Strategie treningowe w sportach zespołowych są wdrażane w celu promowania korzystnych wyników dla zawodników i drużyn podczas zawodów, przy jednoczesnym zmniejszeniu prawdopodobieństwa chorób, kontuzji i nieprzystosowanych reakcji na trening. Aby osiągnąć te cele, trening jest często podzielony na sezonowe fazy rocznego planu, aby zachęcić szczytowe wyniki do zbieżności z harmonogramami zawodów. Aby podejście do treningu periodyzowanego było skuteczne, powinno obejmować zalecenie odpowiednich obciążeń treningowych rozproszonych pomiędzy wystarczającymi interwencjami regeneracyjnymi. Wśród trener i naukowców ciągle trwa debata dotycząca doboru odpowiednich metod monitorowania treningu. Trudne jest opracować narzędzie, które jest rzetelne, efektywne a przede wszystkim wygodne i proste do stosowania w praktyce.
Czym jest obciążenie i jakie może być?
Obciążenie treningowe jest jednym z takich modyfikowalnych czynników sukcesu oraz ryzyka kontuzji, który ostatnio wzbudził duże zainteresowanie naukowców. Obciążenie treningowe jest zazwyczaj iloczynem intensywności i czasu trwania treningu, a badania sugerują, że wzrost obciążenia treningowego wiąże się z większą częstością występowania i ciężkością kontuzji. Jednak alternatywny pogląd jest taki, że obciążenia treningowe, które nie przygotowują zawodników do wymagań gry meczowej, mogą narażać ich na większe ryzyko kontuzji i utrudniać wydajność. Idealny bodziec treningowy to zatem taki, który maksymalizuje wydajność poprzez wykorzystanie odpowiedniego obciążenia treningowego, przy jednoczesnym ograniczeniu negatywnych konsekwencji niedotrenowania/przetrenowania.
Obciążenie treningowe można podzielić na wewnętrzne lub zewnętrzne. Wewnętrzne obciążenie treningowe definiuje się jako fizjologiczny i/lub psychologiczny stres wywierany na sportowca podczas treningu i/lub zawodów. Zasadniczo jest to reakcja sportowca na bodziec zewnętrzny. Powszechne pomiary obciążenia wewnętrznego obejmują subiektywne pomiary oceny odczuwanego wysiłku (RPE) i oceny odczuwanego wysiłku podczas sesji (sRPE) oraz obiektywne pomiary częstości akcji serca, stężenia mleczanu we krwi, zużycia tlenu i poziomy kinazy kreatynowej i tp.
Obciążenie treningowe zewnętrzne to obiektywnie mierzona praca wykonywana przez sportowca podczas treningu i/lub zawodów, niezależna od obciążeń wewnętrznych. Niektóre powszechnie stosowane oceny tego typu obciążenia obejmują prędkość, przyspieszenie i przebytą odległość. Znaczenie i skuteczność subiektywnych wewnętrznych pomiarów obciążenia treningowego jest dobrze udokumentowane. Pomimo posiadania osobistych zalet, zasugerowano, że połączenie obu metod może być najbardziej skuteczne w monitorowaniu obciążenia treningowego.
Obciążenie treningowe można dalej dzielić na bezwzględne lub względne. Bezwzględne obciążenia treningowe to obciążenia skumulowane podczas treningu i zawodów, niezależnie od tempa stosowania obciążenia, historii obciążenia lub poziomu sprawności.
Względne obciążenia treningowe to takie, które uwzględniają tempo stosowania obciążeń, historię obciążeń i/lub poziom sprawności. Istnieje poparcie dla bezwzględnej metody ilościowego określania obciążenia treningowego w stosunku do ryzyka kontuzji w kilku sportach zespołowych. Jednak ostatnie zgodne oświadczenie Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego stwierdza, że obciążenie względne jest najbardziej związane z urazem.
Kreatyna od testosterone.pl – usprawnia zdolności treningowe oraz regeneracyjne – KUP TUTAJ
Co można mierzyć?
Krew pokaże wszystko?
