Obrazek wyróżniający: Mockup Graphics
Społeczeństwo, w którym żyjemy staje się coraz mniej aktywne fizycznie. Wszechobecna rozrywka, która w zasadzie pozwala na nie wychodzenie z domu sprzyja rozwojowi chorób cywilizacyjnych. Choroby niezakaźne odpowiadają za około 73% globalnych zgonów, z chorobami układu krążenia (CVD) jako głównym sprawcą. Około 31% wszystkich zgonów na świecie można przypisać chorobom sercowo-naczyniowym, co czyni je najczęstszą przyczyną śmierci na świecie. W szczególności, choroba niedokrwienna serca i udary naczyniowo-mózgowe odpowiadają za 84,9% zgonów spowodowanych chorobami sercowo-naczyniowymi, a pozostałe zgony wynikają z innych patologii serca lub naczyń, takich jak wapienna choroba zastawek i choroba naczyń obwodowych [1,2]. Patofizjologia rozwijania się chorób układu krążenia (CVD) zależy od skomplikowanych interakcji wielu czynników, z których wiele jest niejasnych i wzajemnie oddziałuje przez całe życie człowieka. Badania empiryczne prowadzone przez pokolenia zidentyfikowały i sklasyfikowały czynniki ryzyka przyczyniające się do postępu chorób układu krążenia jako niemodyfikowalne (np. płeć, wiek, pochodzenie etniczne) lub modyfikowalne (np. wskaźnik masy ciała, palenie tytoniu, spożycie alkoholu), w zależności od możliwości ich zmiany. Podwyższone ciśnienie krwi (BP), klinicznie określane jako nadciśnienie (HTN), jest głównym czynnikiem ryzyka zarówno chorób sercowo-naczyniowych, jak i śmiertelności. Ciśnienie krwi jest miarą siły wywieranej przez natlenioną krew na ściany tętnic w krążeniu ogólnoustrojowym. Skurczowe ciśnienie krwi (sBP) odnosi się do ciśnienia podczas skurczu serca, a rozkurczowe ciśnienie krwi (dBP) do ciśnienia podczas fazy relaksacji serca. Klasyfikacja ciśnienia krwi różni się w zależności od wytycznych. Narodowy Instytut Doskonałości Zdrowia i Opieki (NICE) oraz Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne/Europejskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego (ESC/ESH) definiują nadciśnienie jako sBP ≥ 140 mmHg i/lub dBP ≥ 90 mmHg [6, 7]. Natomiast American Heart Association/American College of Cardiology (AHA/ACC) ustalają niższy próg dla nadciśnienia na poziomie sBP ≥ 130 mmHg i/lub dBP ≥ 80 mmHg [8]. Niezależnie od różnic w klasyfikacjach, powszechnie uznaje się, że sBP i dBP < 120 mmHg i < 80 mmHg są optymalne, a każde ich zwiększenie powyżej tego poziomu jest liniowo powiązane ze wzrostem ryzyka CVD. Ryzyko chorób sercowo-naczyniowych podwaja się z każdym wzrostem sBP o 20 mmHg, a najnowsze analizy wskazują na 13% wzrost ryzyka zgonu przy wzroście sBP o 10 mmHg. Badanie SPRINT na 9361 pacjentach wykazało, że dążenie do sBP < 120 mmHg w porównaniu ze standardem < 140 mmHg prowadzi do niższej częstości poważnych zdarzeń sercowo-naczyniowych oraz niższej śmiertelności ogólnej [3-6]. Szacuje się, że 1,13 miliarda ludzi na świecie cierpi na nadciśnienie tętnicze, a z powodu jego bezobjawowego przebiegu liczba ta może być zaniżona. Z uwagi na powszechne występowanie nadciśnienia i jego konsekwencje, metody leczenia ciśnienia krwi były intensywnie badane przez ostatnie pięćdziesiąt lat. Uznano, że różne leki przeciw nadciśnieniu są bardzo skuteczne w obniżaniu ciśnienia krwi i poprawie wyników leczenia pacjentów. W efekcie farmakoterapia jest powszechnie stosowana w leczeniu nadciśnienia. Przykładowo, badania pokazują, że 77,3% Amerykanów z nadciśnieniem przyjmuje leki, a liczba dorosłych poddanych farmakoterapii z powodu nadciśnienia wzrosła o 50% w Anglii w latach 2006–2016. Mimo to, leczenie nadciśnienia wiąże się z istotnymi ograniczeniami, które często są niedoceniane w praktyce klinicznej, takimi jak działania niepożądane, obciążenie ekonomiczne i ryzyko błędów w przepisywaniu leków prowadzących do niezamierzonych skutków. Ponadto, przestrzeganie zaleceń dotyczących leków przeciw nadciśnieniu spada poniżej 50% po roku od pierwszego przepisania. Niewłaściwe przestrzeganie tych zaleceń jest związane z 75% wzrostem ryzyka zgonu z dowolnej przyczyny. Gdy pacjentowi zostanie przepisany lek na nadciśnienie, prawdopodobnie będzie go stosował przez całe życie, co stanowi kluczowy aspekt leczenia dla pacjentów [7-9].
