Źródło: pixabay.com

Żywienie w Cukrzycy typu I

 

 

Problemy z gospodarką węglowodanową odnotowuje się ostatnio coraz częściej, od zaburzeń pokroju hipoglikemii, insulinooporności przez stany przedcukrzycowe, choroby cywilizacyjne na czele z cukrzycą. Do wspomnianych chorób cywilizacyjnych zalicza się także te z grupy autoimmunologicznych. Przedstawicielem tej grupy jest cukrzyca typu I, która dziś zostanie omówiona.

 

Cukrzyca typu I jest jak już wspomniano chorobą autoimmunologiczną, która dotyka zazwyczaj młode osoby, młodzież, dzieci. Zdarzają się także przypadki cukrzycy typu I u dorosłych, wtedy stosuje się nieco odmienną nomenklaturę, tzw. Cukrzycę typu LADA- late autoimmune diabetes in adults. U osób zdrowych za utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi odpowiada insulina wydzielana przez komórki beta wysp trzustkowych Langerhansa. W przypadku cukrzycy typu I dochodzi do zniszczenia tych wysp w wyniku reakcji immunologicznej organizmu osoby chorej.  Rolę w tym schorzeniu odgrywają przeciwciała przeciwinuslinowe (IAA), przeciwciała przeciw dekarboksylazie kwasu glutaminowego(Anty-GAD), autoprzeciwciała IA2, autoprzeciwciała przeciw białku 8 rodziny transporterów cynku(ZnT8). Z uwagi na całkowity brak insuliny, niezbędną do funkcjonowania jest to w formie egzogennej.

 

Podstawową formą leczenia tego rodzaju cukrzycy jest metoda intensywnej czynnościowej insulinoterapii, który polega na naśladowaniu fizjologicznego wydzielania trzustkowego poprzez odpowiedni timing podawania określonej dawki insuliny egzogennej. W celu zabezpieczenia prowadzenia podstawowych procesów fizjologicznych stosuje się maksymalnie 2 dawki insuliny długo lub średnio działającej, tak zwanej bazowej. Odpowiada ona za regulację stężenia insuliny pomiędzy posiłkami. Oprócz tego stoduje się także mniejsze dawki insuliny, tzw. Krótko działającej-bolusowej, gdzie określa się odpowiednią dawkę względem spożytego posiłku. Pamiętać należy że ponad fizjologiczne podawanie dawek insuliny może także przyczyniać się do powstawania obwodowego mechanizmu insulinooporności.

 

W ramach ułatwienia funkcjonowania na co dzień, pacjentom coraz częściej oferuje się osobiste pompy insulinowe, które zapewniają ciągły wlew analogu insuliny szybko działającej przeznaczonego na cele metaboliczne, natomiast przy posiłkach stosuje się dodatkowe bolusy insuliny.

Berberyna – skuteczne wsparcie kontroli glikemii – KUP TUTAJ

Zalecenia żywieniowe dla pacjentów z cukrzycą typu I

 

Pomimo dosyć specyficznej interwencji farmakologicznej, sposób żywienia osoby z tą chorobą nie powinien odbiegać od żywienia tradycyjnego, czyli zdrowej zbilansowanej diety. Podstawowymi założeniami żywienia w cukrzycy typu I jest przede wszystkim zapewnienie komfortu funkcjonowania pacjentom w trakcie dnia, względem podejmowanej pracy, aktywności fizycznej, stylu życia.

 

W przypadku doboru odpowiedniej kaloryczności raczej powinno się skupiać na podaży kalorii oscylującej koło zera kalorycznego. Pacjenci z cukrzycą typu I przeważnie nie są otyli, to też nie ma konieczności stosowania np. Restrykcji kalorycznych. Jednym z najważniejszych makroskładników podlegających modyfikacji są węglowodany-ich ilość, jakość, rodzaj.

 

W celu uniknięcia niepotrzebnych powikłań cukrzycy należy stosować się do zasad diety o niskim indeksie glikemicznym lub chociaż zbalansowanym w miarę możliwości. W ramach przypomnienia IG- indeks glikemiczny to pole pod krzywą glikemiczną po podaniu porcji produktu zawierającego 50g węglowodanów przyswajalnych w porównaniu z analogicznym polem po podaniu tej samej ilosci węglowodanów pochodzących z glukozy.

