa będą tutaj pożądane ze względu na interwałowy charakter tego sportu. Ponadto charakterystyka wysiłku sprzyja urazom – kontaktowość oraz wiele zmian kierunku powodują, że zawodnik musi być na bardzo wysokim poziomie motorycznym. Badania piłki nożnej koncentrujące się na urazach opisują, w jaki sposób chirurgia rekonstrukcyjna i późniejsza rehabilitacja po urazie więzadła krzyżowego przedniego spowodowały zmodyfikowaną mechanikę skurczu mięśni kończyn dolnych na kontuzjowanej kończynie, w porównaniu zarówno z kończyną kontralateralną, jak i z piłkarzami nie mającymi kontuzji [14]. Badacze wskazują tensiomiografię jako odpowiednie narzędzie przesiewowe do badania sztywności mięśni zginaczy stawu kolanowego jako czynnika ryzyka urazu więzadła krzyżowego przedniego, przy czym osoby po urazach wykazują większe przemieszczenie radialne i dłuższy czas skurczu mięśnia(w kończynie nieuszkodzonej) w porównaniu z osobami bez urazu [15]. Autorzy zasugerowali, że te różnice między osobami, które doświadczyły urazu więzadła krzyżowego przedniego, a osobami bez urazu więzadła krzyżowego przedniego w wywiadzie, mogą wskazywać na zwiększoną podatność na uszkodzenie więzadła. Równowaga między mechaniką skurczu zginaczy i prostowników kolana może być powiązana ze koordynacją między i współ-mięśniową, co również sugerowano jako ważny wskaźnik ryzyka kontuzji. Ciekawostka może być również to, że parametry tensiomiografii mogą być powiązane z maksymalnym zużyciem tlenu. Stwierdzono istotną korelację między przemieszczeniem promieniowym, a tymi wskaźnikami wydajności tylko dla mięśni dwustawowych, takich jak biceps i prosty uda. Jednak badanie nie wydaje się dostarczać przekonującego fizjologicznego wyjaśnienia obserwowanego związku, ale wydaje się być ciekawą aspektem do dalszych badań [16].
Włókna mięśniowe
Bardzo ciekawym zagadnieniem wydaję się być powiązanie wyników uzyskanych metodą tensiomiografii, a naszą proporcją włókien mięśniowych. Jak wiadomo najczęściej te informacje uzyskujemy poprzez wykonanie biopsji mięśniowej – dzięki temu możemy np. dowiedzieć się jak wyglądają nasze predyspozycje szybkościowe. Jest to jednak metoda mocno inwazyjna, a jej przeprowadzenie wymaga wysokich kompetencji w tej dziedzinie. Tensiomiografia to metoda nieinwazyjna, a przeprowadzenie pomiarów nie jest trudne do nauczenia. Oczywiście jakość w porównaniu też będzie niższa, ale z pewnością ich realizacja sprawi mniej kłopotu. A przechodząc już do badań naukowych. W pięciu eksetymentach podjęto próbę powiązania parametrów uzyskanych z tensiomiografii z włóknami mięśniowymi typu I w celu zbadania, czy metodę tą można stosować jako nieinwazyjną ocenę szacowania składu włókien mięśniowych. Badania te stanowią również podstawę do określenia ważności konstruktu techniki. Całkiem niedawno badacze zastosowali nieinwazyjną ocenę włókien mięśniowych typu I, aby powiązać pomiary Dm i Tc z markerem wydajności (CMJ), po 8 tygodniach treningu plyometrycznego. Wykazali odwrotną korelację (r = – 0,67) między poprawą CMJ po treningu a zmianą szacowanego łańcucha ciężkiego miozyny I. W innej pracy stwierdzono, że odsetek włókien mięśniowych typu I był dodatnio skorelowany z Tc (r = 0,93), mierzonym za pomocą TMG, w grupie 15 osób, dopasowanych do wieku i cech fizycznych zwłok. Dwa następne eksperymenty wykazały następujące wnioski:
– autorzy stwierdzili dodatnią korelację między Tc przy stymulacji o niskiej intensywności a odsetkiem włókien mięśniowych typu I w powierzchniowej części mięśnia (r = 0,76); oraz dodatnia korelacja między Tc przy stymulacji o wysokiej intensywności a odsetkiem włókien mięśniowych typu I w głębokiej części mięśnia
– Autorzy stwierdzili dodatnią i istotną korelację między proporcją ciężkiego łańcucha miozyny I i Tc (r = 0,88), Td (r = 0,61) i Tr (r = 0,67)
Z pewnością nie będzie to metoda równa biopsji mięśniowej, jednak stanowi ciekawe rozwiązanie, gdy stawiamy na bezinwazyjność i łatwość w przeprowadzeniu badania
Sztywność mięśni
Ostatnim paramterem, który zostanie poruszony w tym artkule będzie sztywność mięśni (tensiomiografia może być przydatna również w ocenie zmęczenia, regeneracji, symetrii między kończynami, jednak to ewentualnie tematy na artykuł uzupełniający). Pisót i in. [17] zmierzyli TMG i utratę grubości mięśni po 35 dniach leżenia w łóżku, po czym wykazali zwiększone przemieszczenie radialne przy zmniejszonej grubości mięśni. Ta zmniejszona masa mięśniowa zmniejszyłaby sztywność mięśni, aby umożliwić większe przemieszczenie w odpowiedzi na bodziec. Ta ujemna korelacja między grubością mięśni a Dm wskazuje na mniejsze napięcie spoczynkowe mięśni, wynikające z zaniku mięśni. Jako taka, amplituda TMG (Dm) odzwierciedla sztywność brzucha mięśnia w taki sam sposób, w jaki sugeruje się, że amplituda MMG. Alternatywna metoda zmiany sztywności mięśnia polega na zmianie jego długości poprzez zginanie stawu, do którego jest przymocowany. Ditroilo i in. [18] dokonali tego, zginając staw kolanowy i mierząc tensiomiografią mięśnień dwugłowy uda pod trzema różnymi kątami (0°, 45° i 90°); zgodnie z oczekiwaniami Dm wzrastało wraz z kątem stawu. Niemniej jednak, przy użyciu TMG do wykrywania stanu mięśni, rozróżnienie sprzężenia pobudzenia i skurczu oraz zmian sztywności może być trudne, ponieważ w większości sytuacji oba parametry są zmienione [11].
Podsumowanie
Tensiomiografia to ciekawa, choć na pewno droga metoda monitoringu sportowca. Dzięki ocenię jedynie samego w mięśnia w jednym, prostym pomiarze, osoba wykonująca badania może uzyskać szereg informacji, które będą informowały go o dyspozycji danego sportowca (badanego). Dodać należy, że jest to badanie w pełni nieinwazyjne, w związku z tym wykonanie go nie jest dla badanego dyskomfortem, a jego przeprowadzenie jest stosunkowo krótkie, co pozwala na wprowadzenie takiej metody nawet w sportach zespołowych, gdzie przecież do przebadania byłoby zwykle wielu zawodników. Z pewnością metoda ta może mieć niesamowitą użyteczność, a opanowanie odczytywanie informacji uzyskanych dzięki niej mogą być bardzo pomocne w przypadku dobierania obciążeń treningowych czy szeroko pojętej regeneracji. Niestety prawdopodobieństwo posiadania tego urządzenia przez „zwykłego zjadacza chleba” jest bardzo niskie i metoda ta raczej wykorzystywana będzie jedynie na najwyższym poziomie sportowym, a nawet precyzyjniej pisząc, w na najwyższym poziomie sportowym dyscyplin, których finansowanie nie stanowi problemu. Z pewnością badania z użyciem tensiomiografii na wysoko-wytrenowanych sportowcach będą stanowić ogrom wiedzy, która pozwoli na jeszcze większe wyżyłowanie wyników w wielu dyscyplinach sportowych.
[1] Krizaj D, Sˇimunicˇ B, Zagar T. Short-term repeatability of parameters extracted from radial displacement of muscle belly. J Electromyogr Kinesiol. 2008;18(4):645–51.