Trening izometryczny
Ćwiczenia izometryczne polegają na stałym skurczu mięśni, podczas którego ich długość się nie zmienia. W ostatnich latach wiele badań analizowało wpływ takich ćwiczeń na ciśnienie krwi, stosując różne protokoły i metody. Choć nie ustalono jeszcze jednego standardowego protokołu, większość badań nad treningiem izometrycznym wykorzystuje uścisk dłoni (dynamometr), zazwyczaj przy 30% maksymalnego dobrowolnego skurczu (MVC). Rzadziej badano dwustronny trening izometryczny z wyprostem nóg, zwykle przy intensywności 20% MVC lub 85% HRpeak, za pomocą dynamometru izokinetycznego. Nowsze badania wykazały skuteczność izometrycznego treningu wysiłkowego w postaci przysiadu przy ścianie, wymagającego testu przyrostowego do ustalenia indywidualnych progów intensywności na poziomie 95% HRpeak. Niezależnie od podejścia, najczęściej badane protokoły trwają około 11–20 minut na sesję, co jest znacznie krótsze niż w przypadku tradycyjnych ćwiczeń aerobowych i dynamicznych treningów oporowych, które trwają zazwyczaj od 30 minut do ponad godziny. Oprócz oszczędności czasu, atrakcyjność ćwiczeń izometrycznych wynika z ich praktyczności, minimalnych wymagań sprzętowych, dużej wszechstronności w różnych środowiskach (np. w domu i w pracy) oraz ogólnej dostępności. Przysiady przy ścianie można wykonywać bez sprzętu, a uścisk dłoni wymaga jedynie dostępnego w sklepach dynamometru. Natomiast wyprost nóg jest trudniej dostępny, zazwyczaj wymaga kosztownego dynamometru izokinetycznego lub jego odpowiednika, i jest najrzadziej stosowany w ćwiczeniach izometrycznych [10]. Przeprowadzono kilka badań metaanalitycznych, które łącznie analizowały różne protokoły treningu izometrycznego, aby ocenić ich wpływ na spoczynkowe ciśnienie krwi. Pierwsza z takich analiz, wykonana przez Owena i współpracowników, obejmowała pięć badań i wykazała istotne zmniejszenie spoczynkowego skurczowego (sBP) i rozkurczowego ciśnienia krwi (dBP) odpowiednio o –10,4 i –6,7 mmHg. W ciągu następnej dekady przeprowadzono liczne badania o większej rygorystyce metodologicznej, co doprowadziło do publikacji kilku większych metaanaliz, w tym metaanaliz danych poszczególnych pacjentów. Badacze tacy jak Carlson i in., Jin i in., Inder i in., Loaiza-Betancur i Chulvi-Medrano, López-Valenciano i in., Smart i in., Hansford i in. oraz Edwards i in. wykazali zbiorcze obniżenie spoczynkowego sBP i dBP odpowiednio o 5–9 mmHg i 1–4 mmHg w różnych populacjach z różnym ciśnieniem krwi. Różnice w wielkości efektów między analizami mogą wynikać zarówno z czasu przeprowadzenia systematycznych wyszukiwań, jak i z różnic metodologicznych. Na przykład Edwards i in. wykluczyli badania opublikowane przed rokiem 2000, w tym badania Wileya i in., które dostarczyły wczesnych danych na temat ćwiczeń izometrycznych, ale są obecnie uznawane za przestarzałe ze względu na ograniczenia metodologiczne i statystyczne. Niemniej jednak, dowody metaanalityczne jednoznacznie wskazują, że trening izometryczny jest bardzo skuteczny w kontrolowaniu spoczynkowego ciśnienia krwi, osiągając średnie obniżenie większe niż to obserwowane przy obecnie zalecanych wytycznych dotyczących ćwiczeń, a nawet większe lub porównywalne do standardowej farmakoterapii przeciwnadciśnieniowej [10]. Podsumowując, istnieją dowody wspierające izometryczny trening wysiłkowy jako skuteczną interwencję przeciwnadciśnieniową w zakresie różnych kluczowych wskaźników ciśnienia krwi, takich jak spoczynkowe ciśnienie krwi mierzone w biurze, ciśnienie dzienne, nocne oraz całodobowe ambulatoryjne, poranny wzrost ciśnienia krwi i zmienność ciśnienia krwi. Warto jednak zaznaczyć, że te korzystne zmiany mogą być specyficzne dla zdrowia sercowo-naczyniowego związanego z ciśnieniem krwi, przy czym istnieje niewiele dowodów, jeśli w ogóle, na skuteczność treningu izometrycznego w poprawie innych tradycyjnych czynników ryzyka, takich jak maksymalna wydolność tlenowa (VO2), poziom cholesterolu czy kontrola masy ciała.