Ostre reakcje i czas regeneracji po treningach i zawodach można ocenić za pomocą różnych markerów biochemicznych, hormonalnych i immunologicznych, które są mierzone z krwi lub śliny. Układ hormonalny odgrywa istotną rolę w periodyzacji obciążeń sportowców, co wiąże się z optymalizacją adaptacji treningowych i unikaniem dalszego zmęczenia.
Najczęściej stosowanymi markerami biochemicznymi do oceny odpowiedzi na różne obciążenia pracą, stresy treningowe i regenerację to testosteron i kortyzol. Testosteron jest hormonem anabolicznym, który odgrywa kluczową rolę w hipertrofii mięśni i syntezie glikogenu mięśniowego, a także jest neuroaktywatorem, który może wpływać na pobudliwość jednostek motorycznych. Kortyzol jest hormonem stresu i jest wskaźnikiem odpowiedzi układu hormonalnego na wysiłek fizyczny. Niezależne reakcje na kortyzol i testosteron były szeroko badane, podobnie jak często obserwowane zmiany w równowadze anaboliczno-katabolicznej, czyli stosunku testosteron:kortyzol (T:C). Stosunek T:C reprezentuje brak równowagi między stanem anabolicznym i katabolicznym lub reakcję na obciążenie treningowe i był szeroko stosowany jako sygnał fizjologiczny do określania aktywności anabolicznej i katabolicznej w okresach zwiększonego obciążenia pracą.
Przypuszcza się, że zwiększenie obciążenia treningowego zmniejszy stosunek T:C, co wskazuje na brak równowagi w reakcjach anabolicznych i katabolicznych. Obniżony stosunek T:C oznacza, że gracze znoszą kataboliczny profil hormonalny do 24 godzin po meczu. Tak więc związek między testosteronem a kortyzolem został wykorzystany jako dowód zwiększonej aktywności anabolicznej i katabolicznej w okresach dużego obciążenia treningowego, przy czym dane wskazują, że spadki o 30% lub więcej są odpowiednimi wskaźnikami nadmiernego wysiłku.
Kinaza kreatynowa (CK) jest kolejnym istotnym wskaźnikiem zmęczenia u sportowców i zawodników. Enzym CK jest przechowywany w komórkach mięśniowych, ale często jest uwalniany do krwioobiegu po ciężkich ćwiczeniach, co wskazuje na uszkodzenie mięśni. Chociaż dowody wydają się przekonujące do stosowania CK jako narzędzia do monitorowania zmęczenia w sportach zespołowych, istnieje duża indywidualna zmienność spoczynkowych poziomów CK, co sprawia, że pomiar zmian wywołanych treningiem jest problematyczny. CK wykazała również dużą zmienność osobniczą, z dużą zmiennością z dnia na dzień wynoszącą prawie 27%.
Immunoglobulina A w ślinie (S-IgA) stała się popularnym sposobem oceny odporności błon śluzowych u sportowców po zastosowaniu urządzeń z przepływem bocznym w czasie rzeczywistym. U graczy EPL S-IgA wykazywał redukcje podczas fazy spadku i okresu międzynarodowej rywalizacji.
Co więcej, czas, koszt i wiedza fachowa wymagane do gromadzenia i analizy danych są wysokie, analiza jest czasochłonna, a uzyskanie informacji zwrotnej wymaga zazwyczaj stosunkowo długiego czasu opóźnienia. Te ograniczenia metodologiczne ograniczają ich zastosowanie w środowiskach o wysokiej wydajności i potencjalnie osłabiają przydatność takich markerów w cyklicznym systemie monitorowania zmęczenia.
Dokładna kontrola wcześniejszego ćwiczenia, pory dnia, diety, obecności kontuzji, niedogodności związanych z pobieraniem krwi z żyły, ewentualna niechęć niektórych zawodników do poddania się inwazyjnym badaniom oraz relatywnie wysoki koszt związany z analizy laboratoryjne, utrudniają wdrożenie tej metody w praktycznym środowisku. Co więcej, związki czasowe z wydajnością nerwowo-mięśniową nie są jeszcze dobrze poznane, a wielopłaszczyznowy charakter zmęczenia utrudnia poleganie na jednym markerze biochemicznym, hormonalnym czy immunologicznym.