[2] Alentorn-Geli, E, Alvarez-Diaz, P, Ramon, S, Marin, M, Steinbacher, G, Rius, M, Seijas, R, Ares, O, and Cugat, R. Assessment of gastrocnemius tensiomyographic neuromuscular characteristics as risk factors for anterior cruciate ligament injury in male soccer players.
[3] Martı´n-Rodrı´guez, S, Alentorn-Geli, E, Tous-Fajardo, J, Samuelsson, K, Marin, M, Alvarez-Diaz, P, and Cugat, R. Is tensiomyography a useful assessment tool in sports medicine?
[4] Squire JM. Molecular mechanisms in muscular contraction. Trends Neurosci. 1983;6:409–13.
[5] Yoshitake Y, Masani K, Shinohara M. Laser-detected lateral muscle displacement is correlated with force fluctuations during voluntary contractions in humans. J Neurosci Methods. 2008;173(2):271–8.
[6] Regina Dias Da Silva S, Neyroud D, Maffiuletti NA, Gondin J, Place N. Twitch potentiation induced by two different modali- ties of neuromuscular electrical stimulation: implications for motor unit recruitment. Muscle Nerve. 2015;51(3):412–8.
[7] Orizio C, Cogliati M, Bissolotti L, Diemont B, Gobbo M, Celichowski J. The age related slow and fast contributions to the overall changes in tibialis anterior contractile features disclosed by maximal single twitch scan. Arch Gerontol Geriatr. 2016;66:1–6.
[8] Margaria R, De Caro L. Fisiologia Umana. IV ed. Milano: Casa Editrice Vallardi- Societa` Editrice Libraria; 1977.
[9] Orizio C. Surface mechanomyogram. In: Merletti R, Parker P, editors. Electromyography: physiology, engineering and nonin- vasive applications. Hoboken, NJ: Wiley; 2004, p. 305–19.
[10] Krizaj D, Sˇimunicˇ B, Zagar T. Short-term repeatability of parameters extracted from radial displacement of muscle belly. J Electromyogr Kinesiol. 2008;18(4):645–51.
[11] Macgregor LJ, Hunter AM, Orizio C, Fairweather MM, Ditroilo M. Assessment of Skeletal Muscle Contractile Properties by Radial Displacement: The Case for Tensiomyography. Sports Med. 2018 Jul;48(7):1607-1620.
[12] Sˇimunicˇ B, Degens H, Zavrsnik J, Koren K, Volmut T, Pisˇot R. Tensiomyographic assessment of muscle contractile properties in 9- to 14-year old children. Int J Sports Med. 2017;38(9):659–65.
[13] Wiewelhove T, Raeder C, Meyer T, Kellmann M, Pfeiffer M, Ferrauti A. Markers for routine assessment of fatigue and recovery in male and female team sport athletes during high- intensity interval training. PLoS One. 2015;10(10):e0139801.
[14] Alvarez-Diaz P, Alentorn-Geli E, Ramon S, Marin M, Stein- bacher G, Rius M, et al. Effects of anterior cruciate ligament reconstruction on neuromuscular tensiomyographic characteris- tics of the lower extremity in competitive male soccer players. Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc. 2015;23(11):3407–13.
[15] Alentorn-Geli E, Alvarez-Diaz P, Ramon S, Marin M, Stein- bacher G, Boffa JJ, et al. Assessment of neuromuscular risk factors for anterior cruciate ligament injury through ten- siomyography in male soccer players. Knee Surg Sports Trau- matol Arthrosc. 2015;23(9):2508–13.
[16] Garcı´a-Garcı´a O. The relationship between parameters of ten- siomyography and potential performance indicators in profes- sional cyclists. Rev Int Med Cienc Act Fı´s Deporte. 2013;13(52):771–81.
[17] Pisˇot R, Narici MV, Sˇimunicˇ B, De Boer M, Seynnes O, Jurdana M, et al. Whole muscle contractile parameters and thickness loss during 35-day bed rest. Eur J Appl Physiol. 2008;104(2):409–14.
[18] Ditroilo M, Hunter AM, Haslam S, De Vito G. The effectiveness of two novel techniques in establishing the mechanical and contractile responses of biceps femoris. Physiol Meas. 2011;32(8):1315–26.