Zmienne treningu izometrycznego
W poprzednich badaniach konsekwentnie wykazano, że intensywność jest kluczowym elementem treningu przy przepisywaniu ćwiczeń izometrycznych. Baros i współpracownicy stwierdzili znaczną poprawę ciśnienia krwi po 4 tygodniach ćwiczeń izometrycznych z wyprostem nóg przy intensywności 14% MVC, jednak nie zaobserwowano istotnej zmiany przy 8% MVC. W innych badaniach stosowano trening izometryczny o niższej intensywności w celu stworzenia ważnych grup kontrolnych. Carlson i współpracownicy zauważyli znaczące obniżenie ciśnienia krwi przy 30% MVC, ale nie przy 5% MVC podczas ćwiczeń izometrycznych z użyciem uścisku dłoni. Ostatnio Decaux i współpracownicy [65] odnotowali znaczną poprawę ciśnienia krwi przy 95% HRpeak podczas przysiadów przy ścianie, ale nie przy 75% HRpeak [11-13]. Z tych badań wynika, że minimalna intensywność treningu izometrycznego jest konieczna do uzyskania korzyści sercowo-naczyniowych. Najlepiej ustalonymi intensywnościami są 95% HRpeak dla izometrycznych przysiadów i wyprostów nóg oraz 30% MVC dla ścisku dłoni. Chociaż wiele badań potwierdziło skuteczność tych intensywności, potrzebne są dalsze badania porównawcze nad nowymi protokołami o zmiennej intensywności i różnych okresach odpoczynku między seriami, aby dokładnie określić optymalną intensywność ćwiczeń izometrycznych dla maksymalnego obniżenia ciśnienia krwi. Javidi i współpracownicy niedawno porównali tradycyjny protokół 30% MVC dla uścisku dłoni (4 × 2 min) z nowym protokołem 60% MVC (8 × 30 s skurczów) i stwierdzili znaczące obniżenie spoczynkowego ciśnienia krwi po obu protokołach, przy czym większe obniżenie dBP zaobserwowano w grupie 60% MVC. Ta praca wskazuje na potencjalne korzyści wynikające z protokołów o wyższej intensywności i krótszym czasie skurczu, podkreślając znaczenie dalszych badań nad niezbadanymi jeszcze wariantami protokołów [14]. W kontekście częstotliwości treningowej dokładny wpływ wytrenowania na regresję do wyjściowych wartości ciśnienia krwi po izometrycznym treningu wysiłkowym nie jest do końca jasny i prawdopodobnie zależy od parametrów treningu, takich jak rodzaj, intensywność i czas trwania interwencji. W związku z tym, określenie optymalnych praktyk dla treningu izometrycznego w kontekście minimalnej skutecznej dawki częstotliwości jest obecnie niemożliwe, ale bardzo istotne. Obecna literatura skupia się głównie na sesjach odbywających się trzy razy w tygodniu, co sprawia, że znaczenie szerszych dostosowań częstotliwości treningów pozostaje w dużej mierze nieznane, co podkreśla konieczność przeprowadzenia dalszych badań w tym zakresie [10]. Podobnie będzie z czasem trwania tego rodzaju treningu. Ostatecznie biorąc pod uwagę dostępność badań, brak danych dotyczących długotrwałego oraz minimalnie efektywnego czasu trwania treningu izometrycznego utrudnia wyciąganie konkretnych wniosków na temat jego skuteczności i przestrzegania zaleceń na podstawie obecnej literatury. Można jednak stwierdzić, że interwencje trwające od 3 tygodni do 1 roku mogą prowadzić do klinicznie istotnego obniżenia spoczynkowego ciśnienia krwi.