 

Dla uproszczenia przyjmuje się tabele, gdzie umieszczone są produkty o wysokim, średnim i niskim indeksie glikemicznym.

• Wysoki indeks glikemiczny IG>70
• Średni indeks glikemiczny IG 55-70
• Niski indeks glikemiczny IG<55

W przypadku tego rodzaju cukrzycy oraz większości zaburzeń związanych z gospodarką węglowodanową, celuje się w posiłki o niskim IG oraz średnim IG, w praktyce jednak bardziej miarodajnym wyznacznikiem jest ładunek glikemiczny, określający ilość węglowodanów w konkretnej porcji produktu zawierającego ten makroskładnik. Liczy się go poprzez przemnożenie ilości węglowodanów przyswajalnych w porcji produktu przez IG produktu i następnie podzielenie tej wartości przez 100.

 

ŁG(ładunek glikemiczny) = Ilość Wp(węglowodany przyswajalne)*IG/100

• Wysoki ŁG>=20
• Średni ŁG 11-19
• Niski ŁG<=10

Podstawą tego typu diety jest żywność nisko przetworzona, surowe warzywa/owoce, produkty mleczne o umiarkowanej zawartości tłuszczu, nasiona roślin strączkowych, orzechy itp.

Nie jest wymagane liczenie IG czy też ŁG każdej potrawy ze względu na czasochłonność takich działań.  Praktyce istotna jest odpowiednia edukacja pacjenta o wpływie poszczególnych technik obróbek kulinarnych mających wpływ na indeks glikemiczny potraw, czy też edukacja odnośnie łączenia ze sobą poszczególnych składników w taki sposób, aby potrawa z nich skomponowana nie wykazywała wysokiego IG/ŁG.

 

Wpływ na IG produktów węglowodanowych ma:

• Wzajemne proporcje glukozy, fruktozy, sacharozy itp. Dla przykładu niższy IG mają produkty zawierające fruktozę i laktozę w porównaniu do tych zawierających sporo skrobi i sacharozy.
• Stosunek amylozy do amylopektyny – produkty zawierające więcej amylozy mają niższy IG np. Ryż paraboiled
• Zawartość błonnika
• Obróbka cieplna – im dłużej produkt poddany obróbce termicznej, tym wyższy IG
• Stopień rozdrobnienia produktu – im bardziej rozdrobiony tym wyższy IG
• Dojrzałość warzyw/owoców – im dojrzalsze tym wyższy IG
• Obecność białka/tłuszczu w produkcie – wpływają one na opóźnianie opróżniania żołądka przez co tempo wchłaniania glukozy jest niższe, przekłada się to na niższy IG
• Kwasy organiczne takie jak octowy, mlekowy z produktów fermentowanych, obniżają IG potraw
• Substancje anty-odżywcze jak fityniany, taniny, lektyny – utrudniają trawienie węglowodanów w przewodzie pokarmowym obniżając ich IG
• Zawartość węglowodanów w produkcie – niektóre produkty spożywane w normalnej porcji mają niską zawartość przyswajalnych węglowodanów – przez co wykazują niski efekt glikemiczny

Chrom – pierwiastek wspierający kontrolę glikemii i łaknienie – KUP TUTAJ

W tym wypadku warto dodatkowo zaznaczyć, że każda osoba wykazuje osobniczą reakcję glikemiczną na dany pokarm dlatego w tym przypadku rekomendowana jest wizyta u specjalisty żywieniowego w celu doboru odpowiedniej grupy produktów.

 

Przy metodzie insulinoterapii najważniejszym elementem edukacji jest uświadomienie pacjenta o konieczności odpowiedniego wstrzykiwania dawki bolusa względem dostarczonej ilości węglowodanów przyswajalnych. Najprostszą metodą edukacji i leczenia odpowiedniej dawki insuliny jest metoda wymienników węglowodanowych (WW). W przypadku stosowania pompy insulinowej dodatkowym elementem edukacyjnym powinno być uświadomienie pacjenta o konieczności kontrolowania również tzw.wymienników białkowo-tłuszczowych (WBT) i bilansowaniu tychże makroskładników.  Umiejętność wyliczania WW jest najważniejszym elementem edukacji pacjenta, która daje mu możliwość swobody w zakresie wyboru produktów spożywczych.