Wyskok dosiężny – dostępna i sprawdzona klasyka?
Korzyści ze skoków pionowych jako praktycznej miary zmęczenia wskazują na wysoki stopień przyjęcia tych procedur testowych w warunkach sportowych o wysokich osiągach. Testy te były wykorzystywane w wielu badaniach w celu zbadania czasów regeneracji po wymagających treningach lub zawodach.
Testy skoków pionowych są praktyczne, dobrze akceptowane przez elitarnych graczy oraz są ważne i wiarygodne, co czyni je potencjalnie wartościowymi do wykrywania i ilościowego określania zmęczenia w warunkach polowych. Co więcej, testy wyskoku umożliwiają przedłużoną lepszą wrażliwość na zmienioną funkcję nerwowo-mięśniową i prawdopodobnie odzwierciedlają zdolność mięśni kończyn dolnych do skracania rozciągania i zdolność do oceny zmęczenia mięśni. Testy skoków są szybkie i łatwe do wdrożenia, a wiele technik zostało naukowo zweryfikowanych. Ponadto dostępne są niezawodne technologie ich przyjmowania, które powodują minimalne dodatkowe zmęczenie. Ponadto pionowe skoki pozostają stabilne przez wiele dni. Ta stabilność może wynikać z tego, że sportowcy regularnie wykonują wiele skoków podczas treningu i zawodów, co skutkuje bardziej powtarzalnymi wzorcami ruchów.
Zmienne związane z wyjściem skoku pionowego i strategią ładowania wykazują akceptowalną niezawodność między próbami i między dniami, chociaż niektóre skoki są bardziej niezawodne niż inne. W ostatnich badaniach autorzy sugerują, że średnia siła, średnia moc i względna średnia moc powinny być stosowane przez trenerów, ponieważ wykazują one zarówno akceptowalną rzetelność, jak i czułość. W badaniu ankietowym trenerzy od przygotowania fizycznego trenerzy wskazywali, że wysokość skoku jest nadal najpopularniejszą zmienną ocenianą w systemach monitorowania zmęczenia. Jednak monitorowano również wiele innych zmiennych kinetycznych i kinematycznych, takich jak szczytowe i średnie prędkości, szczytowe i średnie moce oraz siła szczytowa. Oprócz wysokości skoku, zmienny czas lotu do czasu skurczu (FT:CT) testu skoku pionowego jest ważnym narzędziem do oceny.
Istnieje kilka testów pionowego skoku. Niemniej jednak skok z przysiadu (SJ), dosiężny z zamachem i bez (CMJ) i zeskok w dół (DJ) są typowymi testami wyskoku używanymi w literaturze. Chociaż stosowanie trzech wspomnianych powyżej skoków do monitorowania zmęczenia jest dobrze udokumentowane, CMJ jest najpopularniejszym testem wyskoku pionowego wśród praktyków do oceny zmęczenia.
ACWR
Ważnym ostatnim osiągnięciem w monitorowaniu obciążenia treningowego jest stosunek ostrego: chronicznego obciążenia pracą (ACWR), względna miara pochodząca z pracy Banistera, gdzie był znany jako „bilans stresu treningowego”. ACWR uwzględnia aktualne obciążenie pracą (ostre) oraz obciążenie, do którego sportowiec jest przygotowany (przewlekłe). Zasadniczo jest to model, który może stanowić wskaźnik przygotowania sportowca do treningu i/lub zawodów.
ACWR można obliczyć za pomocą: modelu średniej kroczącej lub modelu średniej kroczącej ważonej wykładniczo. Pierwszy model jest obliczany poprzez podzielenie ostrego (tj. kroczącego 7-dniowego) obciążenia pracą przez chroniczne obciążenie pracą (tj. średnio 28-dniowe). Drugi Model przypisuje malejącą wagę każdej starszej wartości obciążenia, aby nadać większą wagę ostatniemu obciążeniu wykonanemu przez atletę. Inną kwestią, którą należy wziąć pod uwagę przy obliczaniu ACWR, jest to, czy ostre i chroniczne obciążenia pracą są matematycznie powiązane, czy nie.