Protokół ćwiczeń
Analiza danych potwierdza skuteczność protokołów ćwiczeń izometrycznych, które obejmują izometryczne przysiady przy ścianie i wyprosty nóg przy intensywności 95% HRpeak lub 30% MVC, wykonywane trzy razy w tygodniu przez co najmniej trzy tygodnie, w sesjach trwających po 4 serie po 2 minuty, z przerwami na odpoczynek trwającymi od 1 do 4 minut. Jednakże stosowanie oceny subiektywnej wysiłku (RPE) wydaje się bardziej praktyczne w przypadku zalecania ćwiczeń izometrycznych przysiadów przy ścianie. Aby rzetelnie ocenić porównawczą skuteczność i użyteczność kliniczną różnych rodzajów treningu izometrycznego, konieczne są randomizowane badania kontrolowane (RCT). Jednak wcześniejsze badania wskazują, że przysiady przy ścianie mogą być skuteczniejsze niż tradycyjne ćwiczenia z użyciem uchwytów, podczas gdy trening izometryczny wyprostów nóg jest często pomijany z powodu niskiej praktyczności i dostępności. Warto również zauważyć, że tradycyjne protokoły z seriami po 4 razy po 2 minuty przy wspomnianej intensywności rzadko były poddawane kwestionowaniu i są głównie oparte na oryginalnych pracach Wileya i innych autorów. Dlatego badania takie jak to przeprowadzone przez Javidi i współpracowników [14], które testują nowe protokoły ćwiczeń izometrycznych w porównaniu z tradycyjnymi protokołami, są ważne dla dalszego postępu w tej dziedzinie.
Ograniczenia badań
Różnorodność i złożoność indywidualnych profili fizjologicznych utrudniają analizę obecnej literatury dotyczącej ćwiczeń izometrycznych. Pomimo systematycznego obniżania spoczynkowego ciśnienia krwi po treningu izometrycznym, często pomija się różnice indywidualne, zakładając, że niektórzy ludzie nie reagują na tego typu interwencje. Zmienność w reakcjach jest naturalnym elementem każdej terapii przeciwnadciśnieniowej, dlatego w medycynie personalizowanej ważne jest wczesne rozpoznanie osób, które prawdopodobnie nie zareagują na leczenie, najlepiej jeszcze przed rozpoczęciem ćwiczeń izometrycznych. Przyczyny tej zmienności mogą być związane z różnicami w poziomie aktywności fizycznej, poziomie stresu, płci, wieku, pochodzeniu etnicznym, złożonymi schorzeniami, genetyką, reaktywnością organizmu oraz stosowaną farmakoterapią. Ważne jest również uwzględnienie typowych błędów przy identyfikacji osób niereagujących na leczenie, zwłaszcza zmienności losowej, jak opisali Atkinson i wsp. Złożoność regulacji ciśnienia krwi stanowi ograniczenie dla interpretacji badań nad interwencjami przeciwnadciśnieniowymi, co utrudnia wnioskowanie z dostępnych danych dotyczących treningu izometrycznego. Dwa główne czynniki wpływające na zmiany ciśnienia krwi po wysiłku to wyjściowe ciśnienie krwi i obecność niektórych leków. Podobnie jak w farmakologicznym leczeniu przeciwnadciśnieniowym, wyższe wyjściowe ciśnienie krwi zwykle wiąże się z większym obniżeniem ciśnienia podczas treningu fizycznego. Największe obniżenie ciśnienia krwi po treningu izometrycznym obserwuje się u nieleczonych osób z nadciśnieniem. Wynika to z niższego progu odpowiedzi ciśnienia u osób z nadciśnieniem, podczas gdy