Zespół jelita drażliwego oraz nieswoiste choroby zapalne jelit – diagnostyka

Schorzenia, które charakteryzują się procesem zapalnym w obrębie przewodu pokarmowego, w szczególności jelita cienkiego i jelita grubego charakteryzują się bardzo podobnymi objawami. Zarówno w przypadku IBS jak i przy nieswoistych chorobach zapalnych jelit, jednoznaczne postawienie diagnozy jest dużym wyzwaniem.

Zespół jelita drażliwego

Zespół jelita nadwrażliwego (IBS – irritable bowel syndrome) jest przewlekłą chorobą jelit, objawiającą się dyskomfortem i/lub bólem brzucha związanym z defekacją czy zmianą rytmu wypróżnień. Charakteryzuje się występowaniem przewlekłych i nawracających wzdęć oraz występowaniem biegunek, zaparć, bez współistniejącej przyczyny organicznej czy biochemicznej. Zaobserwowano również powiązanie objawów z obniżonym stanem psychicznym, w tym depresją. Jedną z głównych przyczyn powstawania IBS jest stres. To coraz powszechniejszy problem, który występuje u około 10–20% całej populacji.

 

Nieswoiste choroby zapalne jelit

Do głównych typów chorób zapalnych jelit (ang. inflammatory bowel disease, IBD) należą choroba Leśniowskiego-Crohna (ChLC) i wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG).  Są to dużo groźniejsze jednostki chorobowe, które przy zbyt późno postawionej diagnozie lub braku właściwego leczenia, mogą prowadzić do ciężkich powikłań zagrażających życiu pacjenta, w tym do raka jelita grubego.  Poszczególne jednostki chorobowe różnią się lokalizacją zmian zapalnych. W ChLC zmiany mogą obejmować każdy odcinek przewodu pokarmowego, a w WZJG występują wyłącznie w jelicie grubym.

 

Diagnostyka markerów stanu jelit

W diagnostyce laboratoryjnej poszukuje się substancji będących wskaźnikami funkcjonowania poszczególnych układów w organizmie człowieka. W ocenie funkcjonowania przewodu pokarmowego wykorzystuje się markery stanu jelit,  przede wszystkim badania z krwi i kału. Oznaczenia stężenia markerów jelitowych z próbki kału są pomocne w postawieniu wstępnego rozpoznania i skierowaniu na dalsze postępowanie. Diagnostyka markerów stanu jelit może być bardzo przydatna w przypadku osób cierpiących z powodu dolegliwości ze strony układu pokarmowego niewiadomego pochodzenia. Warto wiedzieć, poziom których markerów i w jakich schorzeniach należy zbadać.

Wsparcie kondycji przewodu pokarmowego – Maślan Sodu

Diagnostyka IBS

Spektrum objawów IBS jest bardzo szerokie i obejmuje wiele dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Jedyną możliwością postawienia właściwej diagnozy jest wyeliminowanie występowania innych chorób o zbliżonych objawach. Obecnie w celu rozpoznania IBS wyznaczono IV kryteria rzymskie, które mówią, że jeżeli w ciągu ostatnich 3 miesięcy, przez co najmniej 1 dzień w tygodniu występował ból brzucha związany z defekacją, wraz ze zmianą konsystencji stolca i/lub ze zmianą częstości wypróżnień (wystarczą 2 z tych kryteriów) – to możemy rozpoznać zespół jelita drażliwego. Rozszerzenie diagnostyki występuje w przypadku zaobserwowania objawów dodatkowych np. nagły spadek masy ciała, niedokrwistość z niedoboru żelaza, krwawienie z odbytu. Dobierając odpowiednie badania, trzeba  podchodzić do pacjenta indywidualnie. Proces diagnostyki w dużej mierze zależy od czasu trwania choroby, nasilenia objawów, wieku pacjenta i wywiadu rodzinnego.

Diagnostykę najczęściej poszerza się badaniami:

• morfologia krwi obwodowej,
• białko C-reaktywne (CRP) – jest nieswoistym markerem stanu zapalnego w organizmie, wywołanego przez zakażenia bakteryjne, wirusowe bądź zapalenia jelit i trzustki.
• oznaczanie przeciwciał niezbędnych do diagnostyki celiakii – częstość występowania celiakii u osób z zespołem jelita drażliwego jest wielokrotnie wyższa i wynosi od 3 do 11% w porównaniu do populacji ogólnej, w której choroba pojawia się u 0,02–0,65%. Objawy obu chorób są podobne, stąd ważna jest diagnostyka w kierunku celiakii, aby wykluczyć występowanie choroby trzewnej.

U niektórych osób objawy IBS są spowodowane niezdiagnozowaną nietolerancją laktozy, która daje podobne objawy.

Panel badań dodatkowych może obejmować również badania  z kału:

• kalprotektyna
• badanie w kierunku pasożytów – wykonanie badania parazytologicznego stolca, pozwala wykluczyć obecność pasożytów
• krwi utajonej – jest często wykonywana w diagnostyce różnych chorób przewodu pokarmowego, a zwłaszcza jako badanie przesiewowe w kierunku raka jelita grubego. Ma to na celu wykrycie krwi niewidocznej gołym okiem w próbce kału.