Systemy GPS – złoty standard?
Systemy GPS można śmiało nazwać najpopularniejszym gadżetem w sportach zespołowych ostatnich lat, który przede wszystkim się skupia na obciążeniu zewnętrznym. Dobór wiarygodnych i odpowiednich parametrów GPS zależy od zamierzonego zastosowania. Parametry GPS są przydatne do monitorowania obciążenia zarówno indywidualnie, jak i zbiorowo, do tworzenia określonych sesji treningowych i analizy ich poziomu specyficzności. W oparciu o dowody naukowe, całkowity pokonany dystans, dystans pokonany w biegu szybkim zmierzony między 19,8 a 24,8 km/h, dystans pokonany w biegu sprinterskim zmierzony powyżej 25,2 km/h, określona prędkość maksymalna (np. do rejestrowania w grze), liczba przyspieszeń (≥3 m/s2) i liczba zwolnień (≤ −3 m/s2) wydają się być odpowiednimi parametrami GPS do monitorowania zewnętrznego obciążenia w profesjonalnej piłce nożnej. Wszystkie te parametry GPS odzwierciedlają liczbę sesji treningowych i gier. Całkowity pokonany dystans, bieg szybki lub bieg sprinterski odniesiony do czasu (wyrażony w „m/min”) odzwierciedla intensywność i jest wykorzystywany do projektowania konkretnych sesji treningowych oraz określenie ich specyfiki (np. profil aktywności fizycznej zbliżony do gry. Ponadto dystans wysiłków związanych z bieganiem z dużą prędkością (tj. sprinty, przyspieszanie i zwalnianie) charakteryzuje specyfikę gry lub sesji treningowej. W przypadku tych parametrów GPS do analiz należy wziąć pod uwagę wartości średnie, minimalne i maksymalne.
Urządzenia GPS wykrywają sygnały, które są nieustannie emitowane przez 27 satelitów na orbicie (a co najmniej 4 satelity są wymagane do uzyskania dokładnego odczytu. 8 Urządzenia najnowszej generacji mogą korzystać z dodatkowych satelitów — rosyjskiego systemu GLONASS — w celu dalszego zwiększania zasięgu i zmniejszania przerw. Urządzenia obliczają odległość do każdego satelity, interpretując kombinację jako pozycję pod względem długości, szerokości i wysokości geograficznej.8 Prędkość jest obliczana za pomocą zjawiska przesunięcia Dopplera – częstotliwość odbieranych sygnałów zmienia się w odpowiedzi na ruch odbiornika. Przed rozpoczęciem nagrywania urządzenia często muszą być umieszczone na otwartej przestrzeni, aby uzyskać namierzenie satelitów, ale wtedy mogą być używane nieprzerwanie przez całą sesję.
Większość urządzeń wykorzystuje akcelerometry (niektóre żyroskopy lub magnetometry) do pomiaru ruchu. Akcelerometry trójosiowe wykorzystują system piezoelektryczny do pomiaru częstości występowania i wielkości przyspieszeń w 3 różnych wektorach (pionowym, poziomym i poprzecznym). Kombinacja odczytów przyspieszeniomierza jest następnie łączona w celu uzyskania miary przemieszczenia. Wynikowa miara (z dowolnymi jednostkami) jest zmiennie nazywana Player Load™ (PL) (Catapult Sports) lub Body Load™ (GPSports).5,11-13 Urządzenia te mogą nagrywać z częstotliwością 100-120 Hz (ponieważ nie są zależne od połączenia satelitarnego), a zatem są bardziej wrażliwe na szybkie zmiany zarówno kierunku, jak i prędkości. Można ich również używać w pomieszczeniach lub w sytuacjach, gdy sygnał GPS nie jest dostępny. Programy komputerowe, w połączeniu z tą technologią, mogą wykorzystywać algorytmy do wykrywania różnych serii zmian momentu bezwładności, które są charakterystyczne dla niektórych czynności niezwiązanych z lokomotywą (w tym kolizji, ataków, strzałów i uderzeń). Można ich również użyć rejestrować zarówno częstotliwość, jak i skalę zdarzeń w ramach sesji.