obniżenie ciśnienia u osób z normotensją (prawidłowym ciśnieniem krwi) może być ograniczone przez mechanizmy przeciwdziałające nadmiernemu spadkowi ciśnienia krwi. Choć wyjściowe ciśnienie krwi może znacząco wpływać na wyniki badań, trening izometryczny okazał się skuteczny również w grupach z prawidłowym ciśnieniem, co potwierdzają wyniki przeglądów systematycznych i metaanaliz, jak te przeprowadzone przez Loaiza-Betancur i współpracowników. To sugeruje, że trening izometryczny może być nie tylko skutecznym leczeniem nadciśnienia, ale także potencjalną metodą prewencji dla osób z normotensją lub przednadciśnieniem. Jednakże, konieczne są dalsze badania prospektywne z długoterminową obserwacją, aby potwierdzić te wnioski [15-18]. Zaangażowanie w trwającą farmakoterapię przeciwnadciśnieniową komplikuje analizę obecnej literatury dotyczącej ćwiczeń izometrycznych. Chociaż metaanaliza danych przeprowadzona przez Smarta i współpracowników [19] nie wykazała wpływu leków, reakcja ciśnienia krwi na trening izometryczny u osób leczonych na nadciśnienie jest często mniejsza niż u osób nieleczonych. Może to być spowodowane nakładającymi się mechanizmami działania ćwiczeń izometrycznych i leków przeciwnadciśnieniowych. Przykładem tego mogą być cztery badania, które mierzyły biomarkery stanu zapalnego przed i po treningu izometrycznym, pokazując różne wyniki w zależności od stosowania leków, co może dostarczyć informacji na temat mechanizmów. W badaniach z udziałem osób nieleczonych z przednadciśnieniem lub nadciśnieniem, Taylor i współpracownicy (2018), Javidi i in. (grupa IHG-30) oraz Ogbutor i in. stwierdzili zmniejszenie poziomu interleukiny-6 po treningu izometrycznym, wskazując na działanie przeciwzapalne, podczas gdy Rodrigues i współpracownicy którzy badali pacjentów z nadciśnieniem leczonym, nie zauważyli żadnych zmian [10]. Choć te różne wyniki mogą wynikać z wielu zmiennych metodologicznych, hipoteza, że trening izometryczny i leki przeciwnadciśnieniowe działają w podobny sposób, wydaje się wiarygodna i wymaga dalszych badań. Biorąc pod uwagę różnorodność leków przeciwnadciśnieniowych, z których każdy ma inny mechanizm działania, przyszłe badania nad treningiem izometrycznym powinny uwzględniać klasy leków stosowanych przez uczestników. Jednak badania te są skomplikowane ze względu na powszechne zjawisko polipragmazji (terminem polipragmazji określa się niewłaściwą terapię wielolekową) w rzeczywistych warunkach klinicznych. Choć różnice indywidualne w odpowiedzi na trening izometryczny mogą być związane z omówionymi moderatorami (wyjściowe ciśnienie krwi i stan leków), warto uwzględnić wyniki niedawnej metaanalizy przeprowadzonej przez Kelly i współpracowników [20], którzy odkryli, że zmienność losowa, a nie rzeczywiste różnice międzyosobnicze, wyjaśniała zmiany ciśnienia skurczowego (sBP) i rozkurczowego (dBP) po treningu izometrycznym. W związku z tym, chociaż konieczne są dalsze badania nad indywidualnymi różnicami w odpowiedzi na trening izometryczny, praca ta sugeruje, że wpływ moderatorów jest mniejszy niż tradycyjnie sądzono.