 

1 WW (wymiennik węglowodanowy) to ilość produktu spożywczego zawierającego 10 g węglowodanów przyswajalnych (Wp).

 

W ramach takiej edukacji dobrze jest mieć przygotowane tabele z WW, które wagowo będą w stanie przybliżyć pacjentowi zawartość węglowodanów przyswajalnych w porcji, a to na WW. Jeśli w tabeli nie znajdują się produkty, w które z reguły zaopatruje się pacjent, może on w łatwy sposób policzyć ilość WW po etykiecie produktu. Należy zwrócić wtedy uwagę na ilość węglowodanów przyswajalnych (nie patrzeć na pozycję „cukry”!!), odjąć od tej wartości ilość błonnika. Otrzymaną wartość dzielimy przez 10. Uzyskana ilość WW jest obliczona na 100 g produktu.

 

Przelicznik ilość insuliny na zrównoważenie 1 WW, czyli 10 g węglowodanów przyswajalnych jest wyliczany indywidualnie, jest zależny od pory dnia, wrażliwości tkanek na insulinę, przeważnie wynosi od 0,5 j.do 3j. WW.

 

Posiłki w których skład wchodzi GŁÓWNIE białko i tłuszcz też wykazują zdolność do wzrostu glikemii poposiłkowej w przypadku. Białko/tłuszcz owszem są produktami obniżającymi tempo wchłaniania węglowodanów, jednak są też substratami do glukoneogenezy, czyli procesu powstawania glukozy z niecukrowców.

 

Tutaj na pomoc przychodzi metoda osobistej pompy insulinowej, która dostarcza także dawkę insuliny na zrównoważenie ilości białek i tłuszczów w postaci tzw.bolusa przedłużonego. Dawka takiej insuliny wynosi do 50% dawki przewidzianej na WW. Biorąc pod uwagę kompozycje posiłków, praktycznie każdy zawiera białka, węglowodany oraz tłuszcze. W takim przypadku stosuje się także bolusy złożone, czyli takie zawierające insulinę krótko i długo działającą. Na podanie konkretnego bolusa wpływ ma kompozycja posiłku oraz jego objętość.

 

1 WBT to ilość produktu, która zawiera 100kcal, pochodzących z białka i tłuszczu w danym posiłku.

 

Tak jak w przypadku WW, tutaj też stosowane są materiały edukacyjne w postaci tabel. Jeśli chodzi o liczenie WBT, sprawa wygląda następująco. Należy w pierwszej kolejności określić ilość gramów białka oraz tłuszczy, następnie przeliczyć te wartości na kcal poprzez przemnożenie ilość gramów białka razy 4 oraz tłuszczy razy 9. Uzyskaną wartość się sumuje, a potem dzieli przez 100.

Cukrzyca typu I, a aktywność fizyczna

Pomimo że aktywność fizyczna jest integralnym elementem leczenie i jak najbardziej powinno się ją wdrażać u takich pacjentów, to trzeba mieć także na uwadze pewne komplikacje jakie mogą wyniknąć w przypadku nieodpowiednich działań żywieniowych w okresie okołotreningowym. Warto tutaj wziąć pod uwagę ryzyko hipoglikemii oraz hiperglikemii.Tym częstszym zjawiskiem okazuje się być hipoglikemia. W wyniku braku regulacji fizjologicznych stężęń insuliny oraz nie wystarczającej ilości hormonów antagonistycznych w wyniku podejmowanej sesji treningowej może dojść do incydentu hipoglikemii.

 

Ogólnie jeśli chodzi o żywienie osób aktywnych fizycznie z cukrzycą nie ma specjalnie różnić w zawartości poszczególnych makroskładników, otóż:

 

• Ilość węglowodanów powinna oscylować w granicach od 6-10 g/kg m.c./24h
• Ilość białka 1,2-1,7 g/kg m.c./24h
• Ilość tłuszczów na poziomie 20-35% dziennego zapotrzebowania kalorycznego (niewskazana jest niższa podaż tego makroskładnika niż 20%!)