Reasumując, można zalecić wyznaczanie odpowiednich parametrów GPS w oparciu o dowolne lub zindywidualizowane progi, gdyż będą one dobrze pasować do programów treningowych i ich podstaw.
Własna ocena subiektywna?
Najnowsze badania dotyczące monitorowania zmęczenia w sporcie wyczynowym pokazują, że miary oceny subiektywnej sportowców są szeroko stosowane do oceny ogólnego samopoczucia w sportach zespołowych. Obecnie istnieje mnóstwo kwestionariuszy, w tym POMS, DALDA, TQR i REST-Q, które zostały obszernie udokumentowane w literaturze. Jednak wiele z nich jest często rozległych i czasochłonnych, co uniemożliwia ich codzienne stosowanie przez dużą liczbę sportowców zespołowych. W związku z tym wiele sportów zespołowych często przyjmuje krótsze, dostosowane do indywidualnych potrzeb kwestionariusze, które można stosować codziennie.
W niedawnym przeglądzie podkreślono, że podbne kwestionariusze wykazuje większą wrażliwość na ostre i chroniczne obciążenia treningowe w porównaniu z powszechnie stosowanymi obiektywnymi miernikami. Na przykład współczesne badania Australian Football League (AFL) i English Premier League (EPL) wykazały, że niestandardowe skale psychometryczne są wrażliwe na dzienne, tygodniowe i sezonowe zmiany obciążenia treningowego. Rzeczywiście, codzienne dane z ocen (zmęczenie, jakość snu, stres, nastrój i bolesność mięśni) były istotnie skorelowane z dziennym obciążeniem treningowym w obozie przedsezonowym i okresie rywalizacji odpowiednio u graczy AFL i EPL. Podobnie kwestionariusze były wrażliwe na zmiany obciążenia treningowego podczas ligowych mikrocykli u graczy AFL i EPL. Dalsze znaczenie kwestionariuszy i związku z kontuzjami/chorobami zaobserwowano w Lidze Rugby, w tym badaniu wykazano, że fluktuacje w ocenach subiektywnych pomiędzy makrocyklami dostarczają przydatnych informacji na temat możliwego ryzyka choroby u graczy.
Najczęściej stosowana jest ocena postrzeganego wysiłku (RPE). RPE wywodzi się z procesu psychofizycznego łączącego wiele aspektów i odczuć fizycznego stresu, dyskomfortu i zmęczenia podczas ćwiczeń lub aktywności fizycznej. RPE skorelowano z różnymi metodami określania wewnętrznego obciążenia treningowego i zauważają, że jest to dobry wskaźnik. Ta metoda może pomóc w opracowaniu określonych strategii periodyzacji dla zawodnikó i całych zespołów.
Zmienność rytmu zatokowego serca (HRV)
Zmiany HRV w czasie związane są z nerwem błędnym. Zyskały ostatnio większą uwagę niż bardziej tradycyjne analizy spektralne ze względu na ich wyższą niezawodność i zdolność do oceny w krótkich okresach czasu. Chociaż wrażliwość na zmiany obciążenia treningowego i wydajności obserwowano głównie w sportach niezespołowych. Na ogół HRV zmniejsza się (dominacja układu współczulnego) w pierwszych dniach po intensywnym wysiłku fizycznym.