Bezpieczeństwo
Trening izometryczny był tradycyjnie pomijany z powodu obaw dotyczących jego bezpieczeństwa. Te obawy koncentrowały się głównie na wcześniejszych badaniach dotyczących reakcji lewej komory serca i hemodynamiki na takie ćwiczenia. Uważano, że trening izometryczny powoduje znaczny, nagły wzrost ciśnienia skurczowego (sBP), ciśnienia rozkurczowego (dBP) i ciśnienia tętna, co teoretycznie mogłoby stanowić przeciwwskazanie do jego stosowania w niektórych populacjach klinicznych. Bezpieczeństwo izometrycznego treningu fizycznego u osób z ryzykiem związanym z nagłymi zmianami ciśnienia krwi jest kluczowe i wymaga odpowiedniego badania przesiewowego pacjenta przed zaleceniem takiego treningu. Na przykład trening izometryczny jest zdecydowanie przeciwwskazany (choć na podstawie ograniczonych danych) u osób z chorobami tkanki łącznej, takimi jak zespół Marfana, lub chorobami aorty piersiowej. Jednak szersze stwierdzenia dotyczące przeciwwskazań do treningu izometrycznego u zdrowych osób z nadciśnieniem są bezpodstawne i wprowadzają w błąd pacjentów oraz specjalistów od ćwiczeń klinicznych. Takie obawy o bezpieczeństwo i właściwe zastosowanie uniemożliwiają szerokie przyjęcie treningu izometrycznego, przez co pozostaje on nadal ignorowany [10]. Ponieważ kurcząca się masa mięśniowa jest istotnym czynnikiem powodującym wzrost ciśnienia krwi i późniejszy ucisk naczyń krwionośnych, większe obawy dotyczą wzrostu ciśnienia krwi podczas ćwiczeń angażujących duże grupy mięśni (takich jak przysiady i wyciskanie nóg) w porównaniu z ćwiczeniami opartymi na użyciu kończyn górnych. Oprócz przysiadu przy ścianie, niedawne zmodyfikowane badanie Delphi wykazało, że izometryczny trening ściskania dłoni i prostowania nóg powoduje wzrost ciśnienia krwi o ponad 30 mmHg sBP lub 20 mmHg dBP, przy mniejszym tempie wzrostu ciśnienia produktu w porównaniu z treningiem aerobowym [21]. Z kolei przegląd systematyczny i metaanaliza wykazały, że średnie wzrosty sBP wynosiły +46 mmHg dla przysiadów, +64 mmHg dla prostowania nóg i +33 mmHg dla ćwiczeń izometrycznych z użyciem uścisku dłoni. Różnice w odpowiedzi ciśnienia krwi pomiędzy ćwiczeniami prostowania nóg a ćwiczeniami z użyciem uścisku dłoni były istotne statystycznie. Ogólnie rzecz biorąc, jak podkreślono w niedawnym konsensusie ekspertów w badaniu Delphi [21], aktualne dane potwierdzają bezpieczeństwo izometrycznego treningu u zdrowych osób, pacjentów ze stanem przednadciśnieniowym, nadciśnieniem w stadium 1, niektórymi chorobami układu krążenia oraz chorobami tętnic obwodowych. Obecne badania nie dostarczają jednak wniosków na temat bezpieczeństwa ćwiczeń izometrycznych w szerszych i bardziej złożonych populacjach, takich jak osoby z otyłością, cukrzycą czy populacje z dominującym nadciśnieniem i ograniczeniami ruchowymi. Niezależnie od stanu zdrowia uczestników badań, należy unikać próby Valsalvy poprzez nauczanie odpowiednich technik oddychania.
Literatura
[1] Roth GA, Abate D, Abate KH, Abay SM, Abbafati C, Abbasi N, et al. Global, regional, and national age-sex-specific mortality for 282 causes of death in 195 countries and territories, 1980–2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. Lancet [Internet]. 2018;392:1736–88.
[2] WHO. Cardiovascular diseases (CVDs) [Internet]. 2017. https:// www. who. int/ news- room/ fact- sheets/ detail/ cardi ovasc ular- disea ses- (cvds). Cited 8 May 2021.
[3] NICE. Hypertension in adults: diagnosis and management [Inter- net]. NICE guidance. NICE; 2019. http:// www. nice. org. uk.
[4] Williams B, Mancia G, Spiering W, Rosei EA, Azizi M, Burnier M, et al. 2018 ESC/ESH guidelines for the management of arte- rial hypertension. Eur Heart J. 2018;3021–104.
[5] Whelton PK, Carey RM, Aronow WS, Casey DE, Collins KJ, Dennison Himmelfarb C, et al. 2017 ACC/AHA/AAPA/ABC/ ACPM/AGS/APhA/ASH/ASPC/NMA/PCNA guideline for the prevention, detection, evaluation, and management of high blood pressure in adults: executive summary: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task F. J Am Soc Hypertens [Internet]. 2018;579.e1–e73.