 

W przypadku sportowców z cukrzycą typu I właściwie tylko ilość węglowodanów powinna być wartością podlegającą specyficznym modyfikacjom. Powinny one znajdować się w granicach 5-12 g/kg m.c./24h. Oczywiście wartość ta podlega modyfikacji w zależności od intensywności oraz czasu trwania wysiłku fizycznego.

 

Podaż węglowodanów w okresie okołotreningowym podlega także pewnym strategiom. Przy wysiłku zaplanowanym na 3h od momentu zjedzenia posiłku, powinno się celować w produkty o niskim IG, jeśli przerwa między posiłkiem, jednostką treningową jest krótsza, tj. 1-1,5h, w tym przypadku zasadne jest obniżenie posiłkowej dawki insuliny(bolusowej) do maksymalnie 50% albo ucięcie ilości węglowodanów do 1 g/kg masy ciała, jednak taka opcja może przyczynić się do słabszej wydolności treningowej.

 

Dosyć wyjątkowa jest kwestia podaży węglowodanów w trakcie treningu, otóż podczas trwania jednostki treningowej na każde 20-30 minut wysiłku  powinno się przyjmować 20-30g węglowodanów prostych, jest oficjalne zalecenie Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD), ma to na celu uniknięcie wcześniej wspomnianego incydentu hipoglikemicznego.

 

Sportowiec cierpiący na cukrzycę typu I powinien mieć zapamiętany fakt, że aktywności fizycznej nie można podejmować w momencie przekroczenia lub zbliżonej glikemii wynoszącej 250 mg/dl oraz obecności ciałk ketonowych. W przypadku podejmowania dłuższego wysiłku o charakterze tlenowym , glikemia powinna mieścić się w przedziałach 140-180 mg/dl.

 

 

Przydatna suplementacja

Wśród suplementów przydatnych przy leczeniu cukrzycy typu I warto skupić się na podstawach, które wykazują udowodniony wpływ na regulację stężeń glikemii poposiłkowej, a także stanowią czynnik prewencyjny wobec skutków cukrzycy. Wymienić tutaj można między innymi:

• Witamina D3
• Kwasy tłuszczowe Omega-3 (W przypadku problemów z ich uzupełnianiem)
• Cynk
• Biotyna
• Cynamon
• Kwas alfa-liponowy
• Berberyna
• Chrom

 

Oczywiście suplementacja powinna zostać dobrana w przypadku niedoborów i najlepiej przez wykwalifikowanego specjalistę.

 

Podsumowanie

Cukrzyca typu I jest chorobą autoimmunologiczną wymagającą dużo cierpliwości od pacjenta i od specjalistów zajmujących się takimi pacjentami. Aktualne metody leczenia farmakologicznego skupiają się na insulinoterapii oraz metodzie osobistej pompy insulinowej. Przy tych metodach niezwykle istotnym elementem jest edukacja pacjenta na temat bilansowania posiłków pod kątem wymienników węglowodanowych(WW) oraz białkowo-tłuszczowych (WBT) w zależności od podjętej terapii. Podstawą dietetyczną jest nisko przetworzona dieta oparta o zasady modelu o niskim IG. U pacjentów chorujących na cukrzycę typu I możliwe jest podjęcie aktywności fizycznej, trzeba mieć jednak na uwadze odpowiednie strategie żywieniowe mające na celu zabezpieczenie pacjenta przez incydentami hipo- i hiperglikemii. Przydatnym uzupełnieniem terapii może być prozdrowotna suplementacja, pomagająca ustabilizować poziomy glukozy we krwi. Na pewno przy podejmowaniu interwencji wobec pacjentów z cukrzycą typu I dobrze widziana jest współpraca na linii lekarz-pacjent-dietetyk itp.

 

Źródła:

1.https://care.diabetesjournals.org/content/31/Supplement_1/S61

2.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11237934

3.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16915796

4.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25568144

5.https://care.diabetesjournals.org/content/25/1/202

6.https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21111095

7.https://journals.lww.com/acsm-csmr/fulltext/2006/04000/managing_the_athlete_with_type_1_diabetes.8.aspx

8.https://cukrzyca.info.pl/zalecenia_kliniczne/zalecenia_kliniczne_dotyczace_postepowania_u_chorych_na_cukrzyce_2019