Obecnie istnieje niewiele dowodów na jego wrażliwość na wahania obciążenia treningowego i startowego w sportach zespołowych. U zawodników AFL podejmujących przedsezonowy trening w upale parametr HRV związany z nerwem błędnym był w dużej mierze i statystycznie istotnie skorelowany (r=~0,5) z dziennym RPE. W elitarnej piłce nożnej HRV wydawało się zmniejszać (r = -0,2), aczkolwiek przejściowo w odpowiedzi na dystans biegu z dużą prędkością. Co ciekawe, dane pochodzące ze sportów wytrzymałościowych sugerują, że wrażliwość HRV na trening i zawody można poprawić, gdy dane są uśredniane w ciągu tygodnia lub przy użyciu 7-dniowych średnich kroczących w porównaniu z wykorzystaniem pojedynczych punktów danych ze względu na wysoki dzienny dzisiejsze wahania tych wskaźników. Podjęcie takich działań może jednak okazać się trudne przy dużej liczbie sportowców uprawiających sporty zespołowe. Takie rozwiązanie może być przydatne dla trenerów indywidulanych zawodników, tym bardziej jest dosyć prosty – wymagany jest czujnik tętna oraz oprogramowanie na telefonie.
Omega-3 od AH – wsparcie ogólnego zdrowia oraz usprawnienie regeneracji potreningowej – KUP TERAZ
Podsumowanie
Dane z monitorowania sportowców dostarczają przydatnych informacji, czy oni odpowiednio reagują na narzucone im wymagania dotyczące treningu i zawodów. Ocena danych z monitorowania treningu ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia, że sportowcy są narażeni na wystarczający trening, aby przygotować ich do wymagań zawodów, przy jednoczesnym zapewnieniu, że sportowcy odpowiednio dostosowują się do programu treningowego. Razem proces ten powinien pomóc zminimalizować ryzyko nadmiernego obciążenia pracą i zmaksymalizować potencjał sportowy. W sportach zespołowych naukowcy sportowi często zbierają szeroki zakres danych monitorujących sportowców, które odnoszą się do zewnętrznych i wewnętrznych obciążeń, którym poddawani byli ich sportowcy, a także do fizjologicznej i psychologicznej oceny zmęczenia. Odpowiednio zebrane i zinterpretowane dane te powinny wspomagać procesy decyzyjne dotyczące planowania i manipulowania zmiennymi w treningu.
Źródła:
- Griffin, A., Kenny, I.C., Comyns, T.M. et al. The Association Between the Acute:Chronic Workload Ratio and Injury and its Application in Team Sports: A Systematic Review. Sports Med 50, 561–580 (2020).
- Fox, J.L., Stanton, R., Sargent, C. et al. The Association Between Training Load and Performance in Team Sports: A Systematic Review. Sports Med 48, 2743–2774 (2018).
- Theodoropoulos JS, Bettle J, Kosy JD. The use of GPS and inertial devices for player monitoring in team sports: A review of current and future applications. Orthop Rev (Pavia). 2020
- Alba-Jiménez, C.; Moreno-Doutres, D.; Peña, J. Trends Assessing Neuromuscular Fatigue in Team Sports: A Narrative Review. Sports 2022
- Ravé G, Granacher U, Boullosa D, Hackney AC, Zouhal H. How to Use Global Positioning Systems (GPS) Data to Monitor Training Load in the „Real World” of Elite Soccer. Front Physiol. 2020 Aug 20;11:944.
- Torres-Ronda, L., Beanland, E., Whitehead, S. et al. Tracking Systems in Team Sports: A Narrative Review of Applications of the Data and Sport Specific Analysis. Sports Med – Open 8, 15 (2022).
- Robertson, S., Bartlett, J. D., & Gastin, P. B. (2017). Red, Amber, or Green? Athlete Monitoring in Team Sport: The Need for Decision-Support Systems. International Journal of Sports Physiology and Performance, 12(Suppl 2), S2–73–S2–79. doi:10.1123/ijspp.2016-0541
- Thornton, H. R., Delaney, J. A., Duthie, G. M., & Dascombe, B. J. (2019). Developing Athlete Monitoring Systems in Team-Sports: Data Analysis and Visualization. International Journal of Sports Physiology and Performance, 1–26. doi:10.1123/ijspp.2018-0169
- Thorpe, R. T., Atkinson, G., Drust, B., & Gregson, W. (2017). Monitoring Fatigue Status in Elite Team-Sport Athletes: Implications for Practice. International Journal of Sports Physiology and Performance, 12(Suppl 2), S2–27–S2–34. doi:10.1123/ijspp.2016-0434