[6] Ettehad D, Emdin CA, Kiran A, Anderson SG, Callender T, Emberson J, et al. Blood pressure lowering for prevention of cardiovascular disease and death: a systematic review and meta- analysis. The Lancet. 2016;387:957–67.
[7] Vrijens B, Vincze G, Kristanto P, Urquhart J, Burnier M. Adher- ence to prescribed antihypertensive drug treatments: longitudinal study of electronically compiled dosing histories. BMJ [Internet]. 2008;336:1114–7.
[8] Kim S, Shin DW, Yun JM, Hwang Y, Park SK, Ko YJ, et al. Med- ication adherence and the risk of cardiovascular mortality and hospitalization among patients with newly prescribed antihyper- tensive medications. Hypertension [Internet]. 2016;67:506–12. https:// doi. org/ 10. 1161/ HYPER TENSI ONAHA.
[9] Rea F, Corrao G, Merlino L, Mancia G. Initial antihypertensive treatment strategies and therapeutic inertia evidence from a large population-based cohort. Hypertension [Internet]. 2018;72:846– 53.
[10] Edwards, J.J., Coleman, D.A., Ritti-Dias, R.M. et al. Isometric Exercise Training and Arterial Hypertension: An Updated Review. Sports Med (2024).
[11] Baross AW, Wiles JD, Swaine IL. Effects of the intensity of leg isometric training on the vasculature of trained and untrained limbs and resting blood pressure in middle-aged men. Int J Vasc Med [Internet]. 2012;2012.
[12] Carlson DJ, Inder J, Palanisamy SKA, McFarlane JR, Dieberg G, Smart NA. The efficacy of isometric resistance training utilizing handgrip exercise for blood pressure management: a randomized trial. Medicine [Internet]. 2016;95.
[13] De Caux A, Edwards JJ, Swift H, Hurst P, Wiles JD, O’Driscoll J. Isometric exercise training for the management of blood pres- sure: a randomised sham-controlled study. Physiol Rep. 2021.
[14] Javidi M, Ahmadizad S, Argani H, Najafi A, Ebrahim K, Salehi N, et al. Effect of lower- versus higher-intensity isometric hand- grip training in adults with hypertension: a randomized con- trolled trial. J Cardiovasc Dev Dis [Internet]. 2022;9. /pmc/ articles/PMC9500826/. Cited 7 Nov 2022.
[15] Atkinson G, Williamson P, Batterham AM. Exercise train- ing response heterogeneity: statistical insights. Diabe- tologia [Internet]. 2018;61:496–7. https:// doi. org/ 10. 1007/ s00125- 017- 4501-2.
[16] Naci H, Salcher-Konrad M, Dias S, Blum MR, Sahoo SA, Nunan D, et al. How does exercise treatment compare with antihypertensive medications? A network meta-analysis of 391 randomised controlled trials assessing exercise and medication effects on systolic blood pressure [Internet]. Br J Sports Med. 2019;859–69. https:// pubmed. ncbi. nlm. nih. gov/ 30563 873/. Cited 16 June 2021.
[17] Edwards JJ, Taylor KA, Cottam C, Jalaludeen N, Coleman DA, Wiles JD, et al. Ambulatory blood pressure adaptations to high- intensity interval training: a randomized controlled study. J Hypertens [Internet]. 2021;39:341–8.
[18] Loaiza-Betancur AF, Pérez Bedoya E, Montoya Dávila J, Chulvi-Medrano I. Effect of isometric resistance training on blood pressure values in a group of normotensive participants: a systematic review and meta-analysis. Sports Health [Internet]. 2020;12:256–62.
[19] Smart NA, Way D, Carlson D, Millar P, McGowan C, Swaine I, et al. Effects of isometric resistance training on resting blood pressure: individual participant data meta-analysis. J Hypertens [Internet]. 2019;37:1927–38.
[20] Kelley GA, Kelley KS, Stauffer BL. Isometric exercise and inter- individual response differences on resting systolic and diastolic blood pressure in adults: a meta-analysis of randomized con- trolled trials. Blood Press [Internet]. 2021;30:310–21
[21] Baffour-Awuah B, Pearson MJ, Smart NA, Dieberg G. Safety, efficacy and delivery of isometric resistance training as an adjunct therapy for blood pressure control: a modified Delphi study. Hypertens Res [Internet]. 2022;45:483–95.