Bifido Forte – wsparcie osób z IBS

Nieswoiste choroby zapalne jelit – diagnostyka

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (Colitis Ulcerosa, CU) i  choroba Leśniowskiego-Crohna (Crohn’s disease, CD), czyli nieswoiste choroby zapalne jelit, należą do chorób o przewlekłym przebiegu. Ze względu na różną patogenezę i przebieg kliniczny ich diagnostyka jest trudna. Złotym standardem jest badanie endoskopowe z pobraniem wycinka jelita do oceny histopatologicznej – kolonoskopia oraz gastroskopia. Badania te pozwalają na rozpoznanie stanu zapalnego, ale także na różnicowanie pomiędzy chorobami. Obraz endoskopowy może wykazać obrzęk, przekrwienie błony śluzowej, owrzodzenia i nadżerki, które występują we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego. Natomiast w chorobie Leśniowskiego-Crohna widoczne są zmiany w wielu miejscach, a także odmienny wygląd śluzówki jelita na całej długości przewodu pokarmowego. Nieinwazyjną metodą diagnostyczną służącą różnicowaniu są markery serologiczne: przeciwciała skierowane przeciwko neutrofilom (ANCA, pANCA) oraz przeciwko drożdżom – Saccharomyces cerevisae (ASCA). U 40–80% chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego w surowicy występują przeciwciała przeciwko granulocytom (pANCA), natomiast w chorobie Leśniowskiego-Crohna około 60% chorych posiada przeciwciała przeciwko drożdżom Saccharomyces cerevisiae (ASCA). Jednakże mimo uzyskania dodatniego wyniku testu na przeciwciała pANCA u większości chorych, czułość i specyficzność testu nie wystarcza do rozpoznania schorzenia.

Dodatkowo warto wykonać badania z krwi: morfologia krwi obwodowej, CRP, OB, badania w kierunku niedoborów witaminy B12, kwasu foliowego, żelaza. Ponadto wykonuje się oznaczenie przeciwciał endomysialnych (IgA-EMA) oraz przeciwciał przeciwko tkankowej transglutaminazie (IgA-tTG) w celu wykluczenia celiakii. W diagnostyce nieswoistych chorób zapalnych jelit korzysta się również z USG oraz badań kału: kalprotektyny, krwi utajonej.

Diagnostyka różnicowa IBD i IBS

Różnicowanie pomiędzy nieswoistymi zapaleniami jelit, a chorobami czynnościowymi, jak zespół jelita drażliwego, wymaga często wykonania wielu procedur diagnostycznych. Z danych literaturowych wynika, iż pomiar stężenia kalprotektyny w kale jest jednym z nieinwazyjnych markerów stanu zapalnego stosowanych w diagnostyce. Rekomendacje wskazują, aby w celu rozpoznania wykonać to badanie u osób z początkiem objawów klinicznych, u których nie podejrzewa się procesu nowotworowego. Dodatkowo kalprotektyna jest bardzo dobrym markerem monitorowania przebiegu IBD i skuteczności leczenia.  Wynik w zakresie normy wyklucza proces zapalny w jelicie. W tym przypadku przyczyną dolegliwości prawdopodobnie jest zespół jelita drażliwego. Przy wyniku podwyższonym (50 – 150ug/g) lekarz powinien zdiagnozować przyczynę stanu zapalnego, przykładowo zakażenia bakteryjne i pasożytnicze, nietolerancje pokarmowe, działania niepożądane leków oraz powtórzyć badanie. Kalprotektyna powyżej 150 ug/g wskazuje na aktywny proces zapalny i wymaga szybkiego poszerzenia diagnostyki – kolonoskopii i  dalszych badań laboratoryjnych.

Drożdżak wspierający kondycję jelit (enterol)

Podsumowanie

Zespół jelita drażliwego, a także nieswoiste choroby zapalne jelit stanowią duży problem  zarówno dla diagnostów, lekarzy jak i dietetyków. W procesie diagnostycznym warto sprawdzić jednocześnie kilka parametrów, ponieważ każdy z nich będzie wskazywał specjaliście szerszy obraz stanu pacjenta. Diagnostyka pacjenta powinna być dobrana oraz przeprowadzona w sposób indywidualny, pod okiem lekarza.

Bibliografia:

1. Simren M., Palsson O.S., Whitehead W.E., Update on Rome IV Criteria for Colorectal Disorders: Implications for Clinical Practice, „Curr. Gastroenterol. Rep.” 19(4), 2017.
2. Jarosz M., Dzieniszewski J., Zespół jelita nadwrażliwego: porady lekarzy i dietetyków, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017.
3. Thoua N., Emmanuel A., Treating functional lower gastrointestinal symptoms, „Clin. Med.” 6, 2006.
4. Kosińska B., Diagnostyka laboratoryjna nieswoistych zapaleń jelit, „Nowiny Lekarskie” 75(4), 2006.
5. Olender K., Bergmann K., Odrowąż-Sypniewska G., Kalprotektyna w kale jako marker zapalny w nieswoistych zapaleniach jelit. Diagnostyka Laboratoryjna 2012.
6. Jadallah K.A., Khader Y.S., Celiac disease in patients with presumed irritable bowel syndrome: a case-finding study, „World J. Gastroenterol.” 15, 2009.
7. Szachta P., et al., Nieinwazyjne markery zapalne w przebiegu nieswoistych chorób zapalnych jelit, „Gastroenterologia Polska”, 2009.
8. Fengming Y., Jianbing W., Biomarkers of Inflammatory Bowel Disease. Disease Markers 2014; 109(5).
9. Rheenen P.F. et al., Faecal calprotectin for screening of patients with suspected inflammatory bowel disease: diagnostic meta-analysis, „BMJ” 341, 2010.
10. Wojtuń S. et al., Podstawowe objawy i różnicowanie nieswoistych chorób zapalnych jelit, „Pediatria i Medycyna Rodzinna” 10(1), 2014.